Tarian Y Gweithiwr

"PARCH I'R HWN Y MAE PARCH YN DDYLEDUS" AT EIN DAELLENWYE. Y mae y frawddeg uchod yn britho col. ofnau ein newyddiaduron y dyddiau pre- senol, ac nid ydym yn ambeu nad ydyw yn cael ei gosod yn y lie pxiodol bob amser, o herwydd yr ydym ni, fel perchenogion y DARIAN, yn gwybod am ganoedd trwy ein gwlad yn cael eu parcbu yn ol eu teilyng- dod, a'n harwyddair ninau yw, eled hyn ar gynydd trwy Gymru benbaladr. Cr d mae ami un yn ein cymydogaeth sydd yn baeddu mwy o sylw a pharcli nag y maent yn dderbyn oddiar ein dwylaw. Ein hamean yn bresenol wrth ysgrifenu o dan y penawd uchod yw galw sylw ein lluaws ddarllenwyr at ein cymydog caredig ac anturiaethus, sef Mr Isaac Thomas, undertaker, Aberdar. Y mae yma yn ein roys" er ys ychwaneg nag ugam mlynedd bellach, ac y mae miloedd trwy ein cymyd- ogaeth yn barod i gyfaddef na chyfododd yr un gweithiwr o'n mysg a wnaeth gy- maint drosom mor uniongyrchol ag y gwnaetb Mr Thomas. Heblaw ei fod wedi mynu gweled y coffiniau yn cael gostwng eu prisoedd i'r fath eithafion, yr ydym yn dweyd trwy yr hyn yr ydym wedi ei brofi lawer gwaith, ac wedi clywed canoedd o bryd i bryd yn siarad, nad oes dyn o fewn Aberdar a chalon barotach i gyfranu at bob rhyw achos teilwng. Gallwn goffhau wrth basio, er fod canoedd o weithwyr yn Aberdar heddyw yn cofio am ei garedig- rwydd a'i haelfrydedd yn amser strike 1871, y mae genym sicrwydd fod y strike hono wedi costio i Mr Thomas dros 40p., trwy roddi arian wrth y 2p ar y tro, yn nghyd a rhoddi sacheidiau o gan a phytato i'r tylodion pan ar y strike; ac heblaw llyn, Mr Thomas a fu yr unig offeryn i gael meistr a gweithiwr i undeb a'u gilydd ar derfyn y strike fythgofiadwy bono. Gallem lanw colofn gyfan, ac eto heb ddangos haner y rbinweddan sydd yn perthyn i'n harwr fel cyfaill a chymydog. Fel y mae yn hysbys i drigoliou Aberdar a'r cylchoedd, fed Mr Thomas wedi cyfarfod a phrofedigaeth chwerw yn ddiweddar, sef colli ei anwyl briod, ac wedi ei adael yn eiihaf amddifad; ac yn ngwyiieb y brofed- igaeth lem hon, eiu cynyg yw, gwneud rhyw fath o ddallgos-eg o'n cydymdeimlad ag ef yn ei unigrwydd, a'r golled a gafodd. Nid ydym yn meddwd cynyg un math o dysteb iddo, o herwydd y mae wedi gwrtb- od yr awgrym o hyn trwy ein colofnau ragOL nagunwaith, ac ma y tym yn meddwl na cliymell neb i fyned i un math o draul mewn un modd, dim ond rhyw arwydd o gydymdeimlad, megys codi ein deheulaw o barch iddo yn yr adeg drallodus hon sydd wedi dyfod i'w gyfarfod. Hyderwn y cawn weled rhyw un neu ryw rai yn dyfod allan yn bleidiol i'n cynygiad.

AT MR LEWIS MORGAN, YNYS- GEINON. Mai GOL.A ganiatewch i mi ychydig o'ch gofod i ddweyd gair mewn atebiad i Mr Morgan o barthed rhan o'i y-grif yn y DARIAN yr wythuos udiweddaf, lie y dywed efe fel hyn :—" Y mae o ddeugain i haner cant o blant yn awr yn cael eu gorfodi i fyned i Board School Panteg, ac nid oes ganddyiit bosiblrwydd i fyned am fod y ,,a bont heb ei chyweirio. Fy unig amcan yn fy llythyr, yw, galw sylw y Bwrdd Ysgol a threthdalwyr y plwyf cyfagos, sef Llangwic, at y perygl ofnadwy yma." Y mae Mr Morgan yn gamsyniol pan yn dweyd eu bod yn cael eu gorfodi i fyned i Board School Panteg. Nis gall Bwrdd Ysgol Llangiwc eu gorfodi, am eu bod yn trigo mewn plwyf arall, sof Cilybebyll; ac nis gall Bwrdd Ysgol Cilybebyll, ychwaith. eu gorfodi, am eu bod heb ymuno a Bwrdd Ysgol Llangiwc, ac heb dalu ceiniog am eu lie yn Mhwrdd Ysgol Panteg, or eu bod wedi addaw talu fwy nag unwaith. Ond wedi byw ar gareeligrwydd trethdalvvyr Llangiwc y maent hyd yn hyn. Ond yn gymaint a bod Board School Panteg yn rhy fach i blant y lie, bydd yn rhaid gorfodi plant plwyf Oil. ybebyll i aros gartref, a thrwy hyny, ysgoi y perygl ofnadwy o droedio y bont lie syrth- iodd y truan wrth fyned adref o'r cyfarfod, lie bu efe bron a cholli ei fywyd, ar lawr mewn llaid dros amser yn y gamlas fach. Ac os boddi neu dori eu hesgyrn fydd rhan rhai o'S'plant, nid ar drethdalwyr caredig Llangiwc y byddy bii, ond ar Fwrdd Ysgol Cilybebyll am beidio gwneud lie addas i addysgu'r plant yn mhlwyf Cilybebyll. Tanyrallt, Ystalyfcra, HERBERT D. LEWIS.

ARWYDDION YR AMSERAU. Un o'r anffodion sydd yn nglyn ag urdd- as a mawredd y rhan bono o gymdaithas sydd yn myned dan yr cnw upper <c?iydyw, fod y rhai a enir fel hyn, a llwy aur yn eu gcnau, yn cael eu dwyn i fyny, a'u meith- I rm yn arogl ae archwaeth y gelyn alcohol. Y mao arferion y rhan hon o gymdcithas yn gyfryw fel mai pawb sydd yn troi yn ei chylch yn dyfod i gyfarfyddiad parhaus a'r gelyn sydd yn ffynonell cymaint odlodi a thrueni. Y mae yr amser yn hocgian mor drwm ar eu dwylaw, fel mae yn rhaid dyfcisio rhywbeth i'w difyru, a chadw y pruddglwyf tuallan i'r muriau; a'r hyn sydd fwyaf ffafriol bob amser ydyw y parties o amrywiol fathau, y rhai ni chyf- rifir yn gyliawn heb win a gwirodydd ereill i gadw i fyny arferiad gwrthun ac annheil- wng o unrhyw wlad Gristionogol. Y mae yr arieriad o yfed llwncdestynau mewn ciniaw cymdeithasol, politicaidd, &c., yn milwrio yn erbyn yr ymdrech a wneir i sobreiddio y bobl, ac yn cadw mawrion ein gwlad rhag rhoddi eu llais a'u dylanwad 0 blaid dirwest, a'u hesiampl o flaen y rhai sydd yn rhy barod i edrych i fyny atynt hwy fel eu safon o fyw. Fodd bynag, y mae arwyddion yr amser. au yn rhagnodi fod gwawr newydd ar dori, ac fod pendefigion ein gwlad yn canfod mai eu dyledswydd hwy ydyw myned yn mlaen gyda'r oes, a rhoddi eu bysgwyddau wrth oiwynion dirwest. Y mae yn gaffael- iad nid byclian i'r achos gael pendefig o enwogrwydd Iaril Derby i lefaru yn hyf o'i phlaid. Peth newydd ydyw cael pendefig i lywyddu mewn cyfarfod. mudiad y Rhu- ban Glas er hyny, nid oes ond ychydig o nosweithiau er pan oedd Arglwydd Mount Temple yn llywyddu mewn cyfarfod yn Southampton, ac ar y diwedd yn ardystio, ac yn cymcryd yr ysnodyn. Ar ddechreu y mudiad presenol, mawr oedd ftydd y tafarnwyr yn nghywirdeb eu barnau eu liunain, gan dybio nad yw yr adfywiad dirwestol presenol ond megys ffiach, ac y byddai pob peth yn nglyn ag ef yn syrthio yn ol i'w sefyllfa gyncfin, fel na chlywsid dim yn ei gylch yn mhen ychydig wythnosau ond da ydyw gweled ei fod yn enill tir yn barliaus, a'r rcudwyr hwythau yu ymeguio fwy-fwy y naill wythnos ar ol y llall. Y mae nifer y rhai sydd wedi cy- meryd y rhuban glas oddiar ddechreuad y mudiad, yn rhifo yn dyn ar 400,000. Cof- nodir ffeithiau dyddorol mewn cysylltiad a'r achos dirwestol o bryd i bryd. Cawn fod un cwruni rheilffordd wedi cludo deugain tynell o ddiodydd meddwol yn llai i orsaf Abertawe yn ystcd y mis diweddaf nag yn ystod y mis cyfcrbyniol o'r flwyddyn ddi- weddaf. Cawn hefyd fod pobi yr Iwerddon yn gwario llai o dair miliwn o bunau yn tlynyddoi ar ddiodydd meddwol o'i gyfer- bynu a'r hyn warient cyn pasio cyfraith cau y tafarndai ar y Sabboth. Ond y ffaitb ddiweddaf fwyaf dyddorol ydyw yr hyn a ddatguddiwyd mewn cysylltiad a Budget ddiweddaf Mr Gladstone. Yn ei araeth ddyddorol, dangosai fod y gyllid blynyddol oddiwrth ddiodydd meddwol yn £ 23,001, 000 yn 1867 8. Yn 1874-5, cododd i'r swm enfawr o £31,029,000, ond yn y flwyddyn ddiweddaf, 1881-2, aethynol i .628,444,000. Priodolai Mr Gladstone y gostyngiad hwn i arferion sobreiddiach y bobl ac mewn dull chwareus, galwodd sylw Syr Wilfrid Lawson at y ffaith. Sylwodd hefyd fod y symiau a delir i mewn i fane cynilo y llyth- yrdy yn myned ar gynydd yn barhaus, a chyfrifai fod yr arian a werid yn flaenorol ar ddiodydd meddwol yn awr yn myned i'r sefydliad clodwiw uchod. Daw mesur Cau y Tafarndai yn Nghymru ar y Sabboth mewn grym ar fyr bellach, ac nid yw y dydd yn mhell pan bydd mesur arall yn gwneud yr un cyfiawnder a phobl Lloegr, ac yna cawn weled lleihad pellach yn y cyllid pan fydd Canghellyody Trysor- lys yn rhoddi cyfrif o'i oruchwyliaeth. DAFYDD AP IAGO.

BYR EBION 0 ABERDAR. BYDDIN Y RHUBAN GLAS.—Nos Sadwrn, Ebrill yr 22ain, bu y Parch W. Morris (Rhosynog), Treorci, yn areithio mewn cy- sylltiad a'r mudiad uchod yn nghapel Beth- ania (M.C.), Aberdar. Clywais ei fod wedi areithio yn gampus iawn. Dywedodd dyn o chwaeth a gallu wrthyf mai Rhosynog oedd y goreu a glywodd erioed yn llefaru ar ddirwest. MARWOLAETH.—Gofidus yw genym gof- nodi marwolaeth y cyfaill tawel a charedig —Mr Edward Harris, Cwmdar. Ymadaw- odd a'r fucbedd hon yn anterth ei nerth, a hyny yn bur annysgwyliadwy, yn 43 y mlwydd oed. Cymerodd yr amgylchiad difrifol le am haner awr wedi chwech yn hwyr dydd yr Arglwydd, Ebrill y 23ain. Teimlai ei hen fam, yr hon sydd yn agos a bod yn 80 mlwydd oed, ac yn cartrefu ger Narberth, sir Benfro, rywbeth yn ei chy- mhell i ymweled ag Aberdar, er na wyddai fod ei mab yn wael, ond dyfod a wnaeth, a hyny megys ond mewn pryd i gael golwg ar ei mab yn mordwyo afon ddu marwol- aeth, a safai wrth eichwyn ei wely pan ehedodd ei enaid i'r byd sydd tuhwnt i'r lien. Yr oedd un o'i chwiorydd yno befyd. Yr oodd yr ymadawedig yn enedigol o Lam- peter, Pelfry, ger Narberth, sir Benfro. Daeth i Aberdar flynyddau lawer yn ol, pan nad oedd ond ieuanc iawn; ond methodd gael ei iechyd, a dychwelodd yn ol i'r wlad. Ond tua 19 mlynedd yn ol daeth yn ei ol i Aberdar, ac yma, ac yn Nghwmdar y treul- iodd y blynyddau a nodir uchod. Hen fab gwcddw oedd ein cyfaill, a bu yn lletya gyda Mrs James (yn nhy yr hon y bu farw) am un mlynedd ar bymtbeg Bu am flyn- yddau hefyd yn bwyswr yn ngwaith glo y Bwllfa, lie y perchid ef yn gyffredinol gan ei gydweithwyr. Gellir dweyd yn ddi- betrus ei fod yn un a gerid yn fawr gan nifer llnosog iawn o gyfeillion, a chafwyd prawf o hyny yn llnosawgrwydd y nifer ddaeth yn nghyd o bell ac agos ar ddydd ei angladd, yr hyn a gymerodd le y dydd Mercher canlynol i'w farwolaeth. Cladd- wyd ef yn Cemetery Aberdar, pryd y gwein- yddwyd gan y Parch J. Evans, Pontbren- Uwyd. Uwelsom yn bresenol y Parchedig- ion Griffiths, Cwmdar (A.), Harris, Heoly- felin, a'rysgrifenydd. Duwfyddoyngysur i'w fam oedranus a'i holl berthynasau yn nydd eu trail od blin. Yr hiraeth ar ol Harris, Yn rhwygo'n mynwes sydd, A thystir hyny'n eglur Mewn dagrau hallt a phrudd; Mae'r un fu gynt mor siriol, Yn awr yn wael ei wedd, Drws arch a gauwyd arno, Ac wed'yn ddrws y bedd. CALFARIA, ABERDAR.—Canfyddir ar furiau ac yn ffenestri maelfaoedd ein pentref, fod cantata enwog Mr H. Davies, A.C., ar Fordaith Bywyd." i gael ei datganu yn y capel ucliod nos Iau nesaf, Mai y 4ydd. C6r y capel yw'r cantorion i fod, a'r arwein- ydd yw y cerddor ieuanc galluog a gobeith- iol, Mr Evan Leyslion. Y mae y gantawd I uchod yn un hynod o ddesgrifiadol, ac yn llawn o'r peth byw hwnw sydd yn sicr o swyno a gwefreiddio natur oreu y gwydd- fodolion. Dyma y tro cyntaf i'r gantata hon gael ei pherfformio yn Aberdar a'r cylchoedd, ac y mae yn ddiamheu genyf y bydd yn dreat o'r fath oreu i glust a chalon y sawl fyddo yn bresenol. Cofiwch dd'od yn lluoedd, ac os ydych am le cysurus i eistedd, gofalwch dd'od mewn pryd. TWRFAB.

AT Y BEIRDD. Bydded hysbys i bawb o'r beirdd ag a berthyniddynt wybod, mai y ddau fuddugol ar yr Hir a Thoddaid Beddargraff i'r di- weddar Mr J. Richards, Mynyddgarnlwyrd, ydyut Cadifor a Gwilym Eliau. D. DAVIES (Briallog), Ysg.

CYMDEITHAS GERDDOROL CAER- DYDD—EI CHYNGERDD FLYNYDDOL Cynaliwyd y gyngerdd hon nos Fercher, Ebrill 2Gain, yn nghapel Wood-street. Per- fformiwyd y flwyddyn hon ddau gyfanwaith cerddorol, sef Stabat Mater: Roosini, ac Ancient Mariner,' J. F. Barnett. Y mae y gymdeithas hon, oddiar pan y sefydlwyd hi yn 1875, wedi bod wrthi yn ddiwyd a dyfal yn astudio a datganu prif weitbiau o bwys, yr oil o honynt o'r radd uchaf; ac y mae y modd y maent wedillwyddo i ber- fformio y cyfryw yn adlewyrchu clod nid bychan ar yr aelodau, yn nghyda'u har- weinydd galluog a diflino. Y mae y gymdeithas hon, fel pob cym- deithas arall, wedi myned trwy lawer o gyfnewidiadau aelodawl oddiar pan gych- wynwyd hi, ac y mae yr anfantaIs hwn, gyda lluaws ereill, yn gyfryw ag a fuasai wedi digaloni llawer arweinydd heb fed yn meddu ar yr energy di-ildio a nodwedda ein cyfaill, Mr D. C. Davies; ac y mae llwyddiant y gyngerdd hon, ac ereill blaen- orol, pan ystyriom yr anfanteision dan ba rai y llafuria y gymdeithas, yn gl0d ac yn anrhydedd mawr i'r arweinydd a'r cor. Yn ychwanegol at ddarparu cyf an waith bob blwyddyn, gwna y gymdeithas lawer iawn ofan oruchwylion ereill, megyscynal cyngerddau amrywiol, gwasanaethu mewn amgylchiadau o bwys, megys cynal cyng- erddau yn yr exhibition ddiweddar, &c. Oddiar ei sefydliad, y mae y gymddithas wedi perfformio rhai o weithiau goreu eiu prif feistri cerddorol, megys Messiah,' (Handel):' St. Paul,' (Mendelssohn); Last Judgement,' (Spohr); Creation,' (Haydn); 'Robin Hood.' (Hatton), ac eleni dyma eto ddau waith o bwys gan gyfansoddwyr di- weddar. Ymddengys enwau y Cyngor Trefol, ac ereill o brif foneddigion y aref, fel noddwyr a thanysgrifwyr ar y pro- gram. Yr artistes oeddynt a ganlyn :— Soprano, Miss Marian Williams, R.A.M. Mezzo Soprano, Miss Gertrude Lewis, R.A.M. Tenor, Mr. W. Shakespeare, pioffeswr yn y R.A.M.; Bass, Mr Lucas I Williams. Yr oedd y band yn gyfansodd- edig o offerynwyr perthynol i Gaerdydd, ac ereill yn cynorthwyo. Rhan gyntaf Stabat Mater.' Wedi yr introduction dyeithr hwn gan y band, daeth y cor i fewn mewn amser oedd braidd yn ddrwg ar Lord, Most Holy.' Buan y daethant, er hyny, i ddeall eu gilydd, acyr oedd datganiad y cor a'r pedwarawd yn hynod o dda. Cugus Animam' gan Mr Shakespeare mewn arddull feistrolgar, ac rnewn tonyddiaeth ragorol. Nid oes gan Mr Shakespeare lawer o nerth, ac o'r braidd y llanwai efe yr adeilad eaag boddid ef hefyd ar brydiau gan y band. Bu hefyd yn ddigon call i ruthro allegro vivace dros y bar trwm tua'r diwedd sydd yn cynwys y nodyn ofnadwy yna, D -flat uwchlaw yr erwydd. Deuawd, 'Power Eternal,' gan Miss Williams a Mi-s Lewis, yn ganmoladwy. Yna cawd yr air dlos eithr anhawdd Through the Darkness,' gan Mr Lucas Williams, yn fendigedig iawn, a thynodd encore penderfynol. Thou hast tried our hearts,' gan Mr Lucas Williams a'r cymdeithas mewn modd cym- eradwy iawn, gan eithrio y cychwyniad gan y bass. Nis gall Mr Davies, na neb help am ryw ddamwain bychan fel hyn ambell waith. Efallai mai tipyn o excite- ment barodd i'r bass gychwyn dipyn allan o dune yn yr agoriad chromatic i'r chorus rhyfedd hwn. Pedwarawd 41 have longed,' gan yr artistes yn ddifai Oavatina I will sing,' gan Miss Lewis, yn ardderchog. Yr oedd hwn yn dreat o'r iawn ryw Air I When thou comest,' gan Miss Williams, yn gymedrol. Tegwch yw hysbysu yma fod Miss Williams wedi dyoddef cystudd trwm yn ddiweddar. ac yr oedd effaith hyny arni yn ddiamheu. Braidd y credem mai yr un llais ydoedd ag a glywsom mor nerthol cyn hyn. Pedwarawd • Hear us, Lord,' yn dda iawn gan yr artistes; y dar- lleniad mewn ambell fan heb fod yn ffydd. Ion i'r copi. Finale chorus' Amen.' Yr oedd y c6r yn eu hwyliau goreu yn y chorus an- hawdd hwn-yr amser, yr intonation, y style a'r expression, yn gwbl ag a allesid ddymuno. Yr oedd y perfformiad drwyddo yn glod i bawb a gymerasant ran. Ail ran, Ancient Mariner.' Nis gwnawn fanylu ar y rhan hon, eithr mae yn rhaid i ni grybwyll fod Miss Gertrude Lewis a Mr Lucas Williams wedi tynu'r ty i lawr' yn bendramwnwgl yn eu solos. Yr oedd Lucas Williams gartref yn yr aria dlos Swiftly, Swiftly Flew,' a Miss Lewis yn hynod o hapus yn yr aria 1 0 sleep, it is a gentle thing.' Cafodd y ddau gymeradwyaeth o'r fath fwyaf benderfynol a brwdfrydig gorfodwyd yr olaf i ail ganu, eitbr gomedd- odd y blaenaf a chann yr ail waith. Yr oedd gwendid Miss Williams i'w deimlo i raddau gofidus iawn yn ei gwaith yn y rhan hon ni ddylasai ymgymeryd a'r ddau yn ei sefylla bresenol o iechyd; buasai y Stabart Mater yn llawn digon o waith. Yr oodd y gynulleidfayn un anar- ferol o luosog—yr eang adeilad yn orlawn o'r gynulleidfa fwyaf respectable allasai 11 y Caerdydd gynyrchu. Nis gwnawn ymhelaethu; digon yw dweyd fod y gyngerdd yn mhob ystyr yn llwyddiant diamheuol. Dymunwn bob llwyddiant i'r cor a'r arweinydd i fyned rhagddynt eto yn uwch i awyrgylch cerdd, a'n dymuniad yw am iddynt ddyfod allan eto cyn hir i roddi i ni dreat o'r iawn ryw, megys ag a gawsom nos Fercher diweddaf. 11 y 11 Carom yn fawr iddynt berff ormio I Last Judgement,' (Spohr) eto. Cymered y pwyllgor yr awgrym at eu hystyriaeth. R. RHEDYNOG PRICE. { 32, Crichton-street, Caerdydd.

MERTHYR A DOWLAIS. Mae y trefydd poblog hyn yn ferw gwyllt o gwr i gwr. Nos Iau, Ebrill y 24ain, cyn- aliwyd cyfarfod cyboeddus o drethdalwyr y plwyf yn y Drill Hall, Merthyr, er ystyr. ied y priodoldeb o gael llyfrgell gyhoeddus i Merthyr. Dygwyd y peth i sylw gyntaf gan y Jferthyr Chamber of Trade, a tbrefn, asant i gael gan y Bwrdd Iechyd i alw y cyfarfod dan sylw. Cymerwyd y gadair gan Gwilym James, Ysw., yr Uwch Gwn- stabl, ac ni welsom well cadeirydd erioed. Ymddygodd yn ddiduedd ac anrhydeddus trwy yr holl ymdrafodaeth. Cynygiodd Mr Smyth, fferyllydd, Merthyr, fod y cyf- arfod hwnw yn mabwysiadu Deddf Llyfr- gelloedd Cyhoeddus, 1855, i Merthyr Tydfil, ac ategodd ei gynygiad gydag araeth fer a phwrpasol ar fuddioldeb llyfrgelloedd. Pob parch i Mr Smyth fel dyn gweithgar a galluog; ond barnai pobl Dowlais nad oedd a fynai ei araeth a'r pwnc dan sylw o gwbl. Nid oedd neb am amheu buddioldeb y sef- ydliad rhagorol hwn, ond y pwnc yw, aiteg ydyw trethu gwyr Dowlais, Troedyrhiw, Ynysowen, Aberfan, a Threharris, ermwyn cynal llyfrgell gyhoeddus i drigolion Mer- thyr? Y mae y lleoedd byn oil yn talu at gynal llyfrgelloedd iddynt eu hunain eisioes, ac onid teg fuasai i Merthyr wneud yr un peth ? Ni fuasai mantais o gwbl yn deill- iaw i un rhan o'r plwyf ond Merthyr yn unig oddiwrth y sefydliad, ac ai nid gormes fuasai trethu yr oil yn ngwyneb hyn ? Cyfododd Mr John Bevnon, Merthyr, i eilio y cynygiad, a thraddododd araeth, yn yr hou yr oedd yn neidio i bobman ond at ei bwnc, a cheisiai daflu y sarhad mwyaf ar wyr Dowlais, a gorfu arno yn y diwedd eistedd i lawr yn nghanol banllefau o anghymeradwyaeth y dorf. Ar ol i Mr a Beynon orphen ei araeth, gofynodd y cad- eirydd parchus os oedd yno rywun yn barod i gynyg gwelliant, a chyfododd i D. R. Lewis, Ysw., Powlais, a rhoddodd araeth fer, gryno, a phwrpasol iawn, ar briodoldeb llyfrgelloedd cyhoeddus; eitbr dadleuai fod sefyllfa ddaearyddol plwyf Merthyr y fath, fel y buasai y sefydliad yn ddiwerth i bawb o'r plwyf olion ond trigolion Merthyr, heb iddynt sefydlu canghenau yn y gwa- hanol leoedd a enwyd genym eisioes, yr hyn fuasai o angenrheidrwydd yn taflu cost anferthol ar y trethdalwyr, y rhai ydynt yn barod yn gruddfan dan feichiau trymion o drethi y plwyf. Tybiai efe y dylai trigolion Merthyr gael llyfrgell gy- hoeddus, ond y dylasent fyned i'r gost o'i chael a'i chynal en hunain, a beth all fod yn fwy rhesymol ? Barnai fod y peth yn fuddiol, ond ei fod yn annhegwch i fwrw y draul ar y plwyf, a chynygioddfod y cyfar- fod hwnw yn gwrthod y peth. Yna cyfod- odd Mr Wm. Morgan, Pant Cadifor, i eilio y cynygiad mewn araeth hyawdl ac an- wrthwynebol. Ategwyd y cynygiad gwreiddiol mewn araeth synwyrol iawn gan yr areithiwr galluog, Mr Daniels, fferyllydd, Merthyr, a ccafodd wrandawiad astud; ond pan gyfododd y Parch M. D. Jones, Dowlais, i ategu'r gwelliant, yr oedd pobl Merthyr yn bloeddio ac yn hwtio nerth eu cegau, ond er y cwbl aeth Mr Jones drwyddi fel arwr. Wedi hyny cyfododd F. James, Ysw. Merthyr, i siarad dros y cynygiad gwreiddiol, a chofiodd y Dowlaiswyr am daiu yn ol yr anfri a roed ar Mr Jones, a gwnaethant hyny hefyd gyda lldg. Digon tebyg fod Mr James yn siarad yn synwyrol, ond ni allwn ddweyd ei fod, canys ni chlywsom gymaiut a gair a ddywedodd, er ei fod yn bloeddio a'i holl nerth. Wedi cael pleidlais y cyfarfod, methwyd penderfynu pa ochr oedd y cryfaf, a chynygiodd Mr Rees, fferyllydd, Dowlais, ac ategwyd ef gan Mr Rees Powell, adeiladydd, Dowlais, fod y cyfar- fod hwnw yn hawlio pleidleisiad cyffredinol o'r plwyf, yr hyn a ganiatawyd. Hyderwn y profa gwyr Dowlais a'r plwyfolion ereill eu hunain yn deilwng o honynt eu hunain yn y pleidleisiad hwn.—E. S.

MARWOLAETH SYDYN YN CABLE, ILLINOIS, AMERICA. Daeth dyn ieuanc o Gymro i'r lie hwn yn ddiweddar, yr hwn oedd yn hollol anadna. bydems i neb o honom ni ychydig Gymry yn y lie. Ei enw oedd George Thomas, tua 28am oed, ac wedi bod yn y wlad hon am rai blynyddau. A thebyg ei fod wedi dweyd wrth rai yma fod ei fam yn byw mewn tafarn o'r enw Cross Inn, yn rhywle yn Nghwm Rhondda. Beth bynag bu farw yn sydyn, Mawrth 22ain, pan wrth ei waith yn y talcen glo, o glefyd y galon. Dranoeth, yn ol ein harfer, claddwyd yr hyn oedd farwol o hono yn barchus yn y lie hwn. A chan nad oedd cymaint a scrip o address neb yn ei feddiant, yr ydym yn taer ddymuno ar drigolion y cwm uchod i geisio cael gafael yn ei fam, a rhoddi gwybod iddi am yr amgylchad pruddaidd. Am pob manylion pellach, ymofyner d mi,-David Davies, Cable, Mercer Co., Illinois, America: neu Peter M. Brown, Esq., Cable, Mercer Co., America.

MEDDYG I LANSAMLET. Mm. GOL.Yn y^DARIAN am yr 20fed o Ebrill, gwelais ysgrif ar y mater pwysig uchod wedi ei ysgrifenu gan y Parchedig Dr Walters, Ficer y plwyf. Galwai arnoch chwi, fel Golygwyr, i arfer eich dylanwad i alw ar y gweithwyr i ystyried y pwys o gael meddyg i drigianu mewn rhvwle canol. og yn y plwyf. Yr oeddwn yn dysgwyl yn sicr i weled rhywun o ohebwyr y DAJUAX yn Llansamlet yn dyfod allan i gefnogi y Dr parchedig yr wytbnos ddiweddaf. Yr wyf yn ystyried y mater yn teilyngu sylw y gweithwyr a'r plwyfolion. Da genyf fod y mater wedi cychwyn oddiwrth awdurdod mor ucbel a'r Dr parchedig. Y mae yn ddifrifol i feddwl fod plwyf mor lluosog ei breswylwyr, y rhai oeddnyt yn rbifo y census diweddaf 8,392, heb yr un meddyg yn byw o'i fewn. Plwyf sydd yn cynyddu mor gyflym, diau y bydd yu mhen ychydig flynyddau yn 12,000. Awgryma Dr Walters fod chwech neu saith o feddygon yn gysylltiedig a'r gwahanol weitlifeydd, ac heb yr un o honynt yn byw yn mhlith y bobl sydd yn eu cyual. Pa Ie. atolwg, y mae y rhai hyny yn byw ? Wel, rhai yn Nhreforis, rhai yn Nghastellnedd, a rhai o bosibl yn Abertawe. Y mae hyn yn beth sobr iawn ac yn wir, y mae yn rhyfedd na buasai rhywun wedi galw sylw at y mater yn gynt. Ai nid oes damwein- iau yn cymeryd lie yn y gwahanol weith. feydd yma ? Ai nid oes galwadau parbaus am feddyg yn y fan ? Oes, ac y mae llawer enghraifffc wedi cymeryd lie, pe buasai meddyg da wrth law, y mae yn fwy na thebyg y buasai llawer bywyd wedi ei arbed. Pa beth sydd i wneud i sierhan meddyg i fyw yn mhlith y plwyfolion? Wel, hyn pe byddai i ryw waith neu ddau gymeryd y mater i fyny, a chyduno a'u I y gilydd i roddi cynygiad i feddyg da, un yn feddianol ar gymwysder meddygol, wedi profi ei hun yn fedrus yn y gwaith, a chy- meriad ganddo, a Chymro, os gellir ei gael. Pe byddai i waith glo neu ddau, neu rai o'r gweitbiau mawrion ereill sydd yn y lie, yn gwneud symudiad fel hyn, a phe byddent heb allu gwneud mwy na 150p. neu 200p. y flwyddyn iddo, a gadael iddo yntau ei faes yn agored i wneud y goreu o breifat practice, y mae yn ddiamheu y gellid fel hyn sicrhau gwasanaeth a phresenoldeb meddyg rhagorol yn mhlwyf Llansamlet. Gan fod y mater wedi cychwyn oddiwrth ficer y plwyf, ni a hyderwn yn fawr y gwneir sylw o hono. Gadawaf ar hyn, gan hyderu y cymerir y mater i fyny yn dia buan, ac y llwyddir i gael meddyg i'r lie. UN O'R PLWYF.

YR "HEN WR" A GWEITHFEYDD DUR CWMBWRLA. MRI. GOL.Gan fod yr Hen Wr wedi bod mor garedig a gwneud cyfeiriad ataf fel un yn ceisio darganfod dirgelwch llwyddiant digyffelyb y gweithfeydd uchod, a adeiladwyø. o dan arolygiaeth alluog Mr Bevan, o Gaslwchwr gynt, am wasanaeth yr hwn y mae boll ddur-wneuthurwyr y wlad yn cysfadlu, a chan, fel y dywedais wrth ddechreu, fy mod i ynun c'rpersonau a welodd yr Hen Wr yn gwylio yn ddirgel- aidd or dargarfod rhyfedd ddirgelion yr adeiladydd, feallai nad annyddorol i ddar- llenwyr lluosog y DARLAN fydd clywed fy mod, ar ol llawer o beryglon a chroesion, wedi darganfod y dirgelwch sydd wedi herio holl ddur-wneuthurwyr y deyrnas, wedi codi Mr Bevan i binaci enwogrwydd, ac wedi ysgrifenu ei enw ar lechau anfarw- oldeb; ac er budd fy nghydweithwyr yn ly gyffredinol yr wyf yn brysio i'w hysbysu o'r dirgelwch mawr a ddarganfyddais. Y mae fy ngwaed yn rhedeg fel dur toddedig, ac y mae fy llygaid yn ymagor gymaint a'r agenau yn adeiladwaith digyffelyb Mr Bevan wrth ganfod llwyddiant rhyfedd ei ffwrnesi dur. Dim ond meddyliwch am hyn—y maent yn cael llawn deg cant o ddur am bob tynell o haiarn a roddir yn y ffwrnes, ac y maent yn llwyddo i losgi pum' cant ar ugain lo am bob tynell o ddur a weithiant. Beth feddyliwch am bynyna, chwi dm. einiaid nad ydych wedi eich breintio a ffwrnesi o waith y bydenwog adeiladydd o Gaslwchwr ? Er pob ymdrech, ni fedrwch chwi losgi rhagor na 14 neu 15 cant o lo i wneuthur tynell o ddur; ac ar eich gwaethaf yr ydych yn gorfod derbyn pedwar cant ar

wrth gann y geiriau dwfr a lbvfr. Goir- iau unsill ydynt, ond eisteddent yn well wrth canu fel geiriau dwysill, trwy osod yr un llefariad ddwywaith, dwfwr a Waiter. Diweddu yn lied dda. Ymdrechwch yn yr unrhyw lwybr, a byddwch yn sicr o gyrhaedd uwch safie y tro nesaf. 2. Dechreu yn fwy dymunol, ac yn M-ddangos gwell chwaeth. Yr arddang- osiad o deimlad gwladgarol a theuluawl brwdfrydig yn y drydcdd A-B-yn lIed ada. Yntau hefyd yn canu E yn lie F yn yr un man a'i gyfaill. Y D a'r E chwydd- -iadawl, yn nghyda'r F ebychiadawi, yn lied ddymunol, ond nid heb le i ragon. "Llwfr" eta ddim vn dda. Cymered yn- tau yr un awgrym a r uchod. Diweddeb gwych yn sefydlog, er mewn diminu- endo a rallentando. 3. Dechreu yn fwy dynmnol na'r ddau flaenorol. Yr oeddem yn meddwl cael caniad gwych gan y cyfaill hwn, ond nid hir y buom cyn cael ein siomi ynddo. Brithai yr unawd a nodau newyddion iarweiniol. Y neidiadau yn cael eu cy- northwyo a nodau grisweddog. Y dryd- edd A ddim cystal a'i flaenorydd. 'Syrthiodd yntau hefyd i'r un pwll a'r ddau flaenorol, sef canu E yn lie F, a'r F a'r E ar y gair llwfr yn lied glog- yrnog. Diweddu yn lied sefydlog trwy gymhorth dim. a vciLl. fel ei flaenorydd. Pe buasai y cyfaill hwn ond parhau trwy yr unawd fel y dechreuodd ef, efe fuasai perchen y wobr, ond gan ei fod yn rhagori mown gw&ll&u 61 gjiaill blaenorol" yr ydyra o angenrheidrwydd yn cael ein gorfodi i ddyfarnu y wobr i'r ail. Trio, Nos Sadwrn," o Gydymaith y Cerddor.'—Y mae y trio tyner ac effeithiol hwn yn dechreu y ddosran gyntaf, neu yr A gyntaf, mewnffurf yni- ofynawl, Pa beth a welaf," ac yn ei gorphen yn gyda y B cyntaf, mewn arddull atebol. Rhydd atebiad cadarn- haol yn ddioed mai "Gweithiwr draw, a chaib a rhaw mewn rhych." Dylai y frawddeg ymofynawl ac atebawl gael ei gwahaniaethu yn eglur gan y cantorion. Dylai yr ail A-B gael eu canu yn bruddaidd gyda theimlad dwys, ac mewn arddull dosturiaethawl. Dylai y ddwy ddiweddran olaf hefyd gael eu canu yn hyderus, gyda gradd o lawenydd, wrth feddwly bydd i "Nos Sadwrn ddyfod, a thaflu y caledwaith oddiar war y gweith- iwr tylawd, ac yn ei freichiau clyd ei gyflog rliagaddawedig am ei lafur trwy 0 CD 0 ystod yr wythnos. Un tri ganodd. Canu i raddau yn gyflym, ond mewn teimlad da ar y ddwy ddiweddran gyntaf. Carasem i arddull lawenyddawl yn y drydedd A i gael ei ddangos yn fwy eglur, ond y bedwaredd A yn lied ddymunol, mewn gwisg hyder- usawl, ac yn diwcddu yn dda. Urdder yr arweinydd Ú'r wobr. -+-