Tarian Y Gweithiwr

A REVIEW OF BOOKS. DB. YOUNG'S "ANALYTICAL CONCORDANCE." Ministers, Sunday School teachers, and students of the Bible, should lose no time in getting possession of the above Concor- dance. It is a new non- such work. It is a large quarto volume of 1,092 pages. It contains 311,000 references in Alphabetical order. Every word and name in it are ar longed under their own Hebrew or Greek originals, with the literal meaning of each, and its pronunciation: Thirty thousand Various Readings in the Greek New Testa- ment are marked in it; with the latest in- formation on the Biblical Geography and Antiquities of the Palestine Exploration Society. There is also a quarto volume of Appen- dixes, in which there are analytical surveys of all the books, of all the facts, and of all the idioms of the Bible. They also contain Bible themes, questions, canonicity, re- marks on Rationalism, &o. They contain a Hebrew Lexicon, the Hebrew tenses, and a Greek Lexicor, The Concordan e contains 118,000 more references than are found in Cruden's Concordance. Dr. Young must have bestowed an immense amount of labour and time upon this marvellous and very valuable work. This work has no rival in any language in the world. Not one exists that can compare with it in criticism, copiousness, comprehensiveness, and completeness. Any man who is anxiouf, above all things, to know the exact mind of God in his word, would find this work a priceless possession. The Concordance and the Appendixes may be had in one volume for 2p. 12s. 6c. It has been intima- ted that the Publishers, Messrs U. A. Young & Co., 18, Nelson-street, Edinburgh, would do well if they issued the work in parts, after "the manner of Messrs Cassell & Co., so as to bring it within the reach ef ministers and others whose means are scanty.

Y FERCH o GEFN YDFA." Gan Creigfryn: Pris Swllt. Mae yn hysbys i lawer fod Creigfryn yn cyflym esgyn i fri yn y cymeriaa o ffug- hanesydd. Mae ei chwedlau cyhoeddedig gan mwyaf yn rhai darllenadwy iawn. Er fod hanes y Ferch o Gefn Ydfa yn air teuluaidd ar lafar gwlad, a beirdd o fri wedi ei dewis yn destyn eu rhiangerd'- y ma.fi Creigfryn yn chwedl hon yn goiiod ei hanes allan mewn gwisg newydd, a'r (H-gwyddiadau cysylltiedig a'i hanes yn llawn t>Wd- Y mae pob darllenydd cyff. act- redin yn gyfarwyad$chnewyllyn hanes y fun galon-aoredig o Get2^.?dfa. Ond mae Creigfryn yn y chwedl hon, nlu;n 7n taflu bywyd a awyn adnewyddol i'r hanSo, Ond yn portreadu arferion, traddodiadau, ac ofergoelion y cyfnod yr oedd y rian yn byw ynddo gyda medr oanmoladwy. Mae carwriaeth "Jones o'r Slop," a direidi Jaci'r Cariwr," yn ddoniol dros ben. Mae darllen yr helynt garwriaethol am y ddau hyn yn aicr o fod yn rhagorach nag un math a beleni a ellir eu cael at wella y prudd- glwyf. Y mae y lie pwysig a roddir i Meudwy Moelgilian yn dda, ac yn ddolen ddyddorol iawn yn yr hanes. Y maemor- wynion Cefn Ydfa Lefyd yn cael eu gosod allan gyda bywiogrwydd, yn neillduol Ann -y sarff," fel y gelwir hi yn y chwedl. Y mae y cymeriadau ereill sydd yn y chwedl yn cael yr un chwareuteg a'r rhai a nod. wyd, ond palla gofod i ni wneud sylw arnynt oil. Ni fydd yn edifar gan neb a bryno y llyfr hwn. Y mae ei gynwysiad yn ddyddorol, a mesur da am yr arian- mesur na cheir yn ami yn y farchnad Gymreig—168 o dudalenau am swllt. Yr ydym yn dymuno gwerthiant helaeth i'r deyrnged hon o goffadwriaeth i'r Ferch o Gem Y dfa..

AT DRETHDALWYR RHAN UCHAF CWMDULAIS. Gydweithwyr. — Wele o'r diwedd y cwestiwn pwysig o gael Bwrdd Ysgol i Blwyf-gangen y Dnlais nchaf wedi ei ddwyn i derfyniad, y contractor wedi ei ddewis, a'r ewbl wedi ei derfynu hyd at gael yr adeilad yn barod. WeI, ynte, dyna bob peth ar ben yn awr, oaide ? 0, na, y mae y gwaith pwysicaf o'r oil ar ol, sef ethol dynion cymwyø i eistedd ar y Bwrdd —dynion teilwng i drafod buddianan y tre&dalwyr. Gan foa amser y natrmiati&n ar droed, cofier notninato y dynion teilwng i'r sWydd, yna bydd llai o waith brwydro gan yr ethol- Yr oedd yn wir ddrwg genym glywed rhai Yu -o^arad am nomtinato dyuion ag y dylid ar bob cy?:if,en g<*>belyd. Ai awdur- dodiau yr Egl^s wtad'oJ, na tfcalodd geiniog t> drtithi erioed, ydyw y 11 drafod maierien y Bwrdd Ysgol? Na, y mae ganddynt nn yn barod o dan eu haw durdod, sef y National Sehool; ac os y Caiff un o'r rhai yna sedd ar y bwrdd, byddant yn bur debyg o geisio iroi hon i'r un cyf- eiriad. Os ees modd atal etholiad, pob peth yn dda; ond os etholiad, yn awr am dam, boys; dyma'r adeg, colli nen enill. Y mae rhyddid o'n fea, denweh i ni gael Rhyddfrydwyr ar y Bwrdd. Y mae hen lyfeitheirian anghyfiawnder othrais yn de- chreu ymddatod, gwnawn ein goreu i'w taflu ymaith yn yr iawn adeg. Cymerwch yr awgrym, gyf-eillion, a gweithredwoh yn unol a phwyllog, a diamhen y cawn ein coroni a llwyddiant. Yn wych y b'och, yr eiddoch, TBBTHDALWB UWAELOD T PLWYF.

PETHAU CHWITHIG. Peth chwithig yw gweled diaoon wedi meddwi, ac nn o wyr y byd yn ei gario ar ei gefn gartref. Pet4 chwithig yw fod gwraig diacon heb fod yn y cwrdd am dair blynedd. Peth chwithig yw gweled chwaer yn poeri i wyneb y llall wrth ddyfod o'r gyfeillaoh. Peth chwithig yw gweled lleg yn yr un eglwyslyn siarad a'n gilydd. Peth chwithig yw gweled mam yn cau y drws yn erbyn ei mab am ei fod, wadi priodi yr hon nad oedd hi yn ei chwenych. Peth chwithig yw gweled mab yn gosod eyfraith ar ei dad am yr hyn nad oedd gyfiawn. LLYSFABNWB.

RHUBAN GLAS YN FERNDALE. MRI GOL.,—Y mae Y lie hwn wedi bod yn un o'r rhai blaenaf ar y rhestr, fel y lie mwyaf meddw yn Nghymru. A phe cyf- rifid yr holl farilau cwrw sydd yn dylifo i fewn yma o wahanol fanan, dalian percent- age, yr ydym yn sicr, ag unrhyw fan yn y wlad, yn ol y boblogaeth. Ondyn hytrach nag ein bod yn eich camarwain, nid myned i roddi hanes y fasnach yr ydym, ond rhoddi hanes gweinidogaeth y Rhuban (ilAs, pa un sydd wedi ymweled A ni yn ddiweddar yn y lie hwn. Y mae wedi bod yma brif ddynion gwahanol enwadau yn areffhio ar y gymdeithas fendigedig hon, ac wedi llwyddo yn anarferol o dda. Ac fel ffrwyth eu hymdrechion, y mae yn agos i 2,000 wedi rhestri eu henwau o'i phlaid. A dyma lie mae golygfa ardderchog, gweled hen feddwon, wedi treulio eu hoes i lyncu y trwyth meddwol, yn myned i'r cwrdd bob Sabboth. Y mae calon pob carwr sobrwydd yn dawsio gan lawenydd. Ond dyma sydd yn rhyfedd, fod rhai yn methu gweled unrhyw tagoriaethyn y gymdeithas hon. Ac y mae rhyw ddynion bach, ie, bach iawn, yn methu ymuno iL'r gymdeithas o herwydd rhyw yehydig o ruban glAs sydd i gael ei wisgo ganddi. Ond, ai dyma y rheswm gwirioneddol ? Ai hwn yw y graig rhwystr ? Gadawaf i ddarllen- wyr parchus y DARum farnu. Onid oes arogl< rhywbeth arall gan yr esgusawd. Beth mae y gorphenol yn dystiolaethu am danynt? Hefyd, da genyf hysbysu fod llaweroedd ag oead yn gymedrolwyr selog wedi rhoddi ffordd, ac yn gweithio a'u holl allu gyda'r mndiad. Hfityd, mae yn mryd canlynwyr y rhuban godi Coffi Tafarn, pa un sydd a'i fawr angen. Ac yn ddiddadl y byddai fod Coffi Tafarn wedi ei godi yn gynt yma yn Bicrwydd fwy am gadjpvedigaeth llawer hen feddwyn, oherwyddwrth adael y dafarn a'r cwmpeini llawen, teimlir eisiau rhywbeth etc i wneud y golled i fyny. A goreu gyd pwy gynted y gwneir hyny hefyd. A chan fod ymweliad dyeithriaid A'r ardal bron terfynu, gobeithiw* na fydd i'r newydd. ddyfodiaid gael eu gadael yn llwyr, ond y bydd yma gyfarfodydd yn cael en cynal etc. Ac, er gyda gofid, mae yn rhaid cyfaddef nad ydyw prif orators y lie o'n plaid, eto, mae yma ddigon i gadw y tin yn fyw, a'i gynorthwyo i ymledu i godi eto o ffosydd meddwdod, bawb sydd wedi syrthio yn ys» glyiaeth i John Parlieorn. A gobeithio rut fydd i un rhubanwr i fod yn oeredd tuag a% y dychweledigion newydd, oherwydd y mae y croesaw cynes a gAnt gan bobl maent hwy wedi bod yn edrych i'r lan arnynt, yn sicr o gael ei ddylanwad. A sicr yw fed llawer un wedi dal ei afael cyn hyn, am ei fod yn gwybod fod rhai yn meddwl llawer' am dano. Gobeithiwn mai yn mlaen yr elo y gwaith da hwn. Y mae eisioes wadi gosod gwedd ffafriol ar lawr teulu. Felly" chwi welwch, Mri Gol., nad ydyw Ferudafi., I ar ol cymydogaethau cylchynol. RHUBANWS.

PELENI I'R PRUDDGLWYFUS. II 0 I amfilo dafodau," gwaeddai bacli- gen pan yr oedd ynymlusgo ifaril o driaglT Gofynodd merch fach i'w chwaer beth oedd y chaos yr oedd ei thad yn darllen dano. Atebocld yr henaf, "Mae pentwro ddim heb un man i'w roi oedd." Mewn parti o blant, yr oedd yno fachgen- yn saith mlwydd oed, yr hwn oedd yn cadw draw oddiwrth y cwmni. Galwfccftf gwraig y ty arno, Dowch i chwaren » dawnsio, yr un bach, a dewisweh un orr merched bach tlws yna yn wraig." Dydi. o ddim yn debyg," atebai y llane baeh., "ni fynaf yr an wraig; ydych chwi ya meddwl fy mod i eisieu cael fy mhoeni i farwolaeth. fel fy nbad, druan ?" Nis gellwch adodau beth gwahanol 9ft, eu gilydd," meddai athraw mewn ysgol ddyddiol. "Pe byddech yn ado dafad w buwch at eu gilydd, nid yw yn gwneud dwy ddaf&d na dwy fuweh." Darfu i hogya bychan, mab i werthwr llaeth, godi ei law, a dywedyd, Gall hyny fod gyda golws ar- ddefaid nen fnchod, ond os adwch ehwif gwart o laetb gyda chwart o ddwfr, y mae- yn gwneud dau gwart o laeth; mi welais y peth yn oael ei dreio." "John, wyddost ti p'am yr wyt yn debyg: 1 asyn ?" Fi yn debyg i asyn I" gwaedoia Jack, gan agoryd ei lygaid lledy pen. wn i." Wyt ti yn ei roi i fyny ?" Ydwyf»*« Am fod dy ran oreu di yn ystytnigTwyM! ei hunan." Dydi hyna ddim yn ddrwg,* meddai John, gan chwerthin yn iachnac "Mi roi i hwna i'r wraig pan af gartref. Meistres," meddai Jack, pan yn eistedd » wrtih y bwrdd yn swpera, wyddoch chwi- p'ata yr ydw' i yn debyg i asyn ?" Fe aroSodd am fynyd gan feddwl y buauf ei fei^treS yn ei roi i fyny, ond ddarfH hi ddim. Gan edrych arno gyda. rbyw olwl o doeturi, atebodd, Rwyn tybied, am eich. bod wedi eich geni felly."

ADOLYGIAD Y WASG. "ATHROFA'R BBIBDD:" Pris Swllt. Llyfr ydyw hwn yn cynwys detholien o weithiau nifer o feirdd yr ysgol newydd. Bechgyn talentog y West yw yr awdwyr gan mwyaf, ac yn wir, y mae y llyfr hwn yn glod nid bychan iddynt. Y mae y Gol- ygydd—Gwilym Wyn-wedi dangos fod ynddo allu i ddewis a chymharu, yn ogys- tal a chyfansoddi. Mae y darnau oil ar destynau chwaethus, heb ynddynt y rhith lleiaf o arogl nac ansawdd y testynau lleol a chyffredia a geir yn rhy ami y dyddiau hyn. Un anhebgor da iawn sydd yn y llyfr hwn yw byrdra y darnau. Mae yn amlwg fod llygad y Golygydd wedi bod yn agored yn y cyfeiriad hwn. Teg yw hysbysu mai beirdd ieuainc yw y mwyafrif o awdwyr yr Athrofa. Hefyd, mae enwau yr oil o honynt yn adnabyddus i ddarllenwyr y DAMAN. Mae Hewer o'r darnau hefyd wedi ymddangos yn ein col- ofnau. Felly, yr ydym yn hyderus y caiff yr awdwyr y gefnogaeth a deilyngant. Mae agos yr oil o'r darnau sydd yn y llyfr yn rhai pwrpasol iawn at wasanaeth ein cyfarfodydd adroddiadol; ac ni raid i un adroddwr ofni llychwino ei urddas wrth ddewis un neu yr oil o honynt. Mae yn wir nad yw yr holl ddarnau yn gyfartal o ran teilyngdod, ond gallwn ddweyd yn ddibetrus nad oes yma yr un darn heb fod yn meddu rhyw ragoriaeth. Gorchwyl an- hawdd yw dyfynu o blith cynifer o ddarn- au. Ond er mwyn dangos ansawdd y llyfr, dyfynwfi ddarn neu ddau. Dyma fel y mae Eos Wyn yn nodi y pethau angen- rheidiol mewn ty yn ei gynghorion i ferch ieuanc i beidio priodi & meddwyn. Y mae llawer yn barod iawn i fyned i'r ystad briodasol heb ystyried fawr am y pethau a nodir yn y g&n. Gwrandawer, ynte :— '• Ond gwybydd, ferchwiwglod, cyn myned i'r amoa, Pa faint fydd y trallod a'r anghlod yn nglyn; Cei wel'd y bydd eisiau cyn nemawy o ddyddiau Ryw lawer o bethau i'r bwthyn. Bydd eisiau pren gwely, cedeuawg flancedi, A chroglen o'i ddentu, a'i daclu yn dda Rhaid cael yst61 deirtro'd,. a chloc wyth diwrnod, A thecyl, a thebod, a thwba. Bydd eisiau cael llestri, a sellf i ddal rhei'ny, A llwyarn i godi y lludw yn lan Rhaid hefyd cael megin, a gwydrddrych ai, lychwin, A salltrin, a sespin, a sospan. Er mwyn bod yngymar, bydd rhaid i*' gael aden, A blwch i ddal halen, a llawlen, a llwy; P&l,§pigfforeh, a phicas, aphinswrn, aphin cas, Rhaw, matog, a matras, a modrwy. Bydd elsian cael cysfyll, Uif, bwyell, ac ebill, Canwyllau, a chyllyll, a phedyll, a ffwrn; A chrearn jugt a awbler, a phiol, a ffender, A disgi a Bawser a siswm." Dyna, prynwch y llyfr i gael gwybod faint o bethau ereill sydd eisiau. Dyma If Ddeigryn" tlws iawn o eiddo D. J. Rees:— 0! ddeigryn perlog, gwylaidd, Mor bur a gl&n dy bryd, Wyt megys angel sanciaidd Yn dod o arall fyd; Mor foesgar dy ymweliad, Mor rymus yw dy iaith, Enilli gydymaeimlad A chwmni fyrdd i'r daith. Mae gollwng teimlad allan Mewn deigryn bychan, pur, Yn peri nefoedd feohan Yn nghanol anial dir Ystori'r galon ddynol A edrydd ef yn llawn; Mae'n angel yr ysbrydol, Rhyfeddol yw ei ddawn. Pan fydd y baich yn ormod I'w roi mewn grymus iaith, Llawenydd ynteu trallod Ddaw trwy y deigryn llaith Mae'r fonwes yn y deigryn Sy'n treiglo dros y rudd A gwelir yn y darlun F6r o deimladau cudd." Peidied yr awdwyr na'r darllenwyr a chredu ein bod wedi dyfynu y pethau goreu sydd yn yr Athrofa. Atifoner am ^ani ar unwaith, a barned pob un drosto hun.

LLYTHYR DYDDOROL O'R WLADFA GYMREIG. Derhyniwyd y llythyr hwn gan Mr Tho- mas Evans, Fountain Row, Gilfach lioch, oddiwrth Mr Josiah Williams a'i doulu- teulu cyfrifol o Dreherbert, ac aelodau o eglwys barchus Carmel. Ymfudasant i'r Wladfa tua saith mlynedd yn ol. Mae 811 llwyddiant yn amlwg, ac yn profi mai dff- albarhad mewn ymdrech sydd yn gorchfygu yn y Wladfa, fel yn mhob man arall. Aed y Wladfa rhagddi mewn nerth, ac yn gyrchfa pobl diwyd. Chupat, Chwefror 13,1882. Anwyl frawd a chwaer, a pherthynasan oil,—Wele fi yn cymeryd yr hyfrydwch o ysgrifenn yr ychydig linellau hyn atoch, gan obeithio eich bod yn iach a chysnrus fel ag yr ydym ninau oil, drwy diriondeb yr Arglwydd tuag atom. Fe dderbyniasom ddau lythyr oddiwrthych, ac yr oedd yn dda iawn genym eu cael. Yr oedd yr an- rhegion hyny i'r plant yn werth mawr yn ein golwg, ac yn dangos eich bod yn cofio am danom. Yr oedd yn ddrwg iawn genym glywed eioh bod wedi bod mor wael eich iechyd, a bod Sarah yn parhau felly eto i raddau a bod Evan Phillips wedi bod yn afiach am gymaint o amser. Yr oedd yn dda genym glywed am Samuel Phillips, ei fod wedi cael cadw un o'i lygaid. Yr wedi clywed gan dylwyth Mr Mathews, o Ferthyr, ei fod wedi colli y ddau lygad. Wrth edrych dros yr amgylchiadau, yr oeddym yn gweled eich bod wedi myned drwy lawer o amgylchiadau eithaf an- nymunol. Yr oeddych yn gofyn faint o galedi yr oeddym wedi ei weled er pan oeddym yn y Wladfa, ac am i ni ddweyd y gwirionedd. Wel, dyma y gwir,-y mae Duw yn ei Ragluniaath wedi gofalu am danom mor dyner, fel y gallwn ddweyd yn ddifloesgni nad ydym wedi gweled eisieu dim daioni oddiar ei ei law hyd yma. A gallaf ddweyd na threuliais un adeg fwy dedwydd yn fy oes nag a dreuliais yn y Wladfa. Yr oedd Evan Thomas wedi clywed ein bod wedi llwyddo yn dda iawn. Wel, dyma i chwi gyfrif o'r hyn ydym wedi gael a'r hyn sydd genym -Y gwenith a gawsom ni yr ail flwyddyn ydoedd pedair tynell a haner y drydedd flwyddyn, un dynell ar ddeg, ac un cant ar ddeg; y bedwaredd flwyddyn, un dynell ar bymtheg; y bumed flwyddyn, ugain tynell; y chweched flwyddyn, pymthegtynell; ond eleni nid oes yma fawr o wenith wedi ei gael yn y wlaa. Ni chododd yr afon ond i ryw dair o'r ffosydd iselaf, o'r rhai ni ellir cael llawer o dir gwenith. Ond y mae genjim eleni naw erw o wenith wedi cael dwfr, a bydd yn barod i ddechreu ei dori yn mhgn tua thair wythnos. Y gwartheg sydd wedi dyfod, ac i ddyfod a lloi y tymhor hwn, yw deg; rhai benyw blwyddi, tair y rhai benyw (lloi yn myned ar eu blwyddi, mae'n debyg), sydd gyda'r gwartheg yn godro, yw tair a tharw, a chwech o ychain—yr oil yn dair-ar-hugain o wartheg. Y ceffylau, pedwar-dwy gaseg—un Ag ebol, a'r llall 61 eboles; sc un ebales yn myned ar ddwy flwydd—yr oil yn naw. Yr yaym yn myned am wythnos weithian ar eu cefnau i hela, ac y mae genym ddau gi hela, a spree iawn yw hi ar ol estrys neu wanaco. Y mae genym chwech o ddefaid, dau o foch, twrciod, gwyddau ac ieir. Dyna yr oil o'r creaduriaid. Y mae genym hefyd gert, ac y mae hono wedi oostio yn ddrud iawn yma. Y mae'r olwynion wedi bod yn costio 15p., ond y maent i'w cael yn awr am Mp., heblaw y coed, a thalu saer am eu gwneud; aradr gwerth 5p. 10s.; pAr o ger aredig, a ger shafft, y rhai, fel y gwyddoch, sydd raid i eginyn o ffarmwr ea cael. Am danom ni fel teuln, y mae Ann a minau yn mwynhau iechyd rhagorol er pan ydym yn y lie. Y mae Jane mewn llawn gwaith gyda'r gwnio er pan ddaeth- om yma. Y mae hithau yn oael iechyd da. Y mae wedi cael machine gwerth deg punt. Y mae Benjamin ap Esther yr nn modd, yn mwynhau ieohyd, ac yn prifio llawer. Y mae yn ddrwg genyf na fuaswn wedi ys. grifenn yn gynt. Diffyg arferiad o gyfeill- achu drwy lythyrau oedd yn ddiamheu yn achosi hyny. Pe cawswn eich presenoldeb wyneb yn ngwyneb, fe fnasai yn ymgomio iawn wed'yn.. Ond nid oes dim iw wneud- ond oymodi A'r papyr a'r inc, an harfer yn amlach. Bydd yn dda iawn genym gael clywed oddiwrthych mor gyn ted ag y bydd modd. Terfynaf yn awr, gan ein cofio atoch yn y modd cynhesaf. Hyn oddiwrth JOSIAH AC ANN WILDIAMS.

•V | RYMNI. L MUDI^T F RHUBAN GLAS.—Erbyn HY* y mae Rymni wedi a-ia? T symndiad sydd yn tanio pilfr.drefydd em gwlad. Dechreu wyd am bythefnoa °,8y** arfodydd gweddiau ddechreu yr wytnli £ hon, ac yna daw pythefnos o gyf arfodydd areithio, pryd y byddwn yn dysgwyl can* lyniadau gogoneddus fel aydd yn dilyn y mndiad mewn manau oreill. Y PARCH ORSIAN DAVIES.—Yr ydym yn deall fody darlithydd bydadnabyddus hwn i fod yma yr wythnos nesaf i draddodi en;; ddarlith newydd ar nn o brif gymeriadan y sanrif. y diWAddn* OncAeM*' Y mae doniau dihafal Ossian yn hysbys i. Gymru penbaladr, fel na raid iddo wrth ein canmoliaeth ni i'w wneud yn amlwg I Rymni, ond gallwn ddweyd ein bed yn < edrych yn mlaen gydag hyfrydwch ax y u treat hwn. 4,- MARWOLAETHAU.—Ymae genym yr wyth* 110s hon i gofnodi rhaio gymeriadau mWfaf pur yr ardal sydd wedi ein gadael. T • oyntaf ydyw Mrs Hannah Owens, anwyi briod Mr Thomas Owens, un o flaenoriaid eglwys Ebenezer. Yr oedd Mrs Owenii wedi cyrhaedd oedran ac addfedrwydd mamau Seion, fel y dywedir, ac wedi bod yn fam dyner a dilychwyn am dymor hit yn yr eglwys uchod, yn hynod am ei ffydd* londefe a'i gofal am yr achos drwy ei hoes* ac fel cymydoges heddychlon a pharod i wneud cymwynas dda 1 bob un heb oedi. Claddwyd hi yn mynwent y capel y bn ya • addoli ei Duw mot hir. Gwasanaethwyd gan y Parch E. Davies, a gwnaeth sylwad- au pwrpasol iawn i'r amgylchiad. %*• Yr amgylchiad nesaf sydd fwy galarua—- gwraig ienanc, a thwr o rai bychain yn ami'- gylchynu ei gwely marw, yn cael ei chy-.»» merya ymaith o ganol haf ei hoes, sef anwyl briod Mr John Cledan Williams, y cerddor adnabyddus o'r lie hwn, ond Bydd yn awr yn New Tredegar, ycbydig yn is i lawr yn y cwm. Daeth ei chorff i fyny yma i huno yn mynwent y Graig ddydd .r Llun diweddaf. Yr oedd hI ynenedigol o'r lie hwn, ac wedi treulio y rhan fwyaf o'i hoes yma, ac unodd torf fawr o'i hen gyd«. nabod i wneud y gymwynas olaf lddL i- Pregethwyd yn y oapel gan y Parch Jofia^ Jones (Holander), gweinidog y capel y""q perthynai iddo yn New Tredegar, a chaw- som bregeth hynod o doddedig ar yr am, j gyichiad calonrwygol. Gwasanaethwyd hefyd yn y capel a glan y bedd gan, Parchn. Davies, Gosen; Owens, Trevilid r Hill, New Tredegar, a'r awenydd enwog Caeronwy. Yr ydym yn cydymdeimlo yn fawr A'r cerddor yn ei dywydd garw, ac a fydd am dymhor hir heb yr un nodyn lion yn ei gan. Yr oedd Mrs Williams yn wraig rinweddol iawn dros ei theulu, yn ddar- bodus, tyner, a gofalus, a chrefydd ya "v amlwg bob amser. Dyoddefodd gystucUfcv maith a chaled, ac yn amyneddgar iawn, gan adael tystiolaeth ddiamheuol ar ei hols ei bod yn myned i Wlad Well.—GOH.

GAIR AT GERDDORION ABERAMAN^ A'R CYLCHOEDD. FRODYR A CHWIOBYDD CERDDGAB,— DYI munwyf gyfeirio un gair caredig a didbaxa*^ gwydd atoch. Gwyddoch fod Mr Phillip Phillips, Woodland Terrace, Aberawan, wedi ymuno mewn glAn briodas A Miss Martba Davies, Aberaman Works, ar y laf o Fawrth diweddaf, a diau eich bod un ao oil yn dymuno iddynt briodas dda" ya ngwir a chyflawn ystyr y geiriau. Ond gan fod ein cyfaill Phillips wedi gwasan- aeth u fel arweinydd y gAn am flynyddaa yp Saton, Aberaman, dymunaf ofyn ai gormod genych fyddai dathlu yr amgylch. iad hwn trwy ddangos eich teimladau mewn ffordd sylweddol o ryw fath o anrheg now gydnabyddiaeth i'n brawd ar ei fynediad i'r sefyllfa brioda-ol? Y mae efe fel y sylwyd wedigwasanaethu yn eglwys Saroa

oedd wedi marw, ac yn gorwedd yn y I purdan. Dyna ddigon i brofi mai pagan celwyddog, annuwiol, oedd Gardiner, heft weled meddwl yr Ysbryd Glanyn y testyn, mwy na phe buasai efe wedi cae! ei eni yn nghanol Affrica. Y peth diweddaf a feddyliasai un dyn yn ei synwyrau am dano, fnasai cymwyso geiriau yr apostol yn nghylch cwsg at wawriad Protestaniaeth ar Brydain yn amser Harri VID. Os cysgu yr oedd r pobl Prydain am yr ugain inlynedd cyn 1 Mari Waedlyd ddechreu teyrnasu, hvnod na buasai y Pabyddion yn gallu cymeryd mantais ar y cwsg hwnw i wneud fel y mynent a'rwlad hon. Os oadd Harri VIII. «= Edward VLyn gallu diffodd Pabyddiaeth fel diffodd canwyll, rhaid eu bod yn neffro 1 wneud hyny, a rhaid fod Pabyddiaeth yn wan iawn i fethu goleuo y ganwylltra y bu pobl y wlad hon yn cysgu, a hyny am Wain mlynedd. Nid oes na chymwys- der at y testyn, na gwirionedd, na chys- ondeb, na synwyr cyftredin, mewn dim a ddywedodd Gardiner. Efallai ei fod efyn- edrych ar y deffroad yn yr ystyr fod-Pabyddion wedi cael awdurdod i erlid Protestaniaid. Felly, deffroad y Hew rhuadwy oedd, wedi myned yn rhydd o'i gadwyrii, i ladd a llarpio dynion diniwaid, duwiol, fel y gwelai yn dda. Fel y gwelir yn y dyfodol, dyma y deffroad a gafodd y Babaeth yn nwylaw Gardiner a Bonner. Yr oedd twyll Gardiner yn ei sel yn amlwg i bawb, oblegyd yr oedd y bobl yn cofio fel yr oedd efe wedi helpu Harri VIII. i daflu iau y Babaeth oddiar ei war. Yr oedd efe wedi yagrifenu traethodau i amddiffyn uwchafiaeth y brenin uwehlaw y Pab. Cyffesodd, bid siwr, ei fod wedi syrthio fel Pedr, ond bu ugain mlynedd yn aros yn ei fai; Deffrodd y Senedd i Babyddoli y cyfreithiau. Dilewyd pob cyfraith a wuawd o'r flwyddyn 1529 yn erbyn awdurdod y Pab. Ceisiodd Cardinal Pole gael meddiant o'r tiroedd a gy- merodd Harri VI1L oddiar y mynachod, ond gwelodd ei fod yn. gam peryglus i ddifeddianu boneddwyr o'r tiroedd hyny ar unwaith. Gallasai hyny gynyrchu gwrthryfel peryglus i'r Babaeth. Gad- awodd i'r boneddwyr hyny eu meddianu. Ond-, yr oedd yn amlwg mai oediad doeth oedd hyny, Hyderai y buasai amgylcbiadau yn troi yn ffafriol eyn bo hir i'r. Babaeth adfeddianu y tiroedd hyny. Trowyd deddfau Hortman, neu dir mewn Haw farw, naill ochr am ugain mlynedd, er mwyn rhoddi cyfle i'r werin roddi eu meddianau i'r Babaeth fel y bu hyny gynt, pan y cafodd y Babaeth y tiroedd a berthynai i'r mynachdai. Adnewyddwyd yr hen ddeddfau yn erbyn hereticiaid a'r Lolardiaid, y rhai; a ddilewyd gan Harri- VIII. ac Edward TI. Rhoddwyd felly awdurdod i'r offeir- iaid Pabaidd i garcharu a chondemnio dynion, heb apelio at un awdurdod uwchlaw i'w hawdurdod eu hunain. Gwnawd cyfraith hefyd yn rhoddi y llywodraeth yn Haw Philip tra y byddai plant Mari heb ddyfod i oed, os byddai Mari farw o'i flaen ef. Yr oedd ohwydd yn nghorff Mari yn creu go- beithion uchel y Fabyddion ar y pryd. Ond cawsant eu siomi yn ofnadwy yn mhob peth. Pasiwyd cyfraith gan y Senedd hefyd i gospi Protestaniaid fel teyrnfradwyr am weddio ar Dduw i droi$alonMari oddiwrth eilunaddoliaeth at y wir ffydd, neu iddi gael ei symud oddiar yr orsedd. Gwelwyd wedi hyny fod y gweddiwyr hyny yn fwy tebyg o fod yn gymeradwy gan Dduw na'r gweddiwyr Patyddol. Anfonwyd llythyrau oddiwrth y ilywodraeth at yr awdurdodau siryddol i osod banffaglau trwy y wlad, fel ar- wyddion o lawenydd y trigolion fod y wlad wedi cael ei hadferyd i ffafr Duw, ac i undeb a'r fam Eglwys Bufeinig! Aeth Philip a Mari trwy ddinas Llun- dain mewn rhwysg mawr. O'u blaen hwynt yr oedd Gardiner, a Chardinal Pole yn ei wisgoedd ysgarlad, a dyn yn oario croes o'i flaen ef. Yr oedd Pole yn rhoddi ei fendith i'r torfeydd. Ond yr oedd y bobl yn ei ddirmyga ef a'i fendith. Ni thalasant warogaeth i'r groes oedd oi flaen ef. Ni waeddasant Duw a fendithioy brenin a'r frenines." Yr oedd y bobl yn rhy bryderus yn nghylch y storom o erledigaeth, yr hon oedd yn debyg o dori ar eu penau. Digiodd Gardiner wrth y bobl yn ddir- fawr. Nododd dai y rhai nad oeddynt yn plygu y glun i'r Babaeth. Anfonwyd llifeiriant o lyfrau Pab-, ydiol allan o'r wasg. Cyhoeddodd un Pabydd 30 o resymau yn erbyn caniatau i'r Beibl ymddangoe yn yr iaith Saes- onaeg. Dywedodd trwy y rhyddid damnedig hwn y mae yr holl ddirgel- edigaethau sanctaidl yn cael eu diys- tyrw. Ac y mae y bobl yn llwyr gondemnio pob peth-pob athrawiaeth a golygiad-nad ydynt i'w cael yn y Beibl. Ni wnaeth eglwys gylfredinol Crist erioed gymeradwyo fod yr Ys- grythyr i fod yn iaith y bobl, ond odrychai ar hyny fel cyfeiliomp d. Gan hyny, ymaith a'r cyfieithad Saesonaeg damnedig.'| Nid oes dim yn profi nerth gftir Duw yn fwy arulwg na'r fath wrthwynebiad cableddus paganaidd iddo, a'r un uchod yn amser Mari Waedlyd. Tra y byddo y bobl yn gwerthfawrogi y Beib] ni Iwydda Pab- yddiaeth byth.