Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
9 articles on this Page
OWAIN GLYNDWR.
OWAIN GLYNDWR. PENOD XVIII. Y PACKMAN. Yehydig cyn deuddeg o'r gloch daeth Beni bach, fel y gaIwent y crwt, i mewn a dechreuodd ddadln a Mari am ddobyn o gwrw, ac yr oedd hithan yn ei omedd; ond wedi hir siarad a dadla, llwyddodd i gael ei ddymuniad, a phan yr oedd yn cychwyn allan, trodd ei olygon fel yn ddamweiniol i mewn i'r parlwr. n gwe:odd y pack yn symud. Trodd yn ol a gofyn- odd i'r eieth pa beth oedd gan-idi yn y pack hwnw oedd yn y parlwr, ac attbudd hithan nad oedd yn gwybod. Y mae rhyw beth byw ynddo," ebe efe, K oblegyd gwelais ef yn symnd." t^-Yr-wyf finau yn credu fy mod inau wedi gwe'.ed yr un petb," oedd r ateb, "ond yr oedd Dafydd a Llywelyn yn chwerthin am fy mben." 11 Os na welais i ef yn symud nid Beni yw fy enw i, a pbe bnasai rever yn fv ytdvl,cawsech weled hyny cyn pen mynyd." Y rover y sonja am dano ydoedd hen fwa saeth yr oeid wedi gael gan ei ewyth", ac yr oedd golwg rbyfeddol gan- ddo arno, a dywedir ei tOd yn meiru cyf- lawni rhyw wrhydri diail ag ef. Yr oedd yn csdw saetbau wedi ei blaenllymu a haiarn, «c yn 01 yr hanes gyroddimo honyrt trwy blencyn dwy fodfedd o drwch juy pellder o dri ugain llath oddi- wrtho. Os bu y pack yn symud rhyw bryd, yr oedd yn eithaf sefyelog yn awr. NIl" oedd cerpyB o hoiso yn ymysgwyd ogwbl. Daeth amser ciriaw, a d$l ai y crwt i haeru ei fod wedi ei weled yn symud, oni nid oedd yno Deb ond Mari yn ei greirt. Fel yr oedd y dynion yn myrwd al-an wedi ciniaw, yroedd pob nn yn t, oi ei olygon i mewn i'r parlwr, ond nid ce 'd yao ddim i gyffroi eu cywreinrwydd—y cyfan yn ddystaw a setydlo^ vno. Cychwynodd pob un at ei orchwvl heb feddwl dim am y pack. Yn mhen taag awr, dyma Beni yn dychwelv l, f-I, rcver gydag ef, a dywed- odd wrth Mari ar ei waith yn dyfod i mewn, "Mad," eba efe, y ma° yr hen back yma yn peri gofid -8 thrallod neillduol i fy meddwl. A fyddai o ryw bwys i mi gyfeirio trwyn rover tnag ato ?" uNa, gwell peidio," oedd yr ateb. Dicboa ein bod yn camgyrneryd, a byrld- ai tyllu y nwyddan yn polled. Dcs allan a gad iadeyn llonydd." "Edrlcbweh yma, Mari. Dim ond i mi gael caniata-d ni fydd ya hir iawn cyn ymlonyddn." Gyda bod y gair oJaf yn dyfod dros ei wefus, yr oedd yr eneth yn canfod s3eth yn rheie? oddiar yr hen lwa, a chyn pen eiliad yr oedd yu gwtled y pack ar y llawr, a gwaed yn pistyilo allan o hono. Yn mhen ychydig gwelai goes dyn yn dyfod i'r golwg trwy yr hen garthen oedd am y pack, a Haw dyn yn dyrchafu mewn man arall, ac yn dal cvllell awchlym. Wedi i'r gwas bach weled y p-tfinu hyn, rhedodd allan gan dafla rover o'r neilldu, a gwcend ei ffordd tna'r mynydd fel cre- adur gwyllt. Cyn hir yr oedd y dyrnwyr yn y ty,a chawsant hwythau drem ar yr olygf*, a daethant i gredu fod rhyw beth yn ystori Mari. Rhwygasant yr hen gar- then oddiam y corff, ac estynasant ef ar y llawr, ae yny man hwnw y gadawsant cf. Yr oedd yn eithaf marw—yr oedd y saeth wedi myced trwy ei galon. Pan daeth cysgodan yr hwyr, neshaodd y crwt at y ty, ac yr oedd golwg angau yn ei wyneb. Yr oedd llineHau llwydion yn rhedeg ar draws en gilydd ar hyd ei wyneb, ac yr oedd ei gorff yn ymysgwyd fel deilen. 0 dipyn i beth daeth i mewn, ac wedi i Jonah y gwas dystio wrtho na chawsai ei grogi, daeth yn well, a bwytaodd swper lied dda. Yn fuan ar ol swper, cliiiodd pawb i'r llofit, ac yr oedd rhyw fath o arf gan bob un o honynt. Yr oeddynt yn benderfynol fod llsdron i ymweled a'r lie y noson hono, ac mai amean y creadur oedd yn y pack oedd agor y drysau iddynt. Dwy ffenestr oedd yn front y lofft, ae un yn y cefc, ac yr oedd gwylwyr yn mhob un o honyrit. Yr oedd Beni wedi caei gafael yn rover eto, ac yr oedd yn bygwyth gwneud gwaith erchyll ag ef. Aeth awr heibio heb arwydd am ddim, ac erbyn hyny yr oedd Beni yn dechreu an- esmwytho—yr oedd yn lled awyddus am waith. Yr oedd yn noswaith hyfryd—y Ilenad yn arllwys ei golenni ar bfob bryn a phant, a'r ser yn dawnsio yn y ffarlafen nwch ben. Gellid canfod gwahanol wrthddrychau yn y pellder o amryw gan; oedd o latheni odcliwrthyiit. Aeth yn mlaen tna deuddeg o'r gloch, a phryd hwnw gwelent ddyn a chot goch am dano yn cerrido.i yn araf a phwyllog i lawr dros y buanh, gan graffu yn lanwl ar y ty fpI yr elai yn mlaen. Wedi iddo fyned i lawr ar gyfer clwyd yr ardd, typodd udgorn bychan o'i Icgeil, a gwraeth rhyw swn hynod a dyeithr. Yn mhen rhyw ddeg mynyd, gwelert chwech o ddyn ion achot- hu cochion am danyrtyn d-fod yn when ato, ac wedi imyiat ymddyddan ychjoig a'u gilydd, cychwynodd dan o hoiiy^t yn mlaen at y drws, ac wedi iddynt gyfoJi y latch, a (crill fod y drws yn nghlo. dy- chwelsant at en cyfeiliion end pan yr ceddyut yn gadael y court oeld o then y ty, cyma rover In call ei oilwng, a sjIth, iodd un o honynfc ieI care? ar ei wyneb, ond g) da pi fod ar y Ibwr, vrceidy lleill yn ggfaelfd ynddo ac yn ei ddragio ymaith. Ya mhen lhyw f:ny.i a haycr, nid oevl, a o honynt yn weleaig, ond bu y gw; Iwyr wrth eu gwaith tru-y y nos. Wedi idiviifc ddyfod i lawr borcu tras- f oeth, canfyddent fod y drws lied y pen yn agored, a'r creaduj hwnw yr oedd Beni wedi ladd y dydd blaenorol wedi dianc. Nid oedd dim cerpyn o hono J no -vr oedd yr hen garthen yn gorwedd ar y llawr, a dyna y cyfan. Dechreaasant chwilio y ty er gweled os oedd rhyw beth wedi myned oddiyno, ond methasant a chacfod dim. Dyma y tro diweddaf i ladron ymweled ag acedd Madog ac Emily, a dilynodd llwyddiant rhyf^dol hwynt hyd 'derfyn eu hoes, ac un o'n hiliogaeth hwy ydyw y Mr. Thomas presenol, perchenog ystad y Wenallt.
. ENWOGION SIR GAER.FYRDDIN.
ENWOGION SIR GAER.FYRDDIN. IPOWEEL GRIFFITH, M.A., LL.D. Mab ydoedd hwn i Thomas Powel, Ysw., o Lausawel. Ganwyd ef yn y flwyddyn 1561. Ar ol derbvn y manteisfon addysg hyny a allesid gael y pryd hwnw yn ardal ei eneiigaetb, pan yn 20 mlwydd oed, aeth i Goleg lesu, Rhydychain, a chafodd ei wnend yn Gymrawd yno. Dringodd letbrau serth addysg ac anrhydedd gyda llwyddiaat mawr. Yn gyntaf, cyrhaedd- odd y graddau B:A. ac M.A., ac wedi hyny gf-addiwyd ef yn LLD., acyny flwyddyn 1613, ctholwyd ef yn brif athraw y G-leg. Ystyrid ef y pryd hwnw yn athronydd a dadlenydd o'r dosbarth blaenaf, ac yn athraw medras a gallnog. Yn y flwyddyn 1594, cyhoeddadd gyfrol 8plyg dan yr enw canlynol:—'Analysis analit icorum pobterorum, seu librorum- Aristotelis de Demonstrations, cum tScholus.' Yn yr un flwyddyn cyhoeddodd 1 Analysis libri Aristotelis de Sophisticis slenchis.' Daeth ail argrafiiad o'r gyfrol hon allan yn 8plyg, yn 1664. Ba yn llanw y lswydd anrhydeddns o brif atbraw yn Ngholeg lesu am tna saitb mlyredd,. sef hyd ei farwolaetb, yr hyn a gymerodd le Mehefin, 1620. Gadawodd yn ei ewyllys olaf ei holl feddianau, gwerth 648p. 17s. 2c. yn eiddo i'r Coleg lie y derbyniodd ei addysg ei hnn, a lie v bu wedi hyny yn cyfranu addysg i ereill. Defnyddiodd y pwyllgor yr arian hyn, gan ychwanegu atynt, i brynu darn o dir, ar- dreth yr hwn sydd yn cael ei ddefnyddio tuag at gycal cymrawd (fellow) yn y Coleg,
POWEL, SYR JOHN.
POWEL, SYR JOHN. GaDwyd y barnwr doeth a gallnog hwn yn Boarding House, yn agos i Lacharn. Ymddengys iddo dderbyn ei addysg atbro- faol yn Khydychain, ac iddo gyrhaedd safle uchel fel cyfreithiwr a barnwr. Yr oedd yn un o briffarnwyr y deyrnas pan ddaeth Iago II., i'r orsedd, yr hwn a ymdrechodd ei oren i adsefydlu Pabydd- iaeth yn y wlad. Pan ddvgwyd saith o esgobion ein gwlad i'r Uehel Lys i gy- meryd eu prawf, yr oedd Syr John Powel yn un o'r barnwyr eisteddai ar en hachos. Gwahaniaethai oddiwrth ei gydfarnwyr yn yr achos, yr hyn a achlysnrodd ei ddi- swyddiad. Bu farw yn 1696, a chladdwyd ef yn Eg-lwys Lacharn, lie y mae gwyddfa i'w goffadwriaeth.
--PICHAED RHYS, M.A., FICER…
PICHAED RHYS, M.A., FICER LLANYM- DDYFRI GYNT. Yr ydym fel cenedl yn ddyledns i Mr. Anthony Wood, awdwr Hanes Myfyrwyr Rhydychain, am ddefnvddian bywgraffiad hen Ficer Llanymddyfri. Y mae enw y Ficer, a I Chanwyll y Cymry,' yn eiriau teuluaidd trwy yr holl Dywysogaeth. ac ystyrir hwy yn eiriau cysegredig. Ym- ddengys i Rhys. Pricharfl Llanymddyfri ,^t^p^ddj^^79,^ yr hon oedd yr 21a5h, o deyrnasiad y Frenhines Elizabeth. Yr oedd yn disgyn o deula cyfrifol a chyfoethog yn yr ardal hono. Gan fod ei rieni yn feddianol ar gryn lawer o dda y byd, y mae yn naturiol i ni gasglu fod y bachgen hynaf wedi cael maLtaision addysg foretiol dda ac y mae yr hyn ddaeth i'r amlwg wedi hyny yn profi iddo gael hyny. Eto nid yw ynhys- bys yn mha Ie y bu yn yr ysgol cyn mynei i'r coleg. Nid oedd ysgol ramad- egol Caerfyrddin wedi ei sefydln pan oedd ef yn ieuanc; oblegyd ei gydoesydd a'i gyfaill Dr. Owen, esgob Llandafffuyn foddion i ddechren hono. Yr ysgQl agosaf i Lanymddyfri, y pryd hwnw, «g nnrhyw fri yn perthyn lddi, oedd.Y sgol Ramadegol Aberhonddu. ac y mae yn bar debyg mai yn bono y bu yn dechreu tori y garw i'r Seisoneg, y Groeg, a'r Lladin. Y mae dystawrwydd yn gordoi hanes boreuol Rhys Prichard, fel nad oes cry- bwylliad Deillduol am dano yn y tymhor hwnw, oddieitbr y traddodiad adnabyddns hwnw am dano ef a't bwch gafr. Yn ol y traddodiad, dywedir ei fod yn ddyn ieuanc lied ofer a meddw, a'i fod fel Robinson Crusoe, a chanddo fwch gafr, yr hwn a'i dilynai i bob man, fel y canlyna ci ei berchexiog. Un to aeth a'r bwch gydag ef i'r dafarn, a llwyddodd i gael ganddo gymeryd e-yi-ran t>'r gwiybyroedd meddwol, a'r canlyniad i'r bwen ac yntau feddwi am y mwyaf. Tranoeth ar ol sobri, yr oedd ar Rhys syched am ychwacg o'r drwyth feldTvol, a ciiymhellai y bweh i ddylod gydag ef; ond pan ddaethant i ymyl y tafarndy ile y baont yn meddwi y dydd blaenorol, ys- g,,dv.-&i y bwch ei ben, a gwrthodoid yn benderfynol fyned i mewn, yr tyn a bar- odd i'w herehenog ofyn iddo ei hnn, 'Beth! a ydwyf ya Waeth na'r bwch ? A ydwyf ii, creadur rhesymol, i gael fy nysgu gan greadur afre symol ?' Dywedir i ymddygia j doeth y bwch gael yr effaith briodol ar feddwl y d) n ieuanc, fel y pen- derfynodd droi dalen, a dilyn bywyd ne- wydd o hyny allan. Er nad oedd yr amgjlchiad ond dibwys iawn ynddo ei hun, eto ymddengys iddo gael ei oruwch- lywodraethu i argyhoeddi Rbys Prichard, a'i droi o'i ffyrdd drygionns. Pan yr oedd tua 18 mlwydd oed, an- fonwyd ef i Goleg lesu, Rhydychain, yr hwn oedd newydd ei agor, er addasu ei hutt at waith y weinidogeath. Yroedd hyny yn y flwyddyn 1597. Wedi aros yno rhyw gymaint o amser, graddiwyd ef yn Wyryf yn y Celfyddydau. a chafodd ei lawa urddo yn offeiriad, Ebrill 22ain, 1602, gan John, Iseigob Colchester, a rboidwyd iddo guradiaeth Wittham, neu Wytham, yn Essex.: Mehg^n y 26ain, yn yr ua flwyddyn, urddwyd ef yn Athraw yn y Ce'fyddydau (M.A.,) ac ar y 6ed o'r Awst canlynol, dewiswyd ef yn Ficer Llandingad, ei blwyf genedigol, gan Dr. Anthony Rudd, esgob Ty Ddewi. Yn y plwyf hwn y saif tref Llanymddyfri, a chapel plwyfol yn nglyn a Llandingad yw Llantair-ar-y-bryn. t5 Yr oedd y dyrchaf- iad hwn yn ffafriol iawn iddo, gan iddo gael ei symui i'r ardal lie yr oedd ei ber- thynasau a'i gyfeillion, yn ngbyd a'i fedd- ianan. Ymddengys i Mr. Prichard briodi tua'r amser y cafodd Ficeriaeth Llan- dingad, os nid cyn hyny, ac er fod Ficer- dy a thir jn peithyn i'r fywoliaeth, nid yw debygol iddo ef breswylio yno, ond adeiladodd dy iddo ei hun, yn yr Heol Ucbaf, Llanymddyfri, yr hwn a elwid Y Neuadd Newydd. a gelwid y tir perthyn- ol i-ido, Tir y Neuadd, ar yr hwn yr oedd dwy Felin, yr hyn a ddeDgys fod hen Ficer Llanymddyfri yn wr cyfoethog. Y mae Y Neuadd yn aros yn bresenol, a dengys yr adeilad yn ei heniant, ei fod wedi bod ynlln o wychder mawr, mwy felly na'r un adeilad diweddarach yn y dref. Y mae wedi ei ranu bellach er ys blynyddau yn dai pobl gyffredin; ond eto y mae rhyw fawredd yn parhau yn ei ymddangosiod. Yn y flwyddyn 1610, )r oedd yn gwein- yddu y swydd o Ynad sir Gaerfyrddin, gyda nn Rowland Gwynne, Ysw., Glan- bran, yr hwn oedd gymydog iddo mewn ystyr, gan fod palas Glanbran yn sefyll yn ymylydref. Ymddengys ei tod yn am- rywio yn ei ddull o ysgrifeau ei enw megys Rice, Ricens, a Rees ab Prichard, ond y dull cyflredin gan y genedl o ysgrifenu ei enw yw yr arddnll Cymreigaidd Rhys. (rw bxrhau.)
Y PARCH. JOHN ELIAS.
Y PARCH. JOHN ELIAS. Pan y cafodd Elias ganiatad i bregethn yn y cyfarfod misol, yn niwedcUy flwydd- yn 179;1, gofynodd Mr. John Jones o Edeyrn beth oedd ei enw. Dywedwyd mai "John Jones ydoedd. Gofynodd yn ychwanegol, Beth ydyw enw ei dad o ?" Atebwyd mai Elias Jones oedd enw ei dad. Ar hyny dywedodd Mr. Jones Edeyrn, Yn eaw dyn, gelwch y bachgen John Elias, onide ni a fyddwn yn John Jonesiaid i gyd yma yn taan." Yr oedd yno eisioes John Jones, Lleyn John Jones, Penrhyn a John Jones, Edeyrn. Mabwysiadwyd yr awgrymiad. Yn John Elias yr adnabyddwyd ef byth wedi hyny. Yr oedd yn beth arferol, gellid meddwl, yn y gogledd, i droi cyfenw y tad yn enw cyntaf y mab. O'r hyn lleiaf y mae un enghraifft arall o hyn o fewn ein cof. Enw tad y Parch. Ffowlk Evans Machynlleth, oedd Evan Ffowlk. Yr oedd hwn yn ddigwyddiad bychan i John Elias ar ryw olwg, ond dichon nad oedd heb amean pw) sig iddo. Pan y daeth Simon mgb Grist, fe rodd- ei fod ef yn nn o'r cemg cyntat a osod- wydary graig a osodDdd Dnw yn Sion, gan fod yr enw Pedr yn golyga carreg, oddiwrth y gair Groeg Petros am garreg. JPetra yw y gair am graig. Newidiwyd enw Saul o Tarsus i Paul. Nid oes sicr- wydd pabam y gwnawd y cyfnewidiad. Newidiwyd yr enw pan ddychwelwyd y rhaglaw Sergius Paulus i'r ffydd. Dy- wed Charles yn y Geiriadur Llawer o ddychymygion a ffurfawyd am gyfnewid- iad ei enw. Hwyrach mai Saul oedd ei enw Hebreaidd, a Paul ei enw Rhufeinaidd ef, yr hwn a arferodd yn mhlith y cenhed- loedd. Tebygol fod yr enw Paul yn fwv cynefin i'r Rhufeidiaid na Saul. Saul oedd ei enw fel luddew, a Phaul fel dinesydd Rhufeinaidd." Y miey cyfenw Elias yn un arwydd- ocaol iawn. t Ei ystyr yw Dnw, yr Argl- wydd," Eli-jah *s Daw Jehovah." Ond dywed Hr. Adam Clarke mai llygriad yw yw Elias ac Elijah. Elihu yw yr enw yn yr Hebraeg, ac a arwydda Efe yw fy NllW." Yr ceid yr ystyr hwn yn briodol iawn i'r Elias cyntat a gymerwyd i'r cefoedd heb wele i marwclaeth." Ac yn briodol i"wn i Elias mawr Cynnu, Elicit o Fon. Gwnaeth y cyfarfod misol fwy iddo ef viag i un pregethwr arall ar y pryd y rhoddodd ganiatad i^do i bregethu, seinewid ei gytenw. Digon tebyg pe bussii y fath beth yn cael ei gyuyg mewn cyfarfod misol ya awr, v bnasai llawer o ddadltuyn oi gyich. r.l'eby^ iawn y Lngsai rhyw un yn gofyn"pwy a rorldodd aw- durdod i gyfarfod mi.ol i T:e»vid enwan dynion wrt i eu gosoj i or t ctha ?' Ond newidiwyd cyfenw John Klu.8 pan yr oedd y Methodistiaid yn fwy llawn o ysbryd yr efengyl nsc o eel n nghvloh manylrwydd ffurfiau allanol. Ac yr oeud y cvfncwi.»- iad yn faateisiol i,.iTA i, gaa fod conifer o bre^ethwyr yn cael eu gal»v vn John Jones. Y mas yn wir fod ych^neg'ad y }ko=c!d y byddo gweinidogion yn byw ynadytit at eu henwau, yn ( u neillduoli, megis John Jones, Llauliyfni; ond idi yw hvny mor gryno a rhyw enw a cbyfenw byrion fel John Elias. Edrychodd yr holl wlad ar yr hyn a wnaeth y cyfarfod misol fel peth wedi ei awdurdodi gan nefoedd I daear. Enwyd tylwyth John Elias b)th wedi hyny yn ol yr hyn a wnaeth y eyfarfod Misol. Dafydd Elias, nid Dafydd Jones oedd enw ei frawd ef. Ac Elias yw cyfenw y perthyn- asan trwy y'siroedd a'r gwledydd. Wedi i Jacob gael ei enwi Israel, aeth ei holl hiliogaeth efyn Israeliaid. A hynod mor ddigynllun y eymerodd hyn Ie. Nid oedd dim yn ffurfiol, seremoniol, narhyfeddyn yr amgylchiad, cymerodd le mewn yehydig fynydau mewn siarad achlysurol. Ni bu oynygydd nac eiiydd. Ni bu ymresymu na phenderfynu ffurfiol. Cymerodd y cyfenw ei le yn mhlith ffeithiau holl oes- oedd amser, mor wirioneddol a phe buasai wedi cael ei ddwyn i fodolaeth gan lysoedd mawrion y deyrnas. Y mae mor anfarw- ol a'r iaith Gymraeg. Gyda'r ffaith o roddi yr enw, rhoddodd y cyfarfod misol ryddid i John Elias bre- gethu yr egengyl. Gosodwyd ei draed a'i dafod yn rhydd at y gwaith hwnw mor bell ag y gallai y Methodistiaid wnend hyny. Ystyriai efe hyny yn fraint fawr. Dywedodd ei hun wrth ysgrifenn am yr amgylchiad, cefais y fraint o ryddid i geisio pregethuyr efengyl, pan nad oedd- wn wedi bod ond dwy flynedd a haner yn aelod eglwysig. Yr oeddwn yn amddifad o wybodaeth a phrofiad mewn pethau ysbrydol. O'r dechreu edrychais ar y gwaith yn un mawr iawn, nid fel crefft nen alwad bydol, nac i'w gario allan yn ysbryd y byd. Nid ymollyngais i ysgafn- der yn y gwaith pwysig. Nid ymddidden- ais yn ysgafn yn ei gylch. Trwy rafi Ðuw eadwyd fi allan o'r drygau mawrion hyn. Ond yr oeddwn yn ymwyboclol, yn barhaus, o'm diffygion nis gwyddwn ond ychydig am Dduw yn Nghriet, i fedrn Hefarn mewn modd eglur am dano,- ychydig am ddrwg pechod, a sefyllfa goll- edig dynolryw,—fel ag i fedru argyhoeddi y bobl mewn modd difrifol yn Dghylch eu cyflvrau dychrynllyd. Gwelwn fy mod yn ddiffygiol yn fy ngolygiadau ar ogoniant Crist, ac o brofiad o'i gariad ef, fel ag i lefara yn eglur, yn deimladwy, ac yn fywiog yn ei gylch wrth y bobl. Ond yr Arglwydd yn ei drngaredd a fa yn ddioddefgar tuag ataf. Efe a'm cynorth- wyodd yn y gwaith mawr i raddau rhy- feddol." Priodolai efe y cwbl i'r Arglwydd. Ac ymddengys mai felly yr oedd oblegyd yn 01 yr hanes a roddodd y Parch John Parry, Caerlleon, un o gyfoedion Mr. Elias, yr oedd hen bregethwr o'r enw W. Dafydd, yn byw yn Llanllyfni, yn perthyn i'r Methodistiaid, yr hwn oedd yn hynod am ei ddnwioldeb. Yr oedd gwaith yr Arglwydd yn cael lie mawr yn ei feddwl ef. Gwelai fbd yr hen weinidogion yn cyflymu tua'r bedd. Ac yr oedd yn brydurns iawn am weled rhyw rai. yn cyfodi i gario y gwaith yn mlaen yn eu 11. hwynt. Gweddiai yp daer ar yr Argl- wydd i anfon gweithwyr i'r cynhtaaf. Edrychai allan yn mhlith y pregethwyr ieuainc i weled os oedd yr Arglwydd yn ateb ei weddiau. Daeth i'w feddwi ef fod yr Arglwydd yn parotoi pedwar dyn ieuanc yn ei sir ef i fod yn olynwyr i'r hen bregethwyr. Enwodd hwynt bedair neu bum mlynedd cyn i'r olaf o'r pedwar ddechreu pregethu. Y pedwar oeddynt, J Elias R. Jones, Wern E. Evans, Waunfawr J. Parry, Caer. Hynod oedd y ffaith na chyfododd neb i bregethu yn y sir am lawer 0 amser wedi i'r pedwar yn 1794, Digon tebyg y bydda^ffift o neith y nefoedd yn y pwlpud pe byadli rhagor o ddynion agos at Dduw, fel yr hen bre- gethwr W. Dafydd, yn gweddio am i'r Arglwydd anfon dynion cymwys i bre- gethu. Hawso lawer gan dorfeydd yw beirniadu ar ddynion ieuainc sydd yn pregethu na gweddio ar yr Arglwydd i anfon dynion cymwys at y gwaith. Nid ei fod yn beth beius i feirniadu, fel y Bereaid, ac i gydmaru yr hyn a ddywed- ir gah ddynion, a'r ysgrythyrau. Trwy wnend hyny y dysgodd Acwila a Pris- cila "ffordd Duw yn fanylach" i Apolos. Ond yn benaf d"lid gweddio dros bawb sydd yn gweinidogaethu am i'r Arglwydd eu gwisgo fi nerth o'r uchelder. lawn yw manylu ar gymwysderan per- sonol pregethwr mpr hynod a John Elias. Ond byddai yn bebhod yn erbyn y Nef- oedd-yn eiIunaddohaeth-l an^hofio y ffaith mai trwy nerth Duw yn nnig gyda'i weinidogaeth ef yr achubwyd pechadur. iaid, trwy ei bregethu ef. Nis gall Paul ond planu, nac Apolog ond dyfi hau. Daw yn unig sydd yn galla rhoddi y cynydd. Pechod mawr, wrth ganmol nnrhyw ddyn, fvddai jheithegu y ffaith hwn allan o ystyriaeth. Nid rhyfedd fyddai i ogon- iant Duw ymadael a chynulleidfaoedd am bechn yn ei erbyn ef fel hyn. Yr cedd peidio pechu fel hyn yn un o hynodion nodwcdd John Elias. Rhoddai efe y gogoniant i Dduw am bob daioia a gyf- 1 aw nid. Nid oedd ei gydnabyddiaeth ef o nerth Duw \n ei weinidogaeth ddim yn lleihau dim ar ei ragoriaethau persitxiol ef. Yr oedd digen o le i'r rhai hyny i fod yn ddigyffelyb o fewn cylcb rneidroldeb, ac eto i fod yn anfeidrol bell oddiwrth allu i gyflawni yr hyn yn unig a berthyn, i allu Creawdwr y byd i'w gyflawni. Nid yw c mhwysder offeryn vn ei wneud yn ddim mwy nag offeryn. Ni was y fvvjail iwyaf cymwys y gwaith angenrheidiol, heb i fraich y saer deallus ei detnjddio hi. ♦ Wrth weled arwyddion fod a fyno Duw ag ef cyn iddo gael caniatad i bregethu gan y cyfarfod misol, yr oedd yr hen bre- gethwr, W. Dafydd o Llanllyfni, yn rhoddi pob cefnogaeth ag a allai i John Elias, a dywedai wrtho y caffai efe ei ddysgu gan yr Arglwydd. Gofynai yr hen wr iddo i ddechreu yr oedfa iddo yn ami. Cafodd ddeall yn fore fel hyn beth oedd egwyddorion llwyddiant y weinidogaeth, yn ngallu Duw, ac yn effeithiolrwydd cymhwysder gweinidogaethol mewn cys- ylltiad a'r gwaith o bregethu. Yn ol yr egwyddorion hyn yr oedd efe yn edrych allan am lwyddiant. Yr oedd yn ym- lwybro taag ato. Yr oedd yn tafln ei rwyd yn y fath fodd ag i ddysgwyl am helfa ar orchymyn llywodraethwr mawr y mor. Credai nad oedd gair Duw i" ddych- welyd yn wag." Credai yn ngallu an- feidrol yr hwn a orchymynodd iddo bre- getbu yr ofengyl i bob creadur. Dywedai os yw Duw trosom, pwy a all fod i'n lierbyn ?"
t MARWOLAETH BRENHINES SPAIN.
t MARWOLAETH BRENHINES SPAIN. Am haner awr wedi denddeg o'r gloch ddydd Mercher diweddaf bu farw Bren- hines Spain. Y mae marwolaeth eiwraig wedi creu cydymdeimlad Ewropeaidd a'r Brenin ieuanc. Nid oedd y drancedig ond bron wedi gadael ei 18 mlwydd oed, ac wedi bod yn briod am bum' mis ac yohydig ddyddiau. Yr oedd gwaith Brenin Al- fonso yn priodi ei gyfnither yn brawf ei fod yn priodi o gariad, ac edrychid ar y weithred gan bobl Spain gyda chymer- adwyaeth neillduol. Mor belled ag y gallodd, yn ei heinioes fer fel brenhines, profodd nad oedd ei deiliaid yn dysgwyl gormod oddiwrthi, canys yr oedd wedi ychwanegu yn fawr at boblogrwydd ei phriod, ac yr oedd pob arwyddion am ddedwyddwch teuluol, yn gystal a llwydd- iant gwladol. Bydd y brenin ieuanc yn sicr o dderbyn cydymdeimlad llwyraf ei deyrnas yn ei dywydd presenol.
. DAMWEINIAU ANGEUQL, &c.
DAMWEINIAU ANGEUQL, &c. Boreu dydd Mawrth diweddsf, Mehefin 25ain, lladdwyd dyn o'r enw Thomas Parry, 26 oed, yn nglofa Ynyshir, trwy i gwymp syrthio arno, a drylliwyd ei ben mewn modd dychrynllyd. Gadawodd weddw a fiau o blant. Yr un boreu yn mhwll glo Bedlinog, perthynol i Gwmni Dowlais, eyfarfvddodd dyn o'r enw Robert Howells a'i ddiwedd trwy i gyfanswm o rwbish syrthio arno. Gadawodd yntau deulu ar ei ol. Prydnawn dydd Llun yr wythnos ddi- weddnf, Mehefin 24ain, aeth pydler o'r enw Richard Jones, perthynol i waith baiarn y South Wales, Llanelli, i ym- drochn yn agos i Madynys, a boddodd. Dydd Mawrth, tra yn ymdrochi yn yr afon yn Usk, boddodd dyn ieuanc o'r enw H. Taplin, 18 oed, yr hwn oedd yn gwas- anaethu yn ngorsaf y reilffordd. Nis gallai nofio, ac aeth yn ddamweiniol i bwll naw troedfedd o ddyfnder. Yn nglofa Cae Du, Tynewydd, Cwm Ogwy, dydd Mercher yr wythnos ddi- weddaf, lladdwyd dyn o'r enw Jenkin Jenkins, trwy i gwymp trwm syrthio arno. Cafodd ei gydweithiwr Amos Williams ei niweidio yn fawr trwy yr unrhyw ddamwain. Prydnawn dydd Mawrth yr wythnos diweddaf, yn yr afon Teifi, gan Llanbedr boddodd John Price, Mount Pleasant, tra yn ymdrochu. Dydd Mercher, yn yr afon A fan, tra yn ymdrochu yn ymyl rhyd Pwll y Betws, boddodd David Williams, Pengwaelod, 24 oed. Efe oedd prif gynalydd teula 0 dri neu bedwar o blant wedi marwolaeth ei dad. Yn Dowlais, prydnawn dydd Mercher diweddaf, aeth niter o navvies i ymdrochi i lyn perthynol i'r gweithiau sydd ychydig islaw Pengarnddu, pryd y cymerodd y cramp un o honynt, o'r enw George Beard, ac a foddodd. Deuwyd 0 hyd i'w gorff mewn ychydig wedi hyny. Yr oedd yn 21 oed, ac yn nofiadwr rhagorol. Prydnawn dydd Ian, yr wythnos ddi- weddaf, fel yr oedd amryw labrwyr yn gweithio mewn maes perthynol i fferm Pengam, yn agos i'r Ty Mawr, Caerdydd, syrthiodd un o honynt, o'r enw William Jones, yn byw yn Splotlands, yn farw i'r llawr. Yn Eglwyswen, dydd Gwener diweddaf, lladdwyd plentyn i John Lloyd, Wauntre- oda, trwy i gert a cheryg fyned drosto. Yr oedd y plentyn yn 18 mis oed, ac wedi rhedeg i'r heol heb yn wybod i'r teulu. Dydd Gwener diweddaf cymerodd dam- wain ofidus le trwy foddiad yn llyn Clyn- mil, yn agos i weithiau Plymouth, Mer- thyr. Yr hwn a foddodd oedd Charlea Evans, 11 oed, mab Mr. Timothy Evans, perthynol i gwmni Phillips ac Evans, siop- wyi, Merthyr. Dywedir iddo suddo yn ngolwg ei fam, yr hon nad allai estyn cy- northwy iddo. Yr un prydnawn hefyd syrthoiodd yn farw un Edward Nill, swyddog ar reilffordd y Taff Vale, yn Penaprth Junction. Yr oedd y traccedig yn 54 mlwydd oed, ac yn dew iawn. Dywedid ar y cyntaf mai sun stroke yroedd yntsu wedi ei gael, ond credai Dr. Wallace, yr hwa cedd wedi bod yn gweini arno am beth aa-ser yn flaenorol i hyny, mai marw o glefyd y galon a wnaeth.
[No title]
Y mae Mr. Phillip Pennant, Treffj non, wedi cvhoeddi ei snerchiad fel yr Uui* ymgeisydd Ceidwsdol am fwrdeisdrefi Fflifct, yn erbyn Mr. John Roberts, yr ymgeisydd Rhyddfrydol. Prydnawn cydd Ian diweddaf aeth Alderman D. >1 hmith, Aberafon, aUan i'r mor i ymc c-u uc er ei fod yn nofiad- wr rhagorol cdwyd ei fod wedi boddi. Yr oedd yn asnachwr cyfrifol, ac y mae cydymdeimlad dwfn yn y lie at ei wraig a'i blant.
DULL LLYWODRAETH Y BRYT-ANIAID.
DULL LLYWODRAETH Y BRYT- ANIAID. Trigolion Prydain, cyn dyfodiad y Rhufeiniaid, oeddynt ranedig, yn amryw- iol lwythan. Yr hen hanesion Cymraeg a haearant fod y Cymry yn cynal awdnr- dod gwladwriaethol ar y llwythau ereill, yr hyn a alwant Unbenaeth Prydain, ac at ba un y cyfeirir yn fynych, megys yn yr ymadrodd Cymru Benpaladr. Ond y mae rhai yn gwadu hanfodiad y cyfryw awdur- dod unbenaethol, ac yn dweyd mai nid tebygol fod cyniter o lwythau anwaraidd yn ufuddhan i'r un lywodraeth. Ond cyn gwrthod haeriad yr hen hanesion Cymreig, cofiwn, er fod llawer o lwythau yr ynys yn ddigon anwaraidd eu cyflwr, eto yr oedd y gyfundraeth Dderwyddol yn estyn dros yr holl Ynys a chan fod cvffelyb- iaeth agos rhwng Derwyddiaeth Prydain ag eiddo tir Gal, gallwn ffurfio rhyw farn am awdurdod y JJerwyddon mewn pethau gwladwriaethol. Y mae Csesar yn mynegti fod y radd hono o ddynion oil dan awdnr- dod nn penaeth, a'u bod unwaith yn y flwyddyn yn cyrchu o bob cwr i le penodol yn nghanol y wlad, a bod y trig- olion yn ymgrynhoi atynt yno, lie y cy- nalient frawdlys er gwrandaw a phender- fynu dadleuon. Yn awr, y mae yn amlwg fod yn rhaid i ryw awdurded unbenaethol hanfodi yn rhyw le neu gilydd, pe amgen, ni allasai y cyfryw ymgynnlliad gymeryd lie gyda dyogelwch ond, pa,nn ai gyda'r Archdderwydd, neu ryw swyddog arall y gorphwysai, nid ymddergys. A chan fod y fath unbenaeth yn,N gal, onid tebygol fod y cyffelyb yn Mhrydain ? A phan sylwom ar maengylchoedd mawrion Abury, a gwaith Emrys, y mae lie i fjdd- wl mai manan oeddynt o ymgynulliad cyffredinol i drigolion yr ynys; oblegyd nid tebygol fod y fath weithian dirfawr wedi cael eu cyfodi at achosion unrhyw lwyth neilldnol. Felly, pan welom yr hen Gymry yn bwrw hawl i unbenaeth yr ynys, ac yn dangos cofrestr o enwau eu cynfrenhinoedd, er y gall fod rhai gwallau a pbeth anghosondeb, eto, ni ddylem wrthod y cyfan megys ffagwneuthuriad. Yn yr oesoedd hyn gwlad Cymry a feddienid gan bedwar llwyth, sefy DemetcB — Dyfedwys; y Silures—Esyllwyr yr Ordo v ices- Trjgolion y rhan fwyaf o Wynedd a Phowys; a'r Cangi neu y Cangani—Trigolion Arfon. Yrynys yn gyffredinol a renid yn yr un modd, yn ffurfio yn y cyfan o gylch 45 o lwythau, y rhai ni weinient un buddioldeb ar y pryd, hwn trwy eu henwi yma. Ond es bydd i unrhyw ddarl'enwr chwenyeh rhagor o wybodaeth o'n plegyd, yn gystal ac am gynhanes yr ynys yn gyflredinel, edrychea yn yr Horai Britaryiicai, gan y Parch. J. Hughes, ac yno caiff ffrwythau blynydd- oedd o ddarlleniad a chwiliad hynafiaeth- ol, wedi eu crynboi mewn dull cynwysrawr, godidog, ac hefyd wedi eu puro oddiwrth ofergoeledd ac apghysondeb, gyda manyl- rwydd a beirniadaeth gwahanredawl na welir ond anfynych yn mhlith y sawl a gymerant arnynt ysgrifenu hanesion. Er boddhad i'r sawl a ddymunant ei weled, rhoddaf yma gofrestr o frenhiiioedd Prydain, yn ol eu sefyllfa yn y lleohres, fel ag yr ymddengys mewn ysgrif yn y Gambrian Quarterly Magazine; a dewis- af ei ailadrbdd felly yn hytrach na cheisio ti olrhain allan o'r ysgrifau cysefin, gan fod yr awdwr wedi eymeryd llawer o draff- erth idd ei gymhwyso, ao i gyaoni 11 am" rywiaethau sydd yn hanfodi yn y gwahan- ol ach-ysgrifan. 1. Brutus. 29. Cadell. 2. Locrinus. 30. Coel. 3. Madawc. 31. Por. 4. Membyr. 32. Geraint. 5. Efrawc Gadarn. 33. Andryw. 6. Brutus Darianlas. 34. Urien. 7. Lleon Gawr. 35. Itliel. 8. Rhun Baladrfras. 36. Clydog. 9. Bleiddyd. 37. Clydno. 10. Llyr. 38. Gorwyst. 11. RheganferchLlyr. 39. Meirion. 12. Seisyllt. 40. Bleiddyd. 23. Antonicus. 41. Cafo. 14. Aedd Mawr. 42. Owain. 15. DyfnarthPrydain. 43. Sytsyllt. 16. Cyrdon. 44. Arthoael. 17. Cwrwvd. 45. Eidal. 18. Ennyd. 46. Rhodawr. 19. Dodion. 47. Rhyddercb. 20, Dyfnwal Moelnatid 48. SawlBeniseL 21. Beli.. 49. Pyr. 22. Gwrgact Farf- 50. Capoir. drwch. 51. Manogan. 23. Cyhelyn. 52. Beli Mawr. 24. Sytsyllt. 53. Caswallawn, sef 25. Dan. Cassivelaunus, 26. Morydd. yr hwn a ym- 27. Elidr, laddodd a Csesar- 28. Geraint. 54. Tetiefan. 55. Cynfelyn (Cunobelin.) Uichon fod -rhai o'r enwau hyn yn gywir, megys eiddo dynion neu frenhin* oedd a hanfodasant, ond dyleius ywrhag- kysbysu y darllenydd nad oes ond awdur- dcd amhenol iawn am y rhan fwyaf o hon- ynt. Dadl cadarn yn e-byn eu cywirdra yw, mai anhebygol ydyw fod cynifer o ddynion wedi meini nu yr orseJd, o dad i fab, neu yn yr mi acS- ea, i eb odorial ac yn dj?we<iiir wrth^m fod rhaid i pi i ai iho idi i fyny eu br hindav,"d. ten ynte eu hachau, oddiei em bod vn dewjs ymwrtboa a phob eye deb as ha1 rsKii a ch- fl ran byd yn gyflrfedinel. fa ganijit