Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
3 articles on this Page
OWAIN GLY NDWR.
OWAIN GLY NDWR. PENOD IX. YMWELYDD NEWYDD. WEDI i Cadifor adael y foneddiges ar y mynydd, teimlai ei fynwes yn hynod iawn. Hyd yr adeg hon yr oedd ei enaid yn cysgu. Nis gwyddai paheth ydoedd serch a chariad, ond. y n awr yr oedd ei enaid wedi deffroi. Yr oedd rhyw beth wedi cyffwrdd a llinynau ei galon, a chredai nas gallai fywond ychydig amser. Ymdrechai symud yn mlaen tua chorvn y mynydd, ond yr oedd yn methu. Safai yn ami, ac ed- rychai i lawi tua'r gwastadedd, ondnis gallai ganfod dim yn y cyfeiriad hwnw -yr oedd yn rhy dywyll. 0 radd i radd cythaeddodd y fynedfa ac i mewn i'r gwersyll, a chafodd ei dderbyn mewn modd tywysoqaidd. Adroddodd wrth ei feistra'igyd-swyddogionrhano'r hel- ynt vr oedd wedi myned trwyddo, ond jiiddywedoid gymaint agairyn nghylch y foneddiges Cadwodd y fosnes yn guddiedig yn ei galon. Yr oedd byddin Glyndwr yn awr yn rhifo dros ugain mii, ac yr oedd yn cynyddu y naill ddydd ar ol y Hall. Er croesawi y p-if swyddog i'w mysg, cy- hoeddwyd gwledd gyffredinol i gymer- yd lie iios tranoeth. Yr oedd y telyn- wyr a'r cerddorion yn llaosog ac yn barod i waitb. Gosodwyd y caban brenhinol i fyny yn nghanol y gwersyll. ac yn hwnw yr oedd deg ar-hugain o gerddorion, a phymtheg o deJynwyr, yn nghyda'r holl swyddogion milwrol. Am ddeg o'r gloch yn yr hwyr, dyma y telynwyr yndechreu, dilynwyd hwynt gan y cerddorion yn wir fedrus. Wedi hyny traddododd Glyndwr araeth sliu- og iawn, yn gosod allany modd yr oedd yn bwriadu gweitbredu yn y dyfodol. Galwai ar y Cymry yn y modd mwyaf difrifolj i ysgwyd iau y Saeson ymaith abyw yn annibynol. Coffhaai iddynt am y gorchestion yr oedd y Cytary wedi cyflawni yn y blynyddoedd gynt, a'u bod yn alluog i gjflawni gorchest- ion eto. Wedi id do orphen siarad, dygwyd Arglwydd Grey ger bron i'r dyben o ddifyru y gWyddfodolion. Nid oedd Grey mewa hwyl i ddifyru neb, ond wedi iddo gael eiarwam i'r o&ban brenbinol, gosodwyd ef i eistedd yn y canol fel y gallai pawb gael trem arno. Yr oedd ei freichiau yn rhyddion ond ei draed yn rhwym. Wedi iddo eistedd, aeth ein gwron yn mlaen ato gan ofyn, A ydych chwi yn barod i gyfaddef eich bod yn lleidr?—eich bod wedi lladrata tri chan erw o dir oddiarnaf ?" Dichon y bydd yn rhaid i mi gyf- addef hyny," oedd yr ateb. Pa bath yr ydych yn feddwl wrth y bydd yn rhaid i chwi gyfaddef?" Meddwl y bydd i chwi fy ngorfodi bodd neu anfodd." "I Nid fel yna. Cewch bob chwareu- teg, ond ar yr un pryd yr wyf am i chwi ateb y gofyniad-y mae yn cael ei ofyn yn eglur a syml, a dysgwyliaf iddo gael ei ateb yr un modd." "Felly. Yr wyf yn garcharor a geliwch wneud fel y mynoch o honwyf." Nid fel yna yn hollol, ond yr wyfyn bwriadu eich "gpribdi i ateb fy ngofyn- iad-do nett naddo. Gellwch ateb feI y mynoch, ond rhaid i'r atebiad fed yn wirioneddol." Gyda bod y gair olaf yn dyfod dros ei wefos, yr oedd mil wr yn taro i mewn, 83 yn mlaen ar ei gyfer at y tywysog, ac yn dweyd yn ddystaw fel yn ei glust, Y mae estroniaid yn gorchuddio swydd Dinbych, ac y maent o fewn i dair milldir i lanau y Conwy." Parodd y newydd i wynepryd Glyn- dwr syrthio, a ba am gryn amser heb ddweyd gair. Yn mhen ychydig cyf- ododd ar ei draed, a chychwynodd allan, gan wneud amnaid ar Cadifor i'w ganlyn. Wedi myned allan o'r gwersyli gofynodd i'r milwr, Pwy sydd yn eu harwain ?" Harti ei hun," oedd yr ateb. "Arwain pa beth ?" gofynodd Cad- ifor, yr hwn yn S1\"T oedd wed idyfod yn mlaen. Y gelynion wedi ymweled a ni eto," ebe ein gwron. Pa le y maent ?" gofynodd yswydd- og. "TuB chymydogaeth y Conwy," u Wedi dytod mor agoe ?" Ydynt." "I Y mae rhyw ddiffyg ofnadwy yn ein system ni o wylied y cylch. Dylem fod yn gwybod cyn pen chwe h awr wedi iddynt groesi y ffin. Gallent rhnthro arnom heb yn wybed i ni." "N d oes dim i wneud yn awr ond y goreu o'r gwaethaf. Rhaid i ni wybod yn mha 19 y maent yo gwelsyllal a gwybod eu holl symudiadau. Gad- ewch i ni fod yn effro, a rhoddi iddynt dderbyniad croesawus. Gwerthwnein bywydau iddynt am bris go uchel" A fydd i chwi gymeryd at y gor- chwyl o'u dilyn, hyny yw, gosod dyn- ion i'w dilyn a mynu gweled fod y rhai hyny yn cyflawni eu swyddogaeth yn onest a didwyll ?" "Gwnaf," oedd yr ateb," dyma fi yn cychwyn." Torwyd y wledd i fyny, ac arwein- iwyd Grey yn ol i'w garchar. Wedi i Grey ymadael o'r anedd, dywedodd ein gwron wrth ei swyddogion, Dyma adeg eto ag sydd yn peri i mi ofyn am eich help a'ch ffyddlondeb. Y mae y gelynion wedi ymweled a'n gwlad, ac y maent yn gryf a llnosog iawn. Nid wyf yn meddwl y bydd iddynt ddyfod i mewn yma, ond gall- ant wneud difrodiadau ofnadwy trwy wahanol barthau y wlad. Os bydd i chwi fod yn ffyddlon, cant ddychwelyd arhyd yr nn Ilwybr ag y daethant. Bydd i mi ofalu am y lie hwn, a gwnewch chwithau eich goreu y tn allan. Startiwch yn awr, a'r Forwyn fyddo gyda chwi." Taflodd y swyddogion eu dillad mil- wrol i ffwrdd, a gosodasant wisgoedd tyddynwyr am danynt yn eu lie, ac ymaith a hwy. Yr oedd yn noswaith lied dywell, hyny yw, yn noswaith Iled gymylog. Yr oedd IY llenad tua py- thefnos oed, ond yr oedd y cymylau yn slipio dros ei gwyneb yn barhaus a di- ddiwedd fel nad oedd ei golenni o fawr gwerth. Tua phedwar o'r gloch yn y boren yr oedd Cadifor, Cadell, ac Ifor, wedi cyrhaeddyd glanau y Conwy, ac yn chwilio am wersyllfa y gelyn. Yn mhen tua dwy awr, eawsant olwg ar ei orphwysfaoedd. Yr oedd un gwer- syllfa ar lan y Conwy, yn agos i gwr gogleddol mynydd Hiraethog, a'r Hall rhwng Colwyn a'r brif ffordd oedd yn arwain yn mlaen tna Bangor, a'r tryd- ydd gwersyll wrth droed mynydd yr Eryri, yn swydd Caer-yn-arfon. Yr oedd rhyw beth tua dwy filldir neu ddwy filldir a haner rhwng y naill a'r llallohonynt. Nidoesnebyngwybodpa beth oedd dyben ae amean hyn, oddi- eithr eu boi yn bwriadu tynu eu gelyn- ion allan o'u cuddfanau, ac ymosod arnynt o dri chyfeiriad. Os nid hyn oedd mewn golwg, rhaid i ni gyfaddef nas gallwn ddychymygu pa beth arall oedd ganddynt. Wedi i'r tri Chymro gael golwg ar en gwersylloedd, tynasant yn eu holau i'r mynydd, ac am ddau o'r gloch y prydnawn hwnw yr oedd cynghor ihy- fel yn cael ei gynal, a'n harwr yn y gadair. Yn ystod y dydd cafwyd golwg ar amryw o wylwyr y gelyn yn syliu ac yn llygadu ar hyd y mynydd, ond yr oeddent yn gofalu cadw yn ddigon pell. Ni ddeuent yn agos iawn. Wedi i'r oynghor rhyfel i dori fyny, cychwyn- odd y swyddogion ar eu taith dracbefn, a startiodd degan o filwyr gyda hwynt
IARLL BEACONSFIELD
IARLL BEACONSFIELD (MR. DISRAELI). Cyhoeddwyd llythyrau Mr. Disraeli at fab Daniel O'Connell, ac atebion hwnw iddynt yn y papyrau newyddion. Gwnaeth y Globe sylwadau llymion arno ef a'i anghysonderau. Dywedodd nad oedd efe wedi bod yn ddim ond "cymal yn nghynffon O'Connell." Anfonodd yntan ateb gwenwynllyd i hwnw, yr hwn a ymddangosodd yn y Times. Gwadodd Mr. Disraeli ei fod efe erioed wedi bod yn aelod o'r Reform Club. Yehydig wedi hyny anfonodd ysgrifenydd y clwb hwnw ddau o lyth- yrau Mr. Disraeli i'r Morning Chron- icle, i brofi ei fod ef wedi bod yn aelod o'r Reform Club I Profwyd ei fod ef wedi siarad yn uchel am Daniel O'Connell oddentu mis cyn yr hanes ei fod wedi gwneud ym- osodiad ar O'Connell yn Taunton. Anhawdd yw credu iddo amcanu gwnend yr ymosodiad anghyfeillgar ar yr un y dymunodd efe fis cyn hyny i un y bu efe yn siarad ag ef, drosglwyddo ej gofion caredig iddo. Rhaid fod y newyddiaduron wedi gwnend cam ag ef, nen ei fod efe wedi llwyr anghofio ei hun, a phrofi mae dyn cyfnewidiol iawn oedd efe. Tegwch a Mr. Disraeli yw dweyd ei fod wedi gwadu gwir- lonedd y report o'i araeth ef. O'r tu arall, yr oedd yn wybyddns fod O'Con- nell yn gyfeillgar a'r Whigiaid. A chan fod Mr. Disraeli yn Taunton am ddyweyd pob peth a allai yn erbyn y Whigiaid, digon tebyg iddo ddweyd pethau cas am eu cysylltiacl hwy ag O'Connell, am en bod wedi ei felldithio ef, sef O'Connell, yn ddirfawr, amser yn ol, fel "bradychwr". Ac efallai iddo ddweyd rhyw bethau angharedig am O'Connell, gan feddwl na buaaai efe yn cael gwybod byth am yr hyn a ddywedodd Mr. Disraeli. Ond diau fod O'Connell wedi gwneud yn anheg ag et, i'w regu fel y gwnaith, heb anfon ato yn gyntafi wybod y gwirionedd yn nghylch yr hyn a ddywedodd efe. Mewn llythyr a anfonodd Mr. Dis- raeli i'r Times y pryd hwnw, y mae efe yn dangos sefyllfa y blaid Doriaidd, pan y trodd efe i fod yn bleidiol iddi. Gallesid meddwl, wrth ei ymadrodd- ion ef, nad eedd Syr Robert Peel, na neb enwog arall, yn perthyn i'r blaid hono. Ni wnaeth efe gyfrif 0 Mr. Gladstone, yr hwn oedd y pryd hwnw wedi dechreu dangos ei hun yn alluog iawn. Ceisiodd Mr. Disraeli osod allan fod y Toriaid fel ysgyfarnogod ofnus, wedi colli pob calon, ac yn sefyll mewn angen o arweinydd! A rhag i neb feddwl ein bod yn gwneud cam ag ef, rhoddwn ei eiriau ef ei hun ger bron y darllenydd. Meddai efe, Why then did I join the Tories ? Because I found the Tories in s state of ignorant stupefaction. The Whigs had assured them that they were annihilated, and they believed them! They had not a single definite or in- telligible idea as to their position or duties, or the character of their party!! They were ignorant that the millions of the nation required to be guided end encouraged, and they were that nation's natural leaders" Meddylier, yn ol deddfau cyffredin synwyr a barn, fod y dyn a ysgrifenodd y pethau uchod pan yn ddeg ar hugain oed, yn gwybod ar y pryd, fod rhai o enwogion penaf y Toriaid y pryd hwnw yn uchelder eithaf eu bri a'u dylanwad; a'i fod yntan ei hun, fel Radical dair blynedd cyn hyny, wedi ceisio myned i'r senedd i wrthwynebu y Toriaid, a hyny o ran egwyddorion, gan ei fod wedi datgan ei hun 0 blaid y balot, senedd dair blynyddol, ac amryw faterion ereill ffiaidd yn ngolwg y Toriaid. Wedi troi at y Toriaid, dywedodd, Five years hence I truBtthefe will fcot be a Radical in the country J" Tair blynedd cyn hyny, ysgrifenodd lythyr at Joseph Hume, y Radical, yn yr hwn y dywedodd efe, It will be my endeavour that you shall not re- pent the confidence you have reposed in me I" Beth allai fod yn fwy cha- meleonaidd ? Tori ddylasai Mr. Diraeli fod, yn ol ei ysbryd tra awdurdodoltrahaus. Ys- grifenodd y pethau canlynol i'r Times, lonawi 9fed, 1836, i ddifrio golygydd y Globe, am osod ei anghysonderan ef gerbron y byd: It is not then my passion for notoriety that has induced me to tweak the editor of the Globe by the nose, and to inflict sundry kieks upon the baser part of his base body to make him eat dirt, and his own words, fouller than any filth; but be- cause I wished to show to the world what a miserable poltroon, what a craven dullard, what a literary scarecrow, what a mere thing, stuffed with straw and rubbish, is the soi-disant director of public opinion and cfficial organ of Whig politics." Y mae mileindra yr iaith uchod yn profi ei fod ef wedi teimlo y cyhudd- iadau, sylfaenedig ar ffeithiau nas gellid eu gwadu ei fod ef wedi troi oddiwrth ei broffes gyhoeddus o fod yn Radical i fod yn Dori mewn tair blynedd, a hyny er mwyn ceisio myned i mewn i'r Senedd Hawdd meddwl na allasai dyn o nodwedd mor gyfnew idiol, mor ch*yddedig, a thrahaus a Mr. Disraeli byth fod yn ddiwygiwr cydwybodol ac egwyddorol. Bod yn Dori oedd yn fwyaf cymwys iddo ef buasai oddicartref yn mhlithdiwygwyr. Ond fel yr oedd gwaethaf modd, nid oedd ei waith yn troi yn Dori yn 1835 yn ddigon i sicrhau llwyddianti'w ym. gais ef i fod yn aelod Seneddol. Siom- wyd ef yn Taunton fel Tori, fel y siom- wyd ef yn Wycombe fel Radical. Yr oedd ei olygiad uchel ef am dano ei bun, yr iaith ymffrostgar a ddefnydd- iodd gyda golwg arno ei hun, er ei gyf- newidiadau, yn nghyda'i wrtbodiad gan etholwyr Radical a Thoriaidd, wedi ei wneud yn wrthddrych gwawd. Gall- esid meddwl y baasai hyny yn ddigon i beri iddo guddio ei ban mewn rhyw ddirgel fan, fel mynach, am gryn ys- baid o amser. Ond ysgrifenodd fel dyn hyderus y caffai fyw haner can mlynedd i brofi ei gysondeb fel Tori! Dywedodd y Globe, Rhagfyr, 3835, fel y oanlyn am byn Mr. Disraeli's conndence in his longevity is, we trust, better foun- ded than his reliance on his future consistency, if we may judge from the past." Ond beth bynag a ellid ddweyd am ei anghysonderau ef, diau ei fod yn ymwybodoljei fod yn meddu ar dalentau ag a faasent yn y diwedd yn ei, ddwyn ef i hynodrwydd. Nid oes neb yn am- heu ei alluoedd, na'i fod yn foneddwr anrhydeddus mewn cymdeithas, yn awr, yn ol holl ddeddfau anrhydedd a boneddigeiddrwydd. A chwareu teg iddo ar y mater o anghysondeb wedi y tair blynedd cyntaf o'i yrfa bolitic aidd, y mae efe wedi bod yn Dori cyson am ddeugaiu mlynedd, fel y mae efe wedi ehill ymddiriedy blaid hono trwy y deyrnas i'r fath raddau, nad oes gan y blaid hono neb yn eu plith i'w gys- tadlu ag ei mewn poblogrwydd. Beth bynag a ellir ddweyd am ei egwydd- orion Toriaidd ef fel rhai cwbl ang- hjson a chyfiawnder, ac am ddrygedd ei areithiau a'i bolicy ef mewn cysyllt iad a'r rhyfel rhwng Twrci a Rwsia, y mae efe yn un o'r engreifftiau mwy af hynod yn oesoadd y byd o ddylan- wad dyn o dalent ar un o ymherodr- aethau mwyaf y byd. Dylid cofio mai nid efe yw yr unig Bolitician enwog sydd wedi newid ei ochr yn y Senedd. Trodd Syr Robert Peel at ochr Cobden a Bright ar fasnach rydd, jwedi bod ynengwrthwynebu yn haerilag am flynyddau. A phan y trodd Mr, Disraeli at fasnach rydd, wedi Jiddo, ychydig flynyddau cyn h jrny, osod ei hun i fyny yn llwyddian- us fel champion y Toriaid, yn erbyn masnach rydd, ni ddywedodd fawr o neb air yn ei erbyn am droi, oblegyd ystyriai pawb ei fod yn beth doeth i ildio i'r hyn yr oedd yr holl deyrnas wedi cael ei hargyhoeddi o'i werth.. Gwyr pawb hefyd fod Mr. Gladstone wedi bod yn perthyn i'r blaid Doriaidd, ac iddo gael ei argyhoeddi y dylasai droi at y blaid Ryddfrydig, i ba un y perthyna efe er ys blynyddau bellach. Nid yw efe wedi taflu naill ochr rai o egwyddorion drwg y Toriaid eto. A dywedodd Mr. Disraeli yn 1835, fod y Toriaid yn rhoddi help iddo ef fel Radical yn erbyn y Whigiaid. Fel hyn, gall dyn newid ei blaid a chadw 11awer o egwyddorion y blaid a ad- awodd efe yn ei farn a'i gynlluniau. Gwir yw fod hyn yn beryglus iawn i undeb plaid. Toriaeth Mr. Gladstone ar bwno addysg wyth mlynedd yn ol, p oerodd aiddgarweh y rbyddfrydwyr goreu trwy y deyrnas tuag ato. Hyny mewn gwirionedd a chwalodd y blaid Rhydafrydol. Ac o herwydd fod Mri. Gladstone a Hartington, hyd yn hyn, heb ddatgan ea parodrwydd i fabwys iadu yr egwyddorion a ddelir gan y blaid gryfaf yn mhlith y Rhyddfryd- wyr, y mae undeb y blaid hon heb gael ei ail-gadarnhau. Ond rhaid dweyd hyn, fod gwahan- iaeth mawr yn ngwaith dyn yn troi oddiwrthegwyddorionrhyddategwydd- orion gormesol, a dyn sydd yn ymadael a rhai gormesol ac yn mabwysiadu rhai rhyddfrydol. Ystyrir fbd y dyn a gyf- newidia oddiwrth ddrygioni atddaioni yn gwneud yr hyn sydddeilwngoddyn. Felly y gwnaeth Mr. Gladstone pan y trodd efe at y blaid Ryddfrydol, nid er mwyn bod ynenwog, oblegydyroedd yn enwog eisioes. Ond hollol wahanol i hyny oedd gwaith Mr. Disraeli yn troi at y Toriaid, er mwyn sicrhau lie yn y Senedd, a pharhau gyda hwynt, nid oblegyd eu hegwyddorionhwy, end fel y dywe3odd efe, A statesman is a creature of circumstances. It is the duty of public men to adopt sentiments with which they do not sympathise." Beth a allai fod yn waeth ?
ENWOGION SIR GAERFYRDDIN.
ENWOGION SIR GAERFYRDDIN. JONES, GRIFFITH, LLANDDOWROR. (Par had.) Pan ddechreuodd ef yr ysgolion hyn, dywed fod dwy ran o dair o'r ysgol- orion yn bobl mewn oed. Hefyd, arferai rhai deillion ddyfod i'r ysgolion i wrando darlleniad yr ysgrythyrau, fel ag i'w drysori yn y cof. Yn ychwanegol at ddysgu yn yr ysgolion y dydd, yr oedd yn ddyledswydd ar yr athrawon fyned i aneddau yn eu har- 4aedd yn yr hwyr, i ddysgu y rhai hyny na allent hebgor amser i ddyfod i'r ysgol y dydd. Cafodd y symudiad hwn, fel pob symudiad da arall, lawer o wrthwynebiad ar y cyntaf, a chafodd iiiiii-_w llawer o'r atbrawon, eu diystyru a'n herlid gan rai y gellid dlsgwyl gwell oddi wrthynt. Ni feiddient fyned i dai y plwyfolion mewn Uawer ardal, ond trwy gariiatadyr offeiriaid yn unig. Ond er y gwawd a'r erlid, cynyddodd yr ysgolion yn rhaddol, nes ymdaenu ar hyd a Ilea y Dywysogaeth, a dys- godd miloedd o'r Cymry ddarllen gair y bywyd ynddynt. Yn yflwyddyn 1700, cyhoeddwyd hanes yr ysgolion hyn am yr ysbaid o 24 o flyoyddaa, sef o 1737 hyd 1760. Yr oedd rhif yr ysgolion yn y flwyddyn olaf a nodwyd yn 215, a rhifedi yr ysgolorion ynddynt yn 8687. Tr oeddynt yn daenedig ar hyd Gymru fel y canlyn Dehettbahth. Gwykbdd. 3 Ysg- Ysg- Tag- Tag- 3 oi ion. olorion olion, olorion. Sir Fynwy.. 2 61 Mon 25 1028-1) Brfoheiniog 4 196 Carnarfon27 981 LJ T Aberteifi 20 ..1163 Miirion- Morgauvrg 2-5 872 ydd 15 50& Penfro 23 837 Ditibych 8 807 Caerfyrddia 64 ,,2410 Trefiid- I wyn.. 12.. 339 I 128 6529 87 3168 Cyfanswm yn y De a'r Gogledd: Ys-, J golion 215, Ysgolorion 8,687. Pan fu Mr. Jones farw yn 1761, yr j oedd rhifedi yr ysgolion yn 218. Ceir fod cynifer a 10,000 wedi en dysgu ynddynt mewn un flwyddyn, a dim llai na 150,212 wedi eu haddysgu ynddynt o bob oedran o 6 mlwydd hyd 70, yn ystod 24 o flynyddau. Heblawy daioni anrheithol a wnaeth i'r wlad trwy Y1 ysgolion hyn, llafur- iodd yn galed i wasanaethu ei genedl mewn amrywiol ffyrdd ereill. Trwy lawer o ymdrechion egniol, bu yn foddion i gael dau Argraffiad o'r Beibl Cymraeg o'r wasg: yr argraffiad cyntaf yn 1740, a'r ail yn 1752 Yn ychwan- egol at hyn, ysgrifenodd amryw lyfran ei hun, rhai yn Gymraeg ac ereill yn f?aesneg. Rhpii Cymraeg :-I. "Esbon- iad arGatecisa: Eglwy s Loegr, &c., yn cynwys Corph Oryno o Dduwinydd- iaeth." 2.' Galwad at Orseddfainc y graB.' 3.' Hyffoddwr at Orseddfainc y gras.' 4. Ffnrf o Weddiau. 5. Cynghor Rhad. 6.' Anogaeth i fol- iannu Duw.' 7. Llythyr ar y ddyled- swydd o egwyddor yr anwybodus. Yn Saesneg :-1 Platform of Christianity; aniexplansfcionof the Articles of the Church of England. 2. Letter to a Clergyman evincing the necessity of teaching the Poor in Wales. 3. The Christian Covenant, or Baptisimal Vow, 1st. and 2nd. part.' Yn ychwanegol at y Thai hyn, cyhoeddodd Gasgliad o Ganiadau y Parch Rees Prichard o Lanymddyfii. Yr oedd cyflawni ei ddyledswyddau yn ddifwlch yn yr Eglwys, ysgrifenn y gwahanol lyfrau a enwyd, a eefydla y nifer o 218 o ysgolion rhad yn y Dy- wysogaeth yn orchwyl nas gallasai dyn cyffredin ei wneuthur, ond cyflawnodd y Parch. G. Jones yr holl bethau hyn yn anrhydeddus. Ond nid oedd ei lafar yn gvfynedig i'r pethau hyn yn hollol ychwaith, ond cadwai fath o Athrofa yn Llanddowror hefyd, yn yr hon y cododd rhai dynion a fuont c fendith i'w gwlad, ac yn en plith yr enwog Hywel Davies sir Ben- fro. Pan gymerwyd Mr. Jones yn glaf ychydig amser cyn iddo farw, cymerodd Mrs. Bevan, Lacharn, ef i'w thy, ac yno y gorphenodd ei yrfa ddaearol 'Ebrill 8ted, 1761, yn 78 mlwydd oed. Claddwyd efyn Eglwys Llanddowror, gyda gaiar mawr. Ar ol ei farwolaeth ef, cynaliodd Mrs. Bevan yr ysgolion Elusengar yn mlaen am toag ugain mlynwdd; a gad- awodd £10,000 yn ei hewyHys at eu cynaliad parhaus. Ond y mae y rhai hyn fel llawer o Gymyn roddion eraill a gafodd y Dywysogaeth wedi en traws- ffarfio i ryw ddybenion nad ynt o un budd i'r genedl yn bresenol. Darfa i Mrs. Bovan addurno coffad- wriaeth Mr. Jones a Chofadail ar- dderchog/yrhon sydd yn Eglwys Llan. ddowror, gyda'r geirian canlynol yn gerfiedig ynddi yn yr iaith Saesoneg. Cysegredig er Coffadwriaeth. Am y Parchedig Griffith J ones, Perig- ior y plwyf hwn a Llandeilo. Cvflwro- wydeiirdiweddaf Gorpfcenaf 3ydd, 1711; i'r cyntaf Gorphenaf 27ain, 1716. Et pan gafodd Urddau gyntaf, ymroddodd yn gyflawn i ddyledswyddau ei swydd santaidd, y rhai a gyflawnodd yn ffydd- Ion. ac yn gydwybodol dros ysbaid hir iywyd. Yn cydnabod pwyafawrogrwydd yr alwedigaeth y galwyd ef iddi; rhodd- odd ei holl amser a'i feddylfryd i'r unig achos pwysfawr hwn, a ddaeth arno yn feunyddiol, 'gofal yr holl eglwysi'. Yn J ei bregethau, dangosai angenrheidrwydd