Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
3 articles on this Page
OWAIN GLYNDWR.
OWAIN GLYNDWR. PENOD VIL Y FONEDDIGES. TRODD pob un ei wyneb at y gwersyll, ond pan yr oeddent ar gyrhaeddyd y linell allanol, dyma ddynes yn gweith- io yn mlaen trwy y tywyllwch, ac yn sefyll o flaen Cadifor gan ddywedyd, A ydyw yn bosibl i mi gael siarad gair a fy arglwydd ?" Siarad a mi!" ebe y swyddog. Ie, siarad a chwi." "A ydyw y peth o natur gyfrinach- ol ?" Ydyw. Nid oes neb i'w glywed ond chwi yn unig." Symudodd y ddan tuoli lwyn o goed oedd yn yr ymyl, ac wedi i'r ddynes afaelyd yn flaw Cadifor, dywedodd, A ydych chwi ddim yn meddwl nad oes bradwyr yn eich mysg?" Nac ydwyi," oedd yr ateb. "Nis gallaf gredn y fath beth." Felly. A ellwch chwi gredu eich bod i gael eich llosgi heno am ddeuddeg o'r gloch bob enaid byw, a hyny gan eich dynion eich hunain ? ond y mae yr hyn sydd wedi dygwydd heno wedi tafia y weithred hyd nos Wener-nos Wener bydd yn cael ei chyflawni. Y pryd hwnw defnyddir y Pattar, a llosg- ir chwi yn llndw." Syllai Cadifor yn wyneb y ddynes, ond^nid oedd ddim gwell. Yr oedd gorchudd trwchus dros hwnw, ac yr oedd wedi lapio ei chorff mewn gwisg "Chwaer Drngarog." Yr oedd eiystori wedi ei yru yn fwy na haner hurt, ond wedi edrych arni am ychydig, dywed- odd, "A ydyw fy chwaer yn meddu ar dafod geirwir ?" "Yr wyf yn galw y Forwyn yn dyst," oeddyr ateb. Y mae yr hyn a ddywed- ais yn eiriau gwirionedd a sobrwydd, a chewch weled y bydd iddynt gael eu cyflawni nos Wener nesaf bob iota." Beth pe byddem yn cyfodi y gwar- chae heno, pa beth fyddai y canlyniad?" Nid yw hyny wedi cael ei siarad eto-byddai yn rhaid tynu cynlluniau newyddion. A ydych chwi yn meddwl fod gelyn- ion mor feiddgar yn ein mysg ni ?" "Yr wyf yn gwybod hyny. Nid i yn y castell pan dygwyddodd y ffrwydriad ofnadwy yna, ond yr oedd rhai o'ch dynion chwi yno." A ydynt yno yn awr ?" "Nac ydynt. Y maent gyda chwi yn y gwersyll." A ydyw yn bosibl i mi gael eu henwau ?" "Nid genyffi. Yr wyf wedi tyngu i'r Forwyn na bydd i mi eu hysbysu, ond hyn a wnaf-hnm-yn rhy berygl- ns." Yn rhy beryglus i ba beth ?" "Yn rhy beryglus i ddyfod i'ch gy- farfod chwi wrth draed Trum y Brain —nis gallaf anturio." Gwir fod y daith yn beryglus i foneddiges o'ch bath chwi, ond carwn gael gair oddiwrthych, ond pa fodd nis gwn." A wyddoch chwi am Bryn yr Afr ?" Gwn." Byddaf yn sefyll yr ochr ogleddol i hwnw nos Lun nesaf am ddeuddeg o'r gloch. A ydyw ya bosibl i chwi fy nghyfarfod yno ?" H Y dyw os byddaf byw." "Nos da i chwi," ac ynadiflanodd o'r golwg. Safodd Cadifer fel delw am rai myn- ydan-nis gallai syflyd modfedd. Yr oedd ei feddwl yn terfysgn fel mor aflonydd. PW7 oedd y ddynes ? Pa fodd yr oedd wedi dyfod i wybod yr holl gyfrinion ? Pa un ai priod ynte gweddw ydoedd ? Pa beth allas&i gael! ganddinosLun? Pwy oedd y brad-] wyr ? A oeddent yn swyddogion, &c ? Rhyw bethau fel yna oedd yn rhedeg trwy ei feddwl; ond o dipyn i teth ymlusgodd yr ochr arall i'r llwyn at ei frodyr. Pan ddaeth hyd atynt, cafodd ci holi yn fanwl yn nghyleh Ilawer o bethau, ond nid oedd mewn hwyl ateb dim. Yn fuan yr oedd y gwarchae wedi ei gyfodi, a hwythau ar eu taith. Tranoeth galwodd Cadell a'n gwron o'r Beilldu, a dywedodd y oyfan oil Wrth- ynt yn nghylch y bradwyr, ac aethant iwythau i lawn cymaint o syndod ag yntau. Nis gallent ddyfalu pwy oedd- ent, os oedd bradwyr o gwbl yn eu mysg-yr oeddent yn gogwyddo i Sedu nad oedd dim. Yr oedd ym- ygiad y ddynes dipyn yn dywyll idaynt hefyd. Paham yr oedd yn bradychu ei chyfeillion ? Yr oedd hi yn rhwym o fod yn y plot, His gallai wybod yr holl fanylion heb ei bod. Os ] oedd hi yn clywed yr holl gynllun yn cael ei drefnu a'i dynu, paham na fuas- ai yn ea gwrthwynebu y bryd hwnw ? Yr oedd pob peth yn dywyll iddynt, ond er hyny yr oedd Cadifor yn ben- derfynol o'i chyfarfod nos Lun. Nis gallai roddi cyfrif paham yr oedd yn rhaid iddo, ond felly yr oedd yn teimlo. Nos Lun a ddaeth, ac wele Cadifor yn cychwyn ar ei daith. Yr oedd wedi arfogi ei hun hyd at ei ddanedd. Crogai cleddyf wrth ei glun, tri dagr yn ei wregys, bwyell wrth ei ochr, bwa ar ei fraich, a chawell saethau arei gefn. 0 radd i radd cyrhaeddodd gor- yn y mynydd, ac wedi syllu a gwrando am beth amser, cychwynodd yn mlaen yn araf a phwyllog i bwynt Camedd Llywelyn. Wedi dilyn yn mlaen yn y cyfeiriad hwnw am tuadwy filldir, trodd ei wyneb tua'r gogledd, ac wedi teith- io yn y cyfeiriad hwnw drachefn am tua dwy fllldir a haner, safodd-yr oedd wedi cyrhaeddyd terfyn ei daith. Yr oedd wedi dyfod i ochr ogleddol Bryn yr Afr. Yr oedd yn awr yn tynu yn mlaen o gwmpas haner awr wedi un-ar-ddeg o'r gloch, ac felly yr oedd ychydig yn rhy gynar i ateb y cyhoedd- iad. Safodd gan sylln i lawr i bwynt y dyffryn. Nid oedd dim yn weledig. Wedi sefyll yn y fan hono am oudeutu haner awr, tybiodd ei fod yn canfod rhyw beth draw yn y pellder, ond yr oedd yn rhy dywyll iddo i wneud allan pa beth ydoedd. Cadwai ei olygon yn sefydlog arno, a thra yn y cyflwrhwnw, clywai rhyw swn hynod a dyeithr yn rhedeg trwy ei ben, a chyn pen eiliad yr oedd yn canfod pob gwrthddryrh o gwmpas yn diflanu o'i olwg, ac yntau yn syrthio fel careg ar y ddaear. Wedi iddo syrthio, teimlai rhyw un yn dal cadach llogell, neu rhyw beth cyffelyb wrth ei enau, a chlywai rhyw un yn dy- wedyd, "Gatlwn feddwl ei fod yn all right yn awr." "Ynberffaith ddyogel, syr," oedd yr ateb. Y mae ei ben yn werth cant o farciau aur." Yr ydych yn iawn-dyna y cytun- deb," ebe rhyw berson arall. "Nis gall ef yn awr syflyd bys na bawd er ei fod yn clywed y cyfan oil." Wedi bod yn gorwedd ar y ddaear am rai mynydau, clywai un o'r dynion yn dywedyd, I'r castell, onite." el Ie," oedd yr ateb. "A ydyw y trysolion yn barod ?" Ydynt." 'Nawr am dani, ynte." Teimlai ei hun yn awr yn cael ei gyfodi oddiwrth y ddaear, ac yn cael ei glado ymaith, ond nis gwyddai i ba le. Nid oedd wedi myned yn mhell cyn iddo deimlo y cadach yn cael ei osod wrth ei enau drachefn, a chyn pen eiliad yr oedd yn colli pob cof a synwyr—aeth fel dyn marw. Nis gwyddai pa faint o amser yr oedd wedi bod yn y cyflwr hwn, ond pan daeth ato ei hun yr oedd mewn ystafell addum- iedig ac ardderchog, ac yn gorwedd ar wely na welodd o'i fath yn ei fywyd. Ni welodd le gwychach er y dydd y ganwyd ef, ond nis gwyddai ar ben bywyd i bwy yr oedd yn perthyn. Syllai o gwmpss-edrychai ar y darlun- iau heirdd, ar y dodrefn costus, ac yn neillduol ar y gwely rhyfeddol yr oedd yn gorwedd arno. Nid oedd wedi gweled y naiil na'r Hallo honynt erioed o'r blaen. Yr oedd mewn lie newydd holloI-yr oedd y eyfan yn ddyeithr iddo. Trayn y cytlwr myfyriol hwn, daeth y cyfan yn fyw i'w gof Cofiai am y nos flaenorol, os nos flaenerol hefyd—nis gwyddai pa bryd ydoedd ond cofiai helynt y mynydd—cofiai am y cadach yn cael ei osod wrth ei enan cofiai amy dynion yn siarad a'ugilydd -cofiai ei fod yn cael ei gyfodi yn groes ardrysoJion-cofiai yr adeg pan yr aeth pob peth yn anghof ganddo, ac yr seth yntau fel dyn marw. Daeth pob peth yn fyw i'w gef, ac am y ddyn- es, yr oedd yn cablu hono yn druenus. Yr oedd yn credu mai hono oedd wrth wraiddy oyfan oil, ond tra yn meddwl a myfyrio fel yma, dyma ddrws yr ys- tafell yn cael ei agor, fa boneddiges urddasol yn gwneud ei hymddangosiad. Ni welodd un creadur daearol mor brydferth yn ei fywyd. Yr oedd wedi ymdroi mewn melved a sidan, gyda gwallt wedi ei blethu gyda defynau o aur yn rhedeg trwyddo. Wedi iddi ddyfod yn mlaen at y gwely, dywedodd dan weni, Gwelaf eich bod wedi deffroi." Ydwyf, diolch i'r Forwyn," oedd yr ateb, end nid oes ond ychydig fynydau er pan agorais fy llygaid." Yr oeddwn yn meddwl. Yr wyf wedi eich gwylied yn lied faawl er un o'r gloch boren heddyw." Nis gallaf byth dalm i chwi am eich trafferth. A gat ti glywed enw yr hon sydd mor drugarog wrthyf ?" Nid yw hyny o un pwys," cedd yr ateb—" busnes arall yn awr. Dichon y denwch i wybod fy enw eto, ac ps na ddeuwch byth, nid yw o un pwys. Ond hyn. Yn mhen awr eto byddwch yn cael eich gylchynu gan filwyr, a bydd yn rhaid i chwi sefyll eich brawf fel bradwr eich gwlad. Fy nhad fydd yn eistedd ar y faine, a bydd yn sicr o'ch cael yn euog i farw. Wedi iddo basio y ferdyd arnoch, cewch eich gosod mewn cell tanddaearol hyd ddydd eich dienyddiad—ni fydd hyny yn mhellach na dydd Gwener neu ddydd Sadwrn."
ENWOGION SIR GAERFYRDDIN.…
ENWOGION SIR GAERFYRDDIN. JONES, DAPYDD,LLAHWRDA. (Parhad) Er iddo symud i Lanwrda i fyw, parhaodd yn aelod ffyddlon a defnydd- iolyn Nghrugybar cyhyd ag y bu fvw, a bu ei uniad ef ar eglwys hono yn ffodd- ion i greu adfywiad yn y lie. Gan ei fod yn wr cyfoethog, ac nad oedd gofalon y byd ya gwasgu arno, cysegrai lawer o'i amser i fyned i wahanol fanau i wahodd pregethwyr i ymweled a Chrugybar. Pan ddech- reuodd y Parch. Isaac Price, o Lan- wrtyd, gynhyrfu y wlad a'i ddoniau, gwahoddodd Dafydd Jones ef i ddyfod i bregethu i Crugybar, a rhoddwyd iddo ofal yr eglwys hono at eglwysi Llanwrtyd a Throedrhiwdalar, a buont dan ei ofal yn agos i haner can mlyn- edd. Yn y flwyddynl766, ymddangosodd yr ail argraffiad o Psalmau Watts, gyda'r gwyneb ddalen canlynol:— SALMAU DAFYDD, toedi eu cyfan- soddi yn ol iaith y Testament Newydd, wedi eu cymhwyso i stat ac addoliad Crist'nogol. Yn Saesoneg gan I. Watts, IJ.D., ac a gyfieithwyd i'r Gy- mraeg gan D. Jones o Llanwrday (gynt o Gayo). Yr ail argraffiad gyda diwygiad o lawer o feiau. Llanymddyfri: argrafwyd gan Rys Thomas, 1766. Cafodd yr argraffiad hwn fel ycynt- af gylchrediad helaeth yn mhlith y Cymry, a chenid y Salman byn gan fil- oedd yn y wlad bob Sabboth, a buont yn foddion i wneud llawer iawn o ddaioni ysbrydol. Yn y flwyddyn 1770, daeth ei dryd- edd ran allan o Difyrwch i'r Pererin- ion o Fawl i'r Oen.' Argraffwyd y rhan hon yn Nghaerfyrddin, gan un I. Ross. Yn mhen pum mlynedd ar ol hyn, cyhoeddodd lyfr dan yr enw Hymnau a Chaniadau Ysbrydol.' Yn dri llyfr. i Gan Isaac Watts, D.D., ac a gyfieith- wyd i'r Gymraeg gan Dafydd Jones, cyfieithydd y Salmau. Argraffwyd hwn hefyd gan loan Ross, Caerfyrddin. Er mwyn cael rhyw feddylddrych am natur ei lyfrau, rhoddwn yma yehydig enghreifftiau o'r emynan, Ac. DIFYRWCH I'R PERERINION, Rhan 1. a gyhoeddwyd gan Evan Powell, Caer- fyrddin. Cynwysa y rhan hon 72 o Emynau a dwy Gan. Mae rhai o'r Em- ynau hyn yn lied gyffredin, ond y mae ereill yn wir dda, ac yn boblogaidd iawn yn Nghymru hyd y dydd bwn megys y rhai canlynol: — CA WSOM Y MESSIA. "Wele cawsom y Meseia, Cyffcill gwrethfawroo»'r 'tioed; Darfa Moses t'r proffwjdi. Ddweyd am dano eyn ei ddod Ieaa yw, gwir Fab Duw, Ffrynd a Phrynwr dynolryw. Hwn yw f Oen ar ban Calfaria, Aeth i'r lladdfa yn ein lie Swm ein dyled fawr a dalodd Ao fe grotaodd filian r ne*; Trwy ei waed, i ni caed, Bythol heddweh a rhyddid. Ca'dd Cyfiawnder of foddlonf, Ca'dd y Gyfraith ei chwblau, Daw a ninau fa n et.cot, Yn beddyebol gwnaetk y ddan; Fe wnaeth ben, nawr mae'r Ilea Wedi 'i rhwygo o'r ddt.e'r i'r non. Dyma gyfafll haeddfn 'f garu, A'i glodforiln fwy nag un, Fryna'n bywyd tala'n drIed, A'n glanhau a'i waed ei hun; Prodyr deweb, lUwenhewch, Diolohwcb iddo byth na thawoh." Dyna benillion sydd wedi cael eu canu filoedd o weithiau gan y pererin- ion Cymreig, ac y maent mor felus heddyw ag oeddynt gan' mlynedd yn ol, a diau y byddant yn cael ea canu gan y Cymry tra y parhaont i siarad y Gymraeg. Eto:— PRIODAS MAB Y BRBNIN. Olywch genadon Daw yn galw, Beahadoriaid heddyw dewch; 1 Bricdas Mab y Brecia, Gro-eaw dibrin ganddo gewch Dewcli yn glan, mae'n hwyrhao, Cyn y cxftir drws ei gan. Pobpeth ar ei fwrdd ey's barod, Sw p or beftidd Wedi'i thrin Gwledd o breislon A^nrjpt lorw win: Wei»p dewch, a bwyteweh, Q«lidlf|a'iii yma gewch. Dewoh dylodion, oloffion, dsillion, A'r efrjrddion rai dinerth, Na chaed tloii 'ch cadvr allan, Dewch heb arian ao heb werth ,'i+i I Mae E'b hael i rai gwael, Na fo gaaddynt ddim i'w gael.! Dyfynwn eto y penill poblogaidd hwn o Emyn arall,— 0 Arglwydd galw eto, Fyiddiynaa ar dy ol, A dr'ttia r holl gadwynau, Byn dat eneidiao (nol; 0 galw hwynt o'r dwyraia Gorllewin, gogledd, de, I'th eglwya yn ddiatal, JA&6 digou eto o le* (Tw barhau).
IARLL beaconsfield
IARLL beaconsfield (MR. DISRAELI). Hawdd meddwl fod pysgodyn bywiog a nerthol yr hwn oedd wedi penderfynu gwthio ei hun trwy ddyfroedd oym- deithas i hynodrwydd, fel rhyw for- sarph fawr ddigyffelyb, yn sicr o gyn. llunio rhyw lwybr o weithredu a faasai yn tynu sylw y byd ato. Ni byddai yn annhebyg i fwystfil Datguddiad loan yn hyn. Dywedir am hwnw, a'r holl ddaear a ryfeddodd ar ol y bwyetfil, gan ddywedyd, Pwy sydd debyg i'r bwystfil ? pwy a ddiehon ryfela ag ef ?" At y fath sefyllfa yr oedd uchelgais y gwr ieuanc, Mr. Disraeli. Yr oedd ystafell ei ddychymyg yn eang. Tynai efe ddarluniau mor rhamantus a rhai Dore ar hyd ei furiau. Gwelai gamp- dlysau ysblenydd yn Lloegr y byddai yn ddymunol iddo ef eu henill. Nid yw holl gadeiriau barddol Cymru ddi m ond teganau babanod, mewn cydmar- iaeth i'r coronau Olympaidd a gynhyrf- ent frwdfrydedd gorfynus, clodgeisiol, Mr. Disraeli. Gwelodd fod hen Doriaeth Sior III. afSior IV., bron wedi cyrhaedd terfyn ei hoedl. Diau fod gwahanol bethau at-dyniadol yn cynyg eu hunain i ddychymyg mor ffrwythlon a dy- chymyg Mr. Disraeli, yn ngwyneb gweddwdod ei deimlad yn yr olwg ar gladdedigaeth hen Doriaeth, bywyd pa un, mewn cysylltiad ag aristocratiaeth, a gynhyrfodd ynddo obeithion at eu bwrpas pan yr ysgrefenodd efe Viv- ian Grey." Gellid meddwl ei fod weithiau yn siariad ag ef ei hun, ac yn dweyd, "Iddew ydwyf, a gallwn gyr- haedd enwogrwydd fel amryw o'm teidian trwy fod yn fardd Hebreaidd. Gallwn, fel y cyfryw, roddi rhaff ddi- derfyn i fy nychymyg cynyrchfawr, a pheri i'r holl fyd synu yn yr olwg ar y darlaniau rhamantas dwyreiniol a lan- went fy marddoniaeth. Ond beth pe bawn yn ceisio mawredd yn mhlith y cenhedloedd yn Lloegr, byddai yn rhaid i mi droi yn Radical. Radical- iaeth yw y llywod-ddgsg mwyaf gob- eithiol i ddyn ieuanc uchel geisiol fel myfi. Nid oes fawr o bwys mewn egwyddor. Ac ni byddai cysondeb ondhen gydymaith gwywedig a gwlad- aidd iawn. Nid yw o fawr bwys i mi beth fydd y peth, union neu gam, myfi fy hun, a fy mawredd, fy enwog- rwydd,, yw y pwno i mi." Ni fyddai dyn a fyfyriai felly yn gweled gwrthun unrhyw fath o lwybr i weifhredu, ond yn ngoleuni canlyn- iadau gweithredol niweidiol. Cryn- hoai ei holl ymadferthoedd, yn ei ddychymyg, uwch ben unrhyw gynllan addawol i gyrhaedd hynodrwydd, a gosodai ei hyder ddiysgog ynddo gyda brwdfrydedd dall i ganlyniadau. Fel Robespierre, credai yn ddibetrus, a'i hyder yn ffaglu ar dan, yn yr hyn a ddywedai efe eihun, neu a ddychym- ygai, oblegyd fod y ffydd fwyaf gan- ddo ynddo ef ei hun. Ceisiodd Mr. Disraeli fod yn fardd. Cyhoeddodd ddernyn o farddoniaeth o dan yr enw "The Revolutionary Epic" yn 1834, pan yr oedd efe yn 29 mlwydd oed. Ac yn mhen pum mlynedd wedi hyny, efe a gyhoeddodd "Alacros," rhyw erchyllwaith, (tragedy) yn mha un y medrodd roddi ffrwyn i'w ddych- ymyg. Rhyw fath o hanes ei fywyd medd- yliol ei hun mewn rhai pethau oedd ei nofel, "Contarini Fleming." Meddai efe, "Yr wyf am osod y gwirionedd ger bron y byd, yn nghylch fy nheim- ladau, fy meddwl, am gweithrediadau fel y maent yn cyfodi o fy mhrofiad, am teimlad, ac o fy myfyrdodau yn nghylch fy neall, o'm sylw ar ddy- f gwyddiadau, ac o'm gwaith yn astudio atbrylith ymadrodd." Ceisiodd felly fod yn fardd, ac yn athronydd arddansoddoL Nid ami yn hanes y byd y mae dan gymeriad mor annhebyg i'w gilydd, a bardd ac ath- ronydd manwl, ynoyfarfod yn yr un person. Nid byd y toii a'r bardd, yw byd ymchwiliad i natur pethau. Rhyw fachgenyn dychymygol oedd "Contarini," yn nefel Mr. Disraeli. Yrjoeddyn wahanol iawn i fechgyn ereill. Dychymygai am ddynion ea bod yr hyn nad oeddynt. Casaodd hwynt yn ol gradd ei siomedigaeth ar ol dyfod i gy ffyrddiad a hwynt. Edrych- odd arnynt gyda gwawd yn ol fel y cafodd ei eiomi. Gosododd y teimlaa hwn ef mewn unigrwydd. Crwydrodd wrtho ei hun yn ddigydymaith. Dych- ymygodd y gallai fod yn fardd, ond siomwyd ef yn nghynyrch ei grebwyll. Crwydrodd i eglwys Babaidd, a gosod- wyd ei ddychymyg ar dan gau orwych- der deniadol y gwasaDaeth yno. Trodd ynBabydd. A dywed Mr. Disraeli mai "dychymyg yw credo," neu mai gwaith dychymyg yw credu yn y cref- yddwr. Os felly nid rhyfedd ei fod ef wedi troi oddiwrth y sYDagogi osod ffydd ei ddychymyg ya Eglwys Loegr. Gadawodd ffydd ddychymygol Con- tarini iddo droi yn gadben ar lu o ysbeilwyr. Aeth wedi byny yn wein- idog mewn llywodraeth wladol, trwy ddylanwad ei dad. Penderfynodd wawdio a gwrthwynebu yn faleisn s un nad oedd yn gyfaill i'w dad ef. Bywyd rhamantus, didrefn, Hawn o ymdrech i fod yn hynod oedd ei fywyd ef. Nid oedd fawr o athroniaeth fanwl yn y darluniad o'r fath nodwedd. Ni allai dycbymyg orwyllt, rhamantus, mewn drychfeddyliau, desgrifiad, a iaith, fod yn athronyddol na dansoddol. Nid oedd dim yn rhyfedd mewn creadur hunanol, ei fod bob amser ar y drain am fod yn y ffrynt, am fod yn mlaen ar ereill, tynu sylw pawb ato ei hun, a bod yn ben ar bob peth, fod holl ferch- ed y byd yn gaeth yn y rhwyd o dan swynion ei wynebpryd; holl lys gea- hadon teyrnasoedd yn crynu ger ei fron; ei wawd yn gwywo cedrwydd, hyd eu gwreiddiau; ei lid yn angeuol; a phob seren a chyfandrefn yn y byd- ysawd yn troi o'i amgylch ef fel haul mawr canolog y cwbl sydd mewn bod. Canmola Mr. Disraeli y genedl Heb- reaidd. Dywed fod y rhan fwyaf o enwogion penaf y byd yn perthyn i'r genedl hono. Gellid meddwl wrth ei awgrymiad yn nghyleh Contarini ei fod yn ystyried Julius Csesar yn Heb- rewr. Dywedir fod yn anhawdd peidio meddwl am Mr. Disraeli wrth ddarlten hanes Contarini yn y nofel a ysgrifenodd Mr. Disraeli. Os felly personoliaetho romance yw efe. Dywed efe yn y nofel dan sylw nas gall dedwyddweh fodoli ond mewn cymdeithas yn mha un y mae yr arfer- iad, fod pobl ienainc yn priodi yn ddeunaw mlwydd oei Ceisia efe osod atbroniaeth moesoldeb dan ei draed, ac nad oes dim yn fwy diddefn- ydd na mora I philosophy. Ei cirian ydynt "The whole system of moral philosophy is a delusion, fit only for the play of sophists in an age of phy- siological ignorance." Anhawdd yw credu nad syniad gwyr- gam anuwiol hero y nofel yw y syniad uchod. Ond beth yw "moral phil- osophy ?" Yn ol yr hyn a ddywed Dr. Paley, Moral philosophy is that science which teaches men their duty and the reasons of it." Yna, yn ol nofel Mr. Disraeli" twyll" yw y ddeddf foeBol t Hynod fod dynion synwyrol yn ysgrifenu nofelau sydd yn taenn eg. wyddorion hollol groes i'r hynabarch- ant hwy en hunain. Medd y nofel drachefn, "anifaiI yw dyn, a dylid ystyried ei natur fel an- ifeiliaid ereill." Y mae dyn yn anifail, ond y mae hefyd yn fwy nag anifail-l mae yn ddyn. Ei ddeddf ef, fel dyn, yw y ddeddf foesol. Yn ol syniad y nofel, yr anifail sydd i lywodraethu ▼ dyn, ao nid ydynyr anifail. Anhawdd fyddai cael syniad is am ddyn na'r syniad yn y nofel. Ac y mae yr ym- gais a wneir ynddo i geisio profi mewn ymadroddion clir, dibetrus, mai system o dwyU" yw system ddeddf foesol, yn ei wneud yn debyg i'r luddewon y rhai a groeshoeliasant Grist, ac a erlidiasant yr apostolion. Yn ol cym- hwysiad yr ail Balm atynt, gan yr apostolion, dywedasant "Drylliwn eu rhwymau a thafiwn eu rheffynau oddi- wrthym."