Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Tarian Y Gweithiwr

The copyright status or ownership of this resource is unknown.
Hide Articles List

3 articles on this Page

OW AIN GLYNDWR. PENOD IV.

News
Cite
Share

OW AIN GLYNDWR. PENOD IV. YR HELYNT YN DECHREU, Ynoedd yr helyntion a gyfarfyddasant ein gwron yn y dyddiau blaenorol wedi ei atal i holi dim ar ei ferch yn nghylch y modd yr oedd wedi gweithio ei bun i'r castell, ac hefyd pa fodd yr oedd wedi dyfod i wybod am dano ef yn ei gell tanddaearol. Felly boren tranoeth wedi iddynt ddychwelyd i Sycharth, galwodd hi ato i'w ystafell, a gwnaeth lddi fyned dros y cyfan oil. "Nid yw yr hanes yn faith," eba hi gan osod'ei phwys ar gadair esmwyth "nid oes rhyw lawer o waith i fyned dros y cyfan, ond gan eich bod chwi yn awyddus i'w glywed, af drosto yn SJL." "Parion,"ebeefe:(cewchynmlaen." Gwyddoch eich bod wedi cychwyn oddi ypaa y boreu hwnw yn hollol ddys- taw. Nid oedd neb yn gwybod ond lolo Goch, ein bardd a'n telynor. Wedi i chwi ymadael, meddyliais nad oedd eich taith yn ddyogel, ac amlyg- jais hyny i fy mam. Yr oeddwn yn clywed y dynion hyny oedd genych yn -siarad rhyw betb, ond nis gallwn ddy- wedyd fy mod wedi eu deall yn hollol, Yr hyn a gredais fori un o honynt yn dywedyd wrth y lleill, os gallwn ei gael i Gaer, gwnawn o'r goren; ac ymddengys yn awr mai dyna yr oedd yn siaral. Gan na ddarfu i chwi ddy- chwelyd boieu tranoeth, fel yr oeddech wedi dywedyd wrth lolo, ofnais eich bod yr. y ddalfa. Gwyddoch mai Ffrancwr ydyw ceidwad castell Caer, ond ei fod yn medru siarad Saesneg yn Thwydd a difcth." "Wei." "Pan yn yr ysgol yn Ffrainc, daeth- ym yn adnabyddus a llawer o'i berth- ynasm, a ffngiais fy mod yn nn o hon- ynt, a thrwy hyny cefais dderbyniad croesawus ganddo ef, ei briod, a'i fetch. Ni fum yno ddiwrnod cyn dy- fod i wybod am cieh gell; ond y pwnc ydoedd dyfod i mewn atoch. Boren tranoeth, 7.edi i mi fyned tu fewn i furiaii y castell, cefais ar ddeall fod allwedd fy ystafell yn ffitio clo eich gell chwi, a'r noson hono gwnaethnm brawf, ft chefais fod y cyfan yn ateb i'r dim. Ymwelais a'ch hystafell, ond yr oeddech yn cysgn, a chusanais chwi -ftmrjw ■srnitl'.ic.u." "Pa Ie yr oedd y milwr, fy mhle^t- • yn?" • Yr oedd efe yn cysgu fel post a'i ben yn erbyn y mur, a deallais wedi hyny ei fod yn dilyn yr nn arferiad bob nos rhwng deuddeg ac un o'r gloch, a dyna yr adeg yr oeddwn yn ymweled a'ch hystafell. Bum mewn cyflwr a sefyllfa gyfyng lawer gwaith, ond trwy y cyfan. ni chafodd neb le i fy nrwg- dybio. Yr oeddwn yn byw y dydd mewn modd tywysogaidd-digonedd o ddanteithion penaf y ddaear ar fy mwrdd. Wedi bod yno dri diwrnod' ysgrifenais nodyn, a danfocais fachgen- yn yma ag ef bob cam, a'r canlyniad fa i Cadifor ac 16 o ddynion gydag ef, i ddyfod i'ch rhyddhau, a dyna yr holl hanes." Gafaelodd yr hen foneddwr ynddi, ac a'i gwasgodd yn gyres at ei galon, gan ddy wedyd, Yy .ydwyt yn fwy o werth na'r holl fyd—fy merch anwyl i ydwyt." Tranoeth galwodd ein gwron ei brif swyddogion yn nghyd, acamlygodd iddynt ei holl deimladan ac arwydd- odd iddynt yr hynagaraiwneudoa oed& yn bosibl.. < (l Gwyddoch," ebe efe, "mai Grey yjywdechreuad fy holl ondiaa—mai efe oedd wrth'wraidd fy holl helbnlop. A, ydyw pibosibl dial arno ? 0 na fedwrn ddial ar yr holl gang. A ydyw hyny yn dd^c'ionaiwy ?" Ydyw," eb3 ttodifor—" y mae dial arnynt yn beth posibl." Pa fodd ?—y Forwyn a'n cynorth- wyo. Pa fodd y gweithredwn ?" "Felhyn," dywedai y swyddog, gan syllu yn myw llygaid ei feistr. Y mae eich henw yn ddigon poblogaidd ac adnabyddus trwy y wlad; ac ni fyddwch yn hir cyn casglu ychydig ganoedd o ddynion o'ch gwmpas." We], dichon eich bod yn iawn, ond nidyw ychydig ganoedd yn ddigon i wrthwynebu y gelyn." t to Meddyliwch eich bod yn dechren gydag ychydig ganoedd; ac ymdrechu eu chwanegu y naill ddydd ar ol y llail." Dichon y gellir gwneud rhyw beth felly; ond pwy a ddanfonwn i wneud ein bwriad yn hysbys trwy y wlad ?" "Gadewch chwi hyny i mi a Oadell 4 -—ni fyidwn yn hir cyn gwneud y peth yn ddigon hysbys." Pa faint o amser a gymer y gor- chwyl i'w gyflawni 1" Yohydig ddyddiau." Purion-ewch yn ngafael ag ef ar nnwaith, a chaf weled yn fuan pa lwyddiant fydd yn eich dilyn." Ymadawodd pawb at ei waith. Cyn nos tranoeth yr oedd dynion yn de- chreu dirwyn i mewu tua Sycharth, a chyn nos y trydydd dydd yr oedd pum oant wedi dyfod yn nghyd. Dychwel- odd y swyddogion y chweched dydd; ac yr oedd y fyddin erbyn hyny yn rhifo naw cant. Yr oeddent gan mwy- af oil yn ddynion ienainc ac yn hynod Q ddibrofiad yn y gwaith o drafod arf- an. Yr oedd Castell Sycharth a mur uchel o'i gwmpas, a thu fewn i hwnw y buwyd am bythefnos gyfan yn eu dys- gyblu, ond erbyu pen y bythefnos, yr oedd rhai o honynt wedi dyfod yn rhag- orol dda—yn medru trafod y cleddyf, y fwye!], a'r bwa, yn hynod feistrolgar. Yr oedd rhai o'r newydd yn dyfod i mewn bob dydd, a chyn pen 15 niwr- nod yr oeddent yn rhifo dros fil a haner. Ar yr adeg yma galwodd ein gwron gynghor rhyfel, ac wedi ymdrin a llawer o faterion, gofynodd yn mha le yr oeddenti ddechreneu gweithred- iadau. "Wei," ebe Cadifor, yr hwn yn awr oedd y prif faeslywydd, yr oeddwn wedi meddwl am rhyw beth fel hyn. Gwyddoch fod ffair yn Rhuthyn yn mhen dau ddiwrnod; ac os na fydd y Saeson yn wahanol i'r hyn y maent yn arfer bod, bydd yno filoedd o honynt. A ydyw ddim yn bosibl i ni ymosod arnynt tra fyddant yn ngafael a'u masnach, a'n symud bob copa walltog." Grey yr oeddwn yn feddwl," ebe ein gwron." Grey fel y gwyddoch ydyw perchen- og Rhuthyn bob CWJB, a bydd lleihau ei frodyr ar ei diriogaeth ef ei hun, yn sicr o fod yn ergyd marwol iddo. "Yr ydych yn iawn. A oes eisiau yr holl lyddyn ?" W eI, gan eu bod ynsagnr ni wnant un niwed. Y mas eisiau cael gweled pa beth a fedrant wnend." Gwir. A wnewch chwi gymeryd at en llywydda V* (I Gyda y parodrwydd mwyaf. Nid oes arnaf ofn rhai o honynt. Y mae ..r1-i. o lionyn.t yjx el<ar o jmlntld fel llewod I heibus." Daeth dydd y ffalr, at yr oedd yn ddiwrnod hyfryd. Yr oedd miloedd o'r Saeson wedi dyfod yn nghyd, ac yn eu rnysg lawer o foneddwyr a boneddiges- au o safle uchel. Yr oeddent ynmwyn- hau eu hunain yn noble. Y nwyddau yn cael en cyfnewid yn rhwydd, a neb yn meddwl fod drwg ger Haw. Yr oedd yr amser yn pasio y dydd hwnw fel pob dydd arall, a chyn hir aeth yn 12 o'r gloch ac erbyn nyny yr oedd y ffair yn ei gogoniant -nriloedd ar fil- oedd wedi dyfod yn nghyd, ac yn gwau trwy en. gilydd ar hyd yr heolydd fel gwybed. 0 gwmpas dau o'r gloch, yr oedd haid o Saeson yn sefyll ar gyfer palas- gorwych Arglwyda Grey, ae yn rhyfeddn at faint a chadernyd y csst- ell; ond troisant eu golygon tua phen ochaf y dree, ac er eu syndod, gwelent ddynion yn terfysgn, a chlywent hwy yn gwaeddu acyn ysgrechain yn druen- us.a thorcalonus. Troisant eugwyneb- an i lawr, a chawsant olygfa yr un fath —nid oedd yno chwaitb ond terfysg a gwaeddu. Edrychasant yn mlaen trwy yr heol oedd yn pasio congl ddeheuol y castell; ac yno hefyd cawsant olygfa yr un fath. Yr oedd y dref yn awr yn cigyddfa o'r naill ben i'r Hall — canoedd a miloedd o Saeson yn gorwedd yn gyrft meirw ar hyd yr heolydd, a iy- wedir fod t rhai Cymry hefyd yn en mysg. Nis gellir ayweyd gyda sicr- wydd pa nifer o Saeson a gafodd eu llofruddio yn y gyflafan ofnadwy hoi-, ond gallwn ddywedyd yn eon ea bod dros saith mil. Wedi cyfiawni y gor- chwyl rhyfedd hwn, symudodd ein har- wr a'i wyr allan o'r dref; ae wrth ddy- chwelwyd adref, cafodd ei urddo yn Dywysog ar y Cymry. Wrth dywallt oyn^siad y corn ar ei ben, dywedai -Esgob Llanelwy, yr hwn oedd yn mysg y gang, 141 Yr wyf yn dy eneinio di yn Dy- wysog argenedl y Cymry. Yr wyf yn gwneud hyn ar gais y genedl, a chofia fod yn ddewr a gwrol i amddyffyn dy wlad. Gwnaethost weithred rhagorol heddyw, a chofia fod yn rhaid i ti gyf- lawni gweithredoedd cyffel/b yn y dyfodol Rhaid i mi ddwyti ar gof i ti fod crefy^d yn y wfcd/ a'i bodyn^ dysgwyl wrthyt am gynaliaeth. Nis gall ei swyddogion fyw ar y gwynt. Os ydynt hwy yn oyfrann i chwi o'u peth- au ysbrydol, dysgwyliant i chwythan gyfranu iddynt o'ch bethau daearoL Y Forwyn a'r hoU Seintiau a ofalo am danoch."

. CROMWELL.

. ^NWOGION SIRGAERFYRDDIN.