Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
3 articles on this Page
WALTER LLWYD; NEU HELYNTIOX…
WALTER LLWYD; NEU HELYNTIOX Y GLOWR. PENOD VIII. Y PLOT YN CAEL EI EGLURO. EH~>"G y r7anchwa a'r gorlifiid ym*. ll&cdwyd 170 o fodau dyiial-u* gain gan y d^f d, chant a harder gan y dsnchwa; dim ond un dyn a ddiargodd a'i fywyd gar dda o 171 ac Did oedd bywyd hWDW o faw gwe th pandaethiban y pwll. Yn y dyddiau dilynol rid oedd y dyfttyn hwn oDd dyEryn galar o'r naill gwr i'r llftll. Nid .oedd cemawr i dy nad oedd marw yn gorwedd ynddo, yn Eeillduol y rh<m isaf o'r cwra. Yn ol defod acarfer y gyfraith. cynaliwyd treTjgholiad ary cyrS, ac fal arfarsdychwelwyd rheithf arn o farwolaeth ddarnweiniol. Yr oedd yno ddynion yn dweyd ar eu llw nad oeddent wedi gwelod dim úw1 yn y gwaith erioed o'rbUen. Yr ceid yno dri yn medru myned yehy ig yn mbeliach na'u brodyr mewn celwydd. Dywedai y rhai byn eu bod wedi atchwilio y gwaith yn faDwl, dydd cyn y danchwa, au bod wedi methu a chaei cymai t a lampaid o nwy yn un mem. Yr oedd y creadariaid truenus hyn yn advchrynllyd o gelwyddog, ao yn ddiegwyddor ofnadwy tuag at eu cyd- weithw/r. Cybyd a? y byddo y cymer- iadau hyn yn cael eu goddef yn mysg ein glo\?yr, ni fydd bywydau na medd- ianau yn ddyogel. Y mae. t trwy eu celwydd yn at&l cyfiawnder i gael ei weinydda. Wedi claddu y meirw, yr hyn a gymerodd le dydd Sadwra, dech- rouodd pawb ail afaelyd yn eu goruch- wylioc. Boreu dydd Lion cychwynodd Joseph Llwyd a'i fab dr s ymyrydd tua Chwmcelya, a dilynasant ar eu gwaith trwy y dydd. Y coaon hono oychwyn- odd Walter tua thref, ond ei dad a aros- odd yno, &cyr oedd y llano erbyn hyny yn dra awyddus am gael golwg ar y foneddiges. Cerddai yn gyflym, ac yr oedd yn gobeithio cael golwg ar y forwyn nea ei a- wylyd, tuJ. chymydogaoth clwyd y Casteli, ac yn hyn ni chafodd ei siomi. Yr codd rhwng dydd a cos. Pan ddaeth yn mlaen at y glwyd, gwelai ryw wrthddrych yn ymlasgo i lawr gydo, y mur, a chlywodd ef yn gofyn, I PWJ sydd yna P' Waiter Llwyd,' oedd yr ateb. I Dewch yma am fynyd.' 'A oes rhyw newydd ?' ebe efe arei waith yn neau yn mlaen. D m yn neillduol—dewch gyda mi.' I ba le ?' Dim ond mown i'r ardd.' Cychwynodd y ddau rhag eu blaen, ac i mewn i fysg y llwyni. Wedi myned yn mlaen rhyw bymtheg Ilath oddiwrth y glwyd, gafaelodd yr oneth yn mraich y iianc gan ddywedyd, A welwch chwi y llwyn yna sydd ar eich cyfar ?' 'Gwela.f,' oedd yr ateb. Y mae yn awr taa chwech o'r gbcb, ac am saith bydd dau ddyn yn eistodd ar y gadair hon sydd tu arall i'r fyn- edfa, ac yn sisrad a'u gilydd. A ydyw yn ocsibi i chwi orwedd o dlin y llwyn hwn a gwrando ar eu hymddyddan ?' 'Ydyw. Gorweddafynawrfelybydd- wyf yma yn birod.' Purion. Bydd iddyct ymadael am wyth o ballaf, ao wrth reswm ni fydd ond ff. lineb i chwi lechu yma yn mhell- ach. Am ddeg o'r glcch bydd fy meistres ieuinc wrth y glwyd, a bydd yn dds. ganddi gael golwg arnoch, a dyna yr oil o fy nghenadwri.' Pa le y mae eich meietres yn awr ?' Yn ei hystafell. Nid yw yn cael dyfod o'i hystafell ddydd na nos.' 'Felly. Dywedwch wrthi y byddaf yma e: byn yr amser.' I Pution. Dyma fi yn eich gadael.' Gyda bod yr eneth yn troi ei cbefn, yr oadd clwyd y palas yn cael ei hagor, agwthioddein ftwron o dan y llwyn. Ya mhen rhyw fyDyd wedi iddo fynea i'w guddfan, clywodd d-wat traed yn dyfod i fyuy ar hyd y rodf*, ac yasefyli ar 01 g fer. Yr oedd yn ;.hy dywyll iddo panfod pwy ydoedd, ond gwelai ef yn eistedi ar y gadair. Yn mhen ycbydig clywai ef yn sieial w tho ei hun, « Y mie hyn yn beth uSernol. Y mae Y11 sier o fod wodi cael goiwg arno, ond yr w, f yn ^hwym oddal at yr uu ystori. Pe cwii d'Tg arao I Ptv, uid oes genyf f yn y b d. Y mae pethfelh^nys ddigon i yru Sant i regu. Yr oeidert air, bw d-i yn bi- od.s *%bvn hyr y yroedd Walter yr; gwj bod P'^jroaedd y gwr. Yr oedd ei iaith a'i yrcairodd weci egluro hyn iddo. Yr oedd y dyn jn p>rhau i siarad ag ef ei hun fel cynt, rc yr oodd ein hatwr mewn ysbr> d a »rad befyd, reu rhyw b tlri a £ 11, Wedi g^audo ychydig ynmhell- ach rr If,fo:Hydd y gwr, ymlusgodd aHan ^u %=*?•h i ^■ llwJn, ao aeth lawr heibio <3an M-u dri 0 Iwym ereill, ac o dipyn i bstb iiWeithiccdd ei uordd allan i'r fyned- fa. 'Y" I.Ð'5d yu go dywyll erbyn hyn. i y Tmlupg.dd i fyny drachefn hydy rho fù. nts ydoodd af gyfer y gadair, ac yn?, xjcniiodd ar ei draed tel panther, a bachodd ei law fel picswn am wddf y dyn oedd yn cfstedd arai, gm ddweyd, Bydd farjr eliyll. Pah»m y llofruddi y c i. iwed ?' j- o Huidog ydoedd y gwr, ac ym- I drech.;diynwrol i ryddhaa gafaelioa | ( ein gwron, ond methodd, a'r canlyniad oedd myned yn ddideimlad a cholli ei olwg ar y byd. Pan ddeallodd Walter ei fod yn hollol farw, gollycgrdd ef, a eyitbioddyn swp yn ymyl y gadair. Yr oedd y llaEC yn credu ei fod wedi ei farwolaethu yn g'\ bn gwbl, sc na fyddai iddo ddychwelyd byth yn fyw wedi hyny, ac felly gadawodd ef yn y fan, a dy- cbwelodd o dan y llwyn fol cynt. Yn mhen rhyw gwarter awr, clywodd drwst trac-d eto, ond nid yn dyfod o'r un cyfoi; iad a'r tro blaonorol. Yr cedd y trvcst yma yn dyfod oddiwrth y pales, ac yn faf n yr oedd dyn yn sefyll ar gyfer y gadair, ac yn syllu ar y coifE marw oedd yn ei ymyl. Cyn hir aeth yn ml&en at y corff, a chyfododd ef ar y gadair, gan sisial wrtho ei hue, Y mae ef yn sier o fod wedi marw. Pa beth fu yr achos o hyn, wy< ?' Gyda hyny ye cedd Huddog yn deffroi o'i gwsg, ac wedi iddo edrych yn wyllt o'i gwmpss, ceidiodd oddiar y gadair gan ddweyd, Tydi fab y tan sydd wedi fy nhagu. De; bya hwna yn am hsgam dy drafforth.' A chyda bod y gair olaf yn dyfod dros ei wefus, yr oedd Mr. Liewelyns, (canys dvna pwy oedd y gwr), yn rholio ar y llawr. Nid myfi Jac,' gwaeddai pan ar ei gefn ar y rodfa—'nid myfiydoedd-rhyw un arali.' 'Mr. Llewelycs,' ebe Jc.c, gan ym. drechu agor ei lygaid ya fwy nag o'r blaen. Gim?y_flieryd a wnaethym, syr, —m&ddeuwch i mi. Ie, yn wir, c&mgy- maryd a Wiiaethym, syr. Rhyw ddyn a ddaeth er Ian ar hyd y rhodfa, a neid- iedd yn ngafael a fy ngwddf a thagodd fi yn right farw. U Mr. Llewelyns an- wyl, dyna bethau rhyfedd a welais. Sant Mair a gymero drugaredd arnach chwi a minau.' Pa beth a welaist ?' gofynodd y bon" eddwr gan sychu y gwaid oddiar ei drwyn, a nesa cam neu ddau yn mlaen. Pa beth a welaist, rho glywed ?' I Gwelsis cbwi a minau yn y ffau uffernol-Sant Patrick a fyddo drugar- og wrthjm. Yr oedd mil myrdd o ellyll- on o'n cwmpas, a phob un o honyiit yn poeri yn ein gwynebau.' 4 Ai dyna yr oil a welaist ?' Nage, nage, syr.' Wei ?' Gwelais y whelp, ac yr oodd yn ty- wallt olew bevwedig ar ein penau. 0 Mr. Llewelyns, yr wyf yn ei deimlo y mynyd hwn yn toddi fy esg/rn. Gosod- odd chwi dair gwaith i fwyta. tan, ac yr oedd oich hysgrechfoydd ya rhwygo fy nghalon. Nis gallaf ddesgrifio ein cyflwr ofnadwy.' Gan dy fod ar y pwno, y mae y whelp fel y gelwi of, eto yn fyw, a minau wedi talucant punt i ti am ei osod o'r neiildu.' Fel y dywedais i chwi, syr. Cafodd ei drdln i hen bwll yr Hi fod. Dyna y gwirionedd par dros ei gela.' • Y peth sydd yn hynod i mi y w, pa fodd y mae 'nawr yn fyw ? Yr wyf wedi ei weled dair gwaith wedi i ti ddwayd ei fodyny pwil.' 'A ydyw ddim yn bosibl eich bod wedi camgymeryd, syr?' 'Nac ydwyf-yr wyf yn eiwr o hono. Adnabyddaf ef po cawn olwg arno yn mhen draw y gjeadigaeth.' A ydych chwi yn meddwl, syr, fod y foneddiges ieuanc yn parhau i ddwli arno ?' 'Yr un fath-rid wyf wedi adnabod fed un gwahaniaeth. Y mae wedi bod oddiyma am ryw ddiwrxiod, ac yr wyf yn ofai Yn ofni ei bod wedi priodi ?' 'Dyna yr wyf yn gredu.' 'Dichoa eich bod yn iawn, ond os ydych, pEIo beth am ei osod o'r nailldu ?' 'Yr un fath. Nid yw ei fod wedi priodi mwy na hob briodi yn gwnend dim a'r pwnc-rhaid iddo gael ei lof i udd. io mown rhyw ddull nell gilyad.'
. CROMWELL.
CROMWELL. Bore y 19eg o Awst, 1648, yn War- ington, ceisiodd y rhai mwyaf gwrol o'r gelynion osod calon yn y lleilJ, ond y cwbl yn ddibwrpas. Yn lie byny siaradent am roddi eu hnnain yn Haw Cromwell fel carebarorion. Yr oedd y Due wedi ffoi oddiyno. Gadawodd oichymyn i gadfridog Baillie i wneud y telerati goreu ag y allai efe a Chrom- well. Ar hyn eollodd bwnw bob am- ynedd. Lleisyfodd ar ei filwyr i'w saethu ef. Ond daeth ychydig ato ei hue, a llwyddasatit i'w berswadio i anfon Hythyr at CromweIJ. Y canlyn- iad fo iddo ef a'i filwyr fyaed i afael Cromwell fel carcharorion. Anfonodd Cromwell lythyr at gad- eirydd Ty y Cylfredin yn rhoddi hanes ei iuddugol aeth. Dyddiwyd y llythyr, Warrington, Awst yr 20fed, 16-48.' Yn ei lythyr, dywedodd fod ei filwyr ef wedi ymlid marehogion y gelynion, y rhai ageisient ddianc tua Lancaster, a u bod wedi oael 500 o geffylau a ilaw'jr o garcbarorion. Dywed ei fod ef wedi cael 5,000 o ari'au rhyfel y gelymoB. Lladdwyd 1,000, a char- i fckaiwyd 4,000 gandda ef. Nifer y gelynion y pryd hwn oedd—milwyr traed 8,000 marehogion 4,000. Nifer milwyr Cromwell oedd—milwyr traed 3,000 marehogion 2,500. Fel hyny yr oedd y gelynion yn 12,000, a bydd- in Cromwell yn 5,500, sef 500 yn llai na'r haner, ac eto efe a gafodd y fudd- ngoliaeth. Rhaid fod rhyw reswm am hyn uwchlaw nerth dyn. Dywedodd Cromwell fod y tywydd yn arw iawn, a'r ffyrdd yn lleidiog. Awgrymodd na thrafaelodd efe erioed ar hyd y fath ffyrdd. Cymerodd amryw swyddogion yn mhlith y gelynioa yn garcharorion, yn mhlitli ereill y pencatrawd Hamil- ton, perthynas i Due Hamilton. An- fonodd y Due lythyr at Cromwell yn deisy f arno i ymddwyn yn garedig tnag at ei berthynas ef. Yn ol tystiolaeth Cromwell, yr oedd y gelynion yn ys- beilio eu cyfeillioneu hunain yn mhlith y trigolion He yr arosent. Cynhyrf- wyd trigolion y wlad i gyfodi yn erbyn y Due a'r Scotiaid. Dywedodd Crom- well na feiddiai ei filwyr ef grwydro yn mhlith y trigolion heb fod ganddynt bapyr, i ddangos eu bod yn milwrio o dan Cromwell-papyr yn ei lawysgrif ef. Dywedodd Cromwell yn mhellach yn ei lythyr. Duw a roddodd y llwyddiant. Nid oedd genyf fi amser yn nghanol eymaint o waith ag oedd ar fy nwyl&w. Yr oedd cymaitt o Dduw yn y ilwyddiart, fal cas gallwti wi-eud llai na'i briodoli iddo ef. Nid wyf am ddweyd llawer yn rghylca rhan dyn ynddo, riiag i ddim gaol ei b iodoli i ddya. Yr oedd y gwahaniaeth ^ijfawr yn tifer ein milwyr ni a rhai y golynion, yn prcfi yn amlwg mai oddi- wrth Dduw y daeth y fuddugoliaetb. Nid oedd holl fyddtn y Scotiaid yn mhob man, yn llai na 21,000. Ac nid codd ein byddin ninau i gyd ddim mwy nag 8,600, Lladdwyd 2,000 o'r gelynion. Daliwyd yn agos 9,000 o honynt yn gar- charorion, heblaw y rhai a laddwyd gan drigolion y wlad, ac a ddiangas tnti ryw le fel y gallent. Mewn gwirionedd nid yw hyn yn ddim ond llaw Duw. A pha beth bynag a ddyrchefir yu y byd hwn, Geu a ddyrchafa ei hon, tyn Daw ef i lawr oblegyd dyma y dydd yn mha un uid oes neb i fod yn ddyrchafedig ond Efe. Nid yw yn addas i mi roddi eYl gor, mwy na dymuno arnoch chwi a phawb i gydaabod Dqw, a'i fawthau Ef, peidio cashau ei bobl Ef, y rhai ydyLt yn g*nwyll ei lygaid Ef. 60 oblegyd p% rai y ce^yddaEfeffenhinoedd. Ceisiwch haddwoiy wlad trwy ddifetha ei gelyn- ion hi. Os calonogir chwi i wneud hyn, Duw a ch bendithia enwi; pleidia dyn- Ion da chwi; caiff Duw ogoniant, aV wlad ddedwyddwch o waethsf eioh gel- ynion. Dymunwyf arnoch gymeryd rhyw lwybr i osod y oarcharotion yn ddyogel Y maeiit yn fwy o faich ar y bobl nag yw y perygl y diangant, oblegyd y mae deg dyn yn ddigon i gadw mil i beidio rhedtlg ymaith. Ydwyf eich ufpdd was, OLIVES CROMWELL." Cyhoeddodd Ty y Cyffredin fod di- wrnod o ddiolehgarweh i Dduw, i fod am y fuddugoliaeth. Anfonodd Cromwell at yr awdur- dodau yn York i'w gynorthwyo ef a dynioD, ac a cheflylau, fel y gallai efe fyned ar ol Due Hamilton, yr hwn oedd wedi ffoi heb ond ychydig o gan- lynwyr, i Fforest Delamere. Yr oedd pobl y wlad yn eyfodi yn ei erbyn ef, ac yn ceisio ei rwystro ef i fyned yn mlaen wrth bob pont. Yr oedd un o swyddogion Cromwell, sef Lambert, a chryn nifer o filwyr, yn ymlid ar ol y Due. Wythnos bryderus oedd yr wythues, o Sabboth Awst 20fed, 1G48, hyd dydd Gwener, Awst 25ain, i Due Hamilton. Yr oedd pobl y wlad yn ei trbyn; gwrthryfela ei filwyr ei hun yn erbyn ei awdurdod cwerylai efe a'i gydswyddogion milwrol a'u giljdd; cyhuddai y naill y llall o fod yn achos o'u hanSbdion eymerwyd Dalgetty, yr hwn a rhoddodd Iianes am hyn, yn garcharwr gan Cromwell. Yr oedd y Due wedi myned yn glaf, ac yn. methu trafaelu. Aeth i Uttoxeter yn swydd Stafford. Yno rhoddodd ei bun i tyny yn garcharor i Cromwell. Turwyd ei ben ef ymaith wedi hyny tel gelyn Lloegr. Yr oedd efeyn aelod o Dy yr Arglwyddi yn Lloegr, fel Iarll Cacr- grawnt, yn gystal a bod yr Arglwydd Scotaidd, fel Due. Yn ei waith yn diane ysgarodd ei hUB oddiwrth wedd- illion byddin y Sootiaid. Monro o&dd enw cadlywydd y gweddillion hyny. Aeth Cromwell ar ei hoi mor gynt- ed ag a allai. Trodd Monro, a'r fyddin Stoteidd yn ol taa Scotland. CeiifJodd efe gasglu milwyr pleidiol i'r brenin o blith y Baeson, y Gwyddelod, 1 a'r Scotiaid, cyn myned droa y terfj'n- < au i Scotland. Yr oedd efe yn difroli j y cwVJ y ffordd y cerddai yn siroedd i Qogleddol Lloegr. ] Cafodd Cromwell hamdden y pryd hwn i ysgrifenu llythyr at Arglwydd Wharton, Puritan selog iawn. Dydd- iwyd y llythyr Knaresborough, Medi 2il, 1648. Cynwysiad y llythyr oedd fel y canlyn "Fy Arglwydd—Pan y meddyliom am ein Duw, beth ydym ni Oh! ei drugaredd Ef i holl gymdeith&s ei saint -—si saint dirmygedig, gwawdiedig Ef Gwawdieothwy. O na byddem i gyd yn sMf.t! Y rcae Duw yn gwybod mai s.tit.t tlawd gwan yw y goreu o honcm— ondetosa,ilt; csnaddef^id, wynyoyos; alhaid i ni gael ein pm thi. Y mae genym fara bounyddiol, &c ni a'i cawn o waethaf ein gelynion. Y mae digon yn nhy ein Tad. Efe sydd yn oi gdratlu, &c., &c. Eich ffyddlon gjfaill, a'ch gwas gostyngaiddiaf, OLIVER CKCMWELL." Yr oedd Monro, cadlywydd byddin y Scotiaid, yn ysbeilio tenantiaid Argl- wydd Wharton, at yr hwn yr ysgrifen- odd Cromwell y llythyr uchod. Yr oedd Cromwell yn ymlid ar ol y fyddin ormesol fel llew. Yr oeddynt yn ffoi wrth glywed swn ei enw ef. Erbyn iddo ef lyned yn agos i Berwick, yr oeddynt hwy wedi dianc dros y ttrfyn- au. Yn Medi, 1648, cyhoeddodd fyneg- iaeth bwysig i drigolion y wlad, yn cynwys bysbysiad fod byddin y Scot- iaid wedi cael ei gorchfygu, ac yn y rhybuddio pawb i gymeryd milwyr Scotaidd yn garcharorion, os ceid neb o honynt yn crwydro oddeutu y wlad. Anfonodd Cromwell wys i lywodr- aethwr tref Berwick-un o'r Scotiaid- i roddi y dref i fyny i fyddin y Senedd. Ond nid oedd hwnw ar y cyntaf am wrandaw ar yr hyn a ddywedai Crom- well. Aofonodd yntau lythyr y pryd hwn at y Scotiaid oedd yn cydymdeimlo ag ef, oblegyd yr oedd llawer iawn yn wrthwynebol i'r blaid a benderfynas- ant fyned i ryfel yn erbyn Cromwell. Yn y llytbyr hwnw apeliodd atynt ar dir cyfiawnder a rhwymedigaeth cyf- amodol yn erbyn i'r Scotiaid ryfela o blaid y brenin. Gofynodd i awdurdod- au Scotland i roddi Berwick a Carlisle i fyny iddo ef yn enw y Senedd, Dy- wedodd wrthynt, os na wnant, yr apel- iai efe at Dduw, ac y gofynai iddo ef am gyfarwyddyd nad oedd efe am niweidio pobl Scotland ac mai angen- ihsidrwydd yn unig a barai iddo ef a'i f ddin gymeryd eu hiawnderauoddwy- law y Scotiaid trwy nerth y cleddyf. Anfonodd Cromwell genhadau i gael gwybod meddwl boneddigion llywodr- aethol Scotland. Yr oedd llygaid y cenhadau hyny yn agorci i weled sef- yllfa pethau yn Scotland, fel ysbiwyr. Cafodd Uywodraethwr Berwick or- chymyn yn y diwedd, gan awdurdodall Scotland, i roddi y dref i fyny i Crom- we l. Felly hefyd Carlisle. Daethant felly i'w feddiant heb dywallt gwaed. Aeth pobl Scotland yn gyfeillgar tuag at Cromwell. Ymwelodd ag Edinburgh, lie y cafodd barch mawr gan yr awdurdodau. Eto yr oedd plaid gref yn Scotland yn erbyn Crom- well. Ond rhwystrodd Senedd Scot- land i'r blaid hono gael ei ffordd y pryd hwnw. Nid hir, er hyny, y parhaodd heddwch.
-----------. ENWOGION SIR…
ENWOGION SIR GAERFYRDDIN GAN DAFYDD MORGANWG. Yn mhob gwlad y megvr glew.'—Diar. DOSBARTH II. CHARLES, THOMAS, G. C. Y cyfnod pwysig nesaf yn mywyd Mr. Charles sydd mewn cysylltiad a chychwyniad Yr Ysgol S ibbothol yn Nghymru. Yr o^dd yr Ysgol Sab- bothol wedi gosod ei thraed i lawr mewn amryw fanau yn Lloegr eisioes, trwy lafur ymdrechol Mr. Rakes, ei sylfaenodd, ac yr oedd y llwy<»dian t ar buddioldeb deiliiedig oddiwrth ei sef'yd aid yn ngwahanol barthau Lloegr, yn amlwg i bob ua ag osdd yn sylwi ar ysgogiadau yr amserau, ac nid oedd neb a chraffach Hygad i weled y pethau hyn na'r gwr enwog o'r Bala. Yr oedd y TBoidylddrych o St-fydlu Ysgolion Sabbothol er dysga iiion 1-1 64Y i ddarllen a dcull yr ysgrythau yn cydweddu i'r dim a'i fsddwi goleuedig, ac yn gydunol ia-vn a'r c/nllaa oodd 2anddo ar waith yn barod. Tua'rfiwyddyn 1789,dechreuodd Mr. Charles sylfasna amryw Ys^olioa Sab- bothol mewn gwahanol fauavi yn y :lywys>gaet!i, a chydnahyddir JH gy- EFredisol mai efe fa yn offeryn i sylfaenu j sefydiiad gogoiieddos hwa yn! Nghymsu, yr hyn sydd yn goron an- liflanedig ar ei gymerrad. Mae tafod CY ME!= iaith yn rhy floesg, a rhifnodau rhif' yddiaeth yn rhy brin i osod allan y Si' fed ran o'r daioni y mae yr Ysgo* Sabbothol wedi ei wneud yn Nghymrtt; ond gan nai faint yw y daioni, cafodd ei ddechreuad trwy ymdrechion diflio gwrthddrych ein bywgraffiad. Nid 1 Gymru yn unig y cyfyngodd ei lafnt mewn cysylltiad ag addysg ychwaith; ond bu yn offeryn i sefydln Aduft Schools yn Llundain, er addysgu pJbl mewn oed i ddarllen y Beibl yn efl hiaith eu hunain. Heblaw hyn, anfoo; wyd ato o ucheldiroedd yr Alban, I ofyn am ei gyfarwyddiadau i sefydln Ysgolion rhad a chylcbynol yn y parth" au hyny, er addysga y tlodion i ddaf lien Gair Duw yn eu haith, sef y Gael" aeg. Cafodd ei benodi yn un o bedwftf hefyd, gan gymdeithas yn Llundain, i< dalu ymweliad a'r Iwerddon, i edrycb ansawdd foesol y trigolion, a ffurfip barn am y priodoldeb neu yr anmhrí" odoldeb o anfon yr Ysgrythyr i'r tlod" ion hyny yn eu hiaith eu hunain. Ym* drechodd lawer iawn o blaid y Gyø" deithas Genhadol a sefydlwyd yn LInn" dain yn 1795 a'r Gymdeithas er Ued" aedu yr Efengyl yn mhlith yr IuddeW on, yr hon a gafodd ei dechreuad yn 1809, yn nghyda lluaws o gymdeithas* au da ereill. Gellir ffurfio rhyw larn am ei enwojjf rwydd fel gwr o ymddiried oddiwrth 1 ffaith ganlynol :-Tua'r flwyddyn 18001 penderfynodd amryw o foneddigion boneddigesau haelionus Lloegr, gyfrantf arian at ychwanegu cyflogau am:ry\f Guradiaid a Ficeriaid yn NghymT#> y rhai yr oedd eu cyflogau hynod o fychaii i ateb eu lluosog; ac er nad oedd Mr. CharleS mwyach yn wr Eglwysig ei hun, pefl" odwyd ef yn weinyddwr a chyfranwry* eluisenau hyn; ac ymddiriedwyd llawe* o filoedd o bunau i'w ofal; ac yr oedd ei gyfrifon am eu dosbarthiad, bob- amser yn rhoddi y boddlonrwydd mwy af i'r cyfranwyr. Ond yr hyn sydd wedi anfarwoli e enw yn fwy na dim aral], yw ei gysyll iad a sylfaeniad Y Feibl Gymdeitl Frytanaidd a Thramor. Us gf priodoli sylfaeniad y gymdeithas digedig hon i rhywun, Mr. Charl ddiamheu yw yr un hwnw. Wed sefydlu yr Ysgol Sabbothol yn j ac i'r bobl ddeehreu dysgu gwelodd ar unwaith fod angen y galwadau, trwy gael ychw Feiblau Cymraeg. Felly, yr y ion fnont yn arweiniad i mew iad y Feibl Gymdeithas, oeddr Mr. Charles, tuag at gael dig, vial u Cymru. Ysgrifenodd wyr haelionns yn Lloegr a C; ddeisvf am eu helusenan tuar argraffiad newyad o'r Beibi C ac arfeiodd ei holl ddy anw Gymdeithas ardderchog hono wyd tua chan mlynedd cyn h ■ tasnu gwybodaeth Gristiono«> llwyddodd i gael gan hono i albl deng mil o gopiau o'r Beibl Cymri Er fod hyn yn gsffaeliad gwertL i'r dywysogaeth, eto yr oedd yr anj, mor fiwr, fel na wnaeth y deng 03, Beiblaa ddim ond cynyddu yr awy^ am chwaneg. Tuag at gael argra»' iad arall mor faan sg oedd modd, Yr grifenodd amryw lythyru at y dynio1* mwyaf dylanwadol mewn cysylltiad Gymdeithas er lledaenu G wybodaet^ Gristionogol. Cafodd gjmhorth eJ gyfaiil, y Parch. T. Jones, o Creation yr hwn a ysgrifenodd at Esgob Pete*' borough, ac amryw feneddwyr eteiU J ond y cwbl yn ofer. Yr oedd y Gy&' deithas fel pe yn ystyried ei hun wed* gweeud ei rhan i Gymru yn Iltd dd9, ac yr oedd felly hefyd; ond yr oedd yj angen yn fwy na'r rhodd. Pan welo Mr. Charles fod gohebu yn metbu haedd yr amcan efe a af-tla i'r brW' d Unas, gan deithio oddiwrth un bonedd- wr at y llall, i ofyn am ei cydweithred" iad i ddiwallu cenedl y Cymry ag ychwaueg o Fsiblau ac wrth ymddY" ddan a Mr. Joseph Tarn, (yr bwn ala hyd ei farwolaeth yn js/rifunydd cyn- orthwyol i'r Feibl Gymdeithes), Pen' derfynasant alw cy far tod yn nghyd, a cael cydymddyddan am y priodoldeb o sefydla Cymdeithas er lledaonu Duw yn mhlith y bobloedd. Gal wyd1 cyfarfod rhagbarotoawl, ya yr hwn yr oedd Mr. Charles yn bresenol, ac yn f cyfarfod hwnw, penderfynwyd sylfaen Gymdeithas y Beifelau; a dy wedir id, lefaru mor ef?eithiol yn y °y^r^_ hwnw, nes i bawb oeddyn bresenol dy wallt ffrwd o ddagrau wrth ei ?lyw yn desgrifio mawredd y gwaith a r gobaith am ei lwyddiant, &c. A, 01 y eyfarfbd nodedig bwn, cyhoeldoid Us