Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
6 articles on this Page
--WALTER LLWYD;
WALTER LLWYD; NEU HELYNTION Y GLOWR. PENOD VI. Y LLANC BYCHAN. "Ve1 yn awr, John, yr wyf yn meddwl nas gallwn wneud dim yn well na myned i mewn i'r hen heading yna, a gweddio ar yr Arglwydd am ein parotoi erbyn marw.' Yr wyf o'r un farn,' oedd yr ateb, gan syllu yn ddifrifol ar y llawr.' Nis gallwn wneud dim yn well na pharotoi. erbyn byd arall.' Dychwelodd y ddau i'r hen heading,— "heading deep ydoedd, ac yr oedd yn 11awn dwfr yn agos i'w ben uchaf. Ar ei dop yn lan yr oedd ychydig wastadedd cyn dyfod allan i'r lefel, ac ar y gwastadedd hwn yr oedd ein gwron a'i gyfaill ieuanc yn llechu. Eisteddodd y ddau yn ymyl y mur, ac yr oedd golwg ddifrifol arnynt. Yr oedd barn marwolaeth wedi dyfod i'r teimlad erbyn hyn. Nis gallent ganfod un ddiangfa, ac mewn gwirionedd nid oedd un ddiangfa yn weledig iddynt,— nis gallent weled dim ond angau. Yr oedd angau yn syllu yn eu gwynebau, ac yn bygwth eu cymeryd yn ei fynwes un o'r dyddiau nesaf. Yr oedd pobpeth daearol wedi cefnu arnynt, a'r sylweddol a'r tragwyddol megys cylch o'u cwmpas. Nid oeddynt yn medru canfod dim yn awr ond yr ysbrydol,-yr oedd y materol yn cilio draw, ac yn diflanu o'u golwg. Yr oedd ganddynt gyfeillion a pherthyn- asau unwaith, ond dim yn awr. Yr oedd gagendor rhyngddynt a'u perthynasau, a thragwyddoldeb ar ei hyd rhyngddynt a'u cyfeillion. Yr oedd pob cysur daear- ol wedi cefnu am byth arnynt. Ysbryd- ion pur oedd i fod yn gyfeillion iddynt mwy. Cymerodd y ddau yehydig lun- iaeth o'r yehydig oedd ganddynt,-yr oedd y llanc wedi dyfod ag ychydig gyd- ag ef, digon am un diwrnod feallai; ac wedi iddynt ymborthi gorweddasant yn ymyl y mur i roesawu angau pan y delai. Yn fuan wedi iddynt orwedd, clywent rhywun yn gwaeddi yn y pwll. I Dyna lais Jac Huddug,' ebe y llanc. .J ac Huddug,' oedd jr ateb gan gyfodi yn ei eistedd. '0 ba. le y mae ef wedi dyfod ? 'Nid wyf yn gwybod, ond yr wyf yn sicr mai llais Jac ydoedd.' Gadewch i mi'gael gweled.' 'Dim modfedd;—ni chewch symud modf edd o'r man hwn. G we 11 genyf fi 10 weithiau i chwi farw o newyn na marw trwy ddylanwad arfau uffernol Jac Hu- ddug.' Yn mhen ychydig gwelent oleuni ar waelod y pwll, ac yn fuan wedi iddynt weled y goleuni clywent lais yn gwaeddi, 4 Nid yw y whelp yn weledig yn unman, ond am Wil, druan, y mae yn un swp marwol; gallwn feddwl nad oes un as- gwrn o h ono yn gyfan.' Yr oeddynt yn clywed rhyw rai draw yn y pellder yn ei ateb, ond nis gallent ddeall dim, na deall dim a ddywedent. Yr oedd y ddau gyfaill erbyn hyn wedi diffodd eu canwyllau ac yn llechu yn y tywyllwch. Gwell i mi rwymo Wil yn y rhaff cyn myned i chwilio am dano,' ebe y, gwr oedd yn y pwll. Wedi gafael ynddo pa un ai y dur ynte y plwm a ddefnyddiaf ato ? Ver y well; un noble ydyw y plwm. Gofalaf na fydd iddo ddiane y tro hwn. Yr oeddwn yn meddwl ei fod wedi cael gafael yn y chain, ac yr oeddwn yn dweyd hyny hefyd, ond ni chredent.' Yr oedd y brawddegau olaf yn cael eu Uefaru mewn dull fel penabyddaiyn fodd- Ion i neb arall i'w glywed. Wedi iddo drigo yn ddystaw am ryw chwarter awr, gwaeddodd,' Tynwch y rhaff, a thynwch yn gryf, y mae yn lied drwm All right, dyna ef yn dod. Dyma fi yn myned i chwilio am y trysor, a weindiwch chwi- thau i fyny. Os ydyw yn y pwll mynaf afael ynddo.' Yna gwelent ef yn dyfod yn mlaen trwy y lefel yn frysiog, a revolver yn ei law. Aeth heibio yr hen heading lie yr oedd y ddau lane yn llechu yn hullul ddisylw, ac yn mlaen i rywle. Wedi iddo basio, dywedodd y llanc bach, Rhaid i ni chwilio am rywle heb hwn.' Pa le y cawn ef ?' oedd yr ateb. I Pa beth yw hwn l' Yn mha Ie ?' Ar ben y coed yna.' Yr oeddent wedi goleu canwyJl yn awr, ac yn chwilio am fywyd am le o ddyogelwch.' Gwna y lie yna y tro ebe y llanc, 'os ydyw y coed yn ddigon cryfion i'n dal.' idynt; eithaf rhyddyn deri ydynt.' Ciwnaed pob brys i wthio i mewn ar eu penau, ac wedi iddynt farnu eu bod yn all riJht, diffoddwyd y goleu, a. gor- weddwyd yn dawel. Yn mhen ryw ba- ner awr, dyma Huddug yn dychwelyd gan syllu yn fanwl ar yllawr fel yr oedd yn teithio yn mlaen. Daeth i mewn i'r hen head<ng, ac wedi edrych o gwxnpas, dywedodd mewn llais uchel. Dyma y peth mwyaf uffernol eto. Yr wyf yn sicr ei tod wedi cael ei daflu i'r pwll, ond pa le y mae yn awr ? Y mae yma ol traed chwaneg nag un -daa o leiaf. Can wired a bod y diawl yn uffern y mae rhyw r.d wedi ei godi trwy pwll, a bydd yn sicr o fyned i olwg Mr. Llewelyns eto, a nin iu wedi derbyn y cant punt. Mae hyn yn ofnadwy a chythreulig. Bydd y I boneddwr yn credu na ddarfu i ni gyf- lawni ein gwaith yn iawn. 0 na chawn olwg ar y bustach am eiliad,' ebe fe, gan gyfodi ei arf angeuol ifyny.. Ni fyddwn uwchlaw haner mynyd cyn gwneud chwe' ffordd awyr trwyddo. Y mae rhyw rai yn sicr o fod wedi ei gyfodi. Nid wyf ddim gwsll o aros fan yma. Gallaf fyned pryd y mynwyf.' Yna edrychodd o gwmpas a ffwrdd ag ef. Apth yn ol o dan y pwll, a gwaeddodd, 'Nid ydyw y bradych yma. Y mae wedi cael ei gyf- odi trwy y pwll: nid oedd ganddo un ffordd arall i fyned allan. Gollyngwch y rhaff ychydig nes i lawr.' Yn mhen ryw ddwy neu dair mynyd yr oedd Huddug yn cael ei gyfodi trwy y pwll, a man deallodd y ddau gyfaill ei fod yn ddigon pell, daethant allan o'u Uoches, a gosodasant dan yn eu canwyll- au. Wedi iddynt edrych yn syn ar eu gilydd am ychydig, dywedodd ein harwr, Diangfa gyfyng oedd hona.' Bum bron a llewygu,' oedd yr ateb. Pan welais y revolver- yn ei law teimlais fy ngwaed yn sefyll yn fy ngwythienau, a rhyw gryndod trwy fy holl gyfansodd- iad. Dyna rhyw drwst eto yn y pwll,- dringwch i fyny.'
PENOD VIII.
PENOD VIII. Y DANCHWA. Camgymeryd a wnaethant. Nid oedd neb yn y pwll, yr oedd y llofruddion wedi myned i'w ffordd Wedi i'r ddau gyfaill ddeall nad oedd perygl, daethant i lawr o ben yr hen goed, a gorweddasant yn ymyl y mur fel o'r blaen. Yr oedd yn awr yn tynu ar y boreu, ond nid oedd yn ddydd. Cysgodd y ddau yn drwm, a phan ddarfu iddynt ddeffroi yr oeddynt fel talpiau o rew; yr oedd eu gwaed wedi sefyll, afhwythau wedi fferu. Ym- drechasant i gyfodi ar eu traed, ond bu- ont am gryn amser cyn llwyddo, ond wedi iddynt lwyddo, cerddasant yn ol ac yn mlaen, a daeth eu gwaed i'w le cyn nir. Wedi i'n harwr ddyfod yn all right, aeth yn ol at y pwll er gweled os oedd yn ddydd, ond er ei syndod gwelai yr haul yn taro yn danbaid ar y collar board. Aeth yn ol a dywedodd wrth ei gyfaill ei bod yn sicr o fod yn tynu yn mlaen tua chanol dydd, a phan yr oedd yn dweyd gwelai y dwfr oedd yn yr heading yn symud tuag i lawr, ac yr oedd yn symud yn gyflym hefyd, a gwaeddodd, Edrych- wch! edrychwch i ba le y mae'r dwfr yna yn myned ?' Dwfr dwfr yn mha le Yn yr heading.' Yr wyf yn gweled wn i ddim; mae yn myned yn gyflym hefyd.' Pa beth a ddywedech am ei ddilyn 1' Boddlon.' Heb ychwaneg o siarad ffwrdd a nhw. Yr oedd yr elfen laith yn myned yn lled rwydd, a hwythau yn ei dilyn. Wedi iddynt fyned i lawr ddau neu dri chant 0 latheni, gwelent fod pwysau y dwfr wedi taro darn mawr o lo allan, ac felly wedi cael ffordd rydd i fyned i mewn i waith arall. Yr oedd y glo yn weledig, y dwfr wedi methu a'i gludo yn mhellach. Aethant hwy rbag eu blaenau, ond nid oeddynt wedi myned uwchlaw deg llath cyn i'n harwr sylwi fod fflam techari wedi casglu o gwmpas ei ganwyll, a chyn pen ychydig eiliadau gwelodd hi yn ehedeg ymaith. Adnabyddodd hi ar un- waith, a gafaelodd yn mraich y llanc, a thafiodd ef i mewn i dwll byehan oedd yn dygwydd bod yn y mur ar ei gyfer, a gorweddodd arno a'i wyneb yn isaf. Cyn pen eiliad, gellid meddwl fod y ddaear yn ymrwygo o gwr i gwr, a holl anian yn ymhollti yn ddau yn y canol. Ar waith y swn yn darfod, gwelai for o dSn yn dyfod tuag ato Nid oedd ganddo ddim i'w wneud ond llechu. (I'w barhau.)
. ENWOGION SIR GAERFYRDDIN.
ENWOGION SIR GAERFYRDDIN. GAN DAFYDD MORGANWG. Yn mhob gwlad y megir glew.Diar. DOSBARTH II. BAYLY LEWIS, D.D. Ganwjd y gwr dys^edig ac enwog bwn ynnhref Caerfyrcdin. Wedi derbyn addvsg foreuol yn ei dref ened- igol, antonwyd ef i Goleg Exeter, Rhyd- chain, er perffeithio ei addysg glasar- '•> er ei addasa i ymgymeryd a gwaitb y weinidogaeth. n cghofiio iion y Co'eg hwnw am 1611, canfvddir ei enw fel g-tnnidog 'Evesham, vn swydd Caerwrtngon, yn gaplan i'r Ty w v so- Harri, a gweicidog KjJwys St. Mathew, Friday-street, Llnndain. Yn mhen dwy flynedd ar 01 hyn, derbyniodd yr urdd 1 '.D Yr oedd eiglod fel gwr dysgediga pbrcL- rthwr doniol wedi Uedaenu i'r f"th raddau fel y gwnaed ef yn gaplan i'r Brecin lagol., yr hwn a'i dyrchafodd i Eegcbaith Bangor ar farwolaeth yr es-ob Bow'ar/ds. Cyaegvwyd ef i'r swydd yn Lambeth, Rhag. 8fed, 1616. Yn y flwyddyn 1621, dvgwyd rhyw gyhuddiad in ei erbyn, nad yw yn o ol Jysbys hyd heddyw, ond bernir yn gylrreoiii mai mewn cysylltiad a rhyw ymyraeth a wnaeth o baithed pnodas y Tywysog Harri ag Inlanta, Tywysoges Spam,ycyhuddwydet, ac ar y ] 5 fed o Orphenaf, y flwyddyn hono, traddodwyd ef i gar char Fleet, ond cafodd ei ryddhau yn fuan. Yr hyn a ddygodd y gwr da hwn i enwogrwydd cyffredinol, oedd ei draethawd poblogaidd a elwid The. Practice of Piety; er cyfarwyddo y Cristion pa fodd i rodio fel ag i rynga bodd Duw. Cafodd y llyfr hwn y fath gylchrediad belaeth, fel yr oedd y 59 argramad o hono allan or wasg yn 17o4. Cyfeithwyd ef i'r Gymraeg yn 1 • 30, dan yr enw Ymarfer o Dduw- ioldeb, gan y. Parch. Stephen Hughes, (gwel yr enw), a chafodd ei argraffa yn gyfrol 12 plyg yn Llundain. Aeth trwy amryw argraffiadau 8 a 12 plyg wedi hyny. Yn y flwyddyn 1633, cy- hoeidwyd ef yn y Ffraincaeg, ac yr oedd ei boblogrwydd y fath, fel yr oedd un John d' Espagne, awdwr a phregethwr Ffrengig. yn Somerset House, yn 1656, yn achwyn fod y bobl gyffredin yn ystyried y ilyfr hwn yn gyfartala'r Beibl. Bu yr Esgob Bayly farw Hydret 23ain, 1631, ac a gladd- wyd yn eglwys Gadeiriol Bangor.
BEVAN; MADAM, 0 LACHARN.
BEVAN; MADAM, 0 LACHARN. Ganwyd y foneddiges ddniolfrydig hon yn y Derllys, yn mhlwyf Merthyr, ger Caerfyrddin. Ei benw gwyryfol oedd Bridget Vaughan. Yr oedd ei rhieni yn ddynion parchus a dylanwad- ol, ac yn meddu cryn gyfoeth, ac yr oedd hithau o ran glendid corff-»rol, ac ymarweddiad buchedd, yn swyno bawb a'i hadwaenai. Pan oodd hi yn cael ei dwyn i fyny, yr oedd yr enwog Griffith Jones, Llanddowror, yn enyn Cymru a than yr Efengyl, a'r miloedd yn ymdyru i wrando ei weinidogaeth, ac yn mhlith ereill, teulu parchus y Derllys. A phan oedd y gwr da hwnw yn pregethu un tro yn Llanllwch, dwye bigwyd calon y foneddiges ieuanc, ac enillwyd hi i lod yn ffyddlon ddeiliadi Frenin y brenhinoedd. Priododd ag Arthnr Bevan, Ysw., o Lacharn, yrhyn a roddodd fantais ychwanegol iddii wasanaethn crefydd trwy ei haelioni. Byddai yn cyrchu bob Sabboth naill a'i i Landdowror, neu i Landeilio, Aber- cowyn i wrando y weinidogaeth, ae ymbyfrydai bob amser mewn gwneud daioni. Fturfiwyd cyfeillach rbyngddi a'r Parch. G. Jones, ilainddowror, a barhaodd yn ddidor cyhyd ag y bn yr olaf byw. Trwy haelioDi y foneddiges hon y gallnogwyd y gwr enwog o Llanddoy- ror i sefydlu cynifer a 215, o ysgolion yn Nghymru, yn y rhai yr addysgid 8687 o ysgolheigion, ac wedi ei farw e £ darfu iddi eu cynal ei hun am tuag ugain mlynedd, ac ar ei marwolaeth, gadawodd £ 10,000 yn ei bewyllys at eu cynaliad paihaus. Ond y mae yn ddrwg genym hysbysunad yw yr anan yn cael eu defnyddio yn ol yr ewyllys er ys llawer iawn o flynyddau bellach. Cododd ymrafael rhwng y g myn- wenyddes, Lady Stepney, ag etifeddion Madam Bevan, yn nghyleh ei hawl i roddi yr arian yn ei hewyllys at yr ysgolion ac wedi bod a'r achos mewn amryw lysoedd cylreithiol, codwyd ef o'r diwedd i lys yr Arglwydd Gaughell- ydd, pan benderfynwjd y mater yn y fath fodd fel ag i ddifuddio yr ysgol- ion o honynt. Y mae y swm erbyn hyn, rhwng y corff a'r Hog taa £40,000, ac y mae yn drueni o'r mwyaf na chaent eu defn- yddio tuag at yr aracan gogoneddus oedd gan eu perchenog mewn golwg wrth eu rhoddi, sef cynal ysgolion rhad trwy y dywysogaeth er addysgu ein cydgenedl. (Gwel banes yr ysgolion &c., ddn yr enw G. Jones, Llan- ddowror).
+ CROMWELL.
+ CROMWELL. Yn yr Ynys Wight yr oedd y brenin yu nt-chreu y flwyddyn 16-48. Ar y spot hwnw yr oedd llygaid pawb yn s vlln. Yr oedd heddweh y deyrnas yn ymddibynu ar yr hyn a wnai y brenin. Pe gallasai ddianc, ni bnasai %eb yn gwybod beth tuasai y canlyniadau. Apwyntiwyd pwvllgor i edrych ar ei ol. Yr oedd Oliver Cromwell ac Ar- glwydd Wharton, Puritan nodedig yn perthyn i'r pwyllgor hwn, sef yn aelod au o houo. Yr oedd y pwyllgor hwn yn ymholi yn barhaus a Hammond, Uywodraethwr Isle of Wight. Gweith- redai y pwyllgor dros Loegr a'r I wer- ddon. Mewn llythyr at Hammond dy- wedai Cromwell, fod y Senedd, wedi penderfynu peidio anion anerchiadan at y brenin; ac nad oedd neb i apelio ato am ddim heb ganiatad dau Dy y Senedd, o dan boen bod yn euog o deyrnfradwriaeth na neb i dderbyn dim oddiwrth y brenin. Awgrymodd Cromwell fod eisian amddiffyn yr ynys, rhag y buasai y Ffrancoed yn myned yno, ac yn eymeryd y brenin ymaith. Penderfyuodd y Senedd i roddi £ 1,680 yn y flwyddyn i Cromwell allan o gyllid tiroedd Iarll Worcester yn sir Gaerloyw, Mynwy, a Morganwg, ac 0 gyllidau ereill. Oddentu ypryd hWD, Mawrth 1648, bu Cromwell yn glaf iawn. Anfonodd lythyr wedi iddo wella at Fairfax, yn mha un y dywedodd efe, I Y mae Duw wedi gweled yn dda fy adferu i o afael afieehyd peryglos. Derbyniais ynof fy hun farn angau, fel y dysgwn ym- ddiried yn yr Arglwydd, yr hwn sydd wedi ymddwyn tuagataffeltad,ynllawn tosturi. Dedwydd yw marw bennydd. Oblegyd beth sydd yn y byd hwn i wneud cyfrif o bono ? Y mae y dyn- ion gorea yn ol y cnawd yn ysgafnach na gwegi. Dyna yr unig ddaioni, sef earn Duw a'i bobl dlodion dirmygedig Ef. Yr hwn a wnelo hyn a gaili gyf- ran yn yr adgyfodiad gogoneddus.' Cynygiodd Cromwell fod milo bunau yn flwyddyn, o'r £1,680 a roddodd y Senedd iddo ef a'i etifeddion, fel cyllid flynyddol, yn caelei roddi at wasanaeth y rhyfel yn yr Iwerddon, am bum mlynedd, os byddai i'r rhyfel barha:1 cyhyd. Yr oedd y Senedd yn eiddyled ef o £1 500. Ond efe a faddeuodd y ddyled bono. Y mae yn nghroniclau Ty y Cyffredin fod y Senedd wedi derbyn cynyg haeHonns Cromwell. Dengys hyn mai nid ceisio gosod ei hun yn fawr mewn pethau tymborol yr oedd Cromwell, fel y mae ei elynion wedi taeru am ddau cant o flynyddau. Ei amcan ef oedd gwneud daioni i'w wlad, er iddo. aberth u ei feddianau a'i fywyd wrth wneud hyny. Dywedodd mewn llythyr y pryd Tiwn. Gwn y gwna Duw fy amddiffyn i yn erbyn anwireddau yn ei amser da ei hun. Nid oes genyf achos i achwyn. Ewyllys yr Arglwydd a wneler.' Deallodd Cromwell oddentu y pryd hwn, fod Senedd Scotland wedi pen- derfynu cyfodi byddin o 40,000 i waredu y brenin o law y Senedd. Y rheswm am hyn oQdd, fod y Senedd wedi gwrthod gosod i fyny gyfundrefn o erledigaeth o blaid Presbyteriaeth. Mewn lljthyr at Hammond, llywydd Ynys Wight, dywedodd Cromwell fod y newydd wedi dyfod ato fod y brenin wedi ceisio oianc o Gastell Garisbrook, He yr oedd efe yn garcharor, ei f. d wedi gwneud rhaff sidan i slipio lawr wrthi ar ol myned allan o'r ffenestr, ond fod bar y ffenestr wedi ei rwystro i fyned trwyddi. Gwnawd hyny yn ystod nosweitbiau tywyll. Awsrymai Cromwell fod ymgais tebyg i gael ei wneud drachefn. Ac nad oedd rhai o'r ceidwaid o amgylch y brenin yn rhai y gellid ymddiried ynddynt. Ymddengys fod y brenin yn hysbys fod y Scotiaid yn bwriadn rhyfela o'i blaid ef, a'i fod yntan yn awyddus i fyned atynt. Ond yr oedd gwahanol bleidiau yn Scotland, fel nas gwyddai neb beth a wneid a'r brenin pe gallasent ei gael i'w plith. Ocd, modd bynag, pender- fynodd mwyafrif Senedd Scotland i anfon deugain mil o filwyr yn erbyn byddin Senedd Lloegr ♦>rmwyn gwaredu y brenin. Yr oedd byddin Scotland yn bygwth Lloegr fel comet danllyd yn yr entrych. Yr oedd pobi Cymru o dan lywodraeth eu toneddigion yn hynod o aflonydd, ac yn erbyn y Senedd. Yr oedd miloedd 0 bleidwyr y brenin yn Lloegr. Dengys hyn nad yw concwest trwy nerih cleddyf, yn gallu gwnend peb peth. Buddugoliaeth daioni trwy fodd ion gwirfoddol, sydd yn cynvrehu ffrwythau torcithiog tragywyddol. Nis gellir crebachu dynoliaeth yn hir gan orthrwm grym arfau, a'r otn a gynyrch- ant. Er hyn i gN d, nid oedd dim i'w wneud y pryd hwnw, ond i gyfeillion rhyddid cyduybod, o dan arweiniad Jroaiwell, ddefnyddio y cleddyf, nen gael eu sathru i'r domen gan ddynion annuwiol. Yr oedd y g^lyniou adrech- wyd yn cynllunio yn ddirgelaidd, yn parotoi i wneud ymosodiadau ar fyddiri Fairfax a Chromwell, ac yr oedd peryglon C) feillion rbyddid yn fawrion Gwelodd Cromwell y perygl. Nid oedd y teimlad goreu rhwng y f ddin a'r Sunedd, nn rhwng y fyddin a mawr- londinas Llundain. Ceisiodd Crom- weli gymodi yr awdurdodau hyn a'u gilydd. Yr oedd dinas Lluridain yn dymuno llwyddiant i'r Cadfridog Hamilton a'u ddeugain mil o Scotiaid C) fododd riot yn Llundain o blaid Siarls. Cadwodd penaethiaid y fyddin rf farfod pwyeig yn Windsor. Ymddydd* anasant am eu ffaeleddau yn yr ainstt a aeth heibio. Ymostyngasant get bron Duw, cyffesasant eu pechol^ deiayfasant am faddeuant, a chrefasaO^ am gjfarwyddyd dwyfol yn nghyl011 pa beth a wnaent yn nghanol yr gylchiadau dyrus, yn mha rai yr oeo& Rhagluniaeth wedi eu gosod. Daetp gobaith i'w hysbryd. YniwrolasO4 ac aethant allan fel dynion yn drcs gyfiawnder a thrugaredd, yn enfl yr Arglwydd. Yn mis Mai, 1648, cyfododd te'fy^jj o blaid y brenin a Phresbyfceris^ Scotland yn Kent. Yr oedd man d&' fysgoedd trwy y wlad. Llenwid Cymru a therfysg mwy nag un rhan arall o'r wlad. Ba terffj# mawr yn Caerdydd y pryd hwnw. oedd dynion yno yn ymladd ac J* saethu eu gilvdd. Cymerodd Pencf# rawd Poyer Gastell Penfro. Gwysi ef gan Bencatrawd Fleming yn enw/ Senedd, i roddi y Castell i fyny. P* -odd Poyer. Ymladdodd a Fleming gorchfygodd ef. Lladdwyd Flpmics mewn eglwys. Meddwyn oedd Poy6*' Yr oedd yn meddianu Castell Penft°. ac yn herio yr holl fyd. Yr oeddCI hyfdra ef wedi rhoddi calon yn ngby* eillion y brenin trwy Gymru, yn enweO' ig gan y dysgwylient am help o Scot- land. Yr oedd mwg gwrthryfel YØ. esgyn o'r dyffryroedd ac oddiaTJ bryniau yn Nghymru drwyddi oil. oedd yr holl foneddigion o blaid 1 brenin. Yr oedd y bobl yn anwybof' us a barbaraidd. Cymerent eu harwlJÍØ gan y mawrion. Ar y 3ydd o fis Mai, 1648, daetb Cromwell gyda chyflymdra tua CbyØØ ru. Cyn iddo ddyfod yr oedd P&' catrawd byddin y Senedd, o'r && Horton wedi cael buddugoliaeth at 1 gelynion yn St. Ffagan, sir Forgan^ Cymerodd y frwydr le yn agos i dydd. Daeth Cromwell i dref Myn^ a Chepstow. Cymerodd feddianfc 0 Chepstow oddiar y gelyn. Aeth oddi' yno i Abertawe, a Chaerfyrddin, ar el ffordd i Benfro. Chwalai derfysgced ac enillai bleidwyr wrth yr uge-inist wrth fyned yn mlaen. Wedi idt: fyned i Benfro, cyfarfu ag anhawsd* au. Rhydd Ci omwell hanes yr g lchiadau mewn llythyr dyddieó Mehefin 14eg, 1648. Dywed fel canlyn yn y llythyr, yr hwn a gy £ wyddodd ete at Gadeirydd Ty y C* redin:— If Syr,—Yr wyf yn anfon i chwi dc g ifiad y gwarchodlu yn Mhenfro. maent mewn eisiau lluniacth. Y, pob t3byg niB gall y m'lwyr yn y ( tell fyw am bytbefnes. Clywsoat. bod wedi gwrthry fela yn erbyn eu ogion dridiau yn o!, RC wedillefain a ddiftthir ni i foddloni tri dyn ? 1 ni eu tafla dros y mur.' Y wedi bygwth rhoadi cyllod yn Poyer. Y m&o yntau wedi addaw, 09 ddaw gwaredigatth iddyr.t erbyn L111P, y cact ei growi ef cs mvnii, t. of it Rhaid i ni adael y rhan arall 0 llythyr hyd ein rhifyn nesaf. YmddefK ys fod Cromwell yn gwarchae yn fauj' ar Gastell Penfro, a bed y gelyn r dyoddef newy n.
. MAE NHW YN DWEYD.
MAE NHW YN DWEYD. Mae nhw yn dweyd fod llyfc!iyr««*^ Llwynog wedi s^b i mwy yn ard&i ygrog, nag y inaa hell gau&»eit^^j di: westwyr p oiffesedig y lie f( Wh* u i enood. Mao Lhw vh dweyd y dylai pe eboo" ognn y DABI/IN ddnnfjn miloo,in ycbwHueg o uni i Gwm Rhord j, r rghvd a. dau boliceman er cidw Ba. flrtm, a'r ilu draw, er m y gw t -wyr enol chwareuteg i'w phry0fj m fo i y demand yn llaw er m -*■ supply, ac fou liythyran y Llwy 7* cael ll&v e- mwy o sylw na j byfe Dwy ain y dyddian hyn. d, Mfcenhwyn dweyd fed dwy E i- g foil rhyfe-idw di bodyn ftr<3al P» YJ.1 yu dd\wedd:\r¡ y naill mewn t-ong a't lla'1 nr dwyn y Ladies yr o "f opposition i'r bl tenaf ac fod el* fl..enjjf i gyr oithwjo b odyr gw?'li,:tlJ p!<»thynol i'r u dd If0i&iddyu> > elw yr oHf i Jobn Bach Eisbedcfods t m ei hae. llngv-wydd yn cyre £ c rds ar x cs yr E-steddfod- Ac long-room yn to si art i gynwj f j1 t dfotiwyr, ara fod y ckffior, y eui^im, deiliiou wedi ysngy- n}lo hyd y o, tra nad cedd ond y,cf'y J 1 «:d, sgy blion y t thau wedi >' e dragio i yugol :y twyn y Ladies, hw ie y t u row vf adwy yn Dgn (j Ll^ynog a0 ftfao uhw yn d^eyd fod iwt or or ul y Llwy nog jn a> ialwch, ac y byddai yn well 1 a u i'r odir us noddfa am wythncs t eu y caifE ie ga. yno am ymbortl » P' « ddychwelo- c:ydd y cwn hyn «edl