Tarian Y Gweithiwr

« LUTHER. Bn dadleuon mawr yn Augsburg rhwng y Protestaniaid a'r Pabyddion. Bygythiodd Siarls y tywysogion. Pen- derfynasant hwythau, yn ol cyngor Luther i ymadael ag Augsburg. Ffael- odd bygythion yr Y mherawdwr a Rhufain eu rhwystro i broffesu Crist. Yr oedd Rhufain yn methu mewn ymresymiad. Penderfynodd ddilen Pretestaniaeth trwy y cleddyf. Oblegyd hyn gwnaeth y tywysogion Protestan- aidd Gyngrair a'u giiydd, Luther a'i hysgrifenodd. Aeth y cyngrair mor nerthol, fel y bu Siarls o dan orfod i wneud cytundebo heddweh a'r Protest- aniaid yn 1532. Nid oedd y Pabyddion yn llonydd. Ymgynghreiriasant hwythau dros eu Heglwys. Yn 1534 yr argraffwyd y Beibl yn y .Germanaeg, wedi ei gyfieithu i'r iaith hono gan Luther. Hwn oedd yr argraffiad cyntaf o'r Beibl i gyd yn yr iaith hono. Cyhoeddodd Luther lyfrau arwahan- ol faterion yr un flwyddyn. Rhai o honynt yn erbyn yr offeren a chysegr- iad yr offeiriaid. Cymerwyd Luther yn glaf iawn yn 1537. Anobeithiodd ei gyfeillion y buasai efe yn gwella. Afiechyd y gareg oedd wedi ymaflyd ynddo. Ni allai deithio gydag unrhyw gysur, er hyny penderfynodd ymdrechu i deithio, agwellhaodd. Cynygiodd y Pab fod cynadledd yn cael ei chynal i gymodi Luther a'r Eglwys Babaidd. Gwelodd Luther mai twyll a rhagrith oedd yn y cynyg- iad. Yr oedd Siarls hefyd am gynyg teler- au heddwch i Luther a'i gyd-Brotest- aniaid. 1'r perwyl hwn cynygiodd fod cynadledd yn cael ei chynal yn Spirs Mehefin 1540. Ond oblegyd fod y playn Spires, cynaliwyd hiyn Hagenau. Nid aeth blaenoriaid y Diwygiad Pro- testanaidd yno. Yr oedd Melancthon mewn cystudd, ac nid oedd un gradd o awydd yn Luther i ymgynhadleddu gyda'r Pabyddion. Gan hyny aeth amean y cynadledd yn ofer. Anfonodd Siarls ddirprwywyr at Lu- ther i geisio gwneud heddwch rhwng y Protestaniaid a'r Pabyddion. Ateb- odd yntau nad oedd hyny yn bosibl heb i'r Pabyddion fabwysiadu Cyffes Ffydd Augsburg. Bu yr ymgais hwn yn ofer. & Yn nghynadledd y tywysogion yn Spires, a gymeroddie yn 1542, ymhyf- aodd y Protestaniaid. Dywedodd Elector Saxony wrth ei lysgenad, i beidio ymgynghori a neb o'r Pabydd- ion yn nghylch penderfynu materion crefyddol, nag i gydsynio a'r cyfiyg am Gynghorfa a wysid gan y Pab, n' 'i ac.1 ddangos dim parch i'r Pab- Ond cynyg- iodd y Pabyddiou fod Cyngh.orfa i fod yn Trent, a sicrhawyd heddwch am bum mlynedd. Gwrthdystrodd y Pro- testaniaid yn ei herb\n. Cyfarfu y Gynghorfa hono yn 1545, heb un cefn- ogiad iddi gan y Protestaniaid. -T°e^ tywysogion Gerraani yn ymddibynu ar Luther am gynsrhorion mewn amgylchiadau dyras. Yr oedd ei ddylanwad ef yn ymherodrol. Pre- gethai, ysgnfenai lyfrau, a llythyrau yn nghylch bob math o achosion a berthynai i grefydd y Beibl. Yn y flwyddyn 1546 ymwelodd ag ardal ei enedigaeth yn Eisleben i geisio heddychu dau Ddoc a'u gilydd yn nghylch rhyw feddianau, a'a terfynau hwy. Yr oedd y meddianau hyny yn cynwys ardal ei enedigaeth ef. Ar gais y Duciaid yr aeth efe yno. Ychydig t'eddyliodd tywysogion fel hwy, 63 mlynedd cyn hyny, pan ganwyd Luth- er, plentyn mwynwr tlawd, y buasai y plentyn hwnw, yn mhen hyny o amser, yn ddyn mor uchel ag oedd Lu- ther yn ngolwg llywodraethwyr ardal ei gartref ef. Yr oedd Melancthon gydag ef ar y daith bono. Cyn cychwyn pregethodd Luther ei bregeth olaf yn Wittemberg, Ionawr, 17eg, 1546. Cychwynoddi'w daith ar y 23. Ar yr 28, wrth fyned trwy afon, efe, ei dri fab, a'i gyfaill Dr. Jonas, pan yr ceddynt mewn ychydig beryg], dywedodd wrth y 'y Doctor, "Onid ydych yn meddwl y byddai yn Ilawenydd mawr i'r diafol pe boddid chwi a minau a'm tri mab ?" Pan yr aeth efe i diriogaeth y Dnc- iaid, aeth gosgordd o gant o farchogion i'w gyfarfod ef, felpe buasai yn dywys- og. Y Duciaid oedd wedi eu hanfon. Yr oedd yn glaf iawn wrth fyned yno. Dywedodd ei fod ef yn cael pangfeydd o afiechyd, pan y byddai efe yn niyned at ryw waith pwysig. Ond pang angeuol oedd hono. Bu yno," lie y ganwyd ac y bedyddiwyd ef am dair wythnos. Ac ar ol byr gygtudd bu farw, Chwefror, 18fed 1546, yn 63 mlwydd oed. Ychydig cyn ei farwolaeth, cynghor- odd ei gyfeillion i weddio am lwydd- iant yr efengyl, oblegyd y buasai y Pab a chyngorfa Trent yn sicr o gynllunio pethau dyeithrol yn erbyn yr efengyl. Gosodwyd ei gorff mewn arch plwm, a chladdwyd ef fel tywysog yn Eisleben. Y r oedd y Duciaida anfonasant am dano, sef Duciaid Mansfeldt, am gadw ei gorff ef yn eu tiriogaeth hwy, ond anfonodd Elector Saxony orchymyn i gymeryd ei gorff ef yn ol i Wittem- berg. Felly y gwnawd. A chladdwyd ef yno mewn rhwysg brenhinol. Yr oedd tywysogion, Iarllod, a bonedd wyr, yn nghyda lluoedd mawr o efiydwyr yn ngorymdaith ei gladdedigaeth ef. Traddododd Melancthon yr araeth angladdol. A diau y gellid dychymygu yn fwy cywir am ei deimladau ef nac y gellir eu desgrifio. ArllwySodd y Pabyddion lifeirianto gelwyddau, y rhai a daenwyd trwy y wlad, yn nghylch Luther, a'r modd y bu efe farw. Rhai a ddywedent eifod wedi marw yn ddisymwth, ereill, ei fod wedi lladd ei hun, ereill fod y diafol wedi ei lindagu ef; ereill, fod ei gorff yn drewi mor aruthrol fel na allesid ei gario i'r gladdfa &c., &c. Chwedlan celwyddog y Pabyddion oedd yr oil o'r fath bethau. Bu ei weddw Catherine farw yn mhen oddeutu chwech mlynedd ar ei 01 ef. Yr oedd e'e wedi gadael ychyd- ig at ei chynal. Rhwng hyny, a'r hyn aroddwyd iddi gan dywysogion, gosod- wyd hi a'i thylwyth yn gysurus. Pan ar daith tua Toagau, Rhagfyr 20fed, 1552, gwylltiodd y ceffylau yn y cer- byd yn mha un y teithia hi. Neidiodd, hithau allan o'r cerbyd, a chafodd niw- aid angeuol trwy ei chodwm. Bu farw mewn chwarter awr wedi hyny. Cladd- wyd hi fel pa buasai yn dywysoges. Er ein bod' wedi cymeryd oddeutu blwyddyn i roddi banes am Luther, yr ydym wedi brasgamu dros ei banes yn-niwedd ei oes ef. mewn cysylltiad a'r Diwygiad Protestanaidd, yr hwn y bu efe yr offerynol i'w sefydlu yn Germaui. Y mae hanes y Diwygiad hwnw trwy Ewrop yn gysylltiol a hanes Luther. Cymerasaiyrhynoll a wnaeth efe yn y Diwygiad hwnw, yn mlynyddoedd olaf ei oes, haner cant yn rhagor o erthyglau yn y DARIAN. Ymae y Protestaniaeth hyny a sefydlodd efe yn aros hyd heddyw mewn neith mawr yn Ewrop. Offeryn yn Haw Duw, i wneud peth- au mawrion, mewn cysylltiad ag efeng- yl. Crist oedd efe. Ychydig iawn o -ddynion yn holl oesau amser, a gyr- haeddasant y fath enwogrwydd mewn daioni ag efe. Ac er y bydd ffrwyth ei ymdrechion yn amlwg hyd ddiwedd amser, ni welir holl ganlyniadau daion- us ei weithrediadau ef, nes iddynt gael eu gweled yn y nefoedd yn mblith y saint yno hyd byth bythoedd.

Yr oedd y Frenhines yn 58 mlwydd oed ddydd lau diweddaf. I

EISTEDDFOD IFORAIDD DOW- LAIS, LLUN Y SULGWYN. (Beimioclaeth ar y dadgahiad o Cydgan y Uradwyr?) Dymunaf Iongyfarch y pwyllgor ar eu detholiad chwaethus o ddarnau cystadleuol, ac ar eu llwyddiant mawr, er eu bod wedi dewis darnau hollol newydd. Hefyd, dylwn dalu teyrnged o barch i'r corau am gefnogi talent Gymreig, trwy ddysgu darnau newyddion, a rhoi help Haw i godi o'r tmffujfiaeth y mae wedi syrthio iddo tiwy ddadgann yr un darnau byth a hefyd. Ond at y feirniadaetb Rhif 1. Cor Undebol Rhymney- Arweinydd, Mr. T. Price-, A.C.—Cyd- bwysiad da, a lleisiauclir y symudiad cyntaf yn gompaet. Cychwynwyd y solo tenor yn\[(idL dda, ond arafwyd cyn y diwedd, yr hyn oedd yn gwanbau nerth yr unawd, gyda ei fod allan o'i ysbryd. Hefyd, gormod o ditedd i lusgo y nodau uchaf, yn He eu taro yn glir a distinct, yr hwn ddull yi unig sydd nodweddiadol o ysbryd y darn. Cymerwyd y symudiad nesaf, yn nghyd a'r unawi a'r cydgan dilyrol, mewn ysbryd a theimlad da, a dibenwyd y cydgan olaf mewn ysbryd rhagorol, a obafwyd dadganiad lied gywyr o'r dechren i'r diwedd. Prif ddiffyg y cor hwn oedd, fod y pitch wedi ccdi, yr hyn oedd yn gwneud i'r soprano ymddangos i anfantais wrth gain rhai 0' nodau uchaf. Darfu i'r tenors ddal mewn ton dda, er eu bod wedi codi. Ond i'r cor hwn a'i arweinydd ddal gyda'u gilydd, gwnant ofid i rai o'n prif gorau. Yr oedd freshness neillduol yn y lleisiau. Rhif 2. Cor Undebol y Bedyddwyr. -Arweinydd, Mr. T. James.—Y cho- rus eyntaf yn rhy gyflym, a dim o'r chwyddnodan yn cael eu gweithio allan. Gormod o ysbryd ymosod wrth ganu y symudiad cyntaf. Yr oedd y tenor soloist yn amddifad o ysbryd, heb ddim neillduol yn y llais. Lied gyffredin y canwyd y bass solo Leader of Trai- tors garw iawn y canwyd y nesaf; rhaid dweyd fod yma fwy y dwrw nag o fiwsig. Gwnawd ymgais at expres-, sion yn yr unawd nesaf amddifad o ysbryd gweddi y cymerodd y cor hwn Yn ein cyfyngder' i fyny, nid oeddwn yn teimlo y pryder sydd yn gynwys- edig yn y geiriau. Cymerwyd yr un- awd a'r cydgan olaf i fyny mewn amser da, ond llawer rhy rough. Cychwyn- odd tm aelod o'r cor o flaen y lleill yn tudalen 14. Cododd y cor hwn etoyn y pitch. Cynghorem y cor hwn i ym- arfer a darnau tyner ac ysgafh, er mwyn dadblygu y galla o ganu yn wan ac yn dyner. Fe ofala yjfam danynt en hnnain, ond nid heb ofal y cedwir y p tirpp yn fyw: dyma yr nnig ffordd 1 goethi y lleisiau. Rhif 3. Cor Undebol Tai^ach.—-Ar- weinydd, Eos Cyn* lais.-Cychwyniad da iawn, a chynghanedd glir, ad yn cydsymud yn hynod o gompaet. Can- wyd y tenor solo yn dda, ac heb un break. Y'cydgan nesaf mewn amser da, a'r f I aa-fogwn' yn hynod o effeith- iol. Cymerwyd y bass solo, Leader of Traitors,' yn dda, a'r cydgan li- lynol yn artistical, a chafwyd y cord olaf yn loew ac eglur, yr hyn syddyn Iled anhawdd. Yr unawd nesaf yn nghyd a'r cydgan mewn ysbryd defos- iynol iawn credwyf i'r unawd hwn gael ei ganu yn well gan soloist y cor cyntaf, er bod soloist cor rhif 3 yn ddadgauhd canmoladwy iawn. Car- aswn pe buasai yr unawdolaf yn cael eu ganu gyda ychydig mwy o ysbryd, er ei fod yn dda. Dibsnodd y cor hwn yn llawn, eto yn fiwsical. Yr oedd gan y cor hwn bass ridh iawn, a chyd- bwysiad da, ac yn hynod o gompact o'r dechreu i'r diwedd a dibenwyd yn yr un cyweirnod ag y dechreuodd. Rhif 4. Cor Bethania, Dowlais.— Arweinydd, Mr. J. Evans.—Cychwyn- iad da eto, amser distinct, a gdrio eglar, a'r tenor solo mewn amser ac ysbryd çanmoladwYi Y cydgan nesaf yn ddaiawn; cymerwydyrjFynlleddda. Ond i'r cor bwn fod yn ofalus i beidio canu yn rhy rougi, gwnant gor broo anorchfygol. Cafwyd yr unawd nesaf yn lied dda, a'r cydgan dilynol mewn ysbryd rhagorol. Y bass solo I YL, ein Cyfyngder' oedd y peth gwaelaf gafwyd gan y cor hwn. Yr oedd yn rhy ysgafn mewn teimlad ac mewn llais, dim agos digon o r sobbing qual- ity i bersonoli hen wr mewn pryder am y drefyr oedd yn byw. Cymerwyd y cydgan diweddaf mewn ysbryd ac amser da, a dibenwyd yn llawn a nerth- f >1. Fel coran rhif 1 a rhif 3, tuedd f cor bwn yw canu yn arw mewn smbe" fan, er fod yma velliant amlwg oddist pan j clywais hwynt o'r blaen; oS dim, goctyngodd y cor hwn ryw shad& Fe welir wrth hyn o nodiadaii fy mod wedi cymeryd cryn drafferth rghlyn a'r datganiad hwn, ond dim yn fwy nag. oedd yr amgylehiao yn haeddu. Buaswn yn ddibetrus yn cyboedd. rhif 1, 3, a 4, yn gydfuddugol, ont bae fod cor rhif 1 ar ol yn y tenor so^ cyntaf, yn nghyd a ciodi yn y pitdh fel yr oedd y sprano i glywed yo galed ar rai or-noclau uchaf; ac 90 fed cor rhif 4 yn y bass solo yn wsSb yn nghyd a chanu yn rhy galed rough, mewn dau neu dri man yn yp Dynranaf esod y rhc symau hyn get bron y cystadltuwyr yn y modd m^T af gostynedig; eto, yn berffaith yø" wybodol fy mod yn gwneud yr by" sydd gywir a gonestr, trwy roddi y yob* i ^rxhif3. D. JENKINS.

♦ HYWEL PUW. *( Y gwreiddiol gan Tennyson.) Cyfarfum a geneth yn nhroed y bryn, G< f) nodd tm' wrth ddticgo'r rL, iw: Pa sut mae eich calen chwi erbyn hyn ? A ydych chwi'n briod, Bywel Puw f" E i geiriau tyne- ro'ent imi glwy,' A wjlais gawodjdd o aler byw: '0 enetfa deg, nie gall cariad mwy D dim, Cjfiwrdd a chalon Hywel Puw.' Gwenddydd Gwyn a'm eatai yn bur, Yn erbjn ewjllys ei thad a'i mam Bum inau heddyw yn wylo mewn cur Am oi iau ar f dd yr angy les ddinam.' Gwyl iawn oedd Gwenddydd, a thybiai* If A'i boil hi yn falch acytqaith a mi, [oW* Dros For y Werydd i ddilyn y lloer, Tra Gwet ddydd yr marw o'm baches i.' "R^ca chwi'n rhy anwadaleiçb eerch,'ebØ Ni rwydir fy ngbalon gan eneth mor flol Rby greulon fetb eiriau i'w dweyd wrthi !4 A cireulon fel angeu doent heddyw ya oL • Gorweddais a'm gwyneb ar laswellt ei bedA A oheisiais sibrwd wrth bridd y glyn: 0 dywed un gair er rhoddi im' hedd— Un gair o/add euact, O G wet ddydd Gwy* • Ar gareg fwatgiyd uwch pridd y glyn Tsgtifenaie y frawddeg fyw Yma$gorwedd eorff Gu enddydd Owyth sic yma mae calon Hywel Puw.' < Gall cariftd dd'od, a ga I cariad fyn'd, A 'hfdep fel 'deryn yn lion ob myn ef; Nis i^allaf fi garu byth mwy, fy firynd, Nes daw Gweiddytdi'bnwylj dynolo'r'^ U woh y m^en a'r en w y w.y!ais yn eyn—■ WylaÎs IIfeirlant 0 hifaeth b) w Yro y gorwedd corff GweLddydd Gwyn, Ac yno mae catot. Hywtl Paw.' CenCr-es, Mont. MYNYDIKX"

Gohebiaethau. .Ms. Uox<c—Mawr y gofia y inae.l^ iau y Ltwyfaog yn wrcnd i n i pobr,f" gtillaf eich sicrhau » ai rid dym* amcan. N age, yn right siwr i chwi fy aiacan yw, cael gan y bcbl chwyf.{ i oilwng y gwytt allan, fel y yn debyg i bo bl: ereill; ici, se ,d tuag at. eu c;. d-ddyijion yn we dynpl. Ph ejewyr gyed mew yn gas a chreulaWn bt ei gyd-dd)^ herwydd fod y naill ffon r tu dewy na'r llall ar ysgol tongylchiadau gofycaf, ai dynol, heb son em ogol, yn y gaffers, a'r stwn-pach danyct, yw cymeryd maL tais ar yr amser prespnol i ormesu a 1 en. cydgreaddriaid allan o braidd ? A Gwyddom, fel gw? ithwyr, f d lawer o hyn yn cael &n wnend yn y dr* } iau hyn mewn gwahaiiol a.da)oeddJ > gwyddom hefyd nad oes neb otrJe crealpriiaid hyn, a'u eyt ffon wyr, yP y Llwynog. Na hidiweh, yr wyf sioi^c ar fy nhraed o hyd, i j wyf ya cael digbn o ssixn gwydd8^ iro fy nghymalan. Yr oeddwn yn meddwl y c lonydd i wledda ychydig luwr y Baiswael, o hes-wydd y mse ylnll Dwrci Trwy; c;ch, a welais o'r A sir Fynwy, os wyf yD cofio yn gyda fy mod yn c affu air,o, bwr iad o csod fy i hs wy B yn ei bluf, df'.A Moricn ar fy ol, yn gefyn tm yn ngbylch Eos Dar. Trucn/fod A ian mor atiW>bodup, fal nad gwybod pwy a pha bothywyr yred i Can d^g, ac fe ddywed fod yn un o br.^ lienors Co ;Aia*l heudir Oymru. Y nae'r E-. s nabyddus i b^wdyri y cvrcxoi d i'.n.. c fedftl i Y if rdd iddo y. tail 1 i'. Maerdy i'w weled f 1 ceil'f? scumbreii I btith asp.II y bygu p n y ra/te yn a;.fyll a fceo uchel, a? lwyfan brchan, yo nifi* breichiau baisri! y pei iunt coal }v owg ^e? i3 x •.■Yn ac aed >no pan f> cid yr Eos gyda'i ci w I d y en fath. \o&t$ Beth yn enw COJS mandrel ff mae yr Hen Lowr yna o Gwmda* ceisio wneud ? Pahamy ceisia ji yn anv;ir, a thrwy hyny wneud 01