Tarian Y Gweithiwr

Y CLYBIAU. Y MAE llawer o betbau wedi cael cy' meradwyaeth y dosbarth gweithiol yn Nghymru, heb fod eu cymeradwyaetb yn Ifrwyth gweithrediad RHESWM. Y mae RHESWM wedi cael ei gadw yn garcharor gan RAGFARN, o blaid neu yn erbyn unrhyw sefydliad, cymdeithas, neu arferiad. Edrychir gydadigofaint ar unrhyw ymchwiliad o eiddo RHESWM, neu unrhyw ddadguddiad o lfeithiau, os na bydd yr ymchwiliad a'r ffeithiau yn cyd-daro a'r hyn a gefnoga RHAGFARN. Os bydd HHAGFARN-er yn ddall, ac yn pleidio yr byn sydd niweidiol—3 n meddu allwedd i agor cash-boxes y Iluaws a'r mawrion, neu un o'r pleidiau hyn, ym- ostyngir i'w awdurdod, gorchymynir i i RESWM a FFAITH dewi. Os na thawant ysgymunir hwynt i ddigoii o bellder, lie na clilywir eu llais gan y rhai d iysgwyliant bob bendith oddi- wrti RAGFARN ddall, neu bydd RHESWM yn cael ei garcharu, a FFAITH ei dor- fynyglu, er ruwyn i RAGFARN ddall gael teyrnasn mewn tawelwch, nes iddo droi y doldir yn anialwch, a ffynon-dir yn grasdir. Ni ystyria pleidwyr RHAGFARN eu bod yn gwneud niwed mawr i'w hachos wrth geisio diffodd canwyll RHESWM, pan y defnyddir ef i chwilio rhyw beth neu bethau a amddiffynir gan RAG- FARN. Y mae ofn ymchwiliad yn dangos fod teimlad cydwybod yn erbyn rhagfarn, ac o blaid rheswm. Ceisio rhoddi taw ar reswm yw ceisio rhoddi taw ar gydwybod. Nid yw hyn mewn modd yn y byd yn cefnogi honiadau dynion a wrthwynebant wirionedd amlwg o dan rith ymresymu ac ym- chwilio, y rhai a alwant oleuni rheswm a ffaith yn rhagfarn, pan ydangosirfod 1 9 eu haeriadau bwy yn berffaith ddisail. Y mae rhagfarn cyffredinol o blaid i ddyn a ymddibyna ar ei waith am fyw- ioliaeth i ddysgwyl pethau mawrion oddiwrth glybiau, neu y Cymdeithasau Cyfeillgarol (FriendlY Societies) fel y gelwir hwynt. Y mae yn eithaf eglur fod miloedd o I weithwvr Cvinru yn hyrifaith an- wybodus o fleitliirtu yn nghylch clyb- iau, y 3 bai sydd wedi bod nm flynyddau lawer yn gwbl adnabyddus i bob dyn gwybodus yn y deyrnas. Ychydig flynyddau yu 01, bu dacfl yn eu cylchyn Nhy y Cyffredin, pryd y dadguddiwyd gwallau aruthrol a siomedig iawn yn hanfodion y clybiau bron i gyd gan Mr. Lowe, Canghellydd y Trysorlys, ac eraill, Apwyntiwyd dirprwyaeth gan yr orsedd i wneud ymchwiliad i sefyllfa elybiau yn gyffredinol trwy y deyrnas. Y mae pwyllgor y ddirprwyaeth hon wedi bod yn eistedd, ac wedi gwneud ymchwiliadau manwl iawn. Y maent hefyd wedi cyhoeddi adrcddiad helaeth o'n wweithrediadau. Nid yw yr adroddiad hwn o'n blaen ni, ond y mae genym gyfrol o'r Quar- terly Review," yn mha un y mae ysgrif o eiddo Mr. Gladstone ar y Babaeth, yr hon hefyd a gynwys erthygl, wedi cael ei hysgrifenu gan wr galluog, o dros ugain o dudalenau, yn egluro ffrwyth ymchwiliad y ddirprwyaeth yn eu had- roddiad. Y mae yr adroddiad yn y rhif luosog, am ei fod yn cynwys par- had yr ymchwiliad o 1872 i 1874. Y mae y ffeithiau canlynol i'w gweled yn yr erthygl dan sylw. Ychydig flynyddau yn ol yr oedd dynion ymarferol a thrafodaeth pethau cymdeithasol, yn mhob rhan o Loegr, wedi cael eu brawychu wrth weled fod cynifer o ddynion tlodion yn dyoddef, trwy fod clybiau wedi myned i sefyllfa o fVtliu talu eu haelodau, yn ol eu gofynion, sylfaenedig ar reolau cyhoedd- edig y clybiau. Ond nid oedd y wlad yn gyffredinol wedi brawychu dim, hyd nes i Mr. Tidd Pratt ddadgan yu un o'i adroddiadau, fel cofrestrydd clybiau, nad oedd ugain clwb allan o 28,000 o glybiau Cymru a Lloegr mewn sefyllfa i dalu ugain swllt yn y bunt, yn ngwyneb gofynion en haelodau yn oleu rheolau. Dywedodd nad oedd efe wrth ddweyd hyn yn son am un clwb, yr y hwn nad oedd wedi cael ei gofrestru yn rheolaidd. Clybiau wedi cael eu cof- restru ganddo ef oedd y 23,000, o ba rai nis gallai ddweyd fod ugain uwch- law methdaliad. Y sylw hwn o'i eiddo ef, a theimlad cyffredinol yn nghylch ansicrwydd y cymdeithasau hyn a bar- odd i orsedd Prydain apwyntio dir- prwyaetli i wneud ymchwiliadau, o dan yr enw The Royal Commission on Friendly and Benefit Building Socie- ties." Gorphenwyd eu hymchwiliad ychydig cyn diwedd y flwyddyn ddiw- eddaf. Y mae eu hymchwiliad wedi bod mor drwyacll ag yr oedd eu hawdurdod yn caniatau. Ystyrir mai oddeutu 32,000 yw nifer yr holl gymdeithasau neu y clybiau hyn trwy Gymru a Lloegr, yn cynwys pedwar miliwn o aelodau, y rhai gyda eu teuluoedd a gynrychiolant wyth miliwn o'r boblogaeth. Y maent yn amrywio yn fawr yn eu nodweddion. Dosperthir hwynt i ddwy-ar-bymtheg o wahanol fathau gan y dirprwywyr. Un aclws o'u ffaeledigrwydd mewn llawer enghraifft oedd, eu bod wedi eu go&od i fyny i gynyrchu pleser yn gystal ag elw a mantais. Ymddiriedai yr aelodau ar eu gwleddoedd blynyddol i ddenu dynion i ymuno a hwynt. Yr oedd tafarnwyr yn cystadlu a'u gilydd ynddynt er mwyn lluosogi eu cwsmer- iaid. Ni osodwyd y taliadau mewn cyfartaledd priodol i gyfarfod a'r gofyn- ion pan y cyfodai angen ei ben. Aeth- ant yn mlaen yn weddol nes i amryw o'r aelodau fyned yn hen. Cyfododd cymdeithasau, neu glybiau cystadleuol, yn rhagori ar yr hen rai mewn addewid- ion dengar. Byddai yr hen rai yn gorfod gostwng y tal, a chwanegu y breintiau, er mwyn t'nu aelodau ieuainc i mewn. Ond aeth y bobl ieuainc i glybiau newydd, a gadawyd yr hen bohl yn eu hen glybiau i wneud oreu v gaL- ent ar yrhyn oedd yn eu trysorteydd. Aeth y rhai hyny yn wag, a chwilfriw- iwyd y clybiau, a gorfuwyd eu haelodau i ymddibynu ar y dreth blwyfol am luniaeth, aphob peth angenrheidiol, yn eu honaint. Diflanodd rhai o honynt am fod Mr. Tidd Pratt wedi gwrthod caniatau tal am y w-ledd flynyddoi o gyllid y clwb. ul(), JSyl t aei > w yd clyhiau Toryaiddyehydig wedi pasio mesur y Diwygiad yn 1832, yn nh/ef Dudley. Yr oedd aristocrat- iaid y dref yn eyfranu at eu cyiiidau. Sefydlwyd deuddeg yno o'r clybiau Torvaidd hyn, yu cynwys oddeutu 70 o aelodau yr un. Ond wedi i'r cyfran- iadau aristocrataidd gael eu tyuu yn ol, oerodd sol y bobl israddol; ac y mae wyth o'r deuddeg wedi diflanu o'fodol- aeth. Yn nhref Cottenham, yn swydd Caergrawnt, yrnae Clwb Bugeilwyr a Bugeilesau; clwb arall a gefnogir gall Iii- gaii yr offeiriaid un arall i hen bobl yn yr Ysgoldy Brytanaidd un ai-all a elwir y Patrieirch Cyntefig. Y mae yn y dref naw o glybiau, mewn poblogaeth o 2,496, ac nid oes dim ond un o honynt yn meddu mwy na chant o aelodau, y rhan fwyaf o honynt o dan 56 o aelodau. Cystadleuaeth y tafarnau am gwsmer- iaid sydd yn peri fod cynifer. Y mae llawer o honynt yn ymddibynu ar danysgrifiadau dynion oddi allan ateu pWlpas euhunain. Dylent tod yn hunan- gynaliol yn ol addewidion y rheolau; ond pan y tynir ymaith y colofnau allan- ol syrth i lawr. Mewn llawer clwb rhenir yr arian sydd yn y drysorfa rbwng.yr aelodau, a dechreuant glwb newydd. Ac os bydd rhai o'r aelodau yn myned yn feichiau trymion ar y cyllid mewn afiechyd neu henaint yn ol y rheolau, diaelodir hwynt trwy bleid- lais y clwb. Gorfydd iddynt hwythau fyned at y plwyf am help. Ni chof- restrir y rhai hyn yn ol y gyfraith. Ystyrir fod clwb yr Odyddion wedi defnyddio moddion tra effeithiol i g:1dw eu cymdeithas i nofio, ond bod clwb y Foresters "haner cenedlaeth" tu o; iddynt. Un achos o boblogrwydd A cymdeithasan neu y clybiau urddol hyn yw, fod gobaith i'r aelodau gyrhaedd safle uehel fel swyddogiou. Ond y mac cariad at swydd yn cynyrchu y drwg o luosogi urddau lawer tuhwnt i'r auger. amdanynt, a thuhwnt i'w defnyddiol- deb i ateb y pwrpas a broff'esant. Nid oes dim ond i ddilyn porthiant balchder swyddogol. Hwn sydd wedi melldithio y byd a phob rhyw o Jrrlest- craft am ganoedd lawer o flynyddar. Olion paganiaeth y canol oesau tywyll, Eleusinian mysteries yn Groeg, a'i Bachcmialian mysteries yn Rhufaiu, yw hanfodion deddfau urddol i borthi balchder yn uniongyrchol. Nid yw y Duw daionus wedi gorlwytho uni'hj^v ffurf o wneud da tymhorol nac ysbrydol i'r byd, a phorthiant balchder yn y ffurf yma. Pa ddaioni a all fod mewn clwb, nac at ei bwrpas, i ddefnyddio enwau dropsiaidd fel y canlyn "Rigll Court, High Chief Ranger, High Sub- chief Ranger, Senior Beadie and Junior Beadle" ar ddynion sydd yn ceisio sicrhau iddynt eu hunain ychydig o sylltau yn wythnosol mewn atiechyd, ac ychydig o bunoedd at eu claddu ? Dywed yr adroddiad fod urdd y Derwyddion mewn sefyllfa isel iawn— cynwysa 75,000 o aelodau ond dywed y Quarterly Review, "Nine-tenths at least of the lodges, it is probable, are insolvent, and a large majority of them hopelessly so. But habitual repudi- ation of their liabilities, by closing the box for a time, or reducing the rate ol sick pay, enable them to pull through (Mr. Stanley's report, p. 12). But tlH General Order is strictly forbidden by the rules to take any cognizance of the financial state of the lodges Gellid meddwl y byddai yn anhawdd cael dim yn fwy torcalonus" i aelodau y fath urdd na'u bod wrth reol i fod yn anwybodus yn nghylch gwir sefyllfa arianol y gymdeithas. Y mae cym- deithasau a wnant reolau i guddio eu sefyllfa, fel v dywed y Quarterly Re- view, wrth hyny, yn profi fod eisieu eu diwygio Y11 ol fel y dywedir yma, os bydd y lodge yn methu ewrdd a'i gofyn- ion, rhaid ictdi hi gymeryd y canlvn- iadau. "As regards sick pay, the lodges are all seperate societies, stand- ing entirely on their own basis." Y mae yr aider c yfed yn bod ar amser yr urddo, ac esbonio yr arwydd- lnniall. Gelwir hwn "the lecture liquor," un ynfydrwydd yn arwain at y Hall. Ond gan fod pethau ereill pwysig i'r gvreithiwr neu i'r dosbarth gweithiol yn gyffredinol yn y rhanau ereill o'r erthygl, yr ydym yn amcanu rhoddi y pethau hyny ger bron y darllenydd yr wythnos nesaf.

Y (;AI)LYS, ABERI)AK, MAH FIDT'ywiad neilldnol yn y gymydog- aeth. hon er's dyddiau lawer mewn cy- sylltind a gwahanol bethau. Nos Lun diweddnf, yu y White Lion Inn, Aber- da:'e, cyfarfyddodd nifer lluosog oweith- wyr perthynol i weithfeydd Nantmelyn a,'r Gadlys, i'r dyben o ffurfio cyfrinfa berthynol i Undeb y gweithwyr. Pen- derfynwyd yn un fi-ydol fod y gyfrinfa. i gael ei hagor noa Sadwrn nesaf. am liauer awr wedi saith o'r g>och. pryd y disgwylir y bydd^llawer yn dyfod yn nghyd i daechreu talu. Cafwyd anerch- iad dyddorol ac addysgiadol iawn ar y priodoldeb o uno a'n gilydd fel gweith- wyr dywedodd un ei fod ef yn gweith1- io tan y ddaear er's llawer o flviiyddau, ond nad oedd erioed wedi gweled amser ag oedd angen Uudeb a chydweifchrea- iad yn fwy na'r presenol. Cafwyd am- ryw gynghorion buddiol gan y gwydd- fololion. LAMP THEOPHILAS THOMAS.—Mae gen- ym air neu ddau i ddweyd am y lamp ryfedd hon o eiddo Then phi las Thomas, Gadlys-street. Fe ddarfu i mi grybwyll am bon o'r blaen, ond nid oeddwn wedi ei gweled y pryd hwnw; yn awr yr wyf wedi ei gweled, a gallaf sicrhau darllen- wyr y DARlAN fod y cyfnewidiad yn fawr a phwysigmae y glowyr yn gwybod yn dda mai screw y lamp sydd yn darfod gyntaf; ond am y lamp hon, nid oes traul screw iddi o gwbl, ac am byny y mae yn wahanol i bob lamp arall a glyw- som son am dani erioed, ac yr wyf yn credu y bydd y newyddbeth hwn yn gaffaeliad mawr i'r oe4 pvdd yn codi; hefyd, dylem ddwevd fod cloH yu ddy- ledus i Mr. Thomas am ei hir ymdrech a'i ddyfal barhad i gario ei gynii un i ben. JOHN JAMES.

DOSBARTH UNDEBOL HAIARN- WEITIIWYR ABERDAR. CYNALIWYD cyfarfod o'r dosbarth uchod yn y "Whitcombe Inn, nos Sadwrn, Modi 25ain, pryd yr oedd yn bresenol Mr. P. Harris, goruehwyliwr yr TJudeb uchod, a Mr. D. Darby, Aberdar. LlyAvyddwvd gan W. John. 11 Wedi araeth fer a phwrpasol gan y llvwydd. galwyd ar y brawd D. Darby, yr hwn sydd wedi trenlio rbyw 6 mis yn Manchester, Llundain, Liverpool, a num- an ereill, er casglu ychydig gynortliwy yn mhlith y gwahanol gelfyddydwyr (tradesmen), tuag at leddfu ycbydig ar b angen yr haiarn-weithwyr yn Neheudir Oymru. Siaradodd yn fyr a chynwys- fawr am y teimladau da a ddangoswyd iddo ef a P. Harris yn mhob man lie y buont, a bed canoedd o bunau wedi cael en hanfon i Gymrn pan oedd eu hangen. Dywedodd na chafodd un gwrthwyneb- iad gan neb o'r Sneson, ond yn hytiach derbyniad agored. a phob parodrwydd i gyfranu. Yna siaradwyd gan Mr. P. Harris, yr hwn a gadarnhaodd yr byn a ddywedwyd gan Mr. Daiby, a thaer anogai, pe byddai rhyw a.dg"'n cyfEelyb i'r cload allan diweddar yn N ghymru, ar i'r gweithwyr haiarn wneud eu gorcu i dalu yn ol i'r Saeson; ond gobeithiai na ddygwyddai hyny byth. Wedi ychydig o eiriau gan J. Sbipton, William Jones, a Lewis Wiliams, pasiwyd jleidlais o ddiolchgarwch i bawb sydd wedi cyfr :;u tuag at yr haiamweithwyr yn y gor- phenol, yn ngbyda dymuniad am en parhad, am fod canoedd eto bob ddim gwaith, trwy fod amryw weithfeydd heb gychwyn ei, cyn y cload allan. Derbynir unrhyw swm gan Mr. Job a James, Crown Hotel, Aberdare nen gan. Mr. P. Harris, 5, Plymouth-road, Mcr- thyr Tydfil.-J. SHIPTON, Ysg.

THERE IfBER T. CYNALIWYD cyfarfod llenvddol nosLun dii),eddif, yn nghapel Ebenezer, Ty- „ newydd, o dan lywyddiaeth y Parcii. W. Maurice, Hlaenycwm. Beirniad y gerddoriaeth ar fai-ddoniaeth, Dewi Alaw, Pontypridd. lleirniad y traeth- odau, y Parch. D. Jones, Treherbert. Cafwyd' cyfarfod hynod ddyddorol, a gellir dvrey-1 i'r beirniaid roddi bodd- lonrwydd trw.-adl. Llywyddodd ISir. Maurice yn dda; rus angliyffrediit, ond ni chafudd gymaint a diolch run ei waith ar ddiwodd y cyfarfod.

A B E --It A C Y N Ox H E I' D" Yn ydym yn gweled oddiwrth hysbvs- leni a frithant ein muriau, &c., fod cvngherdd ardderchog i'w chynal yu Neuadd Ddiiwestol ein tief, Hydief 1 leg, er budd ^eindorf Bras y Temlwyr, ac yn cael ei noddi gan Aiglwydd Aberdar, ac amryw foneddigion uidd- asol ereill. Cawn dynu sylw ein darllenwyr ati yn fanylach yn ein rhilynau nesaf.

PWYLLGOR UNOL Y" SLIDING SCALE. DYDD Mawrth diweddaf, jp ngwesty y Bute, Aberdare, cynaliwyd pwyllgor gan gynrychiolwyr y glo mor a'r glo tai mewn cysylltiad a'r Bwrdd Cymod- ol, pryd y penderfynwyd fod yr Ys- grifenydd, Mr. John Griffith, Rhondda, i ysgrifenu at Mri Macdonald a lialli- day, i ofyn iddynt gyfarfod ag aelodau y Bwrcld yn Nghaerdydd ar y 12fed o Hydref, er archwilio y tystiolaethau sydd wedi eu derbyn o'r gwahanol lo- feydd; a'i fod hefyd i anfon at y meistri i ofyn iddynt hwythau gyfar- fod ar y 14cg o'r un mis. Penderfynwyd hefyd fod y goruch- wylwyr i gyfarfod yn y Nelson er pen- derfynu y lie a'r pryd y cynelir y cyf- arfodydd gan y Mri. Macdonald a Halliday.