The London Welshman

"STORIES OF WALES," By LLEWELYN WILLIAMS. See Page 12.

Enwogion Cymreig.-XXII. Y Proffeswr Henry Jones, M.A., LL.D. O'R braidd hefyd y mae angen gosod teitl o flaen enw y gwr y rhoddwn fraslun o hono y tro hwn, na gradd athrofaol ar ei ol ychwaith mewn trefn i'w gydgenedl ei adnabod. Dim ond un Henry Jones a adnabyddir yng Nghymru, Ysgotland, a Lloegr, ac y mae yr enw yn un sy'n deffro edmygedd ac yn sicrhau gwar- ogaeth pa bryd bynnag yr enwir ef. Nid enwogrwydd Cymreig yn unig yw enwog- xwydd Henry Jones; mae yn enwogrwydd Prydeinig, bron na ellid dweyd yn Ewropeaidd. A'r neillduolrwydd ynglyn ag ef ydyw ei fod wedi ymenwogi mewn byd na threiddiodd odid un o'i gydwladwyr i mewn iddo, ac na thybid y niedrent ychwaith hyd nes iddo ef gyfodi. Enwogrwydd yr Athronydd ydyw enwogrwydd y Cymro hwn, ac y mae wedi cerfio ei enw yn annileadwy ym mysg prif athronwyr diwedd y bedwaredd ganiif ar bym- theg a dechreu yr ugeinfed. Mae gyrfa Henry Jones wedi bod o'r cychwyn yn un dra rhamantus. Brodor ydyw. o Lan- gernyw, plwyf yn ucheldir Sir Ddinbych, cyd- rhwng Mynydd Hiraethog a Dyffryn Conwy. Mae rhywfaint dros hanner can mlynedd er y gwelodd oleuni dydd gyntaf. Elias Jones oedd ei dad, gwladwr Cymreig syml o ran ei nodwedd, a chrydd wrth ei alwedigaeth. Dysgodd Henry grefft ei dad, ac nid oes arno ddim cywilydd arddel hynny, mwy nag y mae arno gywilydd arddel y werin o'r hon yr hannodd. A phe deallid pethau yn iawn, digon tebyg y gwelid oiai i siop y crydd y mae ef a'i genedl yn fwyaf dyledus am ei fod yr hyn ydyw. Siop y crydd yn ddieithriad ydyw athrofa y pentref Cymreig, neu, yn fwy cywir, yno y cyferfydd aelodau y dosbarth uchaf. Nid oes unman lie y rhoddir gwell cyfle i adnabod y natur ddynol ac i sylwi -ar neillduolion gwahanol feddyliau nag yn y siop honno. Trinir yno bob math o bynciau, deonglir yr anhawsderau mwyaf, os nad yn ddi- drafferth, eto gyda medr rhyfedd. Yno rheswm y a deall sydd yn llywodraethu, a gwae i bob yftihonwr a fo yn ddigon rhyfygus i ymyraeth mewn pethau rhy uchel iddo. Ni ryfeddem nad drwy wrando ar ym- ddlddanion y siop y dysgodd Henry fod arno Eisieu Rhagor o Addysg. II Ac wedi dysgu y wers honno penderfynodd ei rtioddi mewn ymarferiad. Aeth yn ol i'r ysgol ddyddiol, a chyn hir gwelwyd ef yn troi ei wyneb tua Bangor i'r Coleg Normalaidd. Ar ol gor- phen ei dymhor ym Mangor ymsefydlodd yn brif-feistr yr Ysgol Frytanaidd ym Mrynaman, gyffindir gwlad Morgan a gwlad Myrddin. :^r oedd hyn rywbryd tua'r flwyddyn 1870. Dyddiau brwydr y Bwrdd Ysgol ydoedd y yddiau hynny. Codid i fynu fwgan y Dreth ym mhob cymydogaeth bron, a thrwy hwnnw dychrynid liawer, yn enwedig o'r bobl yr oedd llogell yn werthfawrocach na phen yn eu golwg. Ymrithiai y bwgan hwnnw yn ei holl erchylldra o gylch godreu y Mynydd Du, ond gwnaeth meistr yr Ysgol Frytanaidd ei ran yn effeithiol i'w roddi i lawr, ac i argyhoeddi glowyr ac amaethwyr y fro nad allai wneyd niwed i neb. Ni bu ei arosiad ym Mrynaman o hir barhad. Yr oedd ei syched am wybodaeth yn rhy angerddol i'w gadw yno. Trodd ei wyneb Y PROFFESWR HENRY JONES, M.A., LL.D. drachefn i chwilio am ragor o addysg. Cyfeir- iodd y waith hon i Brifathrofa Glasgow. Er ei fod yn hynach na'r cyffredin o'r myfyrwyr, ac heb gael y manteision boreuol a gawsai y mwyafrif o honynt, profodd y medrai ddal ei dir gyda'r goreu o honynt. Bu ei yrfa yno yn rhyfedd o ddisglaer. Cariodd pobpeth o'i flaen, ennillodd yr anrhydedd uchaf yn yr arholiadau, a ch ipiodd y gwobrwyon gwerthfawrocaf. Cafodd y fantais o fod yn ddisgybl i Edward Caird, yr athronydd cryfaf a mwyaf dylanwadol a feddai Ysgotland, os nad holl Brydain. Ymun- odd a nifer o wyr ieuainc talentog eraill i gyhoeddi cyfrol o erthyglau ar bynciau athron- yddol a meddylegol, a thynnodd honno gryn sylw. Gwnaeth yn eglur fod Henry Jones yn .un o ddynion y dyfodol. Dychwelodd o Glasgow i Gymru yn ol, a chawn ef yn ddarlithydd mewn Athroniaeth yng Ngholeg Aberystwyth. Ymdaflodd i'w waith gydag ynni dihafal bron, gan dorri allan dros derfynau gosodedig darlithiau 3* coleg. Ond cyn pen hir iawn daeth i brofedigaeth. Yr oedd Commissiwn Arglwydd Aberdar wedi dadgan yn ffafr cael dau goleg Prifysgol arall yng Nghymru, un yn y Gogledd a'r Hall yn y De. Nid yw yn ymddangos fod y datganiad hwnnw wrth fodd awdurdodau llywodraethol Aberystwyth, ond yr oedd Henry Jones yn gefnogydd selog iddo, a chydsyniodd a chais a wnaed atto i g) northwyo y mudiad i gael coleg yn y Gogledd. Dygodd hynny ef i wrthdarawiad a'r awdurdodau, ac ym- adael o Aberystwyth fu y canlyniad. Bu am beth amser ymhlith y rhai anghyflogedig." Eithr defnyddiodd yr amser i gyffroi ei genedl i ymbarotoi ar gyfer y dydd newydd oedd ar wawrio arni. Ym Mangor. Pan sefydlwyd Coleg y Brifysgol ym Mangor, yr oedd Henry Jones yn un o'r ymgeiswyr am y swydd o Brifathraw. Nid oes un amheuaeth pe cawsai gwerin Gogledd Cymru wneyd y pen- odiad nad arno ef y syrthiasai y coelbren. Ond yr oedd dylanwadau eraill ar y Cyngor, a myn rhai i gyfeillion awdurdodau Aberystwyth droi yn ei erbyn. Sut bynag, arall a benodwyd er colled anrhaethadwy i addysg Cymru. Nid oes dim i'w ddweyd yn erbyn ysgoiheigdod yr arall hwnnw, ond yr oedd ysgolhvigdod Henry Jones yn fwy na digon i gyfiawnhau ei ddewis, a'i wybodaeth o sefyilfa gwerin Cymru, a'i gyd- ymdeimlad angerddol ag angen a dyheuadau y genedl yn gymhwysderau ychwanegol na ellir eu prisio yn rhy uchel. Ond d\na fel y bu. I Gadair Athroniaeth y pennodwyd ef; a pheth bynnag fu hanes cadeiriau eraill.y coleg, codwyd honno i fri a disgleiriodd dros holl derfynau Prydain Fawr. Treiddiodd ei dylanwad i bob cwrr o Gymru, a bu yn foddion i ddeffroi galluoedd a gysgent yn ddifreuddwyd mewn llu o feddyliau. Yn ystod ei arosiad ym Mangor caed enghreifftiau aneiri yn dangos pa mor uchelryw yw ei ddynoliaeth, ac mor frwdfrydig ei wlad- garwch. Nid a ei ymdrechion ym mhlald Addysg Ganolraddol byth yn angof, ganddo ef ei hun na chan ei genedl. Credai yn angerddol mewn

HENRY BOWN, Photographic Artist, 43, NEW KENT ROAD. 298, Clapham Road, 31 and 33, Jamaica Road. High-class Work at Lowest Prices. Well recommended by Welshmen generally.