Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
4 articles on this Page
Hide Articles List
4 articles on this Page
ADGOFION AM EOS MORLAIS.
News
Cite
Share
ADGOFION AM EOS MORLAIS. Yn Eisteddfod Towyn, Meirionydd, yn 1871, y cyfarfyddais ag Eos Morlais gyntaf. Yr oedd yn eisteddfod bwysig. Llywyddid gan Samuel Holland, Ysw., A.S., oedd newydd ei ethol yn aelod dros Sir Feirionydd, yn olynydd i'r hen wrono Gastell Deudraeth—tad yr aelod presenol dros y Sir. Arweinid gan Tanymarian a Mynyddog. Yr oedd cor enwog Birkenhead yn canu yn yr eisteddfod a'r cyngherdd. Ar foreu dydd Llun yr oedd saith o honom yn cyfarfod yn Euston i fyn'd i'r eisteddfod. Yn y cwmni yr oedd Y Gohebydd," mewn iechyd lied dda yr adeg honno, ac yn ei hwyliau goreu. Yr oedd yno hefyd weinidog ieuanc o Sir Feirionydd ar y pryd, oedd wedi bod yn gwasanaethu un o eglwysi Annibynol Cymreig Llundain, sydd erbyn hyn yn henafgwr, ac yn weinidog am yr ail waith yn un o eglwysi mwyaf M organ wg. Da iawn genyf ddeall fod ei iechyd yn well nag y bu, a gobeithio y caiff fyw am lawer o flynyddau; mae yn un o'r cymeriadau mwyaf anwyl a hoff, ac yn un o bregethwyr goreu a pherffeithiaf ei enwad mewn iaith, cyfansoddiad, a thraddodiad. Rhwng yr oil cafwyd taith ddoniol a hwyliog, a buwyd yn son am lawer o flynyddau am y "prydnawn ddydd Llun "hwnnw yr oedd wedi myn'd yn fyrdwn i bobpeth. Digwyddai fod yn y cwmni eneth fechan oedd ers rhai dyddiau wedi pasio yr oedran i drafaelio heb docyn, ond men- trwyd myn'd a hi am y tro olaf y diwrnod hwnnw heb yr un. Eisteddai ar gyfer Y Gohebydd ym mhen pellaf y cerbyd, ac yr oedd yn hen arferiad diflas yn y dyddiau hynny o edrych tocynau braidd bob yn ail station, a phan glywid hwy yn gwaeddi All tickets ready," dywedai Y Goheb- ydd, Cysga Nel," gan feddwl fod yn hawddach iddi basio yn ei chwsg nag yn effro, a byddai hithau yn cysgu ac yn deffro ar fyr rybudd yn ol ei orchymyn, a rhwng pobpeth nid wyf yn cofio bod mewn taith mor ddoniol cynt na chwedyn. Cyrhaeddasom Cemmaes Road bron heb yn wybod i ni. Yr oedd rhai yn aros yno hyd boreu dranoeth, ereill yn myn'd i'r Dinas, ac yn dod i lawr erbyn y train cyntaf fore yr eisteddfod. Yr oedd Y Gohebydd i fod yn yr orymdaith i'r orsaf i gyfarfod y Llywydd, ond gan ei fod wedi gadael ei bethau yn yr orsaf, bu raid iddo Fyn'd i'r Van i Wisgo erbyn yr orymdaith, a bu raid i minau fyn'd yn valet iddo. Yn Glandovey Junction cyfarfyddwyd a Mynyddog, Ceiriog, Wilson Carno, Francis Defnewydd, a llu o hen gyfeillion, ond trwy fod y Cambrian fel arfer ymhell ar ol yr amser, yr oedd yr orymdaith wedi myn'd i'r Babell, a chafwyd cryn ddifyrwch gyda'r Gohebydd, oedd wedi rhoddi ei wasgod wen a'i silk hat yn ofer. Wedi cyrhaedd y babell, y peth cyntaf glywem oedd Tanymarian yn galw ar Eos Morlais i ddod ymlaen i ganu can yr eisteddfod; ar y gallery gwelwn bwt o ddyn bychan corphol, mewn dillad llwydion, yn cyfeirio tua'r esgynlawr ar gais yr arweinydd, a dyna lie 'roedd yntau yn wen i gyd pan yn gwrando ar v Brif Denor Cymru, yr adeg honno, yn canu am y tro cytaf yn y Gogledd. Yn y prydnawn yr oedd yno gystad- leuaeth i denor, a phob un yn cael dewis ei gan ei hun. Yr oedd Eos Bradwen ac amryw o gantorion goreu y Gogledd yn cystadlu, ond Morlais oedd y goreu o ddigon. Canodd "Anwyl yw Gwalia fy Ngwlad," a'r Beautiful Isle of the Sea." Yr oedd llawer yn teimlo dyddordeb ynddo, gan fod ei deulu yn hannu o Corris a Machynlleth, a chafodd dderbyniad gwresog dros ben, ac ar ol hyn byddai yn canu cymaint
Advertising
Advertising
Cite
Share
HARRISON & SONS, Welsh Printers, 45, 46 & 47, ST. MARTIN'S LANE, LONDON, W.C. Estimates Free.
Advertising
Advertising
Cite
Share
THE COUNCIL IN THE MARCHES OF WALES. By C. A. J. Skecl, F.R.Hist.S. lf» PRICE 7s. 6d. in PUBLISHED BY HUGH REES, LTD., Booksellers, Stationers, and Publishers, 124, PALL MALL, S.W.
ADGOFION AM EOS MORLAIS.
News
Cite
Share
bron yn.y Gogledd a'r De. Daeth yn boblogaidd iawn yn Llundain, ac yn fuan cychwynwyd y London Welsh Choir, Morlais yn arweinydd, Mri. Lucas Williams a T. Davies, London Road, yn is-arweinyddion. Llwyddwyd i gael y Cymro gwladgarol a thwym- galon, Mr. Stephen Evans, yn Llywydd, a chymerai ddyddordeb mawr ynddo. Pan ddaethum i Lundain ddeugain mlynedd i eleni Mr. Hugh Owen (Syr Hugh Owen wedi hynny), Mr. Stephen Evans, a'r Gohebydd oedd y Tri Chymro Mwyaf Blaenllaw ac amlwg gyda phob peth oedd a thuedd ynddo i godi a dyrchafu eu cydgenedl. (Nid oedd y Cymro caredig a haelionus, Syr J. H. Puleston, yn Llundain y pryd hynny). Mae y cyntaf a'r olaf wedi mynd i'r nefoedd ers blynyddau meithion, ond y mae Mr. Stephen Evans yn aros eto, a'r olaf o'r rhai fu yn diwygio yr Eisteddfod a chychwyn y Brifysgol yn Aber- ystwyth, &c., ond wedi colli ei olwg. Bum yn ei weld yn ei gartref clyd yn Brockley ers amser yn ol, ac yr oedd yn chwith iawn genyf ei gael felly: gwr oedd a dau lygaid fel dwy seren, ac a edrychai ym myw llygaid dyn, a byddai yn ddychryn i unrhyw un o gymeriad amheus fynd ger ei fron. Nid wyf yn gwybod am neb wnaeth gymaint a'r tri a enwais a Mr. Hugh Edwards dros dalentau ieuainc Cymreig ar eu dyfodiad i Lundain. Yr wyf yn cofio yn dda am Mr. Evans mewn pwyllgor y "Welsh Choir," pan oeddym yn mynd i berfformio "Arch y Cyf- amod" (D. Jenkins, Mus. Bac.). Yr oedd yr awdwr yn mynd i arwain, a Morlais oedd y tenor i fod, ond yr oedd gwr ieuanc o denor newydd ddod i Lundain ac yr oedd Mr. S. Evans yn hynod awyddus i roddi cychwyniad iddo, ac nid oedd dim a wnai y tro ond rhoddi rhan o'r tenor yn y gantawd iddo. Gallasai Morlais gymeryd y cyfan ei hun yn hawdd. Y gwr ieuanc hwnnw oedd Mr. Ben Davies, prif denor Prydain Fawr heddyw. Da iawn oedd genyf eich gweld chwi, Mr. Golygydd, yn anrhegu darllenwyr CYMRO LLUNDAIN a darlun campus o honno, ynghyda ychydig o'i hanes. Fel y dywedwch, nid yw ei ddyrchafiad wedi peri i'w ben chwyddo ac, er fod llawer o demtasiynau wedi eu rhoddi ar ei ffordd, mae wedi cadw ei barch a'i gymeriad yn lan, er mawr lawenydd i'w gyfeillion, ac nid oes neb yn llawenhau yn fwy na Mr. Stephen Evans. Treuliais amser dyddan yn ei gwmni yn son am hen bethau, ac er ei fod yn methu fy ngweld, adwaenai fy llais yn dda. Da oedd genyf ddeall fod gwraig ieuanc ddeallus o Gymraes yn byw yn ei ymyl, ac yn mynd yn fynych i ddarllen newyddion Cymreig iddo, un wedi ei magu yn ei hen ardal enedigol, ac y mae Mrs. Tudor Evans (gynt Miss Prytherch, Llanarth) yn ei theimlo yn fraint i gael gwneyd hyn o gymwynas i un wnaeth y fath wasanaeth yn ei oes i'w gydgenedl. Caffed nawnddydd tawel yn ei brofedigaeth. Gall ddweyd yr hen emyn swynol- Yng nghanol nos, oleuni mwyn y Nef, Arweinia fi; Mae'n dywell iawn, a minau'n mhell o dref, Arweinia fi. Rhoddodd y "Welsh Choir" wedi hyn ber- fformiad o Emmanuel" (Dr. Parry), o dan arweiniad yr awdwr talentog, yn St. James's Hall, a Morlais yn cymeryd y tenor. Mae y rhai oedd yno yn cofio y gymeradwyaeth rodd- wyd i'r gwaith gan y dorf a'r wasg Seisnig, ac ar y diwedd bu raid i'r awdwr, ynghyda Hiraethog a Dewi Mon, awdwyr y geiriau Cymreig a Seisnig, ymddangos ar y llwyfan i dderbyn cymeradwyaeth y dorf. Eos Morlais fel Beirniad, Arweinydd, a Datganwr. Yr oedd yn un o'r beirniaid goreu--a phwy sydd yn fwy cymwys i feirniadu na'r hwn sydd wedi bod yn arweinydd llwyddianus am lawer o flynyddau, fel y bu ef. Fel arweinydd yr oedd yn ddiail. Byddai yn arfer dweyd pe collasai ei lais y gallasai ennill ei fywioliaeth wedyn wrth arwain.. Yr oedd ganddo gor rhagorol yn bur ieuanc yn Bethania, Dowlais, a byddai yn ennill pobpeth o'i flaen yn eisteddfodau y cylch, a byddai yn ddywediad, Tendiwch Robin bach a'i gor." Ac yn y rhan olaf o'i oes bu ganddo gor campus yn Abertawe. Mae y rhai oedd yn Eisteddfod Genedlaethol Llundain yn yr Albert Hall, yn 1887, yn eu cofio. Ni chafodd un o'r corau gymaint o gymeradwyaeth gan y dorf a chor Morlais, ac nid oes dadl na chanasant rai o'r darnau yn well nac un o'r corau-yn neill- duol "I wrestle and pray"-ac aeth poor Morlais i'w fedd dan yr argraph ei fod wedi cael cam yn y gystadleuaeth—un o'r rhai goreu yn hanes yr Eisteddfod. Dywedai Llew Llwyfo na bu y fath ganu er pan ganodd "ser y boreu.' Fel arweinydd cymanfaoedd cerddorol yr oedd yn ddiguro, fel y cofia y rhai oedd yn y gymanfa yn Falcon Square flynyddau yn ol. Ar ol canu Wele 'rwyf yn sefyll wrth y drws," (Dr. Parry), torrodd y gynulleidfa allan mewn cheers (peth anghyffredin mewn cymanfa), a bu raid ei hail ganu. Mae ei fantell fel arweinydd wedi syrthio ar un o'i blant fyddai yn canu alto yng nghor Bethania, Dowlais, Mr. Harri Evans-arweinydd goreu Cymru heddyw yn ddiddadl. Fel datganwr ni fu neb yng Nghymru mor boblogaidd ag ef, a chymaint o alw am ei wasanaeth am chwarter canrif. Er mai hunan- addysgydd ydoedd, gallai gymeryd rhan yn y gweithiau mwyaf anhawdd, ac ni byddai Eistedd- fod Genedlaethol yn gyflawn heb fod Morlais ynddi, a chanwr Cymreig ydoedd yn benaf a blaenaf. Edrychai ym myw llygaid y gynulleidfa, a deallid pob gair a sill a ganai. Fe gofia llawer a'i clywodd yn canu Bedd Llewelyn," Baner ein Gwlad," Golomen Wen," &c., fel y byddai yn berwi cynulleidfaoedd gyda'i ganu. Cafodd ei dorri i lawr yng nghanol ei ddyddiau, a chredwn ei fod wedi mynd i wlad y gan dra- gwyddol. Fel y cana Elfed yn ei emyn byth- hyfryd- Canu, canu, heb wahanu, Mae y teulu'n Nhy ein Tad. MEIRIONFAB.