The London Welshman

Am y Diwygiad. EREYN hyn y mae Siroedd Meirionydd a 'Chaernarfon yn y Gogledd yn llawn cymaint o oddaith ag yw Morganwg a Mynwy yn y De. Nid yw oerni mynyddoedd y llechi yn lleihau dim ar y gwres a gynyrchir gan yr Ysbryd, ac TIid yw cynhesrwydd dyffrynoedd y glo yn ychwanegu dim ato o angenrheidrwydd chwaith. Cyffelyb yw yr adroddiadau o bob cwrr o'r wlad, ond ymddengys mai Dyffryn Nantlle o bob man yn y Gogledd sydd yn profi y dylanwadau •grymusaf. Rhoddasom yr wythnos ddiweddaf hanes un o'r cyfarfodydd rhyfedd a geir yn Nhalysarn, a chaed amryw o rai cyffelyb, os nad rhyfeddach, yno yr wythnos hon. Un noson codai pobl o'u gwelyau tuag un-ar-ddeg o'r gloch y nos i fyned i'r capel at y rhai oedd yno yn gweddio ac yn canu. Mae atdyniadau Caernar- fon ar brydnawn Sadwrn wedi colli eu gafael ar fechgyn y chwarelau yn awr. YSGRIFENA y Parch. Jenkyn Thomas, cyn- lywydd Undeb Undodwyr Deheudir Cymru, i ddadgan nad yw y Parch Tudor Jones yn eu cynrychioli hwy fel enwad yn ei sylwadau con- demniol ar y Diwygiad. Myn Mr. Thomas fod yr Undodwyr fel corph mewn llawn cydym- deimlad a'r mudiad, a bod lliaws o'u heglwysi ym Morganwg, Caerfyrddin, a Cheredigion o dan ei effeithiau. Barna mai rhywbeth yn yr amgylchiadau neillduol yr aeth Mr. Tudor Jones drwyddynt wrth groesi drosodd oddiwrth Fethodistiaeth at Undodiaeth sydd yn cyfrif paham y mae ef yn analluog i werthfawrogi gweithrediadau diamheuol Ysbryd Duw ar ei genedl. BORE dydd Mawrth diweddaf yr oedd rhyw hanner dwsin o efrydwyr yn ystafell ysmygu Coleg y Brifysgol, Bangor, ac yn siarad yn feirniadol ynghylch y Diwygiad. Yn sydyn dyma un ohonynt, yr olaf y buasid yn disgwyl iddo wneyd sylw o'r fath, yn dywedyd, Yn wir y mae yn ymddangos ei fod yn rhywbeth real" Ac ebai un arall, Mi fuasai yn dda gen i deimlo fel y telmla rhai o'r bobl yma sydd wedi eu cadw." Yna dechreuodd rhywun fwmian emyn, a chanwyd "Aberystwyth," ac oddiwrth "Aberystwyth" aeth yr efrydwyr rhagddynt, a'u pibelli yn eu dwylaw, i ganu Gwaed y Groes sy'n codi fyny," a chyn iddynt sylweddoli yn iawn beth wnaent yr oedd un wedi dechreu gweddio. Dilynwyd hynny gan fwy o ganu, a cherddodd y swn i'r ystafelloedd eraill, He y cynhelid dosbarthiadau. Torrwyd y rhai hynny i fyny, gorlanwyd yr ystafell ysmygu, a bu yno gyfarfod gweddi brwd a hwyliog nes ei bod rhwng un a dau o'r gloch brydnawn. Rhoed y dosbarthiadau heibio drachefn yn y prydnawn, a daeth o dri i bedwar cant o fyfyrwyr ynghyd i gyfarfod gweddi eil- waith. DAW v newydd o'r Rhos fod dwy seindorf bres yn y lie, a arferent gyfarfod i ymarfer chwareu mewn ystafell ynglyn a thafarndai, wedi penderfynu edrych am le arall i fyned drwy eu hymarferiadau o hyn allan; ac yn mhellach, eu bod wedi penderfynu mai darnau o gerddoriaeth cysegredig yn unig a ganant hwy a'u hofferynau mwyach. Aeth cannoedd o blant y Diwygiad o'r Rhos i Wrexham i gynnal cyfarfod y noson o'r blaen, a threfmv\ d tren arbenig iddynt i ddychwelyd adref. Tebyg mai dyna y special train diwygiadol cyntaf yng Nghymru erioed. Y MAE y Parch. Daniel Jones, gweinidog Capel Moriah, Casllwchwr, lie y torrodd y Di wygiad allan, a'r lie y mae Mr. Evan Roberts yn aelod, wedi ymddiswyddo. Y rheswm a rydd am hynny ydyw fod y bobl ieuainc yn cymeryd. pethau yn ormodol t'w dwylaw eu hunain, ac yn gwrthod gwrando arno ef, ac ufuddhau iddo. Yr oedd yn dadleu fod y cyfar- fodydd yn rhy feithion o'r dechreu, ac y dylesid eu terfynu yn mhob man o dan bob amgylchiad o naw i ddeg o'r gloch. Ond yn ychwanegol, dylai y gweinidog fod yn dad yn yr eglwys, a'i gyfarwyddiadau yn cael eu derbyn gan bawb. Nid yw yr eglwys ym Moriah wedi derbyn yr ymddiswyddiad hyd yma, a gobeithir medru gwastadhau pethau. Teg yw dweyd fod Mr. Daniel Jones yn argyhoeddedig mai o Dduw y mae'r Diwygiad. ond fod yn angenrheidiol ei reoleiddio mewn doethineb.

Rhai o Emynau y Diwygiad. UN o neillduolion y Diwygiad presenol ydyw y nifer o emynau cymharol anadnabyddus, neu anghofiedig, sydd wedi eu codi i boblogrwydd rhyfeddol. Mae wedi dwyn nifer o donau na chlywid ond anaml o'r blaen i boblogrwydd cyffelyb—rhai o honynt na fynnai golygwyr rhai llyfrau emynau a thonau eu gosod i mewn o gwbl. Un o honynt yw yr hen don "Cariad," o'r "Gem Cerddorol," o waith Alaw Brycheiniog. Yr emyn a genir arni yw "Maddeuant," ac y mae wedi meddianu holl gynulleidfaoedd Mynwy. Y ddau efengylwr Sidney Evans a Sam Jenkins a'i canasant gyntaf. Dyma yr emyn:- (iweddia bechadur, fe wrendy dy lef, Mae'n eiriol yn awr ar dy ran, Mae'n dadleu dy achos yng nghanol y nef, Mae'n barod i helpu y gwan, Maddeuant, maddeuant, mae'n roddi yn rhad, Mae'n golchi fel eira y dua'n y wlad, Tyrd ato bechadur yn awr. UN o bethau mwyaf effeithiol a dylanwadol holl gyfarfodydd y Diwygiad yw Miss Annie Davies, Maesteg, yn canu Dim ond Iesu." O'r Sacred Songs and Solos y cymerir y don, ond Watcyn Wyn yw awdwr y geiriau Cymraeg, a gwyddom y bydd llu o'n darllenwyr yn falch o'u cael Os mai duon yw'r cymylau, Os yw'r daith yn hir a blin, Os sychedig yw'r gwefusau Am gysuron fel y gwin Os caf Iesu, dim ond Iesu, Bydd fy nef yn oleu'i gyd Bydd yr heulwen wedi codi Ar fy mywyd yn y byd. Y MAE Elfed hefyd wedi bod yn gyfrwng i adgoffa y genedl am un o emynau Diwygiad '59 oedd wedi myned allan o arferiad yn llwyr, ac allan o gof y lliaws hefyd. Ond y mae wedi gafael ym mhlant Diwygiad 1905 yr un fath ag yn eu tadau yn agos i hanner canrif yn ol. Dyma yr emyn: Y Gwr wrth ffynnon [acob Eisteddodd gynt i lawr, Dramwyodd drwy Samaria, Tramwyed yma'n awr 'Roedd syched arno yno Am gael eu achub hwy, Mae syched arno eto Am achub llawer mwy. A DYMA un arall o'r hen emynau sydd wedi adgyfodi mewn nerth mawr yn y Gogledd. Awdwr hon oedd Edward Jones o Faesyplwm, ac y mae swn profiadau crefyddol cyfnod y dadleuon duwinyddol ynddi. Ar y don Old Derby y cenir hi :— Mi fum wrth ddrws uffern yn curo Gan geisio cael myned i mewn Ond d'wedodd y gwr oedd ar 'goriad Ei bod wedi'i chauad, na chawn Yr amser y bum yno'n sefyll Agorwyd i eraill, mi wn Pwy wel arnaf fai am ei garu ? Pa gyfaill sy'n haeddu fel hwn

Yr Athraw Morris Jones a'r Gymraeg. Yr wythnos ddiweddaf llywyddai y Proffeswr J. Morris Jones gyfarfod cystadleuol ym Manger, a thraddododd yno anerchiad teilwng o sylw pob Cymro, fel pobpeth a ddywed yr Athraw. Dywedai nad oedd yn rhyfeddu gweled yno rai eisteddleoedd gweigion. Yn y dyddiau hyn y mae calonau dynion yn cael eu cyffroi i'w dyfnderoedd, ac eisteddfodau a chyrddau llenyddol yn rhoi He i gyfarfodydd gweddio. Ond hyd yn oed yn awr ni ddylid anghofio yr hyn a wnaeth y cyrddau llenyddol yng Nghymru i ddyrchafu safon foesol y bobl. Yr oeddynt wedi meithrin lien a cherdd, ac wedi codi medd- yliau yr ieuenctyd at bethau uwch na rhedeg- feydd, gamblo, a'r bel droed. Yn Lloegr y mae y gwerinwr yn gyffredin yn anwybodyn yng Nghymru y mae, feallai, yn fardd neu yn cym- eryd dyddordeb deallol mewn rhyw ganghenau eraill o lenyddiaeth. Trwy feithrin llenyddiaeth Gymreig gwnaeth y cyrddau hyn eu rhan i gadw'r iaith, ac erioed ni theimlodd yr Athraw yn gryfach nag yn awr beth y mae cadw ei hiaim yn olygu i Gymru. Bu yr Athraw mewn rhai o'r cyrddau diwyg- iadol ym mhentref ei drigiant, ac nis galla beidio sylwi, meddai, y fath olud o ddefnyddiau i roi mynegiant i deimladau crefyddol a feddwn yn ein hemynau Cymreig rhyfeddol. Y mae y pethau a deimlir yn awr wedi cael eu teimlo o'r blaen gan ein tadau, ac wedi eu mynegu mewn pennillion gorchestol. Yr oedd pob Cymro yn medru yr emynau hyn, ond yn awr yn gweled ystyr newydd ynddynt. Ond nid ystyr newydd ychwaith, ond yr hen ystyr, yr ystyr oedd ynddynt yn wastad. Dyna yr ystyr a ol) gai yr ysgrifenwyr eu hunain, ac yn awr pan ydym yn dechreu canfod beth a gynwysa'r emynau hyn, gallwn ffurfio rhyw syniad am y fath go tied i Gymru a fyddai colli ei hiaith. Collai emynau Pantycelyn, a byddai honno yn golled anfesuradwy, yn golled nas gallai emynau Seisnig, yn sicr, wneud i fynu am dani. Y mae yr emynau Seisnig yn dra rheolaidd a chywir. Gall y mwyafrif ohonynt fod wedi eu tynu allan gan drafting committee oedd y,l deall ei fusnes, ond y mae yr emynau Cymreig wedi dyfod yn syth o'r galon. Yn gyffredin y mae rhediad y meddwl mewn emyn Seisnig yn rhesymol a chlir; mewn emyn Cymreig yo mae yn farddonol a disglaer. Ychydig o emynau Seisnig sy'n cynwys barddoniaeth uchelryw, tra mae llawer o'r emynau Cymreig yn meddu ar deilyngdod barddonol o'r radd flaenaf. Dyf- ynodd yr Athraw linellau o emynau Pantycelyn, a galwodd sylw at brydferthwch eu hiaitn ac at fywiogrwydd a nerth eu desgrifiadaeth. Dang- osodd mor gymhwys oeddynt i roddi mynegiant i deimlad crefyddol y Cymry. Adlewyrchiad o brydferthwch gwyllt y wlad ydyw eu delweddau. Gwelodd hwy yn huddo i feddyliau dynion ieuainc na feddylient, bythefnos yn ol, am ddim ond y football match nesaf, ac ystyriai yr Athraw I iai-it yr ennill yn ddirfawr, o safbwynt diwylliant llenyddol yn unig. Nid yw Cymry yn sylweddoli y fath drysorau sydd ganddynt yn eu hiaith. Y maent wedi addysgu eu plant am bedair-blynedd-ar-ddeg-ar- hugain fel pe na buasai emynau Pantycelyn yn bod. Nid ystyrir yr iaith yr ysgrifenwyd hwynt ynddi yn deilwng o sylw yn yr ysgolion elfenol. Y mae dyddiau yr ynfydrwydd hwn yn tynu i'r terfyn, ac yr oedd yn dda gan yr Athraw fod a llaw mewn tynu allan gynllun newydd gwell. Y mae Pwyllgor Addysg sir Gaernarfon wedi derbyn cynllun sy'n gwneyd dysgu Cymracg yn orfodol yn holl ysgolion y sir. Mae Morganwg a Marion wedi gwneud yr un modd, a curedai yr Athraw y bydd i siroedd eraill ddily,1 eu hesiampl. Dywedodd yn Mhwyllgor Caernarlon y credai y gwnclai y cynllun hwn fwy drus grefydd a moesoldcb yng Nghymru na'r holl siarad am addysg grefyddol, ac y mae digwydd- iadau y dyddiau diweddaf wedi ei gadarnhau yn ei farn. Anogai rieni, os cymerent ddyddordeb ym muddianau uchaf eu plant, i siarad Cymraeg ar yr aelwyd. Y Gymraeg 'ydyw y gallu mwyaf er daioni a fedd Cymru.