Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
3 articles on this Page
Hide Articles List
3 articles on this Page
Advertising
Advertising
Cite
Share
"STORIES OF WALES," By LLEWELYN WILLIAMS. See Page 8. 11
Advertising
Advertising
Cite
Share
OUR SPECIAL PRIZE OFFER. Most Interesting Competition, See Page 8.
Enwogion Cymreig.—XV!. Yr…
News
Cite
Share
Enwogion Cymreig.—XV!. Yr Athro John Morris Jones, M.A. Pwy a rif dywod Llifon ? Pwy rydd i lawr wyr mawr Mon?" FELLY y gofynodd Goronwy, heb ddim petrusder beth fyddai yr ateb. Ym mhob cenhedlaeth profa gwyr Mon mai gwae i'r neb a geisio eu rhoddi hwy i lawr. Ac ym mhlith yr holl feibion a fagodd Mam Cymru, un o'r rhai anhawddaf i'w roddi i lawr yw yr Athro Cymraeg yng Ngholeg y Gogledd. Un John Morris Jones a fedd Cymru, ac a fedd y byd, o ran hynny, a'r Athro ym Mangor yw hwnnw. Llwyddodd ef cyn bod yn ddeugain oed i rwymo ei enw a'i bersonoliaeth ynghyd mor dynn fel nas dichon neb eu gwahanu rnwy. Pe dilynasai arfer ei dylwyth John Morris fuasai, oblegid cymeryd enw priodol y tad yn gyfenw a wnaeth ei hynafiaid am bedair cenhedlaeth o leiaf. A Morris Jones oedd enw ei dad yntau. Eithr rhoddodd ef ffordd i'r dull diweddar mor bell ag i ganiatau i'r Jones ddod i mewn, ac nis gall efe ei hun na neb arall ei droi allan bellach. Pe rhoisai ffordd i'r dull diweddar yn hollol John Jones yn unig fuasai. Felly rhyw gyfaddawd rhwng y ddeuddull yw yr enw. Ac fel y mae yr enw, felly hefyd y mae yr hwn a'i pia. Mae Yr Hen a'r Newydd yn Cydymuno ynddo i wneyd i fynu bersonoliaeth a chymeriad ac athrylith o arbenigrwydd nodedig sydd yn allu aruthrol ym mywyd a hanes ein cenedl heddyw. O'i gariad at Gymru Fu y tardd ei wasanaeth i Gymru Fydd, ac yng Nghymru Fydd fe wel holl ddyheuadau Cymru Fu yn cael eu boddloni. Ganwyd ef yn Nhrefor, Llandrygarn, tua deugain mlynedd yn ol. Yn Llanedwen y der- byniodd yr addysg gyntaf, ac wedi hynny yn Y sgol y Bwrdd, Llanfairpwllgwyngyll. Ei dad. yn fwy na neb arall a roes i Lanfair yr ysgol honno. Gwyddai Morris Jones yn well na'i gymydogion beth oedd gwerth addysg, oblegid buasai unwaith yn ysgolfeistr, ac aethai drwy gwrs o barotoad yn y Bala ac yng Ngholeg Athrawol Boro' Road. Yr oedd erbyn hynny Wedi ymsefydlu mewn masnach yn Llanfair, a thynnodd wg llawer o bobl fwyaf cyfrifol yr I? ardal arno ei hun oblegid y rhan flaenllaw a gymerai i gael Bwrdd Ysgol i'r lie. Gwnaethant eu goreu i'w ddrygu yn ei amgylchiadau, ond yr oedd ei argyhoeddiadau yn rhy gryfion i erledig- aeth felly ei roddi i lawr. Ieuanc iawn ydoedd y bachgen John y pryd hwnnw, eto mae'n amlwg fod yr helynt honno wedi gadael argraff ddofn arno. Pan yn bur ieuanc anfonwyd ef i Ysgol y Friars, ym Mangor, oedd ar y pryd o dan ofal Mr. Lloyd, a ddaeth yn Esgob Bangor ymhen blynyddau wedyn. Pan symudodd Mr. Lloyd o Fangor i Aber- honddu i fod yn Brifathraw Coleg Crist, aeth John Morris Jones gydag ef. Ond bu raid i'r bachgen ddychwelyd adref cyn pen ychydig fisoedd oherwydd i glefyd ymaflyd ynddo. Yr oedd hyn yn 1879. Yn ystod yr amser y bu gartref tywyllodd ei holl, ragolygon. Cymerwyd y tad egwyddorol a thyner ymaith gan angau. Aeth mynd i'r coleg allan o'r cwestiwn. Helpu ei fam weddw yn y fasnach oedd ei ran ef bellach. Ac adref y bu am yn agos i flwyddyn a hanner. Ond yn gynnar yn 1881 daeth llythyr oddiwrth yr athraw caredig yn ei wahodd yn ol ar delerau mor fanteisiol fel y barnodd ei fam ac yntau y dylid eu derbyn. Bu yn Aberhonddu nes yr YR ATHRO JOHN MORRIS JONES, M.A. ennillodd ysgoloriaeth o ^80 yng Ngholeg yr Iesu, Rhydychain. Graddiodd ym mhen pedair blynedd, a rhoed iddo ysgoloriaeth Meyrick o ^80 modd y gallai dreulio blwyddyn arall i astudio Cymraeg. Yn 1890 penodwyd ef yn Ddarlithvdd Cyntaf mewn Cymraeg yng Ngholeg y Gogledd, ac yno y mae wedi aros, ond ei fod yn Broffeswr ers llawer dydd. Wyth oedd nifer ei ddosbarth pan ddechreuodd ym Mangor, yn awr rhifa o bedwar ugain i gant -y dosbarth Cymraeg lliosocaf yn y byd—ac y mae pob disgybl fu ganddo yn crt du nad oes ar y ddaear athraw hafal i John Morris Jones. Er mor wahanol yr ymddangosai y bwlch yn ei yrfa ysgol ar y pryd, eto profodd yn fendith werthfawr iddo ef ei hun ac i Gymru. Dyna y pryd y dysgodd Ramadeg Cymraeg a chyng- hanedd, ac y dechreuodd ymhyfrydu ym marddoniaeth a lien ei genedl. Cymerodd Ceiriog, a Goronwy, a rhai o'r hen feirdd feddiant o'i galon. Ar ol dychwelyd i Aber- honddu darganfyddodd Dafydd ap Gwilym, ac ni fu fawr swyn iddo wed) n mewn unrhyw gangen o astudiaeth oddigerth iaith a lien Cymru. Yn Rhydychain, drachefn, daeth i gyffyrddiad a'r Prifathraw John Rhys, ac er dydd eu cyfarfyddiad cyntaf y mae efe i'r gwr enwog hwnnw yn loan y Disgybl anwyl." Efe fu a'r llaw flaenaf yn sefydlu Cymdeithas Dafydd ap Gwilym." Gwawdiwyd llawer ar y Gymdeithas honno ac a'r Gymraeg Rhyd- ychain," ond y mae yr egwyddorion ieithyddol y dadleuai drostynt erbyn hyn yn cael eu cyd- nabod a'u mabwysiadu gan bob un a haedda ei alw yn llenor Cymreig. Rhoes ei erthyglau medrus a miniog mewn amddiffyniad i amcanion y Gymdeithas agoriad llygaid i laweroedd o Gymry ieuainc na feddent cyn hynny unrhyw syniad am dyfiant naturiol a chywirdeb iaith, nac am fireinder llenorol. Cyn gadael Rhyd- ychain adgyfrodd "Lyfr yrAncr" o lawysgrif cyn hyned a 1346 sydd yn llyfrgell Coleg yr Iesu, a chyhoeddwyd y cyfryw yn ddiweddarach gyda'i nodiadau ef arno. Fel Ysgrifenydd Pwyllgor yr Orgraff disgynodd pwys y gwaith o barotoi yr adroddiad arno ef, a meda Cymru fwyfwy beunydd o ffrwyth y llafur a'r gwasanaeth hwnnw. Golygodd hefyd gasgliad o Lythyrau Goronwy Owen." Ond nid yw prif gynnyrch ei lafur ar ran Cymru a'i hiaith wedi ei roddi i'r byd eto. Daw hwnnw yn barod cyn diwedd y flwydd) n hon fe hyderir, ac yna bydd genym Ramadeg Cymraeg wedi ei adeiladu ar seiliau anianawd naturiol a chynhenid ein hiaith yn lie ar fympwyon a thybiaethau. Y mae Coleg yr Iesu wedi rhoddi iddo gymmrcdoriaeth modd y gallo gwblhau a dwyn allan y gwaith hwn. Ni ddylid ar un cyfrif anghofio crybwyll ei fod newydd lwyddo i berswadio Pwyllgor Addysg Sir Gaernarfon i fabwysiadu cynllun i ddysgu Cymraeg yn yr ysgolion elfenol. Nis gallwn ddwyn y braslun hwn i derfyn heb gyfeirio ato fel Bardd a Beirniad. Nid oes dadl nad allasai ragori fel bardd pe wedi rhoddi ei fryd ar hynny. Canodd lawer o awdlau ac englynion a thelynegion a brofant fod awen y Monwysion ynddo. Ond fel beirniad