The London Kelt

YMWELIAD YE ARCHDDERWYDD. ') I.. 'l Y BEIBL. Llyfr difai a Llyfr deufyd-yw y Beibl Y mae'n bur ei ysbryd; Llyfr heb ail a Llyfr bywyd Yw hwn i bawb yn y byd HWPA MUX. Traethu cenadwri y Llyfr yma oedd prif neges yr Archdderwydd-neu'r Parch. Row- land Williams, a rhoddi iddo ei enw pre- gethwrol-ar ei ymweliad a Llundain y Sul diweddaf, a llanwodd y pwlpud \n Nghapel y Boro yn y boreu, ac yn y Tabernad yn yr hwyr. Yr oedd blynyddau lawer er pan fu yr hybarch fardd-bregethwr yn gweinidogaethu yma o'r blaen; ac, yn wir, oddiar ei ym- adawiad yn 1880 i'r wlad, ar ol bod yn fugail llwyddianus ar hen eglwys Fetter Lane am fiynyddau, ni welwyd ef ond yn anaml yn y Brifddinas. Hyny, yn ddiau, oedd y rheswm iddo gael y fath groesaw caredig y tro hwn a'r fath gynulliadau mawrion i wrando arno ac er fod poeth- der yr bin yn fawr a'r oedfeuon yn anghy- surus i'r eithaf, bu'r canoedd yn amynedd- gar iawn, o barch i'w henaint a'i enw da, i wrando am oriau o dan ei bregethau arbenig, a nodweddiadol o'i gyfansoddiad ef. Er yn dal i edrych yn wr golygus, a gwynebpryd hardd, yr oedd yn amlwg fod dyddiau amser wedi effothio llawer arno oddiar y bu yma o'r blaen Mae'r cam wedi byrhau a'r ysgogiad wedi aratu, ac er fod y Uygaid yn dal yn eu tanbeidrwydd mae y llais soniarus a nerthol wedi cilio bron yn llwyr. Teifl machlui haul ei belydrau o'r diwedd ac ar ol oes faith a gweithgar, nis gellir achwyn eitbr yn hytrach lawenhau fod yr hen wron v;edi ei arbed cyhyd ac wedi gwasanaethu ei genedl mor ffyddlon ac urddasol-yn ei lien yn ogystal ag yn ei phwlpud-ar byd y blynyddau meithion hyn. Wedi cyrhaedd dros ei bedwar ugein mlwydd, nis gellir disgwyl am yr hoywder a'r nerth a'i nodweddai yn y blynyddoedd gynt. Yn oedfa'r boreu, mewn capel cryno fel adeilad y Boro, caed traethiad gweddol hyglyw ganddo. Ond erbyn yr hwyr, yn eangder Capel y Tabernacl, yr oedd y llais wedi cilio a'r hyawdledd wedi fioi a phrin haner y gynulleidfa a allasent ddal ar eiriau swynol y pregethwr. Pwnc ei draethiad yn y boreu oedd y dywediad hwnw o lyfr Daniel, "Ti a bwys- "Wyd yn y clorianau ac a gaed yn brin"; a'r mater arbenig oedd ganddo i'w gyflwyno oedd, fod Duw yn pwyso neu yn profi pob dyn, heb un gwahaniaeth ar y ffordd i'r farn. "Mae-'n ddiameu meddai, "y clywch chi o'r pwlpud mai yn y Farn ca' pob peth eu pwyso. Mae hyn, mewn rhan, yn wir- ionedd; fe brofir miliynau yn y dydd hwnw; ond yn ol g eiriau y testyn, y mae Duw yn profi pob dyn ar y ffordd i dragw\ddoldeb. Gwobrwyir pawb yn ol ei waith, a'r foment y mae dyn yn marw y mae ei sefyllfa dra- gwyddol yn cael ei phenderfynu-y foment y bydd dyn anuwiol iarw y mae yn cael ei |e—a'r un fath y dyn da hefyd. Pe baent i aros hyd y farn cyn eu profi, buasai'r dyn da wedi colli llawer o'r mwynhad addaw- edig," &c. Yn yr hwyr yr oedd Capel y Tabernaci yn orlawn, a chaed traethiad maith ganddo ar eiriad o 2 Pedr: Eithr ni a welsom ei Jawredd ef" &c., a chaed pregeth faith ganddo eto; ond yn anffodus nid oedd yn glywadwy iawn; ac mai meddwl am yr Archdderwydd, gyda'i lais trydanol gynt, yn Dietbu gwneyd ei hun yn fclywadwy yn y Tabernaci yn beth hynod. Caed gwasanaeth rhagorol, er hyny, a sicr i'r gynulleidfa twynhau yr hen wron pe ond am adgofion y dyddiau gynt. Boed iddo gael nawnddydd tawel ar lan lllôr y Rhyl i fwynhau o'r seibiant a'r hedd- Weh a haedda ar ol ei lafur hirfaith dros ei 'Wlad a'i bobl.

EISTEDDFOD YN AFFRICA, Mae dydd Gwyl Buddug, ar y 24 o Fai, yn fwy pwysig gan Gymry'r Transvaal nag hyd yn oedd ddydd Gwyl Dewi. Dyma'r dydd eleni ar ba un y caed Eisteddfod Flyn- yddol y Transvaal, a chaed cynulliadau pob- logaidd yn )r Wyl a gynhaliwyd ar y diwrnod hwn yn Johannesburg. Cynhaliwyd yr Wyl dan nawdd y Gym- deithas Gymreig, amcanion yr hon yw cadw yn fyw em nodweddion cenedlaethol yn y rhan bellenig hon o fyd, a chan mai Mr. E. H. Parry—brodor o Feirionydd—yw'r llyw- ydd eleni, sicrhawyd eisteddfod gampus taxi ei ofal. Y ilywydd yn nghyfarfod y prydnawn vdoedd Arglwydd Milner ei hun, ynghyd a'r Parch. Glyndwr Davies a Tal o Fon yn ar- weinyddion. Yn ei araeth, dywedodd Milner y carai roddi ei gynorthwy bob amser i unrhyw fudiad oedd yn amcanu i hyrwyddo medrus- rwydd yn y celtau cain, ac i gadw i fyny lenyddiaeth dda yn mha iaith bynag y bo. Yr oedd hynodrwydd y Cymry am feithrin y pethau hyn yn fyd-hysbys. Er mai dyma ei ymweliad cyntaf ag unrhyw Eisteddfod, hyderai bellach mai nid dyma yr olaf. Ar ddiwedd yr araeth anerchwyd ef fel hyn gan Tal o Fon Brawd-Lywydd drwy ei bryder-a ddaeth I hedd yw Lord Milner Rhag gelyn i'n gwlad dyner, Twr yw ef saif, tra fo ser. I Affrig mae'n deyrn eff-ro-a noddwr Llenyddiaeth y Cymro Ei bur aidd yw nartih ein bro- Hyaod arwr di-wyro. Yn yr hwyr caed cynulliad mawr arall, a llywyddid gan Mr. f. R. Price, C.M.O., a chafodd yntau y beirdd i'w anerch fel yma: Llawn 0 sel yn mhob lle'r elo-yw Price Camp yw rhoi sen iddo Brwd yn ei waith, llwydda'n bro Ag amayw ddonian'r Cymro. Enwog wroft gwladgarol—a hoyw Lywydd Eisteddfodol; Gwnaeth ei hun yn ddymunol—drwy feithrin Gwin-odlau gwerin fo'n genedlgarol. Caed cystadlu rhagorol yn y gwahanol adranau a rhoddwyd canmoliaeth arbenig i'r lleiswyr. Yr oedd tri o gorau yn ymgeisio ar yr anthem, (Teyrnasoedd y Ddaear (Ambrose Lloyd). Un cor o Is-Ellmynwyr (Dutch), cor o Fordsburg, a chor o dan arweiniad Mr. L. K. Glenton, A.T.C.L.,—yr olaf yn enill y wobr. Bu gornest galed rhwng dau o gorau meibion ar y gydgan, The Monks war march" (Dr. Parry). Cor Mr. Hugh Gwynn yn fuddugol. Cafwydgwledd ardderchog ar yr unawdau -y Mri. Harry Evans a John Jones yn profi eu hunain yn denorion gwych. Yr oedd safon y dadganiadau gan y sopranos a'r con- traltos yn uchel iawn, a rhaid nodi y bon- eddigesau Muriel Hosben, Kathleen Hutchin- son, Norah Gillman, E. Mather a Nellie Jones am eu canu gogoneddus. Heriwyd pawb o'r bron yn yr adran len- yddol gan arwr o Ffestiniog, sef Mr. R. A. Thomas (Athron). Llethwyd ef bron a gwobrwyon ac anrhydedd am ei draethodau a'i englynion grymus. Dywed y beirniad (Mr. Dyer Davies), yn yr adran gelfyddydol, am waith y darlunydd buddugol yn yr oil paintings, ei fod yn ddigon da i gael ei osod mewn unrhyw un- rhyw arddangosfa, a phe byddai y wobr yn haner can'punt buasai yr ymgeisydd yn deilwng o honi. Yr oedd Cymry'r ddinas euraidd wedi rhoddi eu nawddogaeth yn gyffredinol i'r wyl, a throdd y cyfan yn llwyddiant per- ffaith. Bwriedir cynal Eisteddfod yno yn flynyddol, a chan fod y fath nifer o dalentau disglaer ar y Rand ar hyn o bryd, nid gwaith anhawdd fydd cael cynulliadau poblogaidd a llwyddianus ar bob amgylchiad o'r fath.

YR AMGUEDDFA A'R LLYFRGELL GYMRAEG. Dydd Iau, yr wythnos ddiweddaf, bu nifer o Aelodau Seneddol Cymreig ynghyd a boneddigion blaenllaw y genedl yn ym- ddangos ger bron Mr. Austen Chamberlain, yr hwn, fel Canghellydd y Trysorlys, sydd a gofal arian y wlad yn ei law. Myned yno, oeddent, yn ddirprwyaeth i ofyn am gyrn- orth arianol tuagat sefydlu Amgueddfa a Llyfrgell Gymraeg er mwyn eu gosod yn ol y cynllun a gynygiwyci yn ddiweddar. Cyf- lwynwyd y ddirprwyaeth gan Syr Alfred Thomas, A.S a chynwysai Arglwydd Aber- dar ar Seneddwyr canlynol—Mr. Lloyd- George, Milwriad Pryce Jones, Mr. S. Smith, Mr. Frank Edwards, Mr. William Jones, Mr. Alfred Davies, Mr. H. Lewis, Mr. H. Kob- erts, Mr. G. T. Kenyon, Mr. Brynmor Jones, Mr. Lloyd Morgan a Mr. C. Morley hefyd, Syr Isambard Owen, Dirprwy-Ganghellor Prifysgol Cymru Dr. R. D. Roberts, Dir- prwy-Ganghellydd Ieuengaf; Mr Ivor James. Cofrestrydd Mr. R. W. Roberts, Cyngor Sir Fan; Maer a Chlerc Tref Caerdydd y Prifathro Roberts, Coleg Aberystwyth Syr Charles Phillips, ac ereiil. Dywedodd Syr Alfred Thomas, A.S fod yr holl bleidiau yn Nghymru yn ffafr y cynllun. Eglurodd Syr Isambard Owen y bwriedid i'r greirfa fod yn bedair rhan. Byddai i'r llyfrgell gynwys nid yn unig gasgliad o hen lyfrau Cymreig a llawysgnfau, ond defn- yddid ht hefyd er cadw llenyddiaeth a gy- hoeddwyd ) n Nghymru, neu a berthynai i Gymru. Amcangytrifid y byddai i'r greirfa gostio 40,OOOP i'w hadeiladu, a 8ooop y liwyddyn i'w chynal, ac y buasai y llyfrgell yn costio 20,000p a 2000p at ei chynal. Rhoddid y mater o ddewis y lie yn nwylaw y Cyfrin-Gyngor. Cefnogwyd y cais gan Mr. H. Lewis, A.S., Arglwydd Aberdar, a Mr. Kenyon. Dywedodd Canghellor y Drysorfa y gwelai fod y ddirprwyaetn yn cynrychioli y teimlad yn Nghymru. Gobeithiai ef na buasent yn meddwl ei fod yn grach-feirniadol pan ddy- wedai'wrth basio nad oedd dim yn gwastad- hau gwahaniaethau politicaidd, neu rhyw anghyd-ddealltwriaeth arall, yn well nag ymosodiad cyffredinol ar y Trysorlys. Add- efai eu bod wedi cyflwyno achos o deilyng- dod ger ei fron, a bod eu symudiad wedi gwneyd cynydd mawr mewn atebiad i aw- grymiad a wnaed gan gynrychiolydd cyn- Ganghellor y Drysorfa. Cydymdeimlai a'r cynllun, ac addawodd roddi ystyriaeth ffafr- iol iddo pan yn darpar amcangyfrifon y flwyddyn nesaf, ar yr amod fod cyflwr ar- ianol y wlad yn ffafriol i roddi cymorth (cymeradwyaeth). Ar gynygiad Mr. Brynmor Jones, a chefn- ogaeth y Milwriad Pryce Jones, diolchwyd i Ganghellar y Drysorfa am roddi derbyniad i'r ddirprwyaeth.