Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
2 articles on this Page
" LLAWDDEN " A CHENEDLAETH-OLDEB.
LLAWDDEN A CHENEDLAETH- OLDEB. Ar ol coroni'r Bardd ym Mangor a gorphen ag adran lenyddol a Chymreig yr hen wyl, caed blasusyn nad oedd wedi ei osod ar y rhaglen, sef araeth fer gan Ddeon Tyddewi. Yr oedd yr hybarch Ddeon newydd ddod i'r Gogledd o Gymanfa'r Eglwyswyr yn Aber- ystwyth, a da oedd iddo wneyd hyny oherwydd gosododd fwy o wir genedlaetholdeb yng nghalonau y bobl, a mwy o ysbrydiaeth y gwladgarwr Cymreig yn eu tueddiadau nac a gaed gan holl droion a chynulliadau yr wyl. Y mae plant y genedl bob amser yn ad- nabod caredigion y genedl, a phan welwyd Llawdden ar y llwyfan, bu raid iddo roddi araeth ar unwaith-araeth heb na pharotoad na thestyn, dim ond yr ysbryd cenedlgarol yn tori allan yn ei gyflawnder, a thrueni fuasai colli ei eiriau amserol a chraff. Dyma syl- wedd ei draddodiad "Yr oeddwn wedi clywed yn y Deheudir," meddai, fod yr Eisteddfod yn debyg o farw ym Mangor, ac felly daethum o gesail y greadigaeth ym mheilafoedd sir Benfro cyn gynted ag y gallwn i gclli deigryn ar ei bedd ac i dalu y warogaeth olaf iddi. Wedi cyr- haedd, gwelais nad oedd yr Eisteddfod yn marw, ond yr oedd wedi cyfnewid ei dillad o wlanen cartref am sidanau y Sais. Buasai yn well genyf er hyny weled ei morwynion glan a phrydferth yng ngwisg gwlan defaid Cymru. Edrychent cyn hardded, a dyweyd y lleiaf. Pan gyrhaeddais Fangor y noson cynt, adgof- iwyd fi am amser dedwydd 40 mlyriedd yn ol pan adnabu'm y ddinas gyntaf, a'r pryd hyny trigai ynddi ddau hen wr yr oeddwn yn hoff iawn o honynt. Un o honynt oedd y Deon Cotton, hen glerigwr, mor garedig a doniol a'r un a wisgodd gios penglin erioed (chwerthin). A'r llall oedd y Parch. Arthur Jones, D.D., hen gyfaill calon i mi ac i'r Deon. Yr hyn a hynodai Dr. Arthur Jones oedd, nad oedd yng Nghymru y dyadiait hyny ond dau neu dri a feddai y radd 0 D.D.; ond erbyn heddyw yr oeddynt mor lliosog a meillion Mai,-ond bendith Duw ar bob un o honynt (cymeradwyaeth), Yr oedd yr Eisteddfod wedi myned yn uchel iawn erbyn heddyw, a'r bardd coronog, er mor ieuanc ydoedd, newydd raddio yn M.A., ac nid oedd rhyw lawer er pan fu efe yn y coleg ym Mangor. Erbyn heddyw nid oedd raid i'r Cymro fyned o'i wlad ei hun i gael yr addysg; a'r urddau uchaf yr oedd yn bosibl eu caeL Gallai eu derbyn yn ei Brifysgol ei hun oedd dan nawdd y Brenhin, ac i ba un yr oedd: Tywysog Cymru yn Ganghellydd (cym)., Hynodid diwedd y 18ied ganrif gan ddiwygiadf crefyddol cryf, a diwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg gan ddiwygiad addysgol pwysig, Na ato Duw iddynt ysgaru rhyngddynt— gwybodaeth a gras, addysg a chrefydd. Dysg yn y pen, a gras yn y galon, oedd eisietr, arnynt bob un. Bu amser pan arferai y Cymro synied yn rhy fach am dano ei hun, a phan adawai i estroniaid ei wthio o'r neilldi» yn ei wlad ei hun. Gwas i weision fu yr hen labwst meddal, tawel, llonydd, ymostyngar a. dioddefgar (chwerthin), Dyna fu'r Cymro, Ond yr oedd yr hen lane yn dechreu dihunc* (cym). Oedd; yr oedd bywyd yn yr hen lew wedi'r cwbl; ac yr oedd eisoes wedi enilf iawnderau na freuddwydiodd ei gyndadau, erioed am danynt. Ond yr oedd ganddynt lawer iawn eto i'w henill. Yr oedd ganddynt bentrefi ymhob cwr o Gymru oedd yn warth f, wareiddiad, a miloedd o bobl yn byw mewn Heoedd lie yr oedd iechyd, syberwyd a gwedd- eidd-dra bron yn bethau gwyrthiol. Dywedai hyn yn wyneb yr aelodau Seneddol oedd yno,, a gwelai un o honynt yn eistedd o'i flaen. Yr oedd yn warth i'r wladwriaeth fad pobl onest,. pobl ddiwyd, yn gorfod byw lie na wnaethai cwn hela'r ysweiniaid byth dynu anadl. Cyflwr. pentrefi Cymru ddylai fod pwnc y dydd o hyn- allan. Gobeithiai eu bod oll yn byw EfengyJ y Groes, ac a'u holl egni am ei lledaenu dros wyneb y ddaear. Yr oedd ganddynt genhadon; dewr ar Fryniau Cassia, ac ynghanol yn India- ac mewn gwledydd ereill. Na fydded iddynt anghofio y Cenhadwr Griffith John, Cymro C" Forganwg, a'r cenhadwr mwyaf llwyddianus y dyddiau hyn yn yr holl Ymherodraeth Chineaidd. Ond dylent yng Nghymru gofio. fod y fath beth a chrefydd y corph a chrefydd, yr enaid hefyd :— Da i bawb cynildeb yw A thad i gyfoeth ydyw." Beth ddylai fod eu gwaith yn ystod yr ugeinfed ganrif ? Gweithio allan eu hiachaw- dwriaeth eu huncin. Na fydded iddynt ddis- gwyl i'r dieithriaid wneyd unrhyw beth dros- tynt. Disgwyl gormod ar ddieithriaid fw melldith y Cymry yn yr oesoedd gynt. Ni,, ddylai fod felly. Ni ddymunai feithrin culni) yn y genedl. Nid Cymru i'r Cymry ar draul ereill, ond lie byddo gallu, cymhwysder st chymeriad, dylai y Cymro gael chwareu teg yn ei wlad ei hun. Eu gwlad hwy ydoedd hL Ni ddymunai efe brophwydo 'chwaith, ond? yr oedd yn rhaid iddo ddyweyd y byddai i'r Cymry Berchenogi eu gwlad, y mynydd a'r mor, pan fyddai holl feddau'r byd ar un gair yn agoryd. Wrth wyr a gwrag-edd ieuainc Cymru dymunai ddyweyd Glynwch wrth yr hen iaith, gwasanaethwch yr hen genedl bydd- wch ffyddlawn i'w Beibl; meithrinwch yr hen grefydd, ac anrhydeddwch goffadwriaeth y cyd-dadau (cym). Rhyfeddai wrth edrych o- gylch y babeli na welai enw yr ArchddiacoB Griffiths a pha le yr oedd darlun Tom Ellisr ysbryd yr hwn oedd yn fyw yn y genedl. Yng' Nghasnewydd y gwelodd efe ef ddiweddaf—- yr anwyl Dom Ellis, sirioldeb yn ei lygaidy. hawddgarweh ar ei rudd, ac mor hoenus a'r ehedydd, ond erbyn hyn y peth goreu allent ddisgwyl fyddai gwiriad yr hen ernyn Melus fydd y fwyn gyfeillach Yn y tragwyddoldeb maith.
Byd g A"I --R CBan.
Byd g A"I --R C Ban. Gan PEDR ALAW. ['\PENDENNIS," LOUGHTON.] GWYL GERDDOROL WORCESTER. Yr oedd hon yn llwyddiant mewn ystyr arianol a cherdd- orol. Rhoddwyd ynddi gefnogaeth helaeth i weithiau cyfansoddwyr Seisnig, ac am hyny y mae y pwyllgor i'w ganmol yng ngwyneb y ffaith ei bod yn ryw fath o ffasiwn i gefnogi cerddoriaeth dramor. Gwir mai ar y Cyf- andir y mae, ac y bu, y cerddorion mwyaf a welodd ein byd ni, ond nis anghofiodd pwyll- gor Gwyl Worcester y gall cerddorion car- trefol gynyrchu darnau gwerth eu gwrandaw. Yrahlith y gweithiau pwysig yno, ceid yr eiddo Mr. Hugh Blair, sef u Can Deborah a Barac." Nid yw y gwaith yn hollol ar linellau yr "oratoria," ond cydnabyddir ei fod yn wreiddiol a gafaelgar. Da yw gweled Mr. Blair yn cael yr anrhydedd o gyflwyno ei waith yn ninas Worcester ac yn y Cathedral lie y bu efe yn organydd amser yn ol. Gwaith pwysig arall a berfformiwyd yn yr Wyl hon ydoedd yr eiddo Dr. Elgar, sef U Breuddwyd Gerontiusond yn anffodus, barnodd yr awdurdodau yn ddoeth adael allan ranau o'r gwaith, gan dybied nad oeddynt addas i le mor gysegredig a'r Cathedral. Y mae'r mater wedi achosi Uawer o deimlad anhapus, gan y gwyddid fod darnau llai cysegredig na'r eiddo Dr. Elgar yn cael eu cyflwyno yn eu cyfanrwydd. Y ffordd oreu, i'n tyb ni, fyddai cynhal y gwyliau hyn mewn adeilad anghysegredig; a hyderwn y bydd yr helynt hwn ynglyn a gwaith Dr. Elgar yn foddion i ddwyn y cyfryw drefniant oddiamgylch yn y dyfodol-yng ngwyneb y ffaith fod darnau bydol a chysegr- -edig yn gwneyd i fyny waith y gwyliau. Pe cysegredig fyddai yr oll, yna nis gellid gwell He na'r Cathedral neu'r Capel. Gwaith pwysig ydyw yr eiddo Dr. Walford Davies, sef Y Demi," ond y mae'r critics yn bur groes eu barn am dano. Dywed rhai nad oes ynddo fawr prydferthwch, a'i fod yn ddyrys odiaeth. Ereill a dystiant fod y gerdd- oriaeth yn urddasol a phrydferth, ond fod y gwaith wedi ei gynllunio yn ddrwg. Dywed un tod y rhan gerddorfaol yn fwy trystiog na dylanwadol, tra y dywed un arall ei bod yn rhagorol Canwyd rhan o waith Dr. Horatio W. Parker, sef "St. Christopher," yn ystod yr yr wyl hon, a rhoddodd y gwaith argraph dda ar y beirniaid a'r dorf, a mawr fydd y dis- gwyliad am glywed y gwaith yn gyflawn yng Ngwyl Bristol. GWYL GERDDOROL NORWICH. Bydd hon yn dechreu ar yr 21 o'r mis nesaf, a gwelwn fod gwaith newydd o'r eiddo Edward German yn cael ei chwareu yno, o dan arweiniad y cyf- ansoddwr. Y cantorion proffesedig fyddant Mrs. Albani, Mrs. Clara Butt, Miss Ada Crosley, Miss Kate Moss, Miss Macintyre, Miss Broom, Mrs. Kirkby Lunn, Mrs. Blanvelt, Miss A. Nicholls, Mri. Ben Davies, Robert Radford, Andrew Black, H. J. Brookes, George Stubbs, William Green, Kenerley Rumford. Bydd hon yn wyl gwerth i ddarllenwyr y CELT ei mynychu, os gallant; ond ni ddylent anghofio Gwyl Caerdydd. wrth gwrs I CERDDORIAETH Y SABOTH. Rai' wythnosau yn ol, galwasom sylw at y ffaith fod Cynghor Trefol Rhyl wedi penderfynu, ar ol cryn ymdrafodaeth, i ganiatau i'r band chwareu darnau ar y promenade ar y Sul. Gwelwn yn awr fod y Parch. Henry Ebben, Bournemouth, yn gwneyd ei oreu i orchfygu dylni Sabothol y dref brydferth hono, drwy wasgu ar y Cynghor Trefol i ddarparu cerddoriaeth i'r dref ar y Saboth, ac y mae llawer iawn o'i gyd drefwyr yn ei gefnogi. Y mae y Saboth yn myned yn llai c\ segredig o hyd o leiaf o ran yr allanol, CYNGHERDD MADAM PATTI. Fel hyn yr ys- grifena gohebydd atom o'r wlad o barth i'r cyngherdd hwn :—" Cynhaliwyd un o'r cyng- herddau goreu fu yng Nghymru erioed ychydig ddyddiau yn ol yn Aberhonddu. Yr oedd prif gantores y byd-Madam Patti, yn ei hwyliau goreu; a chafodd y dorf enfawr wledd fendigedig wrth ei gwrandaw. Yr oedd Mr. Santley, y prif faritone, mewn llais ardderchog hefyd. Ni esgynodd Mr. W. Trevor Evans, y tenor Cymreig enwog, erioed mor uchel ag a wnaeth yn y cyngherdd hwn. Nid yn unig cafodd dderbyniad brwdfrydig, ac aii-alwad bob tro y canodd, ond gorfododd y dorf iddo roddi encore eilwaith hyd yn oed ar ol un o ganeuon ydoedd wedi ganu eisoes fel encore. Mae Trevor Evans wedi gwneyd ei enw, ac nid anghofiodd hefyd ganu ddwy- waith yn yr hen Gymraeg anwyl, er mai yng nghyngherdd Madam Patti yr oedd." < Dyma fel y sieryd y Westminster Gazette am Mr. Evans:- II Mr. Trevor Evans made the hit of his life at the Patti concert at Brecon the other day. He was not only received amidst a scene of the wildest enthusiasm after each of his songs, but was compelled to bow his acknowledgments three times after one of his encore songs, and even then the immense audience would not be satisfied until he had actually sung again. He thus had the unique experience of having to respond to an encore on the top of another encore song, and this at a Patti concert. He has established him- self in the hearts of his countrymen."