Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
2 articles on this Page
RHAMANT ADDYSG CYMRU.
RHAMANT ADDYSG CYMRU. GAN MR. T. MARCHANT WILLIAMS. "Rhamant Addysg Cymru" oedd testyn papyr dyddorol a draddodwyd gan ynad cyflogedig Merthyr—Mr. T. Marchant Wil- iams—o flaen Cymdeithas Anrhydeddus y Cymmrodorion yn Llundain yr wythnos cyn y diweddaf. Yn y blynyddau diweddaraf hyn, nid oes neb wedi cymeryd mwy o ddyddordeb yn mhynciau addysgol Cymru na Mr Williams, a tharawiadol o hapus felly oedd ei gael i roddi 'chydig o hanes ei hoff bwnc o flaen aelodau Cymdeithas sydd wedi gwneyd y fath waith rhagorol o blaid addysg Gymreig yn ystod y ganrif sydd newydd derfynu. Dangosai Mr. Williams yn ei bapyr yr elfen ramantus a nodweddai hanes dadblygiad pob cangen o'r gyfundrefn addysg bresenol yn y Dywysogaeth. Desgrifiodd gcdiad addysg Gymreig o'r flwyddyn 1843 yn mlaen gan roddi darlun o honi y pryd hwnw ac o'i sefylifa yn bresenol. Parodd mesur Llywodraeth Syr R. Peel yn 1843 tuagat wella addysg plant mewn parthaullaw-weithfaol anfoddlonrwydd mawr yn mysg yr holl enwadau Ymneillduol yn Lloegr a Chymru. Er iddo gael ei ddes- grifio yn swyddogol fel mesur yn amcanu at hyrwyddo cyfundrefn addysg unedig ar sail goddefiad crefyddol, condemnid ef gan Ym- neillduwyr fel mesur y toriad mwyaf pen- dant ar egwyddorion cydraddoldeb crefyddol, a'r hwn, pe gwneid ef yn ddeddf, a g'ai yr effaith o dori i fyny yr ysgolion (ansectaraidd) Gwirfoddol presenol ac o osod addysg y dos- barth gweithiol dan reolaeth hollol ac unig Eglwys Loegr." Parodd y gwrthwynebiad a wnaeth yr Ymneillduwyr i'r mesur hwn iddo gael ei dynu yn ol yn ddioed. Ei werth i'r Cymry fu iddo agor eu llygaid i weled yr ystad res- ynus yr oedd addysg ynddi yn y Dywysogaeth. Os dechreuodd penod gyntaf rhamant addysg Gymreig gydag ymdrechion Griffith Jones, Llanddowror, a Madame Bevan, gan ddi- weddu gydag eiddo Thomas Charles, Bala, gorchuddia ar ail benod y cyfnod a ddech- -reua gyda 1843 gan ddiweddu gyda 1881, pan y gwnaeth y Pwyllgor Adranol ei ad- roddiad. Yr oedd gwelliant addysg yn mysg y dosbarth gweithiol dan fesur cynygiedig Llywodraeth Peel i gael ei effeithio yn hollol drwy ymdrechion gwirfoddol, neu, ynte, drwy ymdrech o'r fath gyda chynorthwy o'r Llyw- odraeth. Dyma y ddau ddewisiad oedd o flaen yr Ymneillduwyr, yr hyn a achosodd iddynt ymranu i ddwy blaid wrthwynebus. Cynwysai y gwirfoddqlwyr hollol yn Lloegr Edward Baines, Edward Miall, John Bright, &c., ac yn Nghymru Henry Richards, David Charles (Caerfyrddin), Caleb Morris, David Rhys Stephen, David Rees (Llanelli), Ieuan Gwynedd, &c. Daliai y rhai hyn fod yr ysgol yn sefydliad crefyddol, ac yn ffurfio rhan o beirianwaith yr Eglwys Gristionogol, ac nad oedd gan y Wladwriaeth, gan hyny, fwy o hawl i ymyryd a'i rheolaeth mwy nag a rheolaeth yr Eglwys ei hun. Ar y llaw arall, daliai llawer o Ymneillduwyr megis Dr. R. Vaughan, yn Lloegr, a Hugh Owen, Lewis Edwards (Bala), William Williams (A.S. dros Coventry), Henry Griffiths (Aberhonddu) Kilsby Jones, a John Phillips (Bangor), yn Nghymru, mai dyledswydd y Llywodraeth oedd hyrwyddo addysg boblogaidd, ac nad oedd derbyn cynorthwy oddiwrth y Wladwr- iaeth i amcanion addysg mewn un modd yn anghyson ag egwyddorion sylfaenol Ymneill- duol. Dilynodd llawer o groes ddadleu rhwng y pleidiau, yr hyn a rwystrodd lawer ar gynydd addysg yn Nghymru. Rhoes Mr. Williams sylw helaeth i ymdrechion Hugh Owen a John Phillips gyda Chymdeithas Ysgolion Brytan- aidd a Thramor, yr hyn a arweiniodd i gyn- hadledd o bleidwyr addysg wirfoddol gael ei chynhal yn Llanymddyfri Ebrill 9 a 10, 1844, y Parch David Charles yn y gadair. Pender- fynwyd i sefydlu ysgol i athrawon jn Nghjmru ac i wneyd pcb ymdrech i gyfarfcd anghenicn yr Ymneillduwyr htb gymhcrth o'r Wladwr- iaeth; ffurfio)d pwyllgor parhaol, ac yn Ion- awr, 1855, egoiw3d ccleg Komalaidd i'r amcan hwn mevn adeilad tjmhcrol, gyda Dr. Evan Davies yn Brifathraw sjmudwyd y coleg wedi hyny i Abertawe, daeth yn eiddo preifat i'r Prifathraw, jr hwn cedd yn un o athrawcn gcreu y genhcdlaeth o'r bleen. Yn y cyfncd hwn ihanedig cedd yr Ym- neillduwyr, ac felly aflwyddianus tra yr oedd yr Eglw) s yn un ac yn derbyn cymhcrth y Llywcdraeth, a llucsogwyd eu bysgolion dydd- iol yn fawr. Er 1856 y symudwyd i sefydlu coleg hyfforddiadol i athrawon jsgolionPry- deinig yn Ngc-gledd Cymru. Casglodd y Parch John Phillips 11 JOCOp mewn dwy flyredd i'r amcan hwnw. Agorwyd y coleg yn 1862, gyda Mr. Phillips fel ei Brifathraw cyr taf. Yr oedd ef (Mr. Williams) yn efrydydd yn y coleg hwnw yn 1S64-'5, ac yno y gwelodd Hugh Owen gyntaf. Yn 1854 cynhaliwyd cyfarfod yn nhy Mr. Thomas yn Llundain, yn mha un y CyflWjDOdd Hugh Owen gynllun i sefydlu yn Nghymru golegau cyffelyb i gol- egau y Frenhines a sefydlasid yn ddiweddar yn Iwerddon. Yn y cyfarfod hwnw yr oedd Samuel Roberts, Llanbrynmair, a Lewis Ed- wards, Bala. Yr oedd y wlad ar y pryd yn mhenbleth rhyfei y Crimea, ac ofer fuasai gofyn sylw na chymhorth y Llywodraeth at bwnc addysg. Yn 1863—wedi cryn ymdrafodaeth rhwng Dr. Nicholas, Mr. W. Williams, A.S., a Hugh Owen-penderfynwyd sefydlu Prifysgol i Gymru, a phenodwyd pwyllgor i gario allan y penderfyniad—Dr. Nicholas yn gadeirydd, Hugh Owen a'r diweddar Osborne Morgan yn ysgrifenyddion, W. Williams yn drysor- ydd, a Mr. Morgan Uwyd yn is-drysorydd. Collodd Hugh Owen luaws o'i gyfeillion mwyaf pybyr, ond daliodd ef yn mlaen. A glynodd un hen wron gydag ef, sef Mr. Stephen Evans, yr hwn sydd eto, ar waethaf nifer ei flynydd- oedd, yn dal yn liawn sel dros addysg ei gyd- wladwyr. Yn yr ymdrech ddilynol dros addysg uwchraddol Arglwydd Aberdare a Syr Lewis Morris i lanw y bylchau, ac fel ffrwyth ei ymdrechion cafodd weled Coleg y Brifys- gol yn cael ei agor yn Aberystwyth yn 1872, ac yn 1881 bu farw, wedi bod agos i ddeugain mlynedd yn ganol wr, ac yn ysbryd cynhyrfiol y symudiad addysg yn Nghymru. Syrthiodd mantell Syr Hugh Owen, yr hwn a wnaeth gymaint dros addysg genedlaethol Gymreig, ar Dr. Isambard Owen. Ystyriai mai dau o'r moddion addysgol grymusaf yn y genhedl- aeth ddiweddaf oedd y deffroad drwy Gymru perthynol i Gymdeithes Cymmrodorion Llun- dain a sefydliad Cymdeithas Genedlaethol yr Eisteddfod. Dyma, ynte, amlinelliad o gynydd cyfun- drefn bresenol addysg yn Nghymru. Cenedl fechan ydym, a thylawd, ond balch. Nid heb achos yr oeddem yn falch o'n" gwlad bryd- ferth a'n hiaith swynol, ac, yn wir, nid yn ddiachos yr ymhyfrydem yn ein cyfundrefn addysg. Yn yr hen amser dywedid mai Y Ddraig Goch a ddyry gychwyn." Hi a'n blaenorai yn mrwydrau Cressy a Bosworth yn y dyddiau enwog gynt, a hi eto sydd yn blaen- ori pob cynllun addysg yn Whitehall heddyw. Onid oedd yr oil yn taro ar ein clustiau megis "rhamant" y dyddiau a fu.
EISTEDDFOD CAPEL HOLLOWAY.
EISTEDDFOD CAPEL HOLLOWAY. Fel yr hysbyswyd gan ein gohebydd cerdd- orol (Pedr Alaw) yn ein rhifyn diweddaf, caed cynulliad campus yn Holloway ar y iofed o Ebrill, pryd y cynhaliwyd y cyfarfod blynyddol hwn. Cadeiriwyd gan y boneddwr twym-galon —Mr. D. W. Baynes, un o blant godreu sir Aberteifi; a llywyddwyd mewn modd deheuig gan Mr. T. Woodward Owen. Yn ychwanegol at y cerddorion a enwyd eisoes, enillwyd gwobrau gan y rhai canlynol: Ysgrifenu, Miss Nellie Williams. Map, Miss Maud Williams. Pen and ink sketch, Miss Maggie Evans. Yr cedd hefyd, nifer o fan gystadleuaetfoau, WeJe y beimiadaethau ar gyfanscddi tors gynulleidfsol, ac ar ) r adran lenyddol Beitniadaeih y Tonau. Derbyniwyd pedair ar ddeg 0 donau i'r gystadleu- aeth hon, a phan y dywedwn fed yma amiyw o honynt yn weith gwobr, deallir ei bed yn gystlidlen- aeth wir dda. Fel arfer, ceir rhai tonau lied waele- ond ychydig yw eu nifer. Llew Fendcck, Dyma cion nas gwelwn ynddi gyf. addasder i'r emyn nid yw ar y mesur. Hefyd, nid F ddylai y cyweirnod fod, end B fflat. Y mae y due yn y modd lleddf, ac felly G leiaf yw y tonydd. Hen • afel yw yr aiddull, a cbyil y don mewn amiywiaetb. a newydd-deb. Babi Cerddorol "yn dechreu cerdded." Nid babi bach iawn yw hwn. Y mae yn alawydd lied rwydtl. ac yn cyngbancddu yn lied dda hefyd. Nid yw y don hen eto yn briodol i'r mesur. Cijinro. Ton ler iawn. Dit-gwyliem fwy 0 fiwsig. yn y dyddiau hyn. Y mae cyfnod yr ail-adrodd wedi djfianu—neu fe ddylai fod. Nis gwelwn fod y chwe' llinell ganlynol yn gofyn am (nac yn goddeib yr un un driniaeth gerdd olDl f" Cyflawnwyd y gyfraith i gyd, Fe ddofwyd ei ilia heb fy lladd ( Cyfiawnder, wrth hir ofyn lawn, I Ei daliad yn gyflawn a ga'dd. fMae'r priodoliaathau mewn hedd ) Yn gwaeddi Trugaradd i gyd." Fel hyn, gwelir nad yw y Cymro" yn manteisio ar y cyfle i ddangos ei alluoedd cerddorol. Ton facfc, ddigor1 dymunol yw hon. CywoAr Lleddf. Amryw feiau cynghanedclol geia: yn y don hon. Hytrach, henafol yw o ran arddull. Un am dreio. Gyda hwn deuwn at ddosbarth uwch yn y gystadleuaeth. Alaw ddymunol geir yma, a chynghaneddlad lie dda hefyd. Gyda mwy o ystyr- iaeth, gallesid amrywio y diweddebau yn fwy, a thrwy hyny ddwyn i mewn fwy o ddyddordeb i'r don. Nant. Henafol yw yr arddull yn y don hon clyma ei phrif fai", l'n tyb ni. Y mae yn rhy drymaicid a-r y cyfau. Gallesid ei hysgafnhau ychydig drwy ganiT. ar y ddwy linell olaf yn y cywair mwyaf. Pe afcebir y galwasai hyny am ddechrea y don yn y cywair lion,, wel, goreu oil fuasai hyny. Brytlum. Ton dda yw hon. Effeithiol yw y traws. gyweiriad wrth Ei daliad yn gyflawn "-er nad yw yr alaw yma yn wreiddiol iawn. Ceir yn y don gryj: lawer o amrywiaeth cynghaneddol. Nelno. Ton dda eto-oiid nid yw yr alaw yr. ddigon ystwyth a lJyfn. Ceir yma lawer o bethau da yn y gynghanedd, a cheir yn y don esboniad effeithiol o'r geiriau. Alltyd. Ton ddymunol ydyw hon, ond nid yw yr. rhyw newydd iawn 0 ran'defnyddiau. Pa angen ail- adrodd yr alaw yn y rhan olaf, gallesid dod a chyng- hanedd newydd i mewn; ond arbedodd" Alltud" y drafferth, a thrwy hyny dangosodd dipyn o ddiofal wch ac ystyriaeth. Rossini. Alaw dda, a llawer o fater priodol yn y don. Rhy unfiurf ydyw y bass yn y ddau fan eyi-itaf., Boddliawyd ni yn y don hon, ar y cyfan, a saif yn ushel yn y gystadleuaeth. Homo. Nid yw hon mor gryfed ton a'r eiddc Rossini." Ceir yma ormod 0 ysgafnder y Rhan-gan, Prin y mae yn esboniad digon manwl o'r geiriau, a bychan ydyw nifer y lliwiau a ddefnyddir yn y darlun. Edryched Homo eto ar y banau 7—9 13-15 (lie y ceir fod y bass yn wanaidd). Harold E. Darlce. He calls his effort a "Welsh Hymn," but it is evidently the work of an Eglish- man. It is quite unsuited, and cannot have been: intended for the words and is therefore out of com- petition. There are one or two blemishes-as shewn on the copy. The melody, although smooth, does not strike us as being quite original, e.g. bars 5-8. Holloway. Ton hollol elfenol ydyw hon. Nid yw yr awdwr eto yn ddigon addfed i gystadlu-mwy na dau neu dri ereill o'i gymdeithion. Os yn pei-iderfynu,, treio eto, peidied a gwneyd hyny heb flwyddyn ner, ddwy o astudiaeth galed. Des tfratias. Dyma y don oreu 0 gryn dipyn. Y mae, i'n tyb ni, yn bur bwspasol i'r geiriau, ac y mae yn gywrain. Hwyrach y tybir ei bod yn anhajvdd3. ond cenir tonau mor anhawdd a hi yn fynych y dyddiau hyn. [Deallwyd mai yr awdwr ydoedd Mr, William Jenkins, arweinydd cor Sussex Road. Llon- gyfarchwn ef.] PEDR ALAW, Cyfieithiad o'r Seisneg i'r Gymraeg. Nid oes ond dau ymgeisydd, a chyfieithiadau hynod o amherffaith sydd gan y rhai hyny. Mae'n wir fod: y ddau wedi cymeryd cryn drafferth gyda'r darn ond nid oes yr un 0 honynt yn ddigon da fel ag s deilyngu y wobr. Cyfieithiad o'r Gymraeg i'r Seisneg. Y mae pump wedi ymgeiaio, y rhai a safant fel y- canlyn. Cymerer 50 fel y marciau cynawn :— 1 'u .J. .AI, i r avvuwt so 2. -Jeanette .42 3. fNatura ") 4. (Gwen o'r Wlad ] 5. An admirer of nature 35