Y Gwladgarwr

ENAINT A PHELENI HOLLOWAY.-Diffyg Anadl, Ceg-wichiad, ac Anwydon.—Y mae miloedd o dystiolaethau wrth law a brofant fod gallu yn y meddyginiaethau hyn i wella mygodfa, dechreuad y darfodedigaeth, a holl anhwylderau y ddwyfron, yr ysgyfaint, a'r mynedfeydd awyr. Ond ei rwbio ar y ddwyfron a'r cefn, treiddia yr Enaint hwn y chwys-dyllau nes y cerir ef yn uniongyrch- ol i'r ysgyfaint, lie y diddyma neu y gyr allan, pan ddeua i gyffyrddiad a'r gronfa o waed cylch redol, yr anmhureddau hyny sydd yn achosi darfodedigaeth, mygodfa, dolur y gwddf, treuliad yr ysgyfaint, a doluriau cyffelyb. Ar ymddangos lad yr arwyddion bygythiol cyntaf, dylid cynesu cefn a dwyfron y claf a heli twym, eu sychu a Ilian cwrs, ac yna rhwbio i fewn yn dda Enaint Holloway, Ond gwneyd hyny, fe rwystrir ac a Drchfygir y doluriau crybwylledig. ENAINT A PHELENI HOLLOWAY.—Ychydig iawn o bersonau sydd mor ffafriedig gan amgylchiadau fel ag i'w galluogl i basio yn anniweidiedig y rialon tost o dymor garw. Gyda phen-ddyferiad- au (catarrhs), pesychiadau, ac anwydwstydd (influenzas) sydd yn ddigonedd yn mhobman, fe ddylai fod yn gyffredinol wybyddus fod Enaint Holloway, ar ol ei rwbio yn ddiwyd ai- y ddwyfron, yn rhoddi ataliad ar ymosediadau gwaethaf y doluriau hyn, ac yn gwella, mewn modd sicr, glefydau mwy sobr a pheryglus y gwddf a'r ysgyfaint. Rhaid i wirionedd yr haeriad hwn aros yn ddiamheuedig yn ngwyneb miloedd o dystion byw annghyhuddiadwy, y rhai yn bersonol sydd wedi deillio y buddiantau mwyaf posibl oddiwrth y driniaeth hon pan oedd eu dyoddef- iadau presenol yn frawychus, a'u rhagolygon dyfedol yn rhai mwyaf digalonus. Mae'r ddwy feddygnDiaeth yn gweithredu yn rbyfeddol d< £ » gyda'u giJydd,

Beirniadaeth ar Gyfansoddiadau Eisteddfod Ynyshir, 1882. GAN DEWI WYN 0 ESSYLLT. Can o Glod i Mr. Morgans, Ynyshir. Derbyniwyd pump c&n, wedi eu harwydd- nodi gan Ganmolivr teilyngdod, Edmygydd, Un syber heb ddim sebon, Ciodforydd, a Llais o'r lie. Canmolwr teilyngdod.-Cerdd o syniadaeth lied anaddfed, ac o ymadrodd lied annghelf- ydd, ydyw hon-tebyg i gynyrch dechreuwr. Ymrodded yr awdwr i ddysgu iaith ddesgrif- iadol a chywir, a chasglu meddylddrychau gloewon, grymus, ac effeithiol. -Edmygydd. -CAn fach ysgafn a nwyfus, ond nid mor farddonol a rhai sydd i mewn. Y mae ei harddull yn rhy faledaidd i gyfateb i urddasolrwydd y testyn. Ciodforydd.—Ceir yn y gan hon rai llinell- au prydferth, ond yn mhlith llawer o linellau wedi eu cystrawenu yn chwithig ac afreolaidd. Diffyg penaf yr awdwr ydyw methu rhoddi y mynegiant neu yr expression priodol i'w syniadau a'i feddylddrychau. Y mae mwy na haner prydferthweh pob math o lenydd- iaeth yn gynwysedig mewn rhoddi expression i'n syniadau mewn iaith goeth, ddillynwiw, a chywir-ddesgrifiadol. Un syber heb ddim sebon,- Y mae mwy o fywyd gweithgar ac o egwyddorion haelfrydig Mr. Morgans yn cael eu harddangos yn y gan hon nag sydd yn un o'r lleill. Y mae yn gerdd nwyfus a brwdfrydig, ond y mae ei hiaith a'i hymadroddion yn wallus ac an- nghywir mewn llawer iawn o fanau, ac hagrir hi yn fynych a brawddegau chwithig a chy- bolog, fel yr un a ganlyn :— "Mae'n Gymro gwladgarol, gwr ffel genedigol," &c. Y mae yr orgraff hefyd yn wallus iawn mewn amryw fanau, megys cywren am cywrain, c bychan yn lie 0 penigol yn yr enw Cerid- wen, "molawd wir" yn lie molawd gwir, "eun" yn lie ein, "a'i" yn lie a'u, "gwobor yn lIe gwobr, peru yn lie peri, &c. Y mae anafau o'r fath hyn yn tynu yn ol yn fawr oddiwrth gyfansoddiad a allai fod yn un lied deilwng ar lawer ystyr arall, heb- law eu bod yn bradychu prinder ac israddol- deb gwybodaeth yr awdwr. Myner yn gyntaf peth, cyn meddwl am gyfansoddi, fod yn feistr ar iaith ac ymadrodd. Llais o'r lle.-Er nad yw Mr. Morgans yn gwbl mor amlwg a chyflawn yn y gan hon a'r un flaenorol, y mae ei barddoniaeth o radd uwch. Y mae yn goeth a dillynwiw mewn meddwl ac ymadrodd-ei hysbryd yn wresog -ei mydraeth yn llithrig, a'i phathos yn felus ac yn swynol. Y mae yn gwbl i fyny ag an- hebgorion mawl-delyneg o'r iawn ryw. Caffed yr awdwr y wobr. F Cristion yn Gardota." Derbyniwyd wyth cyfansoddiad ar y testyn rhyfedd hwn, sef eiddo Lazarus (2), Profiacl- ol, Cristion tlawd, Pererin, Tosturiol, Nid goludog, Lazarus (1), a Gweledydd. Nid goludog. — Desgrifio amgylchiadau angenus a thrallodus "y Cristion yn car- dota" yn unig mae yr awdwr hwn, fel pe byddai rhyw wahaniaeth mawr rhwng yr eiddo ef a rhyw gardotyn arall. Y mae yn wir ei fod yn tynu tipyn o contrast weithiau rhwng ei deimladau a'i ragolygoji ef ag eiddo y cardotyn annuwiol; ond nid yw gymaint ag unwaith wedi cynyg egluro beth yw amcan neu bwrpas yr economy ddwyfol hon tuag at y Cristion neu y dyn duwiol. Cristion tlawd. -Mae yr awdwr hwn yn tynu pictiwr galarus iawn o sefyllfa y Cristion cardotynol, ac yn gofyn beth yw y rheswm am ei dlodi, ac yn ateb yn y modd dichwaeth a ganlyn Fe'i daliwyd gan dylodi trwm, Ei feddwl ysgafn heddyw drowd yn bhvm, I bwyso buchedd dreuliwyd mor ddi-rol, I alw ddoe a'i weithrediadau'n ol." Wrth hyn, gellid meddwl fod y Cristion wedi treulio bywyd gwastraffus ac ofer rhyw amser, ond pa un ai yn ei gyflwr diadgenedlig, ynte o dan ei gyflwr o ras, y dygwyddodd hyn, ni ddywedir ond gan nad o dan ba un ohon- ynt, y mae rhywbeth ag sydd dipyn yn wrthun yn y syniad oblegyd os oedd efe, ag yntau yn Gristion, yn cael ei gosbi am bechodau ei ieuenctyd, rhaid mai deddfau natur oedd yn gwneyd hyny, oblegyd deddf trugaredd a gras yw maddeu, ar yr amod o edifeirwch am y bai; ac os oedd efe yn wir Gristion, yr oedd yn gwybod beth oedd edifeirwch, a beth oedd cael maddeuant fel canlyniad. Ond os wedi cael gras y syrthiodd y Cristion cardotynol i'r amryfuseddau hyn, pa fodd yr oedd ffrwythau y gras hwnw mor annghydnaws ac annghyd- weddol a'i natur ef ei hun Ond yn wir, testyn hynod yw y testyn hwn, a gwneyd y goreu ohono. Y mae rhywbeth ag sydd yn wrthwynebus ar yr arwyneb iddo. Y mae meddwl fod y Cristion neu y dyn duwiol yn cardota mewn gwlad ace mewn oes nad oes achos i'r cymeriad gwaethaf, chwaethach efe, wneuthur hyny, yn wrthryfel yn erbyn rheswm a natur. Y mae yn groes i ddeddfau ein gwlad, ac i'r egwyddorion hyny a ddylai pob gwir Gristion eu dadblygu yn ei fywyd a'i weithredoedd. Pererin.-Pryddest gymeradwy. Y mae yr awdwr yn tynu, gyda llawer o brydferthwch, y llinellau gwahaniaethol mewn ymddygiad sydd rhwng y cardotyn crefyddol a'r cardotyn annghrefyddol. Dengys fod rhyw wylder- rhyw ledneisrwydd—rhyw degweh haner- dwyfol yn nodweddu ymarweddiad y Cristion hyd yn nod yn ei sefyllfa isel o gardotiaeth. Y mae fel pe byddai mewn dyryswch wrth weled yr olygfa, ac yn gofyn, gyda pheth syn- dod, beth allai fod ystyr yr ymddygiadau hyn o eiddo y nefoedd tuag at un o'i hanwyliaid ond nid yw yn cynyg rhoi yr ateblad, na datod rhwymau y dirgelwch, i'r graddau lleiaf. Tosturiol, Profiadol, a Gweledydd.—Dyma dri chyfansoddiad rhagorol, yn dangos fod eu hawdwyr yn feirdd o'r iawn rhyw, ac nid yn unig yn feirdd, ond yn llawer iawn o athron- wyr duwinyddol hefyd. Cawsom drafferth fawr wrth geisio chwilio a phenderfynu o barth i'w teilyngdod cymharol. Bu rhaid i ni eu darllen chwech neu saith o weithiau drosodd, gan mor agosed y teimlem eu bod i'w gilydd ac wedi y cwbl, ni allasem deimlo yn gydwybodol heb ranu y wobr rhwng dau o'r ymgeiswyr; ac yn wir, buom yn agos a phenderfynu ei ranu rhwng y tri.

Fferylliaeth Pethau Cyffredin. PENOD XII. GELLIR gwneyd bara iachus trwy ddef- nyddio ammoniacal alum, carbonate of am- monia, neu soda, yn lie byrym. Ni wna y rhai hyn ddistrywio un o elfenau y blawd, a bydd y bara yn wyn ac ysgafn. Yr ymborth a fwytawn sydd yn cynal gwaed yn ein gwythienau, a'r gwa,ed sydd o'r un defriydd a'r ymborth. Hylif tryloew yw gwaed, ond fod defnynau crynion yn nofio ynddo, gan roddi lliw coch iddo. Mae y defnynau hyn yn amrywio yn eu tryfesur, sef o ddwy fil i bedair milfed ran o fodfedd, ac o ddefaydd gludiog. Maent yn gynwysedig o fan fym- rynau (atoms) dirifedi. Mae yn y defnynau hyn greaduriaid bychain nas gellir eu canfod ond trwy chwyddwydr. Maent yn berchen ar aelodau er amddiffyn eu hunain a darpar ymborth. Mae ganddynt ermigau (organs) synwyr, gewynion, cyhyrau, cylchrediad y gwaed, a'r cyfan ag sydd yn perthyn i'w gwaed o'r un defnydd ag eiddo y dyn. Os gall y meddwl ffurfio rhywfath o ddrych- feddwl am y fath greadigaeth o greaduriaid sydd mewn un defnyn o waed, gall hefyd ffurfio rhyw ddrychfeddwl gwan am y man ronynau sydd yn eu cyfansoddi, a dywedyd gyda'r Salmydd, Ofnadwy a rhyfedd i'm gwnaed." Dywedir fod y Iledlud (starch) sydd yn y blawd yn cyfnewid yn frasder, ac yn cymeryd rhan yn y gwaith o anadlu. Ymddengys mai yr ymborth a nodwyd yw y prif elfenau sydd yn diwallu, ac yn cymeryd lie y naill y Hall yn y corff anifeilaidd, yr hwn sydd beunydd o dan gyfnewidiad, am fod ei ronynau yn ymadael bob moment o'i oes, a'r ymborth beunyddiol yn ffurfio rhai newydd yn eu lie. Mae pob dyn ac anifail yr ydym yn eu gweled yn mhen ychydig ddiwrnodau wedi cyfnewid bob gronyn ohonynt, ac yn hollol newydd. Nid yw ein cydnabod yr un rhai heddyw ag oeddynt ychydig amser yn ol, ond maent o'r un ffurf. Am hyny yr ydym yn eu hadwaen. Yr ydym, o ganlyniad, yn marw i fyw bob eiliad o'n hoes. Pan yn sylwi fel hyn ar y lIysïau a'r hadau sydd yn ymborth i ddyn ac anifail, y mae yn ym- ddangos fod y tair teyrnas yn agos iawn mewn perthynas â'n gilydd. Mae y materol, y llysieuol, a'r anifeilaidd yn gymysgedig. Mae yn lied anhawdd cael gafael ar y ffin rhwng y tair, ond gellir gwahaniaethu eu sefyllfa o ran eu bodolaeth. Y deyrnas faterol-mae hon yn tyfu trwy fod man ronynau mater yn uno a/u gilydd. Y lysieuol -mae hon yn tyfu a byw, a chredir fod rhai Ilyslau yn teimlo, megys y fly-catcher, neu y fly trap. Pan y gwna cylionen ddisgyn ar flodeuyn hwn, caua ei emrynt am dani mewn eiliad, nes ei gwneyd yn hollol ddiogel. Y daisy (llygad-y-dydd)—mae y blodeuyn bach hwn yn canlyn yr haul, a phan fachluda yn y gorllewin, bydd ei wyneb bach yntau yn y cyfeiriad hwnw, a chaua ei amrantau a phan ymddengys yr haul yn y boreu yn y dwyrain, bydd ei wyneb tuag yno, a gwna agor ei emrynt. Pa un ai synwyr o deimlad yw pethau fel hyna, ai nage, ond yr ydym yn sier nad yw y llyslau yn symud. Y mae yn wir fod y llysïau yn tyfu a byw, ond y mae yr anifail yn tyfu, byw, teimlo, a sjftnud. Felly, y mae yn uwch yn ei sefyllfa mewn bodolaeth na'r materol a'r llysieuol. Nid yw y planigyn iach un foment o'i oes yn aros heb roddi allan greisin nwy ond yn y nos, pan fydd effaith y nos wedi cilio, a'r planigyn fel yn gorphwys, y pryd hyn y mae ei allu byw- iol wanaf, a bydd llawer llai yn cael ei roddi allan na phan y mae o dan ddylanwad effeith- iol yr haul. Y mae y llysiau yn gyfansodd- edig o bedair elfen, sef creisin, ufelai, ulai, a blornwy. Derbyniant hefyd y cyfryw nwyon o'r awyr, o'r dwfr, ac o'r ddaear. Wrth y nwyon hyn y meddylir corff hydwyth o hylif, o ffurf tebyg i awyr, ac yn bwysadwy, yn dryloew, a, phan yn bur, yn anweledig. Y mae ufelnwy yn gweithredu yn neillduol yn y rhan fwyaf o'r cyfnewidiadau a gymerant le yn y deyrnas faterol, lysieuol, ac ani- feilaidd. (FID barhau.)

LLADDWYD dau ddyn a weithient yn chwar- eli Pwlldu, Blaenafon, dydd Gwener, trwy i'r rhaff dori. Y MAE y goleu trydanol wedi myned allan o ddefnyddiad yn ninas Llundain. Cafwyd allan ei fod yn rhy gostfawr, ac felly, ni adnewyddir y contracts. Y mae y gas wedi enill am dipyn bach etc ond y mae y frwydr ond wedi dech- reu hyd yna. Y MAE Syr Beauchamp Seymour, y llyngesydd Prydeinig yn Alexandria, yn forwr o'r iawn ryw. Nid yn unig perthyna i deulu o forwyr, ond ymunodd a'r llynges pan yn 13 mlwydd oed (yn 1834), ac y mae wedi bod ynddi hyd yma. Y mae wedi gwasanaethu gyda medr a chlod yn mhob rhan o'r ddaear. YR oedd merch fechan o'r enw Martha Lodwick, tua dwy flwydd oed, yn y weithred o groesi y ffordd, dydd Gwener, yn Briton Ferry, pan darawyd y fechan i lawr gan gert, ac aeth yr olwyn dros ei chorff. Bu farw bron yn union- gyrchol. Yr oedd trengholiad i'w gynal ddydd Sadwrn. Bu yr athraw yn holi ei ysgolheigion, un diwrnod, a thyma ran o'r hyn a basiodd rhyng- ddo a Johnnie Jones:—" John, allan o ba beth mae eich esgidiau yn cael eu gwneyd ?" "Allan o ledr, syr." 0 ba le mae y lledr yn dyfod ?" "0 groen y fuwch, syr." W e1, pa anifail, felly, sydd yn rhoddi i chwi esgidiau, a chig i i fwyta ?" Fy nhad, syr I"

Briwsion o Bell ac Agos. Y DRYCH Americanaidd yn cynwys nod- iadau miniog ar waith y cyfaill D. Weeks (Hondda) yn traethu barn condemniad ar y wlad, cyn gwybod nemawr i ddim am ei diffygion na'i rhagoriaethau. Dywed y cyfarwydd fod yn rhaid byw yno am gryn amser cyn ymgyd- nabyddu a dull y wlad, ac arferion y bobl. Hwyrach y daw Dafydd i weled pethau yn wahanol ar ol iddo gael ei drwytho gan y tym- orau, pryd y cawn ganddo gan newydd, ar don a mesur gwahanol. Mae yn bosibl i ddyn cywir- farn fyned i eithafion ar adegau, tra yn cyfarfod & siomedigaethau. Cawn y tlawd a'r balch fel y canolwr yn mhob gwlad felly hefyd yn America, er cymaint ei chyfoeth a'i mawredd. "EISTEDDFODATT y Nadolig wedi eu cyhoeddi yn y Drych. Yn Nanticoke, fe gynygir deg doler am awdl ar Y Môr," o haner cant o linellau. Hefyd, y mae yno luaws o fan-destynau eer- ddorol a barddonol, a man wobrwyon, tebyg i wobrau cyfarfodydd llenyddol yn Nghymru. Yn Ngwyl Lenyddol Pittsburgh, ar y bryddest ar Y Llyfrgell," cynygir gwobr o bum' doler ar ugain. Ar y cywydd i Garfield," dim dros gan' llinell, y mae y wobr yn bymtheg doler. Gwobrau cerddorol a barddonol lied dcla am wahanol bethau ereill. Mae yn syndod nad allai miloedd Cymry Pittsburgh wneyd yn well, tra o dan nawdd a chefnogaeth Cymdeithas Dewi Sant. Ond dyna, gall fod aflwydd y sefyll allan wedi parlysu ychydig ar y frawdoliaeth mewn ystyr arianol. LLAwER o dybio a breaddwydio pwy sydd i gael yr anrhydedd a'r pres yn Eisteddfod Din- bych. Cawn weled cyn pen ychydig ddyddiau. Os dygwydd i rai ohonoch fyned yn afreolus, ac yn anhawdd eich trin, purion cofio fod ty mawr yn ymyl ac ynddo le cyfleus er dwyn pobl i'w pwyll, os nad allant ymddwyn yn dawel. MAE y Parch. G. H. Humphreys, Efrog Newydd, wedi cael newid llawn am aflonyddu coffadwriaeth yr hyglod Die Aberdaron. Beth bynag am fywyd a gallu y gwr hynod o Aber- daron, mae yn debyg y gallwn gredu dynion fel Cynddelw a'r Yswain o Gefn-y-meusydd yn llawn cystal, os nad gwell, na'r Wmffre o Efrog Newydd. Gresyn o beth fod yn rhaid i ath- rawon y bobl ymostwng i aflonyddu ar y marw yn y bedd. Cofus genyf am un ysgrifenydd, flynyddoadd yn ol yn ceisio poeri llysnafedd ar enw a chymeriad y diweddar Jones, Llangollen. Ond gwell fuasai iddo dewi. Beth bynag fyddo dyn mewn bywyd, fe ddylai gael Ilonydd yn y bedd—lie mae pawb, yn gydradd, wedi tewi yn mro marwolaeth. NID yw y D.D. a ddanfonir o America i'r wlad hon yn gyfwerth a phiolaid o gawl cig eidion. Mae y teitlau Americanaidd a German- aidd mor gyffredin yn ein gwlad ag ydyw cocos- feirdd glanau yr afon Menai. Mae anrhydedd yn werth rhywbeth, os bydd wedi ei enill trwy lafur ac ymroddiad ond am y D.D. American- aidd, mae yn debyg i gynffon gelfyddydol. Y mae y wlad yn fawr, a cheir ynddi fawredd cyferbyniol, ond cofier hefyd fod yno gymaint o gwacyddiaeth a fedr y wlad ddal o'i mewn. Nid yw y teitl yn werth y croen yr ysgrifenir ef arno. Llawer a gondemniant Myfyr am urddau gorseddol y Maen Chwyf, ond rhaid myned o dan rhywfath o arholiad cyn cael ysnoden Dysgybl, na gradd Ofydd o fwrdd gor- sedd yr Archdderwydd. Telir mewn aur ac arian am urddau Germanaidd, ond ceir hwynt yn rhad ac am ddim o'r Amerig. Mae pobpeth, fel y dywed y ffraethlym Tanymarian, yn gynwysedig i gyd yn y gair anyhow. Ceir llawer o bethau o wir werth yn ngwlad Jona- than ond am y teitlau, maent fel teganau i blant, y rhai a werthir ar hyd y ffeiriau a'r marchnadoedd gan y cheap John a'i gymdeith- ion. NID yw y teilwng yn cael ei anrhydeddu bob amser, am fod Iluaws, trwy herfeidd-dra a gwyneb-galedwch, yn cael cefnogaeth a sylw; ond os gwneir ymchwiliad am y gwraidd, bydd yn sicr o droi allan yn bydredig, yr hyn a brawf nad oes bywyd o barhad mewn plisgyn. Pro- ffesa ambell un fod yn gyfaill amddiffynol y gweithiwr ond pan fyddo y gweithiwr yn cael cam drwy anonestrwydd un o'r goleuadau, nid yw y cyfaill proffesedig yn ystyried ei fod yn ddyledswydd arno wyntyllu y drygioni, a chy- hoeddi y mileinwaith i bedwar gwynt y nefoedd. Nid yw pren afalan surion un amser yn bwrw ffrwyth melus. Mae ffug-gyfeillgarwch arwyn- ebol yn debyg iawn i gnau heb ddim ynddynt. GWR o Wynedd, y dydd o'r blaen, wedi clywed y bydd llawer o Hwntws yn Ninbych wythnos yr Eisteddfod: "Os felly," meddai, mi if yno bob cam pedion daear i gael golwg arnynt." MAE hyfdra diarebol yn meddianu rhai o feirdd America. Ceir un ohonynt yn y Drych am Gorphenaf yr 20fed yn gosod un o gyfoeth- ogion y wlad hono yn nghanol y Nefoedd. Tybed fod y dollar anfeidrol," fel y gelwid ef yn America, wedi bod yn achos i'r brawd hwn i ollwng allan ei ffrydlif alarnadol yn ei orohest- gamp farddol ? Tebyg ydyw fod mwy o an- wiredd yn cael ei bentyru mewn galarnadau nag sydd mewn dim arall a gyhoeddir. "Awgryooa Byron fardd, gan drin yn enbyd, Fod gormod canu clod i ddynion bawlyd," Bid a fyno am gydwybodau beirdd, mae yn amheus genyf fod pobpeth a rigymir ganddynt yn uniongred. "Gad iddo," medd y dyn, "nis gellir llyncu darnau o geryg fel llyncu peleni yr enwog hen Parr." CAMGYMKRIAD oedd dweyd yn y Drych fod cadeirfardd Merthyr wedi glanio yn America, ar ymweliad a'r wlad. Awdwr y bryddest oedd, sef Watcyn Wyn, a thebyg fod y gwall wedi dygwydd yn anfwriadol. Llwyddiant i'r Gwyn ar ei ymwliad a'r cyfeillion Jonathanaidd; a sicr ydyw y bydd iddo gael derbyniad tywys- ogaidd. Gwn nad oes neb a deilynga dderbyniad gwell. Huw LLWYD.

CWYNIR yn Canada oherwydd amser caled, a phris uchel angenrheidiaa bywyd. Mae ycig wedi codi o 25 i 30 cent yno yn ystod y mis diweddaf; ac ni fu y pytatws mor ddradion er's nifer o flynyddau. Cyfrifir y gellid prynu mwy o ymborth yno yn 1878 am haner doler nag goir yn awr am ddoler.