Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
6 articles on this Page
MADOG AB OWAIN -GWYNEDD.
MADOG AB OWAIN GWYNEDD. Ffugchwedl fuddugol Eisteddfod Gadeiriol Deheudir Cymru, Aivst, 1880. PENOD VII. RELYNT CARTREF. Wedi i'r Brenin Dafydd ddyfod i wybod am yr helynt yn Nghastell Caer-yn-Arfon, aeth yn wylltwibwrn cynddeiriog. Casgl- odd ei gynghoriaid at eu gilydd i Gastell Aberffraw, ac wedi eu dyfod, ymddangos- odd MItau yn eu mysg, ac fel ar bob am- gylchiad arall o'r lath, gwnaeth rywbeth ar ffurf araeth agoriadol, yn yr hon y dy- wedai, Gwyddoch fy mod yn Frenin Gwynedd, ac fel y eyfryw dylasai fy aw- durdoa a'm hurddas gael ei deimlo trwy yr holl wlad. Dylasai pob trigianydd, o Gaer i For y Gorllewin, gydnabod fy ngorseid a'm tevrnwialen, ond yn lie hyny y maent yn cs flawni pob math o ystranciau, ac yn chwerthin am ben fy awdurdod. Nid ydynt yn gofalu dim am danaf, nae ychwaith am fy urddas breninol. Y mae y wlad mews rhyw gyflwr ofnadwy a dychryn- llyd." "Pa beth sydd yn bod?" gofynodd un Marchell, yr hwn oedd yn ddyn cyfrifol, ac yn meddu ar lawer o gyfoeth a dylanwad yn y wlad. A oes rhywbeth we ii dyg- wydd yn ddiweddar yn y dyddiau di- weddaf hyn ?" Oes, y mae rhyw ystraneiau dychryn- llyd wedi cael eu cyflawni." A fydd y brenin mor garedig a'u nodi a'u hegluro ?" ebe yr un gwr. "Gwnaf gyda y parodrwydd mwyaf, a gobeithio y bydd i chwithau weithredu ac ymddwyn yn ddoethyn eu cylch. Gwran- dewch. Dydd Iau diweddaf o ddyddiau y byd, aeth rhyw greadur anwaraidd i Gas- tell Arfon, a rhyddhaodd wyth o'r carchar- orion, ac alltudiodd geidwad y Castell i Dyganwy. Ac efe eto yn llefaru, wele wyliwr yn rhuthro i mewn i'r ystafell, ac yn gweithio ei ffordd yn mlaen at y brenin, a hwnw, pan y'i gwelodd, a ofynodd, Pa beth sydd yn bod ?" a'r gwyliwr a atebodd, Y Tywysogion Hywel a Maelgon sydd wedi casglu byddin gref, ac y maent yn gwer- syllu ar Ian y Menai." "Byddedd melldith y PaboRufainar eu penau," ebe y brenin, gan syllu ar ddefw y Forwyn Fair oedd ar ei gyfer. "Na fydded iddynt gael eu rhyddhau o'r purdan yn dragywydd. Hym! Casglu eu byddinoedd, sie. 'Nawr, gyfeillion, yr wyf yn gofyn am eich cymhorth unwaith eto. Y mae y gelynion wedi ymgasglu, ac yr wyf yn gofyn am eich help i'w gyru ar ffo, ac allan o'r wlad. Nid oes amser i'w golli. Cesglwch eich byddinoedd gyda'r buandra mwyaf, a dygweh hwynt oil tua glan y sianel. Gwnewch frys." Gadawodd pob un yr ystafell, ac aeth y brenin i ben y twr er cael golwg ar y gelyn- ion. Yr oeddynt yn rhifo tuag ugain mil, a thra yr ydoedd efe yn syllu arnynt, gwelai hwynt yn symud yn mlaen tua'r bont. Daliodd ei olygon yn sefydlog, a gwelodd hwynt yn y man yn dechreu croesi. "Byddant yma cyn pen pedair awr," ebe fe, "ac i ba le yr af? Byddant yn sicr o fy llofruddio. Nis gallaf eu gwrthsefyll cyn nos yfory. Deuant yma yn un rheffyn. 0! na wlawiai y Forwyn dan o'r nefoedd i'w llosgi yn ulw! 0 na chesglid hwynt yn un pentwr i dan uffern." Disgynodd o'r twr, ac aeth i lawr i'r brif neuadd. Yna danfonodd am ddau o'i weision dirgel, ac wedi eu dyfod, dy- wedodd, "Arfogwch eich hunain hyd at eich danedd, a gwnewch eich ffordd i enau y fynedfa ddirgel gyda'r brys mwyaf." Cyn pen chwarter awr yr oedd y gweision wedi dychwelyd at enau y fynedfa, ac yn fuan wele y brenin yno gyda hwynt. Man y daeth yn mlaen, dywedodd, "A ydych yn meddwl fod Maelgon a Hywel yn gwy- bod am y fynedfa hon ?" "Nid wyf yn credu eubod," ebe un o'r gweision, ond dichon y gall Hywel fod yn gwybod rhywbeth. Yr wyf yn meddwl ei fod ef wedi pasio unwaith y ffordd yma; ond os ydyw y brenin am ddirgelu ei hun, bydded iddo ein canlyn ni." Dyna'r pwnc. Bydd fy ngelynion yma cyn pen pedair awr, a byddant yn sior o fy llofrnddio. Yr wyf am gael rhyw le i ffoi o'u gwydd." Bydded i'r brenin ein canlyn ni ynte," ebe y gwas, gan oleuo ei lusern, a chych- wyn yn mlaen trwy y fynedfa tanddaearol. Wedi iddynt fyned yn mlaen oddeutu tri neu bedwar cant o latheni, safodd y ddau was, a dywedodd un ohonynt, gan edrych ar y mur cadarn, neu y graig oesol, oedd yn yr ochr, Nid wyf yn meddwl y bydd iddynt ein canlyn y ffordd yma." c, Y ffordd yma," ebe y brenin, gan agor ei ddau lygad megys dau fyd. le, y ffordd yma, eich mawrhydi." Trwy y mur ?" Ie, trwy y mur" A ydyw yn bosibl gwneyd ein ffordd drwy y graig hon ?" "Ydyw—edrychwch yma." Gosododd y gwas ei droed ar spring fechan oedd ar y llawr, a chyn pen mynyd, gwelid talp o'r graig yn symud o'i lie, gan adael mynedfa glir iddynt hwy i fyned rhagddynt. Ni welais y lie hwn o'r blaen," ebe y brenin, gan fyned rhagddo. Ardderchog. A wna y drws gau eto ar ein holau ?" Wedi iddynt fyned i mewn, gosododd y í gwas ei droed ar y spring, a symudodd y graig i'w lie, a'r brenin, pan welodd hyn, a ddywedodd, Ni welais ragorach peth yn fy mywyd. Campus ar air a chydwy- bod. Gwobrwyaf chwi yn dda am ddangos yr ystafell hon i mi. Gall fod yn werth- fawr yn y dyfodol." "Nid ydym wedi dangos y cyfan eto," ebe un o'r gweision. "Wei ?" "Bydded i'ch mawrhydi edrych yma." Yna cerddodd yn groes i'r ystafell, yr hon a fesurai tuag ugain troedfedd wrth ddeg, ac wedi myned at y mur pellaf, safodd, gan edrych yn fanwl o dan ei draed. Wedi cerdded yn ol ac yn mlaen am ychydig, dywedodd, "Yr wyf yn metha canfod y fan, ond yr wyf yn sicr nad wyf yn mhell oddiwrtho." Chwiliodd drachefn, ac yn go fuan dywedodd, Yr wyf yn iawn— dyma fe." Yna plygodd a chymerodd afael mewn dagr o'i wregys, a dechreuodd lanhau yn ofalus o gwmpas gwialen haiarn fechan oedd yn rhedeg i mewn o dan y llechen oedd ar y llawr. Cyn hir cyfododd ar ei draed, gan syllu yn ddyfal a difrifol ar y wialen. Yr wyf yn meddwl y bydd iddi weithio yn awr," ebe efe fel yn fyfyr- iol. "Beth bynag, gwnaf brawf ohoni." Yna gosododd ei droed ami, a chyn pen eiliad yr oedd yn teimlo darn o'r llawr yn rhoddi ffordd o dano, ae ni fu yn hir cyn diflanu o'r golwg. I ba Ie yr aeth yn awr?" gofynodd y brenin. "I'r beddrod dirgel oedd gan eich hyn- afiaid," ebe y gwas arall, yr hwn oedd yn sefyll yn ymyl ei fawrhydi. "Beddrod A oes y fath beth a beddrod yn y fan hyna ?" Oes. Deuwch yn mlaen i chwi gael golwg arno." Symudodd y brenin a'i was yn mlaen, a saftaant uwchben yr hen gladdfa freninol. Math o ystafell ysgwar ydoedd, yn mesur ugain troedfedd wrth ddeunaw, ac yr oedd yr ochr bellaf ohoni yn llawn esgyrn dynion. Yr oedd wedi cael ei naddu yn y graig, ac wedi costio llawer o'r llwch melyn i rywrai. Yr oedd lamp fawr y gwas yn taflu goleuni i bob twll a chornel ohoni, ac wrth syllu ar y pentwr esgyrn, dywedodd y brenin, Y mae hon wedi bod yn Iled ddefnyddiol rywbryd. A oes rywbeth heblaw esgyrn ynddi ?" Oes," atebodd y gwas oedd ar y gwaelod. Y mae yr offerynau oedd gan- ddynt yn dienyddio yma, ond nis gwelaf ddim arall." Felly. Pa fodd y deuwch i'r lan ?" Deuaf i'r lan yn rhwydd. Edrychwch yma." Yna neidiodd ar y trap-door, a tharawodd un droed yn erbyn y llawr, ac ni fa uwchlaw haner mynyd cyn bod ar lan, ac aeth y drws i'w le yn y fath fodd fel nas gallesid adnabod fod yno ddim yn bod. Yr oedd y cyfan wedi ei osod yn nghyd yn y modd mwyaf cywrain. Yr oedd yr ystafell hon wedi gyru y brenin i fwy o syndod na'r ystafell gyntaf, a dywedodd, Nid oes ben draw ar weith- redoedd rhyfedd yr hynafiaid. Gallwn feddwl nad yw bon wedi cael ei defnyddio i ddim er's tri chan' mlynedd." Y mae eich mawrhydi yn sicr o fod yn gywir," ebe y gwas. "Y mae yr esgyrn f, ywir, yn profi nad oes dim ohonynt wedi cael eu casglu yma er's oesau. "Dim—y mae y cnawd wedi myned yn Ilwyr." Yn yr ystafell arall yr oedd mainc hir o faen naddedig, ac ar hono eisteddodd y tri, gan siarad am ryfeddodau y Castell. Yr oedd digonedd o ymborth ganddynt. Tua deg o'r gloch dranoeth, dywedodd y brenin, Y maent yn tyna tua glan y sianel erbyn hyn, ac y mae yn rhaid i mi fyned i'w cyf- arfod ar fyr o dro." Wedi eistedd rhyw awr arall, cyfododd ar ei draed gan ddy- wedyd, "Yr wyf yn rhwym o gychwyn. Agorwch y drws." Wedi agor y drws, a myned allan i'r fynedfa, gofynodd un o'r gweision, A ydyw eich mawrhydi am i ni eich canlyn ?'' "Nac yd wyf. Gosodaf y wisg hon am danaf, ac yna byddaf ddiogel." Tynodd wisg chwaer drugarog (sister of mercy) allan o'i fynwes, ac wedi ei thaffu am dano, dywedodd, Nid oes un creadur yn Ngwynedd a faidd osod ei law prnaf yn awr. Canlynwch fi allan, ac yna dych- welwch." Ar ol iddynt fyned yn agos i enau y fynedfa, safasant, a dywedodd un o'r gweis- ion, Gwell i mi fyned allan yn gyntaf er edrych a oes perygl." Yr ydych yn iawn. Na fyddwch yn faith." Dychwelodd y swyddog yn go fuan, gan hysbusu fod y ffordd yn rhydd. Brysiodd y brenin allan, a gweithiodd ei ffordd i'r coed ar fyr o dro, gan osod ei ddwy fraich yn mhleth ar ei ddwyfron. Dychwelodd y I gweision, a chawsant y dref a'r palas breninol dan warchae. Yr oedd y gelynion wedi cylchynu y cyfan, ond heb gael amser i sicrhau eu hunain yn gadarn iawn. Yr oedd tua phymtheg cant o filwyr yn y dref, pa rai oeddynt yn ei hamddiffyn goreu y medrent. Yr oedd mur cadarn o'i chwmpas, a chryn orchwyl fyddai i'r fyddin warchaeol wthio eu ffordd i mewn iddi, yn neillduol gyda'r fath beirianau ag oedd ganddynt hwy. Gan na agorwyd y pyrth yn ol y gorchymyn, yr oedd y gelynion yn parotoi eu hwrdd-beirianau i'r dyben o ymosod ar y muriau can gynted ag y buasai y nos yn taflu mantell o dduwch dros wyneb y maes. Yr oedd yn naw o'r gloch, os Did ychwaneg, pan y dechreuodd y fyddin fawr o gwmpas y dref ddangos ar- wyddion o fywyd, ac yn fuan yr oeddynt yn barod i ymosod ar y dref. Yr oedd eu hwrdd-beirianau wedi eu gosod i fyny, ac yn barod i guro y muriau yn llwch, os oedd hyny yn bosibl; ond yn sydyn ac ar unwaith, dyma floeddiadau erchyll yn rhwygo yr awyr, a rhyw ellyllon afrifed yn neidio yn mlaen, a'u bwyelli a'u cledd- yfau yn eu dwylaw, ac yn parablu angeu ffordd y cerddent. Ymdrechfa ofnadwy a a fu, ond gan fod gwyr y Brenin Dafydd gymaint arall o rif, cawsant y fuddugol- iaeth wedi tua phedair awr o ymladd erchyll. Tywysog tlawd i'w ddeiliaid oedd Dafydd, ond cadfridog rhagorol. Ar faes y gwaed yr oedd yn rhagori ar neb yn y wlad, ac yr oedd yn rhagori hefyd fel gor- meswr a thyrant. Wedi i'r ddau frawd ganfod fod eu hachos yn anobeithiol, ceis- iasant encilio, a llwyidasant i wneyd hyny, gan adael pymtheg mil o'u cyfeillion yn feirw. ac yn glwyfedig ar y maes. Fodd bynag, cymerwyd Hywel yn garcharor yn mhen ychydig amser ar ol y frwydr, a chadwyd ef mewn carchar am saith mlyn- edd, pryd y cafodd ei ryddhau ar amodau neillduol. Ar ol y rhyfel hwn, parhaodd heddwch am ddwy flynedd, a dychwelodd Dafydd i'w balas mewn rhwysgfawredd. Nos dranoeth, gwnawd gwledd dywysogol er cof am y fuddugoliaeth, pryd yr oedd yn bresenol holl delynwyr, beirdd, ac udgan- wyr clodydd y wlad. (Fw barhau.)
Tanchwa Penygraig.
Tanchwa Penygraig. Y MUTUAL PROVIDENT ALLIANCE A PHERTHYN- ASAU YR ANFFODUSION YN MHENYGRAIG. Talodd Charles E. Green, Ysw., un o brif swvddogion y gymdeithas uchod, ymweliad a Phenygraig yn ddiweddar, yn nghyd a Mr. David John, un o'r goruchwylwyr yn y Rhon- dda, a thalasant dros lOOp. i weddwon a pherthynasau y rhai a gollasant eu bywydau yn y danchwa uchod. "Crefydd bur," medd Iago, yw ymweled &'r amddifaid a'r gwrag- edd gweddwon yn eu hadfyd." Mae hyn yn siarad yn uchel iawn am gymeriadau y rhai gollasant eu bywydau, trwy fod cynifer ohon- ynt wedi gwneyd yr hyn y mae pob dyn parchus yn ei gymeradwyo, sef yswirio eu bywydau. Mae hyn hefyd yn dangos fod y Mutual Provident Alliance wedi cael derbyn- iad calonog gan weithwyr Cwm Rhondda, gan fod cynifer o'i haelodau yn dygwydd bod yn y danchwa ac nid oes ond tua dwy flynedd oddiar pan agorwyd cangen o'r Alliance yn y Rhondda, er fod y gymdeithas wedi ei sefydlu er's 34 mlynedd. Yr wyf wedi cael ar ddeall hefyd nad yw yr Alliance byth yn arfer (fel y gwna rhai cymdeithasau) cyhoeddi list o enw- au y gweddwon a'r amddifaid fydd yn derbyn taliadau, ar amgylchiadau fel yr uchod, ar hyd y muriau. Mae hyny yn anfantais mewn llawer ffordd i'r rhai sydd yn ceisio darparu ychydig bunoedd felly ar gyfer y dydd drwg. Tebyg mae rhywbeth fel hyn oedd mewn golwg gan Solomon, pan y dywedodd ei fod wedi gweled cyfoeth wedi ei adu yn niwed i'w berchenog Gwelais engraifft o hyny yn ddiweddar-gwraig weddw a phump o blant wedi derbyn lOp. ar farwolaeth ei gwr, a'r gymdeithas a'i thalodd yn cyhoeddi yn Gath, ac ar hyd heolydd Ascelon." Cafodd hithau driniaeth arw am ofyn am elusen plwyf, a hithau wedi derbyn y fath swm Dylasai fyw ar hyny, er fod rhagor na'i haner wedi myned yn gostiau claddu. Mewn dwfn gyd- ymdeimlad a'r holl berthynasau sydd yn eu galar yn Mhenygraig, dymunaf iddynt oreu y ddaear, gan obeithio y gwnant hwythau oil dderbyn goreu y nefoedd. Y mae genym bob lie i gredu fod llawer o'r rhai a adwaenwn oedd yn y danchwa wedi dechreu canu C&n y Gwaredigion os felly, mae'r gwaethaf drosodd, a bu'r danchwa yn fendith i bawb o'r cyfryw.-Gohebydd.
[No title]
GWALLT LLWYD.-Mae Hair Dye hynoJ kX ALEX. ROSS yn cynyrchu lliw goleu neu dywyll perffaith yn union wedi y defnyddir ef. Y mae yn berffaith a pharhaol—3s. 6c. JDajifoBir wedi ei bacio yn ddiogel am 55 o stampiau. Oil of Cantharides ALEX. Ross, at gynyrchu gwailt a barf-3s. 6c. Wedi ei bacio, 54 stamp. Ei De- pilatory. neu Hair Destroyer, yn symud ymaith wailt arddigonol o'r gwyneb, y gwddf, neu'r breichiau, heb niwaid—3s. 6c. Ei Curling Fluid -3s. 6c. Cludiad rhydd am 54 o stampiau. Ei Skin Tightener, neu feddyginiaeth at symud rhychau a brychau du oddiar y croen; Bloom of Roses at y bochau a'r gwefusau; a'i Hair Re- storer-3e. 6c. yr un neu danfonir am 54 stamp. Nose Machine ALEX. Ross, at lunio y trwyn i berffeithrwydd—10s. 6c. Yn rhydd am stamps. Wedi ei bacio yn gelaidd. 21, Lambs Conduit- street, High Holborn, London. Danfonir yr article hyn gyda thread y pest. Gwahsddir llythyrau. 2334.
Helyntion Cymreig y Brif-ddinas.
Helyntion Cymreig y Brif-ddinas. YMDYRA y cyfarfodydd Cymreig yma yr wyth- nosau hyn, ac yn ol yr hysbysiadau, gyda y bydd gwyliau y Nadolig drosodd, byddant yn llnosoc. ach fyth. Ar y chweched o'r mis hwn, cynal- iwyd cyfarfod cystadleuol dyddorol yn y Frank- lin Hall, Castle-street, gan y Bedyddwyr. Prif atdyniad y cyfarfod hwn oedd cyflwyniad anerchiad destlus a llawn o ddymuniadau lida i Mrs. Phillips, neu yr hon a adnabyddir yn well wrth ei henw gwyryfol, Miss Martha Harries. Yr oedd y seremoni yn un doddedig iawn. Cyf- eirid yn yr anerchiad fod y gantores boblogaidd yn encilio oddiwrth fywyd cyhoeddus, ac ar ddi- wedd y seremoni, daeth Mr. Hirwen Jones yn mlaen, a chanodd Y gan a gollwyd," nes tynu dagrau yn llif o lygaid ami un o'r gwyddfodol- ion. Prin yr ydym yn credu y bydd i Mrs. Phillips roddi heibio ei chan. 0 ran pethau y byd, gall wneuthur hyny, oherwydd drwy ei hundeb a Mr. Phillips, nid yn unig cafodd briod hawddgar a charedig, ond hefyd cafodd ei gosod mewn amgylchiadau hynod o gysurus. Ond, a barnu oddiwrth y dull effe; thiol y canodd yn y cyfarfod hwn ei hoff gan boblogaidd, Wyt ti'n cofio'r lloer yn codi," gellid meddwl fod ei chalon a'i llais mor llawn o fiwsig ag erioed. Cyflwyn- wyd iddi, pan yn derbyn yr anerchiad o law Mr. Septimus Evans, diacon hynaf yreglwys, flodeu- glwm (bouquet) hardd gan Mrs. Baker, ac yn ein tyb ni, iaith y blodeuglwm oedd,- Blodeuo byth a fyddo i ti Ar lwyfan ein cyngherddau Blodeuglwm wyt a roed i ni; Ein heiddo wyt hyd angeu. Llywydd y cyfarfod oedd Mr. Henry Morgan, Tavistock-place, yr hwn, ar ddechreu y cyfar- fod, a draddododd anerchiad rhagorol ar y def- nydd a'r camddefnydd a wneir o gyfarfodydd cystadleuol. Sylwadau da oedd y rhai hyny ar gyfarfodydd cystadleuol fel moddion difyrweh cyfreithlawn. Nid oedd am ddweyd dim yn erbyn bod yn llawen, ond yr oedd gwahaniaeth rhwng bod yn Uawen a bod yn ynjyd. Hoenus- rwydd yr oen yn ymbraneio ar y ddol oedd y cyntaf, ond crechwen cyfeddach y dafarn oedd yr olaf. BUDD-GYNGHERDD MR. HIRWEN JONES. Ar y lOfed cyfisol, yn yr Holborn Town Hall, rhoddwyd budd-gyngherdd i'r tenor addawoh Mr. Hirwen Jones. Cafoddgyngherddrhagorol -y canu yn dda, gydag elw arianol o tua deu- gain wedi clirio pob treuliadau. Brodor yw Mr. Jones o gymydogaeth Castellnewydd-Emlyn. Astudia yn y Royal Academy, o dan Mr. Wil- liam Shakespeare. Tueddir ni i feddwl y daw, gyda lwc a dyfalbarhad, yn un o'r tenors goreu a fagodd Cymru hyd yn hyn. Er clod i'r cantor- ion a'r cantoresau a'i cynorthwyodd y dymunwn ddweyd iddynt i gyd roddi eu gwasanaeth yn rhad, ac nid oeddynt neb amgen na Miss Mary Davies, Miss Marian Williams, Mrs. Phillips, Miss Lizzie Evans, Miss Gertrude Lewis, Mr. B. Davies, a Mr. Cummings. Yr oedd Mr. Lewis Thomas a Mr. Lucas Williams wedi addaw bod yn bresenol, ond methasant oherwydd amgylch- iadan anocheladwy. Y mae cyfarfodydd pwysig ereill yn yr ymyl, megys Cyfarfod Cystadleuol Undeb Ysgolion y Methodistiaid Calfinaidd, dydd Llun ar ol y Nadolig-Roxing Day, fel y'i gelwir gan y Llun. deinwyr ond rhoddaf fy ilgair, er fod enw y dydd yn dra awgrymiadol, y dygir pob peth yn mlaen ynddo yn weddaidd ac mewn trefn." Arwr y cyfarfod fydd yr enwog Mr. Emlyn: Evans. Y mae blynyddau er pan y bu yma yn beirniadu o'r blaen. Hyderwn nad yw yr enwog- rwydd a bentyrwyd arno gan Alaw Ddu ddim wedi ei lethu, ond y gwelwn ef mor fywiog ac annibynol ag erioed. Edrychwn yn mlaen gyda phleser at gael cyfleustra i guro ei gefn am sefyll mor ddewr yn erbyn clicyddiaeth cynffonwyr yr Eisteddfodau, ac os bydd modd, anfonwn gydag ef i Gymru botelaid o physigwriaeth tuag at wella "cenfigen y cerddorion"—gwahanglwyf peryglus iawn sydd yn ffynu yno y dyddiau hyn. Yr ydym hefyd yn edrych yn mlaen am wledd ar y 12fed o Ionawr, 1881, os byw ac iach a fyddwn, pryd y cymer cyngherdd flynyddol y London Welsh Choir Ie. Perfformir yn y gy- ngherdd hon gantawd "Y Tylwyth Teg," o waith Mr. Emlyn Evans, a darnau ereill,-y band a'r c6r yn rhifo 130. Hyderwn y rhoddir pob cefnogaeth i'r gyngherdd hon. Yn ddiddadl, haedda y cdr hyny oddiar law ein cydwladwyr. Caiff yr anrhydedd, ar Ddydd Gwyl Dewi, o ganu yn nghyngherdd Mr. Austin, yn neuadd fawr St. James, pryd y bydd yn canu yno Mr. Sims Reeves, Madame Patey, Miss Mary Davies, Eos Moriais, a Mr. Lucas Williams. CYSTADLEUAETH LIBRETTO CANTAWD EISTEDDFOD MERTHYR. Fel yr hysbyswyd yn y GWLADGARWR, rhodd- ir pum' gini o wobr gan y London Welsh Choir am y Libretto oreu, yn nghyd â-g ugain gini am y Gantawd oreu. Gan mai dydd Sadwrn di- weddaf oedd y dyddiad olaf i'r cyfansoddiadau am y Libretto ddyfod i law, dymunwn hysbysu fod y gystadleuaeth wedi ei chau, ac mai dyma y cyfansoddiadau yn nghyd a'r ffugenwau a dderbyniwyd 1. Garadawc, gan Arthur y Ford Gron. 2. Onntref y Gwaelod, gan Elffin Ap Gwyddno. 3. Y Flwyddyn, gan Tymhorwr. 4. Oynydd Oymru, gan Iestyn Morganwg. 5. Gorlifiad Gantre'r Gwaelod, gan Madog Llwyd. 6. Y N if Serenog, gan Cerddor-fardd. 7. Y Ferch o Gefn Ydfa, gan Romeo. 8. Gwyl y Gynhauaf, gan Tubal Cain. 9. Y Briodas, gan Daniel. 10. Merch y Llyn, gan Myrddin. 11. Y Madogwys, gan Brochwel. 12. Teyrn y Byd, gan Owaedd uwch Adwaedd. 13. Yr Haf, gan Awenydd Anian. 14. Taliesin, gan Elidir. Fel y gwelir, derbyniwyd pedwar-ar.ddeg o gyf- ansoddiadau, y rhai, erbyn hyn, sydd o dan ddwylaw beirniadol craffus Hwfa Mon a Tany. marian. Cyhoeddir y feirniadaeth, yn nghyd a'r Libretto fuddugol, o hyn i ddechreu yr ail wythnos yn y flwyddyn newydd. Rhoddir hys- bysiad pa le y gellir eu cael a'r pris yn y GWLAD- GARWR mor fuan ag y bydd modd. Wrth gwrs, un yn unig a wobrwyir, ond derbynied yr holl gystadleuwyr ddiolchgarwch gwreaocaf y c6r am ddyfod i'r maes ac ymgeiaio mor egmol. HUWCIN LLWYD.
COLEG Y GWEITHIWR.
COLEG Y GWEITHIWR. GAN AP CORWYNT. Nos Wener, Rhagfyr 24ain. Ap Gorwynt.—Dyma ni unwaith eto wedi,, cyfarfod ar Christmas Eve, ac wedi ein hebrwng yn mlaen bron i derfyn un flwyddyn arall. Y mae yn debyg fod calonau rhai ohonoch, yn feirdd a cherddorion, yn euro gan bryder gyda golwg ar eich tynged y dydd yfory. Gwelaf fod tri-ar-ugain yn cynyg am y gadair yn Merthyr, ar y testyn Bedd newydd Joseph o Arimathea." Nid yn ami, os byth, y gwelir y fath dorf yn cynyg am gadair. Bydd gan Ceulanydd gryn orchwyl, feddyliem, i bwyso eu cynyrchion. Y mae efe yn hen gyfarwydd a chyfansoddi ar gyfer Eisteddfodau, a g\vyr rywbeth am y pryder gyda golwg ar enill. Felly, yn ddiau, gellir ymddibynu y gwna efe gyfiawnder yn yr ornest galed hon, hyd eithaf ei allu. Y mae perfformiadau enwog y Brodyr Hughea hefyd i fod yn Merthyr yfory, fel rhwng pob peth at eu gilydd fe fydd tref yr haiarn yn llawn berw trwyddi. Huw 'Sgwaethiroedd Jones.-A ddarfu i ch'i sylwi, fechgyn, fod rhyw ysbryd Achan- aidd iawn yn nodweddu cenedl y Cymry, a pha beth bynag a gychwynir gan Gymro neu Gymry, byddis yn sicr o ergydio tuag ato, a dangos anfoddogrwydd iddo. Yr wythnos ddiweddaf, yr oeddwn yn siarad â bachgen o lowr, ac yn un o fechgyn mwyaf ymddiriedol y gwaith lie y mae, a sylwai ar ysbryd llech- wraidd a bradwrus y gweithwyr, ac yn enw- edigol ei frodyr Cymroaidd. Pe gwelent un yn codi i fod yn overman neu yn fanager, ni rydd y Cymry un help Haw yn ei ddyrchaf- iad ond pe dygwyddai rhyw annghydweled- iad rhyngddynt, danodid i'r overman neu y manager yn drz, buan y graig y naddwyd ef ohoni, Bachan, wy'n dy gofio di pan oet ti'n gwitho yn Mhwll No. &c. Dyna yr ysbryd a ddangosir yn rhy ami; pan, o'r tu arrll, y mae y Saeson a'r Gwyddelod yn gorganmol eu tras a'u cenedlyddiaeth. Pan ddaw Gwyddel newydd o'r Iwerddon drosodcl, i'r wlad hon, gofynwch i'w gydfrodyr Gwy- ddelig beth ydoedd natur ei alwedigaeth yn Ynys Erin, a dywedant yn union mai ffermwr ydoedd, pan, fe ddichon, nad oedd ganddo ddim ond caban llwyd i gyfaneddu ynddo, a. rhychwanted o ardd wrth hwnw. Tyn y Cymro ei het, a gwna fwy na mwy o goma- diwe moesgyfarchol i'r manager Seisnig neu Ysgotig ond, os dim, fe rydd wth tuag i lawr i'w frawd Cymroaidd. Agrippa.-Mae yr ysbryd hwn wedi dangos ei hun yn ddiweddar yn nglyn a'r Eisteddfod Genedlaethol yn Merthyr, ac y mae llawer iawn sydd yn proffesu fod ffyniant y genedl Gomeraidd.yn agos at eu calonau, wedi bod wrthi, yn yr wythnosau diweddaf hyn, eu goreu glas i sprago olwynion y cerbyd Eis- teddfodol. Un yn cyfarth yn y papyr hwn, a'r Hall yn y papyr arall, ac y mae yn an- nichonadwy i'r pwyllgor wneyd dim wrth eu bodd. Un yn anfoddlon i'r cadeirydd fod yn gadeirydd, un yn pwnian ar yr ysgrifen- ydd, un arall yn cablu am ddewis Hallel- iwiah, Amen Emlyn, a rhyw gybolfa fawr o bethau i gyd. Tomos Porcupine Jones. —Dyna beth arath wy wedi wel'd yn y papyrau yw beio am fod Mr. Rosser yn gadeirydd. Beth oedd ar lasog neu ar stymog y brawd hwnw, wyddis ? Ai eisieu cael myned yn gadeirydd ei hun 1 Mwy na thebyg mai rhywbeth yn y cyfeiriad hwnw. Rhaid cael rhywun yn gadeirydd, ac ni fyddai ond yn un o'r jobs rhwyddaf yn holl diriogaeth rhesymeg i brofi fod amgylch- iadau yn naturiol yn cydweinyddu i osod Mr. 0, Rosser yn y gadair. Efe ddewiswyd i fod yn gadeirydd Eisteddfod lwyddianus Caerdydd y llynedd, a pharhaodd yn mlaen i ddal yr unrhyw swydd yn nglyn ag Eistedd- fod Abertawe. Yr oeddid yn Abertawe, mae'n debyg, wedi penderfynu cynal Eis- teddfod yn Merthyr yn 1881, pa un a wnai y Gogledd ai peidio. Uno wnawd, a pheth oedd yn fwy rhesymol a naturiol nag i Rosser (gwr profedig erbyn hyn) i gael ei ethol yn gadeirydd ? Ond gwnewch chi beth fyd a. fynoch chi, pe safech ar eich penau, neu gerdded ar eich tr&d a'ch dwylo oddiyma i Ferthyr, neu fwyta malwod a llyffaint bob yn ail i frecwast, foddlonech chi ddim rhyw sort o ddynion sy'n y byd yma. Lewis Pancos Jones.-Wel, dyna weda i wrth y pwyllgor, bellach, am fyn'd yn mlaen a'u gwaith, a pheidio sylwi mwy ar neb na dim o'r cyfarthwyr brathog sydd wedi bod yn ceisio eu drygu yn y papyrau. Y mae teimlad brwmstanaidd wedi ei ddangos o ryw gyfeir- iadau am ddewis "Halleliwiah" Emlyn, ac yr ydoedd yn rhaid cyhoeddi fwy nag unwaith yn y papyrau fod hwnw o waith Emlyn yn anfuddugol. Wel, nid yw bod darn yn anfuddugol bob amser yn profi ei annheilyng- dod. Wel, beth oedd yr achos o'r holt randibw a wnawd yn nghylch y darn hwn o eiddo Emlyn ? Y rheswm a fyntumid ydoedd -am nad oedd wedi ei gyhoeddi. Yr wyf yn meddwl ei fod allan o'r Wasg erbyn hyn, os nad wyf yn camgofio a dyna ddigon o amser i'r corau i ymberffeithio ynddo o hyn i ddiwedd Awst a dechreu Medi nesaf, pan gynelir yr Eisteddfod yn Merthyr. Ap Corwynt.—Rhaid tori'r cyfarfod i fyny heno. Nos da, a gwyliau llawen, dedwydd, a doniol i chwi bob copa ohonoch, ac i ddarllenwyr hynaws a diddichell y GWLAD- GARWR.
[No title]
GOFYNAI yr ustus i'r Gwyddel a geisiai drwydded i werthu whiskey, a oedd ganddo gymeriad moesol da, ond methai y Gwyddel a gweled fod eisieu peth felly i werthu whiskey r Y mae gan y QUININE BITTERS un cymer- adwyaeth anarferol, sef bod meddygon o bob gradd yn cydnabod heffeithiau trwy eu rhoddi i'w cleif* ton (patienis), pan yn fynych y methant gydau cyfferi meddyginiaethol eu hunain. Uwelir niaii- ylioa ar dudalen arall o'r papyr hwn. L. 193