Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
13 articles on this Page
"Morien " yn Nghor Gawr a…
"Morien yn Nghor Gawr a Chaer Ambawr NID yw braidd yn ofynol dywedyd wrth un o ddarllenwyr y GWLADGARWR fod ein tadau yn grefyddwyr selog cyn yr oes yr ymddang- osodd y dysgawdwr hynod yn Nazareth. Nid ffyliaid oedd pawb ond Iuddewon Pales- tina yr amser hwnw. Mae y dyn darllengar ag sydd wedi darllen hanes yr Aifft, Assyria, Persia, Groeg, Rhufain, &c., yn gwybod yn eithaf da fod celfyddyd, gwyddoniaeth, gwleidyddiaeth, &c., y pryd hwnw yn y gwledydd hyny mor uchel fel y mae y cenedl- oedd diweddaraf wedi parhau i gael eu haddysgu mewn braidd bobpeth gan ysgrifen- iadan doethion v gwledydd hvnv. Paham v gwerir canoedd o filoedd o bunau yn flynyddol i gynal efrydwyr yn ein colegau ? I ba beth ond i'w galluogi i dreiddio i mewn i ddoeth- ineb Groeg a Rhufain yr oesoedd gynt i'w galluogi i ddysgu areithyddiaeth wrth droed Demosthenes anianyddiaeth wrth draed Plato ac Aristotle, &c. Mae'n amlwg, o gan- lyniad, mai nid ffwlbri oedd daliadau crefyddol y fath bob], er, ar yr olwg gyntaf, heb ein bod yn meddiant o alluoedd y gyfrinach, mae perygl i chwedlau eu beirdd am Jupiter, Jove, Juno, Venus, &c., ein tueddu i osod y cwbl i lawr i wallgofrwydd, a'u bod oil, yn ol yr hen ddywediad, yn ffit i Lansawel." Yr oeddent yn addoli'r Tad tragywyddol, yr hwn a wnaeth y byd a'r hyn oil sydd ynddo y Duw, gweithredoedd dwylaw yr hwn oedd. ent yn eu gweled yn mhob man Yr oedd- ent yn gweled ei ogoniant yn nhoriad y wawr, ei allu yn mhelydrau yr haul, ei lais yn sisial- au yr awelon, ei dadol ofal a'i drugaredd yn mhorthiant ei holl greaduriaid, a'i ddoeth- ineb yn nhrefniadau'r greadigaeth. Dyma'r hyn a feddyliai'n tadau wrth y frawddeg, "Llafar Duw yn llafar Anian." Beth yw II honiad Iuddewon a Christionogion 1 Fod Duw wedi siarad wrthynt yn oruwchnaturiol, a myn y cyntaf na welodd yn dda ddweyd dim wrth neb ond wrthynt hwy Yr oedd yr un haul yn tywynu ar y cenedloedd ac ar yr Iuddewon; yr oedd y fam gyffPedinoI, natur, yn firwythloni i'r Cenedlddyn fel i'r Iuddew ond myn yr Iuddew fod Awdwr mawr pobpeth, er yn naturiol mor garedig i'r Cenedloedd ag iddynt hwy, yn rhoddi ei gyfrinach yn y peth mwyaf, sef yr ysbrydol, iddynt hwy, ond dim gair i neb arall Nid wyf yn gwadu hyn, ond mawr mor anhawdd yw genyf gredu fod hyn yn wir gwell genyf gredu fod Awdwr yr haul yna yn ac wedi edrych ar ei holl hiliogaeth yr un fel. Gyda Christionogaeth, cafodd y cenedloedd ddyfod i'r gyfrinach. Paham ? Syned pawb— am i'r Iuddewon ei gwrthod Taled pregethwyr Cymru dipyn mwy o sylw i bethyu fel hyn, canys dyma'r pethau y mae meddvliau Younci Wales yn eu gofyn y dyddiau hyn. Ni wna darluniau areithyddol y tro mwy, rhaid yw rhesymu o hyn allan yn ghymru; a chofied pawb eiriau'r Apostol I al yn ei ail lythyr at y Corinthiaid, Canys ni allwn ni ddim yn erbyn y gwirionedd, ond dros y gwirionedd." Wel, yn mhlith cenedloedd hynaf y byd yr oedd Derwyddiaeth yr oedd hi yma yn ei gogoniant pan oresgynwyd ein Hynys gan y Rhufeiniaid ddwy fil o flynyddoedd yn ol. Mae lie i gredu bod yr oil "lanau," lle y gwelir yn bresenol yr eglwysi plwyfol, yn gylchau Derwyddol, ac mai goresgyn yr hen .Y gylchau a wnaed. Ystyr y gair Ilan," feddyliwn, yw cylch; mae'r gair i'w weled heddyw yn y gair gwin-llan, cor-lan, yd-Ian, a dywedir y gellir gweled yn awr, mewn gwledydd, hen feini Derwyddol, yn rhai o'r hen eglwysi. Y fath gipolwg dyddorol a rydd hyn i ni ar yr hen lanerchau Dyma lIe yr ymgynullai ein tadau i addoli Duw y greadigaeth cyn i gareg o ddinas Rhufain gael ei gosod i lawr, a chyn i Joseph fyned i'r Aifffc. Myn hanesyddiaeth, fel ei dysgir yn yr ysgolion, na wyddai y byd fawr am yr Ynysoedd Prydeinig cyn- y goresgyniad Rhufeinig. Os credwn hyn, ar y llanerchau yma y cyfarfyddodd ein tadau mewn unigedd i addoli; ac, yn iaith Mrs. Hemans :— They met-Oh not in kingly hall or bower, But where wild nature girt herself with power They met, whei e s reams nash'd bright from rocky caves, They met. where woods made moan o'er warrior's graves, And where the torrent's rainbow spray was cast, And where datk lakes were heaving to the blast, And midst th'eternal cliffs whose strength defied The crested Roman in his hours of pride And where the Cam■ dd on its lonely hill Bares silent record of the mighty stiif; And where the Druids ancient cromlech frown'd, And the oaks breathed mysterious murmur round: There throng d th'inspired of yore !-on plain or height, In the sun's face and in the eye of light:" And bading into lieaven each noble head, Stood in the circle, where none else might tread. Well might their lays be lofty! soaring thought From Nature's presence tenfold grandeur caught: Well might bold Freedom's soul pervade the strains Which startled eagles from their love domains, And, like a breeze, in chainless triumph, went; Up through the blue resounding firmament! Yr oedd gan ein hynafiaid eu heglwysi I cadeiriol, ond ni fu to ar un ohonynt; ac yr oedd ganddynt hefyd eu Jerusalem, He y cynulliai'r llwythi Cymreig ar y gwyliau arbenig, sef Caer Ambawr, a thebyg mai ryw Samaria oedd Cor Gawr. Gyda dawr neillduol, o ganlyniad, yr oeddwn yn dynesu at Cor Gawr, yr hyn a wnes wedi teithio tuag awr. Ar fy chwith, ar y gwastadedd noeth, yr hwn oedd yn estyn am filldiroedd lawer iawn yn mhob cyfeiriad, yr oedd un ty, a a hwnw yn henafol iawn, a choed gwyrddion yn ysgwyd yn dawel yn yr awel dyner. Wrth fyned yn mlaen, rhaid cyfaddef fy mod yn teimlo rhyw serch mawr at yr hen feddrodau; yr oedd fy nghalon yn sisial, Hen flaenor- iaid dy genedl sydd yn gorwedd yma yma y gorwedd hen gadlywyddion a yrasant y lleng- oedd Rhufeinig ar ffo fwy nag unwaith. Yma y gorwedd tywysogion, a beirdd, a thelvnor- ion." Yr oedd rhyw fagnetism, yn y crugiau i mi, a dringais i gribin fwy nag un ohonynt i siarad Cymraeg wrthyf fy hunan, megys er rhoddi gwybod i'r llwch oedd yno fod Cymru Cymro, a Chymraeg eto yn fyw ? Yr oedd myfyrio ar hanes yr hen genedl ddewr; yr hyn oedd a'r hyn yw heddyw,—dim Bon heddyw am iawnderau arbenigol y genedl; ein llysoedd barn yn Saesonaeg, a phawb yn boddloni ar yr hyn a wel ereill yn dda ei roddi i ni; wedi colli pobpeth ond y delyn. Teimlwn yn awr fel Ceiriog pan ganai y geiriau :— Ni a gadwn ein telynau I glodfori gwlad ein tadau, Ac i ganu hen ganiadau Ond mae bechgyn y School Boards wrth y ddor—addysg a ddihuna y werin Gymreig. Ond dystawa, dyma'r deml; eyndod Cant ond chwech o feini mawrion ar y gwastadedd- au, a rhai ohonynt yn ugain troedfedd o h £ d, ac yn sefyll mor sythion tua'r nen a phan eu gosodwyd yma filoedd o flynyddoedd yn ol. Mae'r deml yn hirgylchog (oval), a dywed Myfyr fod hyn yn arwyddlun o'r Corwgl- g" ydrin, yr hwn, fel y gwyr pawb, oedd un o symbols arbenig y Derwyddon. Mae rhai o'r meini cawraidd wedi syrthio ar draws eu gilydd. Y mae gweddillion dau gylch o fewn y cylch allanol, yr hwn sydd yn gyfansodd- edig o'r meini mawrion. Oddifewn, yn yr ochr orllewinol, mae gweddillion y gromlech careg anferth yn y cefn, a'r ddwy oedd yn cyfansoddi'r ochrau a'r hon oedd ar eu pen wedi syrthio. Mae careg lawr y gromlech yn ei lie, a gelwir hi gan y Saeson The alter stone." Pan yn sefyll ar hon a'n cefn tua'r gorllewin, mae tri maen o'n blaen o fewn llathen i'r gareg allor, a draw o'r tuallan i r cylch allanol mae careg syth, yr hon sydd o faint anferth, ac a elwir The Pointer." Wrth edrych dros ei phen, gwelwn fod ei phen yn union yn gyfartal (level) a'r terfyn- gylch pell. Ar y dydd hwyaf mae'r haul yn codi yn union ar gyfer y maen hwn, a hyn yw'r achos y geilw'r Saeson hi "The Pointer." Y nos cyn y dydd hwyaf, bob blwyddyn, cyrcha canoedd o bobl i weled yr haul yn codi dranoeth. Tua deg llath ar hugain bob ochr, mae dwy o geryg ereill, a'r tri yma yw meini Plenydd, Alawn, a Gwron. Gwir enw y Pointer yw Alawn dros hwn, ar y dydd hwyaf, yr oedd Hu yn cael ei bortre- iadu yn rhoddi ei beraidd oslef dyma'r dydd yr oedd yn ei ogoniant-/|\—y dydd yr oedd y Sechina, sef y pelydr canol, yn myned yn syth i'r arch, sef y gromlech, ar y dydd hwyaf. Safai yr arch-dderwydd yn nrws y gromlech ar y dydd hwyaf :— Yn 01 y Gair (/|\) o'r orsedd hon, Y Gwyddon roes ei lafar Heb ddysgu'r gwir, 'does gobaith 'iwch Gael heddwch ar y ddaear. (Tw barium.) J
PONT YEATS.
PONT YEATS. NAZARETH.-Bwriedir agor y capel uchod y drydedd waith, ar ddyddiau Mawrth a Mercher, Awst 8fed a'r 9fed, 1876. Gwein- yddir gan y Parchn. T. Penry Evans, Ceinewydd; D. Lewis, Dock, Llanelli; R D Roberts, (B.) Llwyhhendy; J. Davies (Ossian Dyfed), Llanelli; a E. Edmunds, (T.C.) Abertawe; yn nghyda'r gweinidogion cym- ydogaethol. Siaradwyd llawer am gael capel newydd, oherwydd fod yr hen gapel wedi my nod yn rhy gywilyddus i addoli ynddo. Dyma fo yn barod nawr, y ne nesaf fydd gw;ieyd"arianiglirio'r ddyle i hon sydd tua lODOp. Cynlluniwyd-yr oil < mi Mr. Thomas, Wandwr, Abertawe, a gweitLi vvyd y cynllun- lau allan gan Mr. Mathias, Ferryside, Caer- fyrddin. Yn sicr mae y gwaith yn anrhydedd iddynt medd llawer heblaw-Dewi ap loan.
[No title]
CREULONDEB I GI. —Dydd Gwener di- weddaf, yn Longton, dedfrydwyd George Hall, ystablydd, i dri mis o garchar am roddi ci ar dan wedi yn gyntaf ei orchuddio âg olew a tar. ° LLOFRUDDIAETH HONEDIG MBRCH—Yn mrawdlys Somerset, profwyd Charles Hale am lofruddiaeth wirfoddol ei ferch (Emma Hale), trwy ei boddi yn y gamlas. Honid iTt, lddo wneJ'd hyn am na chaniateid lddi fod yn y Work-house. Rhyddhawyd ef gan y rheithwyr.
PONTLOTYN.
PONTLOTYN. GORYMDAITH YR YSGOLION.-Dydd Llun, Gorph lOfed, darfu i Ysgolion Sabothol y lie uchod, droi allan yn orymdaith anrfiyd- eddus. Aethpwyd drwy brif heolydd y lie, a phob ysgol yn canu yn hwylus; yna cyfarfu- wyd yr holl o ddeiliaid y gwahanol yso-olion ar y Square, a chanwyd "Yn y Man," a'r ,en dSyda'u gilydd, dj,n arweiniad medrus Mr. W. Jones (Morgrugyn), ac wedi canu aeth yr holl o'r ysgolion i'r gwahanol gapeli i fwynhau ei hunain a ffrwyth y dail o'r India, a'r bara brith, felly* yr aethum inau gydag ysgol Soar i gydfwynhau yn y wledd gorfiorol Yn yr hwyr, yr oedd gwledd o natur arall er adloni'r meddwl, felly avosais hyd ddiwedd y cyfarfod hwnw. Y llywydd dysgwyliedig oedd y Parch. J. P. Williams, gweinidog y lie; ond oherwydd anhwylusder methodd lanw'r swydd, felly etholwyd y Parch. M. Evans, Troedrhiwfuwch, i'w Ie, yr hwn a'i llanwodd hi yn anrhydeddus. Beirniaid y canu oeddent Mri. W. Jones (Morgrugyn), a S. G. Lewis; yr adroddiadau, Morgrugyn; y traethodau, farddoniaeth, a'r dôn, Gwilym Craig y Tyle- Trefn y cyfarfod oedd fel y canlyn-Araeth fer a phwrpasol gan y llywydd; cydganu ton gynulleidfaol; beirniadaeth y traethawd a'r "Hanes Moses" (i rai dan 13eg oed), cydfuddugol. D. Jones. J, ^Jaher; Cftnu, "Can y plant" o'r berddorfa, gan Gor y Plant; adrodd, "'Rwyn Caru dweyd yr Hanes," dau yn cystadlu, a rhanwyd y wofer rhyngddynt; canu, "Mair Magdalen," i ferched, cyd-fuddugol, E. Roberts, a M. Thomas; beirniadaeth y don ar y Mesur 6.8., pump yn cystadlu, rhanwyd y wobr rhwng dwy don gan yr un awdwr, sef P. Morgan; canu, Y Plentyn Hardd o'r YerMorfa, gan Gor y Plant; beirniadaeth y "Penillion i'r Gadair a enillwyd yn ddiwedd- Eisteddfod Bargoed," un yn cystadlu, eef P. Morgan, ac yn deilwng o'r wobr; canu de™3™ ar y P^d, cyd-fuddugol, P. Morgan, aM. Morgan; adrodd, Bryn Dyrchafiad," goreu, J. Parry; canu solo alto, "Dim ond C udydd Arfau," goreu, J. Evans, ail oreu, Thomas Rees; beirniadaeth y traethawd ar Y niwed o ddilyn cymdeithion drwg," I goreu, S. G. Lewis. Felly, ar ol talu diolch- garwch i'r llywyd a'r gwahanol feirniaid, terfynwyd y cyfarfod trwy ganu ton gynull- eidfaol.—Teithiwr.
EISTEDDFOD PENCOED.
EISTEDDFOD PENCOED. Cynaliwyd eisteddfod yn y lie uchod, dydd LInn, Gorph. 24ain, o dan lywyddiaeth y Parch. E. E. Jones. Mr. R. Rhedynog Price oedd beirniad y cyfan. Dechreuwyd gwaith y dydd ag araeth fer, ond priodol a chynwysfawr gan y cadeirydd, a chystadleu- wyd ar y testynau, ac enillwyd gan y person- au canlynolCanu, "I Bias Gogerddan," rhanwyd y wobr rhwng J. Eurrwy Lacey, Gilf^ih och, a D. Leyshon, Mynydd Cynfhg; adrodd, Un go eg oedd y gneuen," goreu, Cornelius Lewis (Adolphus), Mynydd Cynffig; denawd, "Hywel a Uwen," goreu, David Williams a Mary A. David. Pvle- dyiarnwyd y wobr o 2p. i g6r Pisgah, Pyle, dan arweiniad Mr. J. Jones, Maesteg, am y datganiad goreu o Let the hills resound darllen cerddoriaeth (Hen Nodiant) ar y pryd, rhanwyd y wobr rhwng J. E Lacey ac Evan Hughes, Llanilltyd Faerdref; penill-' ion ar Gelfyddydd goreu, W. S. Lacey (Glaslwyn), Gilfach Goch, ymddiddan Yr afonig ar ei thaith," goreu, Cornelius Lewis a Margaret Williams, Mynydd Cynffig; "Penillion o glod i Mr. Williams, Pencoed' am wneyd siding yn y lie," goreu, Mr. T. Edwards, Penprysgc; canu, "O! peidiwch a dweyd wrth fy nghariad," goreu, Mary A. IJavid, Pyle; araeth ddifyfyr, testvn, "Hen Gount," goreu, Cornelius Lewis. Daethpwyd yuawr at brif bwno y dydd, sef, cystadleu- aeth gorawl ar Yr Haf," (Gwilym Gwent), dau gor oedd yn y gystadleuaeth, cor Pisgah Pil, dan arweiniad Mr. D. Jones, a chor Llanilltyd Faerdref, dan arweiniad Mr. Evan Hughes, a chor y Pil aeth a'r wobr yn nghyd a chanmoliaeth uchel gan y beirniad. 1 P Ar nyn tertynwyd yr eisteddfod. Yn yr hwyr cynaliwyd cyngherdd yn y babell, lie y canodd Eos Hafod, Miss C. a Mrs. W. David LlangraHo; Mr. J. E. Lacey, Miss M. David,' a Mr. L. Williams, a chwareuodd Mr. James Penpysgc, y cyfeiliant. Boddlonwyd y gwyddfodolion yn fawr gan y canu, a rhodd- odd y cadeirydd, y beirniad, a'r cantorion, y boddlonrwydd llwyraí.-OocJifaif.
GLYNCORWG.
GLYNCORWG. Sul a Llun, Gorph. 23ain a'r 24ain, cynal- iwyd cyfarfodydd agoriadol capel y Methodist- iaid Calfinaidd yn y lie hwn. Pryd y pre- gethodd y Parchn. E. Mathews, Canton; D Davies, Cwm Ogwr; LI. Llewellyn, Briton Ferry; a W. Jones, Cwmafon. Yr oedd y pregethu yn dda ac effeithiol. Gwnaed casgliadau yn y cyfarfodydd tuag at y ddyled a chasglwyd y swm o 41p. 4s. 5ic.—swm 2 da ac ystyried caledi yr amseroedd.-J. T.
GOHIRIAD EISTEDDFOD (14EG…
GOHIRIAD EISTEDDFOD (14EG o AWST) YN ABERTAWE. V Dymunir hysbysu fod yr eisteddfod uchod yn ngwyneb y sefyllfa y mae y wlad ynddi yn bresenol, wedi cael ei gohirio hyd ryw adeg yn y dyfodol. Bydd yprogramme, &c., yn aros yr un. Ceir ychwaneg o wybodaeth yn fuan.-Dros y pwyllgor-Morgan Thomas.
ILLANELLI.
LLANELLI. GORYMDAITH.-Dydd Sadwrn, Gor. 22ain, darfu i holl Demlwyr Da y lie uchod a'rgym- ydogaeth gyfarfod ar y Parc am ddau o'r gloch er ymffurfio yn orymdaith trwy'r dref. Yr oedd pawb a'u regalias am danynt, ac yn cael eu blaenori gan y Parchn. T. Job, Con- wil a J. Rogers Pembre. Yr oedd fife band perthynoli Demlv/yr Da Pontyeatsyncliwareu ou blaen; da iawn, gwyr Pontyeats, am bleidio achos mor dda. Yr oedd banerau o bob lliwiau ac arwyddeiriau arnynt yn chwifio yn yr awyr uwchben, ac yr oedd yn llawen gan ein calon eu gweled mor lluosog, er i ni fethu bod yn bresenel. Wedi iddynt orym- deithio trwy brif heolydd y dref a glan y mor, ymneillduasant i'r Capel Newydd i gael pryd da o de a bara brith ag oedd wedi ei barotoi ar eu cyfer. Wedi i bawb ddiwallu eu hunain ymneillduasant drachefn i'r capel er gwrando ar y brodyr y Parchn. T. Job, Conwil; J Rogers, Pembre; J. Davies (Ossian Dyfed), Tabernacl, Llanelli, yn eu hanerch ar ddir- west, pa waith a wnaethant gyda medrus- rwydd mawr, yr oedd Teml y Plant hefyd yn yr orymdaith, ond nid aethant hwy gyda'r lleill i lan y mor, ond troisant yn ol wrth y gwaith haiarn, ac aethant i'r Pare i ymddi- fyru eu hunain, nes byddai y lleill yn dyfod yn eu holan. Yn y Capel Newydd hefyd yr oedd y ddirprwyaeth oddiwrth y gwahanol demlau wedi bod yn cyfarfod yn y boreu. Llwyddiant iddynt.—J. Griffiths.
ABERAFON.
ABERAFON. Cynaliwyd cyfarfod arholiadol y Tonic Sol- Ffa yn y lie uchod yr 21ain cyfisol, gan ddos- barth o ddynion leuainc sydd yn cael eu hyfforddi yn y gangen hon gan yr athraw medrus Mr. D. Davies, Aberafon, yr hwn sydd wedi bod yn foddion i ddyrchafu cerdd- oriaeth yn y lie hwn, a hyny trwy ei ymdrech a'i lafnr diflino i ddwyn ieuenctyd i fyny yn y Tonic Sol-ffa, ac y mae yn deilwng o gan- moliaeth gwresocaf pawb trwy'r lie. Yr ar- holwr eleni oedd Mr. T. Davies, Penycae, a'r ysgolorion oeddynt Mri. J. Rees, W. Williams, A. T. Rees. Yr oedd llawer yn analluog i sefyll yr arholiad oherwydd afiechyd, ond J yjjn wyr hyn trwy eu arholiad yn an- rnydeddus, a chawsant ganmoliaeth uchel gan yr arholwr galluog. Pwy bynag sydd yn myned dan arholiad Mr. Davies, y maent yn cael gweled yn union mai nid arholwr arwyn- ebol ydyw, ond arholwr dwfn iawn. an fflllv 7 -J yr oedd noson yr arholiad, yr oedd yn treiddio i mewn i ddyfnder y Sol-fta, ac yn cwestiyno yr ysgolorion yn galed, ac yr oeddynt hwy yn ei ateb yn rhagorol dda. Yr ydym yn sicr ond i'r brawd W. Williams ymdrechu yn egniol, ac I ddyfal-barhau gyda'r Tonic Sol- na tel y mae yn bresenol, y gallwn mewn byr amser ei restri yn mhlith y dosbarth blaenaf yn y gangen fawr lion o wybodaeth. Y mae yn hyfrydwch genym weled yr ymdrech mawr y mae ieuenctyd y dref uchod wedi ei ddang08 gydacherddoriaethyn yr arholiad hwn. Yr ydym yn gobeithio yr ant rhagddynt, ac na orphwysant bellach nes dringo y brio-yn uchaf mewn cerddoriaeth, ac y bydd yr hyn y maent yn ei hau yn awr yn cael ei fedu yn helaeth yn y dyfodol. Y mae yn hyfrydwch mawr genym hysbysu darllenwyr y GWLADGARWR fod lluaws o ieuenctyd y lie uchod wedi ym- uno a r ysgol hon wedi yr arholiad hwn. Yr yaym yn hyderu y codir awydd mewn lluaws ereill sydd yn trigianu yn y lie i ymuno, yn lie treulio eu horiau gwerthfawr yn ddiffrwyth yn nhemlau yr eilunod, i ddim lies iddynt eu hunain ond dinystrio eu cyrff a damnio eu hanfarwol oneidiau. Yr wyf yn hyderu y ca Mr. Davies hir oes i ddiwyllio a dyrchafu ein cenedl yn y Tonic Sol-ffa, ac y bydd mewn byr amser yn anrhydedd i Gymru, trwy ei fod wedi codi cewri cedyrn i fyny yn y wybod- aeth fawr ac ardderchog hon. Llwydd iddo yw dymuniad-D. J. TABERNACL.—Dydd Llun, Gorph. 24ain cymerodd cor canu y capel uchod, bleserdaith tua Phortcawl, a chyda hwynt, eu parchus weinidog, ac amryw o'r deaconiaid. -Yr oedd yr haul yn gwenu, a'r awelon hyfryd yn min a mor yn adfywiol, ac yn iachusol iawn i'r ymwelwyr ysgafn-galon. Gyda chyflenwad da o awyr bur i'w hysgyfaint ar y traeth, canent fel adar. Pan yn mwynhau eu hun- ain wrth ganu rhai o ddarnau mwyaf effeith- iol Sankey, tynwyd sylw James Brogden, Ysw, a i foneddiges ganddynt, a daethant yn mlaen atynt, ac yr oedd yn amlwg eu bod yn cael eu swyno gan blant y gerdd. Dymun- odd y boneddwr arnynt i ddyfod i ganu i'r green o flaen ei balas, ac aethant ar ei gais caredig, a chanasant iddo ef a'i deulu amryw ddarnau yn odidog. Yr oedd yn curo ei ddwylaw ac yn canmol y canu yn ddiorphwys Yr oeddynflin ganddo na wyddai am ddv- ioaiad y cor i r lie, pe amgen, buasai wedi .parotoi te iddynt gyda'u gilydd. Galwodd ar Mr. Morgan y gweinidog i'w df, a chyf- lwynodd iddo anrheg fechan o arian i'r côr. Penderfynodd y côr yn y man i'w cyflwyno i fii" ^^ham Morgan, eu harweinydd, ac telly y bu Y mae gan y cor wa'hoddiad parchus oddiwrth y boneddwr, i ddyfod i dalu ymweliad eto i'w balas. Diwrnod cyflawn o fwynhad oedd hwn, a bydd yn sicr o fod o les, ac yn adfywiad i galonau y can- torion. Ymddygodd pawb yn deilwng o Gristionogion. Well done, Tabernacl.-Afan.
EISTEDDFOD PENBRE.
EISTEDDFOD PENBRE. Deallwn mai ein cyfaill Ap Huw, Llanfabon oedd awdwr y bryddest fuddugol yn yr eis- teddfod uchod. Pa le y mae y feirniadaeth ? Carai llawer ei gweled heblaw fy hunan. i mddengys fod y gystadleuaeth wedi bod yn un frwd iawn ar yr holl destynau. Byddwn yn chwilio'r GWLADGARWR yr wythnosau dilynol am y feirniadaeth, a gobeithiwn na siomir ni. Ymgeisydd Anfuddvgol.
. TREDEGAR.
TREDEGAR. Y SEINDORF PRES. Y r ydym yn deall fod Semdorf Pres y lie uchod, dan arweiniad Mr. J. R. Iidswell, yn bwriadu myned i Wrex- ham i gystadlu am yr ugain punt a thlws yn mis Awst nesaf. Sefydlwyd y seindorf hwn oddeutu pum' mlynedd yn ol; yn ystod y pedair blynedd diweddaf y mae wedi cystadlu wyth waith, ac wedi enill seithwaith allan o'r V, Hyderwn y gwnant ddwyn y god a'r clod i r De y waith hon eto,—Perciv&l. j
EISTEDDFOD Y MECHANICS' INSTITUTION,…
EISTEDDFOD Y MECHANICS' INSTI- TUTION, LLANELLI. Daeth i law gyfansoddiadau yn dwyn V ffugenwau canlynol Traethodau. ChS^t Masnach.—Yn Saesonaeg- Momfll v nUrplU8' A mau of busine4 Monsal. Yn Gymraeg—-Taronwy. (5.) irat a llanw y m,or.~Llanc o'r llan, a Chydymaith yr athronydd. (2.) Barddoniaeth. Caleb a Jushna.-Fortunatus, Lief o Paran, ac Ai un o blant y cyfiawn ? (3.) tan Ddigrif. — Mynyddwr, Diorifwas V brenm, a Meurig. (3.) ° 3 nvEl\gl^ni°Uiu-f°brwydd-Glanyffrwd, Utt Gough/a Tyber (?.) e'h' Ynj'3™,r' Dadansoddiad y Dôn "Llangristiolu-s. farf (4 ) gler' Ioan lorwerth, ac Eur- Bryn, Puer, Amicus, bervia, Amateur, Anosto, Y. J. Z., Bosnia Agnes, Marmus, Ciesar, Garaw, ac A. L. o! D. BOWEX, ) S:JH°AB^ Y8^ Wn^;7J^mTo"Albi0n'' wedi danfon i Saesonaeg ar "Drai allanw v < £ M • U,nlT8 ae^iawd Saesonaeg ar LethodCfll?rCS tra mai am v mi liy,llre!0" y Cyny^id g^brau, felly PrSilf "T gystadleuaeth. Daeth rhv rlrli /^r a hum niwrnod yn ^Rufus'p' -i^- ,Ui dda6th Dra^s Rufus a Pupil i law yn brydlawn.
YMWELIAD A PHORTHCAWL.
YMWELIAD A PHORTHCAWL. Dydd Iau, y 27ain o Orphenaf, talodd yagol ganu Carmel, (M.C.) Aberafon, ymwel- iad ar lie uchod. Erbyn un o'r gloch yr oedd pedair o wageni wedi eu darparu, a seddau cyfleus i eistedd ynddynt yn em haros gerllaw gorsaf Port Talbot; yr oedd yr oil wedi ei wneyd yn fedrus a phwrpasol dan arolygiaeth Mr. Samuel Rees, goruchwvliwr gwaith Margam. Cychwynasof dan gZ, cor yn mhob wagen, a phob cor a'i d6ndewis- ol ei hun, nes oedd y bryniau cyfagos yn ad- VrYS peroriaethus o Swn y JivMli. Yr oedd yn un o'r diwrnodau mwyaf tega dymunol a gawsom erioed. Yr oeddnaturyn ei gogomant, a'! gwisgoedd wedi eu haddurno biodeu fei gemau fil myrdd wrth edrych u lawer dol ar em taith," yr oeddynt fel ol- Idamau o liwiau yr enfys. Gosodwyd gwisg o sidan,-ar lysiau Irleision yn eirian; Dan berl bwys, ah glwys a glan, Y w lluniaidd fan tell anian Nid hir y buom cyn dyfod gerllaw Pare Mar- gam ac yn wir golygfa ardderchog i ni oedd gweled yrewigod heini yn ymbrancio ac yn ymwylltio wrth glywed y plantos yn iori ar y dystawnvydd trwy ganu Unwaith am byth Yr oedd golygfeydd newyddion yn ymac^r In addS8 b°b llaW' fel eur^d yn addfedu ir cryman, a'r per a'r afalau yn ^chreu gwrid° mewn prydferthweh swynol Wrth ddynesu at Eglwys y Pi], Ueddfwyd ein teim adau gan adgofion am y brawd ieuanc i gobelthiol Mr. W. Rees, sydd yngorwTdd™ yr hen fymrent gysegredig. Yn mlaeu yr aethom drwy'r P,|, trigolion pa le oeddynt y» synu wrth weled a ehlywed y gwibdeithww Ho /tyW ia gradd; Yn ""he" milldirov lie olaf teimlem awelon y mor yn dyfod i'n croesawu, ac fel pe'n dweyd "Henffych well blant y gan; yn mhen tipyngwelemyUono-- au yn y porthladd, a phob arwyddion y caem fw-ynhau prydnawn dedwydd a llawen. BAII. acn dyna r ceffylau yn sefyll, a ninau ar ben em taith yn ddyogel. Yr oedd ein gweinidoo- Je»kins, Mr a Mrs. Williams, a Miss Grey yno yn barod i'n derbvn, ac yn v vestry perthynol i gapel y Methodistiaid Cal- finaidd yn y He, yr oedd pob darpariadau yno ar em cyfer megys bara brith a the a sa id- wiches yn rhydd ac yn rhad i bawb perthynol [T yf^L ,H;iedda Mr. a Mrs. Williams barch dauddyblyg am eu gwasanaeth diail i feibion a merched cerdd. Wedi hyny aethom oamgylch y Ue, pob nn i fwyS ei htm goreu y gallai; ac yn wir, nid wyf yn credu i neb gael ei siomi. Yr oedd tonaS y mul. Hw'fl'f5dd-.a a deiiai llinell- au xlwia Mon 1 m meddwl:— Y werdd don heb arwydd dig, A wrida yn garedig. llfw jaUaS0m amryw donau ger- llaw-ty Mr. Brogden, a cherddasom yn orym- daith yn ol ir vestry, ac wedi ein diw^llu eilwaith canasom yn lach i Borthcawl wedi mwynhau prydnawn dedwydd, ac un a hir mer°hed °3™el> Ab- Lladdwyd Mrs. Whitwell, gwraig garddwr o Kirkstall, gan eXpresso Bradford y dydd or blaen. •j Agorwyd capel Annibynol, yr wythnoi ddiweddat, yn Hatfield Heath, Essex /rhw n a gostiodd 4000p. J yr invu Yr ydym yn diolch i Morien am ei gan- wT, MT Vv9 mTn rhifyn diweddaf • y Mail, lie y dywed fod ein newydd- ladur yn cael ei olygu lolth great ability Cofus gan em darllenwyr i ni sylwi fod Morien yn tadogi yr arferiad a'r seremoniau o ddathlu y dydd cyntaf o Fai, i'r hen Dder- nrnfnT' & dywe.da»om mai aneglur oedd y profion a gynygiodd er ategu hyny Yn v Mad am Mehefin ITeg, rhydd ychwaneg I tf7nla«Oh » dyWed wrthym amym- ^yn a Choravar am wybodaeth pellach Nid cynt y cyrhaedda y Mail ein swyddfa na yddis yn ein gweled yn cliwilio am "Spirit of tte Welsh Press," ac oddi ynJTi S t *1 yn ° EssyIIt. Rhaid i ni gyfeddef mai y Mail yw un o'r newyddiaduron eia Wasg (America).