Y Gwladgarwr

Goreu arf a darf derfysg, Gwr fo doeth yw arf dysg." FUMED EISTEDDFOD CABMEL, TREHERBERT. BYDDED hysbys y cynelir yr EISTEDD. J-' FOD uohod yn y PUBLIC HALL y NADOLIG nesaf, RHAGFYR y 25ain a'r 26ain, 1874, pryd y gwobrwyir yrymgeiswyr buddug- ol mewn Rhyddiaeth, Barddoniaeth, a Cham- iadaeth, &c., &c. TBAETHODAU. 1. Y cynllun mwyaf eSeithiol i ddwyn allan Eisteddfodau Cymru ynllwyddianus, yn nghyd a'r dyben a ddylai fod trwy eu cynal." Gwobr 3p. 3s. 2. Yr achosion o farweidd-dra ac adfywiad masnach." Gwobr lp. 10s. BABDDONIAETH. 3. Chwareugerdd (Drama) gysegredig ar Hanes Job." Gwobr 5p. 5s. 4. Cywydd heb fod dros 60 llinell ar Y Cenhadwr." Gwobr lp. 5. Am y "Cyfansoddiad goreu a mwyaf chwaethus fel dernyn adroddiadol," heb fod dros 30ain o linellau. (Yr awdwr i ddewis ei destyn a'i fesur.) Gwobr 10s. 6. Am yr Englyn goreu i "Pen Pych," Gwobr 5s. CANIADAETH T DYDD CYNTAF. I'r C6r, heb fod dan 80 o rif, a gano yn oreu "The Heavens are Telling," o'r Creation. Gwobr 20p.. yn nghyd a Baton i'r arweinydd gwerth 3p. 3s. I'r Parti, heb fod dan 25 na thros 30 o rif, a gano yn oreu Awake, J3olian Lyre," o'r Musi- cal Times, No. 78. Gwobr 5p. I'r COr o Blant, dan 15 oed, heb fod dan 30 o rif, a gano yn oreu Mark the marry Elves," o Novello's Standard Glee Book, No. 63. Gwobr 2p., yn nghyda Chromatic Pitchfork i'r arwein- ydd, gwerth 10s. 6d.; ailwobr, lp. (Ni chaniat. eir i fwy na chwech mewn oed i gydganu a'r plant.) YB AIL DDYDD. I'r C6r, heb fod dan 80 o rif, a gano yn oren yr "Halleluia Chorus," o'r Messiah. Gwobr 20p., yn nghyd a Metronome a'r Fourth Vol- ume of Welsh Airs i'r arweinydd, gwerth 3p. 3s. I'r C6r o'r un gynulleidfa, heb fod dan 30 o rif, a gano yn oreu "Mor hawddgar yw dy bebyll," gan Pencerdd America. Gwobr lOp. I'r Parti, heb fod dan 12 na thros 16 o rif, a gano yn oreu "The Soldier's Chorus," o Chappell's Vocal Library of Part Songs. No. 8. Gwobr, 3p. D.S. Dymuna y Pwyllgor hysbysu eu bod wedi engago yr enwog R. Williams, (Eos y Berth), Bangor, at eu gwasanaeth dros y ddau ddiwrnod, i ganu gyda'r Delyn, ac i gydfeirn- iadu a'r ddau feirniaid ereill ar yr Alawon Cymreig." ADRODDIADATT. I'r hwn a adroddo yn oreu Dyn." (Gwel y programme.) Gwobr 7s. 6c. I'r hwn a adroddo yn oreu ddarn o'r Awdl ar Y Greadigaeth," gan Emrys. (Gwel y pro. gramme.) Gwobr 7s. 60. Beirniaid: y Rhyddiaeth a'r Farddoniaeth, Mr. D. W. JONES, (Dafydd Morganwg,) Hir- wain, Aberdare; yGaniadaeth, &c., Dr. FROST, Caerdtdd, a Mr. J. H. ROWLANDS, (Asaph Glan Dyfi, yi atalyf era, Swansea. Aecompanist, Mrs. FBOST, Caerdydd. Ceir pob manylion pellach ar y programme am ddau stamp ceiniog gan yr ysgrifenydd, REES T. WILLIAMS, Abertonllwyd Row, Tre- herbert, Pyntypridd. 762

TYSTEB GENEDLAETHOL I '] MB. G. B. JONES (CABADOG), ARWEINYDD UNDEB COR AWL DEHEUDIR CYMRU PWYLLGOR CYTPREDINOL. H. H. Vivian, Esq., M.P. A. Brogden, Esq., M.P. I: H. Richard, Esq., M.P. j David Davies, Esq., M.P. v Love-Jones-Parry, Esq. F. E. Stacey, Esq., Llandough Castle Gwilym Williams, Esq. Miskin Manor D. Davies, Esq., Maesyffynon, Aberdare Dr. Nicholl Carne, High Sheriff of Glamor- gan. Edward Davies, Esq., Llandinam W. H. Pulestone, Esq., London .è: Stephen Evans, Esq., London Hugh Owen, Esq., London D. Joseph, Esq., Rockleaze, Clifton T. Joseph, Esq., Tydraw, Treherbeet Captain Lloyd, Glansevin Brinley Richards, Esq, London John Thomas, Esq. (Pencerdd Gwalia), London Rev. J. Griffith, M.A., St. David's, Merthyr Rev. D. Howell, St. John's, Cardiff Rev. J. B. Kilsby Jones, Llanwrtyd T. Gee, Esq., Denbigh. C. Basset, Esq., Pontypridd J. Griffith, Esq. (Gohebydd), London O. Parry, Esq., Bristol '.e. -ct;, E. Pughe, Esq., Liverpool CADBIRYDD Y PWYLLGOB: Canon Jenkins, M.A., D.D., Aberdare. TBYSOBYDD: Thomas Price, M.A., Ph.D., Aberdare. YSGBIFENYDDION: D. Brythonfryn Griffiths, Aberdare. W. Davies, Aberdare. M. O. Jones, Treherbert, Pontypridd. TANYSGBIFWYB. £ s. c. David Davis, Ysw., Maesyffynon 200 0 0 Ardalydd Bute 10 10 0 H. H. Vivian, Ysw., A.S. 10 10 0 Edward Davies, Ysw., Ystradfyohan 10 0 0 Love Jones Parry, Yaw., Plas Madryn 5 5 0 Stephen Evans, Yaw., Llundain 5 5 0 Dr. Nicholl Came, Uohel Strydd Mor- ganwg 2 2 0 John Lewis, Ysw., Ynysfeio Colliery 2 2 0 Paroh. J. R. WllMams. Ystrad 110 Parch. W. Morris, Treorky 110 Mr. Rioe Morgan, Treorky 0 10 0 894 Taw erfynir am DanysgrifiadaK. t X"

Temperance Hall, Aberdare. For one night only.—Wednesday, October 28. MRS.HOWTRD PAUL ASSISTED DY 51 It. WALTER PSLHAM, (A gentleman well-known and distinguished in literary and artistic circles), WILL appear as above in her celebrated ENTERTAINMENT, consisting of Music, Singing, Brilliant Costumes, Eccen- tricities, New Faces, Old Friends, and such an amount of Humour, Fancy, and Facial Expression, as to form a perfect Feast of Fun. Solo Pianiste. Miss BLANCHE NAVARRE. Doors open at 7.30. Commence at 8. Car. riages at 10. Reserved seats, 3s.; first do., 2s.; second do., Is.; third do., 6d. Tickets may be ob- tained of Mr. Morris, Post-office, or Mr. Thomas, chemist, where a plan may be seen. Responsible Manager,—Mr. R. C. Leach, Car- 892 diff. SILOAM, GYEEILLON. K "Dydded hysbys y evuelir y burned GYLCH- ■° WYL LENYDDOL yn y Capel uchod, dydd GWENER Y CROGLITH, 1875, dan nawdd Prif Foneddigion yr ardal. Gwel y rhifynau nesaf am hysbysiad helaethach. Dros y Pwyllgor, W. B. REES, Y sgrifenydd 891 Gyfeillon, near Pontypridd

BWRDD Y GOLYGYDD. Yr ydym wedi derbyn nifer fawr o ysgrifau ar bynolau pWJllg a dyddorol. Taer erfyniwn ar ein gohebwyr fod yn amyn- eddgar, am fod yn annichonadwy 1 ni gy- hoeddi y owbl yr un wythnoB. Caiff yr oil sydd o bwyø ymddangos yn fuan. YR HEN GOEDWR.-Daeth eich llythyr i'r Bwyddfa. Nid ydym yn meddwl fod y mater yn un dlgon pwystg i hawlio lie yn ein colofnau. Gadawer i'r person a enwir genych yn llonydd yn ei ddinodedd, ao yna ni achosa lawer o niwed i neb. ALLTWENYDD.—Daeth eich ysgrlf 1 law pan oedd eiddo gohebydd arall, ar yr un testyn, wedi ei chysodl.

TALIADAU. W. J., Cwmclydach; kG. & Sons, Cwmafon; J. E., Glyncorwg; E. T., Llantwit Var- dre; S. F., Cymer; W. J., Nelson; W. H., Llwynhendy; D. D., Pontchwyth. E. N., Bargoed; W. F., Twyn College; T. H., DInss; W. W., Tonypandy; W. W., Wern Road; J. W., Waunarlwydd; Mis. E., Pontypool; W. L. W. Cae Hop-, kin; J. J., Pengarn; J. W. Merthyr; J. J., Cwmtwrch. Pob Archeblon a Thaliadau i'w gwneud i "Walter Lloyd, GWXADGABWB Office, Aberdare."

HOVEL BEWYDD 11 I Yn ein rhlfyn nesaf dechreulr eyhoeddi y Ffughanes wreiddiol a cbyffrous "ELWIN WYN," NEU Helbulon ar Lwybr Gonestrwydd. Wedi ei ysgrifenu gan Lenor enwog so adna- byddus. Rhoddir eyfran o'r nofel ddyddorol hon bod wythnos hyd ei theifyn. rr ABWYDOAIR FO^^HSP* BHYDD1D FOB

DIC PENDER YN. Y MAB llaweroedd eto yn fyw ag ydynt yn cofio yr olygfa gynhyrfus e nae* y Castle, Merthyr Tydfil, dair mlynedd a ddugain i fis Mai diweddaf. Yr oedd y werin bobl yn cael eu gorthrymu yn enbyd yn y dydd- iau hyny, ac yr oeddynt mewn eisiau bara, ac, fel canlyniad naturiol, yr oeddynt yn gynhyrfus ac aflonydd. Pa ryfedd ? Peth toit yw newyn, ac nis gellir disgwyl i bobl fod yn esmwyrh iawn pan y mae yr "Upper Ten yn gwledda, a'r miliynau yn crio am fwyd. Bedyddiwyd y cynhyrfiadau hyn a'r enw Riots—peth a alwesid yn Revolution yn Ffrainc, ac feallai yn Reformation yn Lloegr. Yn lie anfon bara i'r bobl dlawd, fe ddanfonwyd llu o filwyr atynt. Ar fore y 3ydd o Fehefin, 1831, ymdrefnodd yr Highlanders yn front y Castle Inn, ac aeth yn frwydr rhyngddynt a'r bobl-lladdwyd amryw, a bu cryn golled ar feddianau. Stabiwyd milwr o Highlander o'r enw Donald Black yn ei forddwyd, a chrogwyd Die Penderyn am y trosedd. Tystiodd Die hyd ei anadliad olaf ei fod yn berffaith ddi- euog, a'r farn gyffredinol oedd ei fod felly. Y mae clod oesol yn perthyn i enw Mr. Price, o Neath Abbey, yr hwn a wnaeth ymehwiliad teg i'r achos ac a lwyr argy- hoeddwyd o ddieuogrwydd Die. Aeth Mr. Price yn un swydd i Lundain, a bu yn llwyddianus i gael gohiriad i'r ddedryd o ychydig ddyddiau, a dysgwyliai yn hyderus '"( y cawsid reprieve. Danfonwyd petisiwn o Ferthyr wedi ei arwyddo gan un mil ar ddeg o bobl, a danfonwyd un arall o Gaer- dydd wedi ei lawnodi gan agos bob home" holier yn y drei. Ond bu y cwbl yn af- lwyddianus, ac ar y 13eg o Awst, hyrdd- iwyd y dyn anffodus i fyd arall. Poor Die Penderyn! y mae yn bur sier erbyn hyn ei fod yn gwbl ddieuog o'r trosedd, ac y mae ei gymeriad wedi agos haner canrif o amser wedi ei glirio. Fe'n hyspysir gan y Parch. Evan Evans, o Nantyglo, yn bresenol o'r Unol Daleithiau, America, fod dyn newydd farw yn Pennsylvania, ac i'r dyn hwnw ar ei wely angeu gyffesu mai efe laddodd y milwr-fod Die gerllaw ar y pryd-iddo ef (y llofrudd) ddianc, ond i Die sefyll yn yr unfan. Y cyward brwnt! yn gweled dyn diniwed yn cael ei grogi yn ei le ef, ac yn ffoi ymaith dros y moroedd. Y mae yn dda genym fod cymeriad ein cydwladwr wedi ei glirio, ac y mae y dadguddiad rhy hwyr hwn yn fforddio prawf adnewyddol o annghyfiawnder ac o gythreuligrwydd crogi. Gobeithio fod y dydd gerllaw pan y diddymir y ddeddf hon am byth. Os cadarnheir y newydd o'r America, diameu yr aiff yr am- gylchiad hwn yn mhell iawn i brysuro hyn o ddiwygiad yn ein cyfraith gospawl; ac, os felly, ni fydd ein cydwladwr wedi marw yn gwbl ofer.

NEWYDDION CYMBEIG4 EISTEDFOD MOUNTAIN ASH.-Mewn ateb- iad i'r gofynlad yr wythnos cyn y diweddaf yn nghylch y "Stanza," dymuna y Pwyllgor hysbysu mai Penlllion a feddylir wrth yr uchod.—DAFYDD. EISTEDDFOD LIBANUS, TBEFOBIS. — Dy- munem alw sylw ein darllenwyr at y wobr ardderchog a gynygir gan Cadben Thomas, Lan House, am y treithawd goren ar y prlod- oldeb o osod allan recreation ground er mWyniant y trlgolionjyn neillduol y dosbarth gweithiol, yn ngwahanol ranau o fwrdeisdref Abertawe. Dyma gyfleusdra i'n llenorlon t enill enwogrwydd, a gwobr lfwy nao sydd wedi eu chynig er ys talm am draethawd. Mae y boneddwr haelionus uchod yn awr yn cynyg (yn yohwanegol at y brif wobr o ugain gini a thlws arian) ail wobr o ddeg gini, a thrydydd gwobr o bum gini ar yr un testyn. PENDEBYN.—Oyfarfod Pregethu. — Dydd- tau Sul a Llun, Hydref 4ydd a'r 5ed, cyn- allodd Trefnyddion Oalfinaidd y lie hwn eu cyfarfodydd pregethu blynyddol, pryd y eymerodd y gwelntdogion canlynol ran yn y gwasanaeth ;-Am 10 boreu Sul, Mr. Thomas Wigley a Mr. Owen Jones (A.) Am 2 y prydnawn, y Parch. D. Morgan Llwydooed, a'r Parch. B. Thomas, Pontfaen. Am 6, D. Morgan ao O. Jones. Dydd Llun, y Parch. T. Rees, Merthyr, a'r Parch. Moses Thomas. Cafwyd pregethau a chynullladau da iawn yn y gwahanol gyfarfodydd. Mae yn amlwg fod mwy o ymdrech a gwelthgarwoh yn meddianu aelodau yr eglwys hon yn awr nag yn y blynyddau aethant heibio, ao fel ffrwyth yn canlyn eu llafur, y mae gwedd fwy Uewyrohug yn dyfod ar yr achos. Hy- derwn y bydd i'r brodyr barhau I weithio, a dim ond iddynt wneyd hyny, y mae Duw yn slcr o'u bendlthio & Uwyddiant.

ESGORODD. Hydref lõfed, priod Mr. D. Noel, a merch hynaf Mr. Thomas Davies, Bookseller, Pentre Ystrad, ar ferch, a gelwir,ei henw Edith Ann. I Edith Ann fwynaidd boed ha-faidd oes siriol, Heb ofid a drygfyd-ond hawddfyd o hyd; Pinaolau dysgeidiaeth dda odiaeth gyrhaeddo, A nee.1 breawylio 'col gadael y byd.

( PRIODODD. Hydref 17 eg, yn swyddfa'r cofrestrydd, Merthyr, Mr. Thomas Roberts, 6, Frederick Street, Trecynon, a Miss Margaret Davies Mountain Ash. Hydref lOfed, yn swyddfa'r cofrestrydd, Castellnedd, Mr.ID. Williams, Gelliluog farm, Rhydyfro, a Miss Rachel Bees, Gellilwcafawr. Bendith net fo ar eich undeb Trwy eich bywyd hyd y bedd; Doed plant bychain i'ch cysuro, Br oael mwyniant mawr a hedd.

BU FARW. Hydref 7fed. yn un mi? oed, Lewi, mab Edmund ac Esther Davies, Ffynonauduott farm, Gelligaer. Gorphenaf 17, yn 33 mlwydd oed, o'r typhoid fever, y Mimnesopolis America, Mr. W. H. Thomas, Plasterer, gynt o Landilo-fawr, D.C., daddwyd ef yn Chester, Iowa; nid oedd wedi bod yn briod ond rhyw ddouddeg mis. Ar y 26ain o Awst, rhoddodd ei weddw enedigaeth i ddau fab y maent yn dod yn y blaen yn dda. (Duw fyddo yn amddiffyn i'w weddw a'i phlant. Hydref lleg. yn 8 mlwydd oed, David John, mab Mr. a Mrs. Williams, Chapel Street, Abertawe; eladdwyd ef dydd Mercher canlynol yo mynwent Crug-glas; gweinyddywd gan y Parch. D. Saunders. Saboth blaenorol gan- wyd iddynt faban. Bydded i'r rhieni ymfodd- loni i drefn Rhagluniaeth. Hydref lleg, Mr. Thomas Morgan, Aber- aman, yn 46 mlwydd oed. Gadawodd wraig a nifer fawr o blant i deimlo eu colled dirfawr ar ei ol. Ei afiechyd dngeuol oedd y darfoded- igaeth. Cafodd gystudd trwm am lawer o amser, ond dyoddefodd y cwbl yn hynod dawel. Yr oedd yn dad tyner a gofalus o'i blant, ac yn hynod ymdreohgar yn mhob achos da. Ar ol blynyddau o gystudd, Thomas Jones, Gower Street, Cwmafon, yn 99 mlwydd oed. Dyoddefodd ei gystudd maith yn dawel a di- rwgnach. Claddwyd ef ya ciymwent Abecafon. U