Y Gwladgarwr

TRYDEDD EISTEDDFOD MELIN" IFAN DDU. Cynaliwyd yr eistaddfod uchod dydd LIun y Sulgf-wyn diweddaf, mewn pabell bwr.pisol a chyfleus, pryd y daeth llawer iawn o bobl yn nghyd. CYFARFOD 10 O'R GLOCH. Can gan Eos Cynlais. Adrodd "Dyngar- wch;" goren, S. Jeffreys, Maesteg, Beirniad- aeth y gramadegiad; goreu, Cabidwl. Canu deuawd, ABC goreu; Mrs, Rees a'i chyf- aill, Cwai Ogwy. Beirniadaeth y penillion i'r Boreu," a rhanwyd y wobr rhwng Eurfryn a Brynfab. CaDu "With pious lients;" goreu, Eos Cynwyd. Beirniadaeth y traethawd, Cyf- arwyddyd i iawn ddefnyddio y lythyren H with ysgrifenu y Gymraeg;" goreu, Parch. W. Mor- ris, Brynmenyn. Can y Gweithiwr;" goreu, Eos Cynwyd. Catu P&r i mi wybod dy ffyrdd; goreu, C6r Cwm Ogwy. Araeth ar "Ddiogi;" gertu, Dafydd o Went. CYFAB.FOD 2 O'R GLOCH. Anerchiadau gan y beirdd. Canu Mi goll- ais y Tren goreu, Eos Cynon a Chymro Pa r Beirniadaeth y ddau englj n ar Seryddiaeth;" goreu, Brynfab. Adrodd unrhyw ddernyn moesol gan rai dan 14 oed; goreu, H. J. Evars, Post Office, Black Mill. Canu "Thou shalt break themgoreu, Eos Cynwyd. Beirniad- aeth y traethawd, Profion allanol o ddwyfol- deb y Beiblgoreu, Parch. W. Morris, Bryn- menyn. Canu unrhyw ganig; goreu, parti- o Saion, Maesteg, Beirniadaeth y chwech englyn i Undeb y Glowyr; goreu, T. Cynfelyn Benja- min, Gilfach Goch. Adrodd The dying maiden to her mother," yn Gymraeg; goreu Esther Rowlands, Tonyrefail. Beirniadaeth y traethawd ar hanes eglwys Saron, &c.; goreu, Parch. J. Jones, Cwm Ogwy. Canu "Llwyn Onn;" goreu, Eos Afan. Beirniadaeth y cyf- ieithiad; goreu. Parch. W. Morris, Brynmenyn. Beirniadaeth y bryddest ar y H Goludog a Lazarusgoreu, Eurfryn, Glandwr. Canu y prif ddarn corawl, Y Gwanwyn goreu, C6r Saron. Maesteg, dan arweiniad Mr. J. Jones, argraffydd. Cafwyd cyngherdd ardderchog yn yr hwyr, pryd y gwasanaethwyd gan Llew Llwyfo a'i fab yn-nghyfraith, Mr. J. Sauvage, Eos Hafod, Eos Afan, ac Eos Cynlais. Chwareuwyd y eyf- eilliant yn feistrolgar anghyffredin gan Pro- ffeswr Pritohard, un o gwmni Llew Llwyfo. Canodd Eos Hafod yn dda odiaeth, Eos Cynlais ac Eos Afan fel arfer. Yr oedd Mr. Sauvage uwchlaw dysgwyliad, a chafodd gymeradwy- aeth uchel oddiwrth y dorf. Nid oedd iechyd y Llew yn dda, ond er y cwbl fe ganodd yn gampus. E. Thomas, Ysg. EISTEDDFOD CAERFFILI. Dydd Mawrth y Sulgwyn, cynaliwyd yr wyl fawr hon. Yr oedd llawer o ddysgwyl wedi bod gan feirdd a cherddorion y Deheudir am y dydd, am fod hon yn un o'r Eisteddfodau mwyaf urddasol a gynaliwyd er's blynyddau yn y cylchoedd hyn. Gelwid yr Eisteddfod yn un Gadeiriol, ac yr oedd yn llanw yr ftnw yn deilwng o'r enw henafol hwn. Yr oedd yn anrhydedd mawr i'r pwyllgor am ddangos y fath chwaeth glasurol yn newisiad y testynau cyfoethog o farddoniaeth amrywiog yn neillduol testyn y gadair. Tynodd y testyn hwn brif feirdd y Deheudir, a thri o feirdd gwychion o'r Gogledd, ac yr oedd beirniadaeth yr enwog fardd o Essyllt yn brawf fod ysbrydoliaeth wedi disgyn yn helaeth ar alluoedd barddonol y beirdd. Yr oedd y beirdd a'r cerddorion can- lynol fel byddin gref wedi ymgasglu i gastell henafol Sant Cenydd, i fwynhau gwledd Eis- teddfodoi. Yr oedd Islwyn, Essyllt, Nathan Dyfed, Dewi Haran, Eos Glan Rhymni, Dewi Glan Corrwg, Gwilym Elian, Watcyn Wyn, Cam Elian, Dewi Alaw, Eos Morlais, Hywel Cynon, Cenydd, Tawenog, Dyfedfab, Homo Ddu, Myfyr Wyn, Brynfab, Eos Hafod, Eos Gwent, Tom Williams, a llawer ereill nad oedd yn adnabyddus i mi, ond perthyn i'r frawdol- iaeth Eisteddfodol, serch hyny. Dechreuwyd gweithrediadau y cyfarfod am 11 o'r gloch, drwy i John Bryant (Alawydd Glan Taf,) chwareu-tôn ar y delyn fel arfer. Yna, araeth gan Eos Rhondda, y llywydd, yn ddoniol. "Eos Rhondda rodda rym 0 hyawdledd ehedlym." Can agoriadol wedi hyny gan Huw Roberts, yn dda iawn. Enillwyd y gwobrau fel y canlyn:— Englynion y Cawcibuddugol, Brynfab a Watcyn Wyn yn gyfartal. Morfa Rhudd- Ian;" Gwynalaw a rhywun arall yn gyfartal. Traethawd hanes y "FanCenydd a Mabon yn gyfartal. Adrodd "Caradog yn Rhufain," allan o Awdl Gwilym Elian; goreu rhywun o Ystrad Mynach. Can "Rhianod Caerffili;" goreu Cam Elian. Y Dderwen Brydeinig;" cydfnddugol Tydfylyn a Carn Elian. Pryddest yr "Ardd;" goreu Islwyn. Daeth ynnesaf testyn y gadair, sef Awdl ar "Cartref," chwech o Awdlau gorchestol i fewn, a'r goreu oedd Obededom, sef Islwyn. Cadeiriwyd ef yn nghanol banllefau y dorf, a Nathan Dyfed a Dewi Haran yn dal y cleddyfau. a'r prif fardd o Essyllt yn arholi A oes heddwch." Yr oedd tipyn o ddifyrwch yn y cadeirio. Gwelsom un hen frawd barddol yno yn bedwarugain oed, yr hwn a urddwyd gan lolo Morganwg, yn 1816, ar y Maen Chwyf, sef Eos Glan Rhymni, yr oedd y pryd hwnw yn cael eu hurddo Gwilym Morganwg, Evan Cule, T. ab Gwilym, Lewis Morganwg, loan Brydydd Gwent, Gwilym Grawerth, oil wedi meirw ond Eos Glan Rhymni. Y mae ei gof yn dda yn awr i adrodd yr helynt- ion am a fu yn y blynyddoedd gynt. Y buddugwyr ar y canu oedd Tom Williams, Pontypridd; Mrs. Parker, Mountain Ash; Mrs. Rowlands, Pontypridd. Y cÔr a ganodd yn oreu ar y Gwanwyn," (Gwilym Gwent,) oedd cdr Pontypridd, dan arweiniad medrus Tom Williams Y c6r goreu ar Worthy is the Lamb," a'r "Amen Chorus," yn nghyd oedd C6r Undebol Rhymni, dan arweiniad y brawd gwylaidd Eos Gwent. Canmolai y beirniad y can-a gan g6rau Pontypridd a Rhymni, am eu caniadaeth rhagorol. Trueni fod rhai arweinwyr cdrau yn insultio beirniaid am ddweyd eu barn yn ddidderbynwyneb am ganu eu c6orau. Y mae hyn yn annheilwng o ddynion galluog. Cymered pob arweinydd yr awgrym yn garedig, fel ac y mae yn cael ei xoddi. Yn yr hwyr caed cyngherdd dda iawn. Yr oedd y cantorion mewn hwyl yn gollwng eu seiniau per. Yr oedd Alawydd Glan Taf yn tytu ei fysedd dros y tanau, a D. Bowen yn rhedeg a'i fysedd dros y berdoneg, nes oedd bywyd peroiol i'w deimlo yn fyw ar flaenau'i fysedd. Canodd Hywel Cynon a'i gyfaill Huw Roberts yn dda iawn. Yr oedd Miss Magor, Miss G. Lewis, a'r gantores fechan swynol Miss g, A, Williams fLlinos Morganwg,) Ponty- pridd, ya, llawn hwyJ. Yr oedd yr olaf yn enyn teimlaiau y dorf a'i llais saraphaidd. Dywedai un cerddor galluog fod ei llais yn nefolaidd o ran purdeb. Yr oedd yn adsain o'r mur yn endorsio y gerddoriaeth ac yn rhoddi effaith arbenig ar y canu. Yr oedd Eisteddfod Gadeiriol Caerffili yn llwyddiant perffaith, er i'r gwlaw ddyfoi ynyprydnawn, ond ys dywed Dewi Wyn o Essyllt, gwlaw bendithlawn oedd, a leadith yn mhob dyferyn. Y mae yr idea hen yn deilwng o'r bardd galluog. Trueni fod dynion yn cablu trugareddau fel hyn! Yr oedd natur yn gwenu, os oedd dynion dwl yn grwgnach. Yr oedd cydgan yr elfeJJau rhwng y muriau i'r bardd a'r athronydd yn wir effeithiol. Cadeiriwyd Islwyn yn nghanol y cyfan. Yr oedd englynion gan amryw o'r beirdd, ond nid cedd bosibl i ymwthio yn mlaen at yr orsedd. Cawsom yr englyn hwn gan Cenydd:- Islwyn drwy'i dyner oslef,—a godwyd I gadair hardd Cartref;" Pob calon yn lion ei lief,—i'r helynt Yn fyw oeddynt-y dorf yn cyfaddef. Yr eiddoch, Rhydri. CASLLWCHWR A'I HELYNTION. Y mae y lie uchod, fel llawer o leoedd ereill yn Nghymru, a'r gwaith alcan wedi aefyll er ys yn agoa i ddau fia, ac nid oes un arwydd am el weled yn el gyflwr cynteflg. Braidd na allem ddweyd fod y glofeydd wedi syrthio ilr un dynghedfen, a hyny o herwydd sefyllfa y gwelthfeydd alcan, pa ral oedd yn dal cysylltiad mawr a glofeydd Caallwchwr. Mae yma amryw o'r gwelthfeydd glo nad ydynt ond wedi gweithlo dau a thri diwrnod yn yr wythnos er ya mwy na mla o amser, a thebyg na welir fawr cyfnewldlad ynddynt cyn y bydd yr anghyd- fod sydd rhwng yr alcanwyr a'u meiatrl wedi el derfynu, a goreu I gyd pa gyntaf y daw hyny i ben. Nid oes dim l'w glywed gan y melatradoedd ond son am ostynglad yn barhalls; eto, nid ydynt wedi hysbyau yn gadarnhaol faint fydd y goatynglad ond y maent yn dysgwyl i nl gymeryd yr hyn a gymer 19 mewn ardaloedd ereill. Y mae syniadau eln meiatrl dlpyn yn rhyfedd pan gymerwn olwg arnynt yn y goleuni prl- odol; o'r hyn llelaf, casglladau o'r fath allem dynu oddiwrth ymddygladau a gwelthred- oedd y cyfryw. Addawant yn deg, a gallem feddwl fod y cyfryw addewldion yn wlr- loneddol, pan nad ydynt yn ddlm amgen na bradjchlad o'r radd waethaf. Ni fynant gydnabod te lyngdod a hawllau llafur y gweithiwr mewn un modd, ond edrychant arno fel creadur afresymol, wedi dyfod i'r byd o angenrheldrwydd i wasanaethu ar- nynt hwy, heb ystyrled fod y nalll fel y Uall yn aelodau cydradd o'r gymdelthas ddynol. Mae y prla aruthrol a godir am y glo yn y farchnad yn mhell uwchlaw yr hyn ddylal fod mewn cyferbynlad i'r prla a dellr am el dort; ao oa gostynglr dau awllt yn y dynell yn y gwerthiant, rhaid goatwng cyf. log y glowr chwe cheSnlog neu awllt y y dydd, yr hyn Bydd yn hollol annheg, oa oymerwn olwg gyfiawn ar y pwno. Hawl- lant hwy y fantals o ffurfio undeb rhyng- ddynt a'u gilydd ond credant mal malala a chenfigen sydd gan y gwelthwyr wrth ffurfio yr un path, a hwythau wedi agor eu llygald i gychwyn y gymdelthaa undebol- cymdelthas hefyd sydd wedi eln codi o'r caddug I oleuni, eto, credwyf y gallasem fod yn well pe buasal genym lawn ddynion l'n cynrychloll. Rhy fach o walth a gormod o arlan yw prif arwyddalr y meiatrl. Oa ydyw 7a. 60. y dydd yn ddigonol i-r glowr am ddlwrnod caled o walth, paham na allai pawb o'r un gymdelthaa fyw ar yr un awm ? Oydnebydd pob dyn teg a synwyrol mal y glowr yw'r dyn mwyaf anturlaethua o bob celfyddydwr: drwy hyny, dylal gael y cyflog uwchaf. Gormod o farchogaeth y glowr mae y meiatrl wedi wneud am flyn- yddau meithiou, ao nid wyf yn ystyrled goruchwylwyr eln hundeb ddlm yn amgenaoh na hwynt. Oa ydyw goruchwylwyr eln hun- deb yn brofiadol o beryglon ao anfantelalon y glowyr, paham y gallant dderbyn mwy o gyflog am eu gwasanaeth nag ereill o'u cyd- frodyr 1 Ni fuaswn yn yngan un galr pe buasent yn boddloni ar yr un faint o gyflog a'u brodyr; ond gan nad ydynt yn meddu ar gydwybod I fod felly, yatyrlwyf bawb yn ffol 1 fod yn fud. Slcr nad oes dim yn gy- malnt o ddlnyatr l'n hundeb a bod thai dyn- ion yn eymoryd mwy o gyflog nag a enllllr gan ereill o'r brodyr. Onld er mwyn cyfar- talu nalll a'r llall y mae eln hundeb dda 1 Rhaid i'r meiatrl dalu yr un gyflog I bob glowr, beth bynag fydd el werth; o ganlyn- lad, dylal gwaaanaethwyr yr undeb foddlonl ar yr un ddull. HawUant hwy eu tal yn ddyddiol, ao, efallal, na fydd y glowyr wedi gweithlo ond diwrnod neu ddau yn yr wyth- nos. Dyagwyllant hefyd Iddynt dalu y levies pan na fydd ganddynt ddlgon o angen- rheldlau bywyd yn eu meddiant. Dyna i tf, ddarllenydd, gydymdelmlad mewn brodyr onlde 1 Blwyddyn yn ol, yr oedd yr undeb yn allu cryf a nerthol yn Nghaallwchwr, ao yn nerth y gallu hwnw, y maent wedi bod yn alluog i enill aaHe wahanol i'r peth oeddynt flynyddau yn 01; ond erbyn heddyw, y mae braidd yn hollol ddisylw, a hyny o ddlffyg rheolaeth. Y dlnyatr mwyaf i'n hundeb yw eln bod wedi gadael cynifer o wahanol gelfyddwyr ddod i'r glofeydd, pa rat sydd wedi llanw ein glofeydd yn aruthrol, heb dalu ond y peth neaaf i ddim am eu dyageidiaeth. Felly, erbyn hyn, hwynthwy sydd yn ben, a neb yn gwneud un sylw o honynt mwy na phe byddent y dynion mwyaf profiadol. Pe buasem yn goaod dlgon o flaendal ar y cyf- ryw, cyn y buasent yn diagyn I'r pwll, aicr y cawsem ddiwedd o honynt ar unwaith. BUn genyf hyabyau fod agent y doBbarth wedi sefyll yn erbyn y cynyglad, a hyny ywr achoa o'r annhrefnuarwydd. Gomerydd. ABERTAWE A'R ARDALOEDD. Cymylog a nlwlog yw masnaoh yma er 18 amryw wythnosau bellach, oddlar ddechreuad y lock-out; ond yn awr, y mae fel pe wedi tywyllu yn hollol. Y gwelthfeydd glo yn sefyll deohreu yr wythnoa hon, o herwydd fod y meistri yn goaod iheolau newyddion i'r gwelthwyr i'w hardyatio ar ddechreuad eu cyfntd cewydd, aef y cyflogl dyddiol, hyny yw, gellir eu trol allan o'r gwaith ar ddiwrn- od o rybudd. Mae y gweithwyr wedi bodd- loni gweithio ar oatynglad o ddeg y cant. Y gwelthfeydd alcan yn safyll yn barhaus heb fawr alwydd cycbwyn, er fod ihal o'r gwelthwyr wedi bod gyda'r meistr yn gofyn a allasal efe ddim goaod el walth i welthio eto ar yr ben bris, &c. Mae y 81 allan fod rhyw anghydfod rhwng Bagot a'i welthwyr -eu bod hwy yn anfoddlon Iddo ranu eu gwaith rhwng ereill aydd yno yn gweithlo yn breaenol, a hwythau i welthlo wyth awr yn lie 12. Pe goddefent dlpyn bach, nl byddat achoa iddynt rwgnach, obiegya toa y gwaith yn cael ei helaethu yn gyflyrn. Ai nid yw yn bryd bellach i'r gwelthwyr alcan dreio dyfod i ddealldwriaeth a'u meiatrl ? A oes modd i rywral ereill y tu allan Iddynt wneud rhywbeth rhyngddynt ? Neu, a allent hwy eu hunaln ddim tynu taflen newydd yn fwy cyson a rheolaidd na'r un y maent wedi anfon I mewn ? Dlau y dylent wneud rhywbeth. Olywala rat o honoch ag sydd yn mlaenllaw gyda'r mudiad undebol yn dweyd elch bod wedi cael eich aloml 1 raddau yn anfonlad y daflen fel yr oedd, ac fod rhal dosbarthladau yn gofyn gormod o brls ar gyfartaledd i ereill, &o. Treiwch rhywbeth eto, a deuwoh yn nes at eich gilydd i gael gweled a chlywed yr ol- wynion yn troi eto, a gadewoh i'r ysbryd cas a drwgdybus farw yn elch myag. Felatriald, deuwoh yn nes at elch gwelthwyr. Pwy sydd wedi bod eich gweialon flyddlonaf, a'ch cynorthwywyr goreu ? Na chauwoh hwynt allan yn hwy, gan nad oeddent wedi gwrthod gweithio ar yr hen brls. Mae ereill yn teimlo oddiwrth yr ymryson hwn, sef teuluoedd hob fod yn dal cysylltlad uniongyrchlol a chwi. Gwir mal eiddoch chwl yw y gwelthiau, ao y gellwch wneud fel y gwelwoh yn dda; ond mor wlr a hyny, elch bod yn gwybod mat lies etch cymydog- ion fyddai I chwl. gyohwyn, a'ch dyledawydd yw gwneud hyny. LLEW O'R Parc.