Y Gwladgarwr

BBBAKFAST.—EPPS'S COCOA.—GRATEFUL AND COM- FORTING.- 'By a thorough knowledge of the natural law* which govern the operations of digestion and nutrition, and by a careful application of the fine properties of well- selected cocoi, Mr. Epps, ha. provided our breakfast tables with a delicately flavoured beverage which may save us many heavy doctors' bilh." -CiriZ Service Gazettee. Made simply with Boiling Water or Milk. Each packet is labelled—"JAMES Epps & Co., Homoeopathic Chemists, London." Also, makers of Epps's Cacaoine, a very thin beverage for evening use.

I MAE NHW YN DWEYD. Mae nhw yn dweyd y bydd i'r rhifyn cyntaf o'r "Dyddiadur Eisteddiodol" gynwys gwib- daith rhyw ddyn enwog i Llundain ac yn ol, helyntion hynafol Epping Forest, sefyllfa ddaearol Walthamstow, a myrdd o bethau ereill a fydd yn gaffaeliad mawr i ddarllen- wyr y G-WLADGARWR. Mae nhw yn dweyd fod yr holl gerddi buddugol yn Nhreforis yn yr un cywair ag eiddo Didaskalos, ac nad yw y cyfan yn werth deg swllt y dwsin. Mae nhw yn dweyd fod gwerth Uenyddol y man eisteddfodau yn lleihau, yr hyn sydd yn groes i bobpeth arall, oblegyd "codi" ydyw nodwedd y dydd; felly nid oes ond gobaith gwan am ddyrchafiad Uenyddiaeth Gymreig yn yr oes hon, beth bynag am yr oes nesaf. Gellir priodoli y drwg hwn i werthiant gwobrwyon yn yr eisteddfodau sectol,—Tre- foris a Thalybont to be included ar y llechres. Mae nhw yn dweyd fod edmygwyr y di- weddar Ifor Cwm Gwys yn araf iawn yn cyfranu at ei gof-golofn. Nid yw y swm yn rhyw lawer-dim ond pedair punt ar ddeg. Mae nhw yn dweyd fod yn hawddach cael dynion i siarad na chyfranu, ac y mae genym brofion o hyny wrth law yn yr amgylchiad uchod. Mae nhw yn dweyd fod yr egwyddor wir- foddol yn fwy effeithiol yn ei dylanwad na'r gyfraith orfodol. Cofier y gwirionedd, yr hwn a aeth o'i wirfodd i wneud daioni, ac a adawodd argraff ar y byd. Gall cyfraith orfodol Mr. Bruce wneud daioni, ond nid yn wreiddiol a Uwyr fel yr egwyddor wir- foddol. Mae nhw yn dweyd fod llwyddiant dyfodol y Cor Cymreig yn dibynu ar fFyddlondeb yr aelodau o hyn i'r ail ymdrechfa. Mae nhw yn dweyd fod yr express train wedi sefyll i godi Alaw Afan fel y gallai fod yn amserol yn Llundain er gwneud y fudd- ugoliaeth yn sicr. Rhyfedd mor bwysig y mae ambell i ddyn bychan-bach yn meddwl ei hun ar esgynlawr bodolaeth. Mae nhw yn dweyd fod yr wyl fawr gerdd- orol yn Mostyn wedi troi allan yn llwyddiant perffaith, er fod yno rhai quacks Germanaidd yn cerdded o gwmpas fel half-pay officers, hollol anhebyg i genhadon hedd. Mae nhw yn dweyd fod cyffeiriau cwac- yddol Pandarus yn effeithio yn niweidiol ar gyfansoddiad y "Dydd," fel nad yw yn debyg y cawn fwynhau ei oleuni llachar yn hir, pe byddai hyny yn rhyw golled. Mae nhw yn dweyd fod Llew Llwyfo wedi gwneud ei gartref yn Pittsburgh, ac y bydd o hyn allan yn dal awenau golygyddiaeth y Negesydd. Y mae yn sicr fod pawb yn yr hen wlad yn dymuno llwyddiant y Llew. Nid oes amheuaeth am ei alluoedd fel golyg- ydd newyddiadur, a dylai Cymry y parth hwnw o'r blaned is-loerawl fod yn falch o gael Llwyfo i aros yn eu plith. Mae nhw yn dweyd fod Eisteddfod y Rhos, Mynydd yr Onen, wedi marw trwy gam- driniaeth. Ofnir y gwna y rheithwyr ar y prawf ddwyn y cyhuddiad o "Lofruddiaeth wirfoddol" yn erbyn Gwaliwr Gwyllt a'r brawd lorwerth Goch. Mae nhw yn dweyd fod llawer o bethau i'w dweyd yn y dyfodol, ond fod yn rhaid ter- fynu yn bresenol. GWRANDAWR.

LLANSAMLET.—DAMWAIN ANGEUOL.—Y dydd o'r blaen, cyfarfyddodd dyn o'r enw Tho- mas Davies, o'r lie uchod, a'i farwolaeth mewn modd sydyn iawn yn nglofa Tirgwyllt, trwy i ddarn o lo tua dwy dynell o bwysau syrthio arno. Yr oedd y trancedig yn aelod crefyddol gyda'r Methodistiaid Calfinaidd yn nghapel y Cwm er ys blynyddoedd, ac yn un ffyddlon ac ymdrechgar.-AF LLWCHWR.

EISTEDDFOD BLAENLLECHAU. CYSTADLEUAETH GORAWL. AR Y DON "ESTHER," o LYFR TONAU IEUAN GWYLLT. Y Cor Cyntaf.—Datganiad cyson a swynol iawn, a'r darlleniad yn gywir; sopranos pur, a'r bass yn dda rhagorol. Yr oedd ychydig o nodau yn gwrs yn y tenore, ond er hyny, gall- wn ddyweyd fod y datganiad yn bur effeithiol. Yr ail Gor.-Nis gallaf gymeradwyo swnio y cyweirnod yna sydd mor ami i'w glywed gan g6rau cyn dechreu. Os na fydd offeryn wrth law, yn enw pob daioni, y mae swnio unwaith yn ddigon, a gwneler hyny yn bur ddystaw. Yr oedd y cor hwn yn canu yn swynol, ac yn geirio yr hen Emyn anwyl hwnw, 0, llefara addfwyn lesu," &c. Y mae yn y c6r hwn trebles pur a gobeithiol iawn. Yr oedd y dat- ganiad yn bur gywir ac effeithiol. Cor y Try dydd.—Cawsom ychwanegiad gan y c6r, sef un o "Amenau" Tanymarian a Jones. Yr ydym yn rhwym o gael cystadleuwyr i sefyll wrth yr amodau. Pa reswm oedd gan y c6r hwn i ganu Amen pan nad oes son am un i ddiweddu y d6n ? Er hyny, canodd y cor hwn yn dda—cydbwysiad da yn y lleisiau, y dar- lleniad yn gywir, ac yn dda iawn o barthed mynegiant. Yr wyf yn ystyried fod y c6r hwn wedi tori amodau y gystadleuaeth felly, trwy fod y ddau g6r cyntaf mor gyfartal o ran teilyngdod, gwell rhanu y wobr yn gyfartal rhyngddynt. TEYRNASOEDD Y DDAEAR. Cor Cyntaf.—Os nad wyf yn camsynied, OOr Blaenllechau. Yr oedd y sopranos allan o d6n ar G's yn y symudiad cyntaf. Datganwyd y Solo Bass yn ganmoladwy iawn oddigerth y nod D sydd a swell uwch ei phen. Nid oedd y Quartette yn effeithiol, ond yr oedd y repeat in chorus yn bur darawiadol. Y Trio yn rhy gyf- lym, ac o ganlyniad, yn amddifad o deimlad. Cawsom y symudiad Grave yn wir effeithiol. Yr oedd y c6r, i'm clyw i, yn rhy yagafn i'r cydgan diweddaf, a'r amser yn rhy gyflym, nes oedd y datganiad yn hollol ddideimlad. Ymgais wir dda ar y cyfan. Y peth sydd yn ofynol, yn benaf, yw finish ac expression. Cor Rhif 2, (Tonypandy. )-Cawsom y move- ment cyntaf yn wir rhagorol ac effeithiol, ac yna y Solo Bass gan un sydd yn feddianol ar lais rhagorol; ond wfft byth, ni chlywais y solo hwn yn cael ei ganu yn y fath style (os style hefyd) erioed o'r blaen. Beth oedd yn bod Mr. H. ? Myned ar garlain, darlleniad anghywir, A's flat yn lie naturals, a dim expression. Cawsom y Quartette, y Repeat in Chorus, y Trio, a'r Grave yn neillduol o dda, ac yn anarferol o effeithiol. Yr oeddy datganiad o'r cydgan diw- eddaf yn rhagorol o gyson, yn fwy felly na'r un o'r c6rau ereill-wedi cael darlleniad cywir o hono. Y prif bwnc wrth gauu y symudiad hwn yw steadiness in time. Y bai mwyaf mewn c6rau pan yn canu y cydgan yma yw, eu bod yn cychwyn yn rhy gyflym, ac wrth hyny, yn cyflymu mewn amser, nes byddo'r lleisiau yn methu a chydganu gyda chysondeb. Cawsom bob rhan yn dda gan y cOr hwn, ond yn anffodus y Bass Solo. Cor Rhif 3, (Treorci).—Yr oedd y symudiad yn dda ac yn effeithiol. Y Solo Bass yn dda, ac yn teilyngu gradd uchel o deilyngdod. Y Qaartette a'r Repeat in Chorus yn dda ac effeith- iol. Nid oedd dim expression i'w deimlo yn y Trio. Cawsom ddatganiad boddhaol iawn o'r Grave movement. Yr ydym yn rhwym o gael terfyn ar y dull dwl a dichwaeth sydd gan rai o'n harweinyddion o gouductio. Ni welais erioed .-er fy mod wedi gweled llawer—yr un arwein- ydd yn arwain mor hunanol ac mor ofnadwy o gas ag arweinydd y cdr hwn. Nid oedd yn ar- wain o gwbl, dim ond dangos ei hun mewn rhyw ystumiau gwael a gwarthus nes cynyrchu dim ond chwerthin a shame yn mhlith y cyfeill- ion Saesoneg oedd yn bresenol. Pe buasai y c6r hwn yn cael chwareu teg, buasai yn debyg o fod yn llwyddianus, ond yr oedd ystumiau yr arweinydd yn anafu pob peth, a'r canlyniad oedd, fod eu swn yn fawr, a'r swn hwnw yn ddim amgen na rhyw un gymysgfa annhrefus drwy'r chorus diweddaf. AL dyma eich idea chwi o fugue? 08 felly, peidlwch eto ei chynyg hi. Enghraifffc i chwi o arweinydd yw eich cymydog Caradog. Pwy welodd neb yn arwain yn debyg iddo yn y Crystal Palace ar "In Tears of Grief," sef curo crotchets ag un llaw, a't quavers a'r llaw arall. Yr oedd ei ddull ef yn un gwreiddiol, ac ar yr un pryd, yn foddhaol a dyddorol iawn ac yn wir, yn wers werthfawr i lawer o arweinyddion, hyd yn nod yn Llun- dain. Yr oedd ei ddull yn graceful ac yn effeithiol, ac o bob peth, yr oedd yn cadw y Cdr Mawr gyda'u gilydd yn rhagorol felly. Dyna enghraiffti chwi o arweinydd. Yr oedd yn an- mhosibl i arweinydd, yn ol eich dull chwi, i gadw c6r yn nghyd pan oedd fel pe buasai am neidio o un ochr i'r cwm i'r ochr arall. Gadewch yr hen arferion cas. Y màe'r fath 'stumiau yn hollol anweddus i olwg pobl nad ydynt gerddor- ion, ac yn neillduol felly i'w hebgor pan yn canu rhanau mor ardderchog o'r Ysgrythyrau. Da chwi, dewisweh rhyw ddull arall o arwain erbyn y tro nesaf, os yr ydych am fod yn gall ac yn debyg i ddyn arall. Y mae'r c6r yn cael cam o dan eich dull presenol o arwain. Cor Rhif 4.—Y symudiad cyntaf yn bur dda. Datganwyd y solo yn ganmoladwy, ond gallasai fod yn llawer gwell. Yr oedd yr alio yn y Quartette yn hynod o gwrs. Cawsom y Repeat in Choi-us yn effeithiol. Y trio yn glogyrnaidd ac yn unfinished. Datganwyd y Grave yn weddol, a'r cydgan diweddaf yn rhy frysiog ac yn rhy ddideimlad. Cawsom y final adagio yn wir dda. Cor Rhif 5, (Bethel Abe^dar.)—Cychwyniad grymus ac effeithiol. Yna, y Solo Bass gan fachgen dyeithr i mi; dyma y datganiad o Solo mwyaf gorphenedig o lawer o bobpeth a glywsom yn yr Eisteddfod. Well done, fy machgen i, yr ydych yn haeddu mwy o glod nag allaf ei roddi i chwi. Cymerwch ofal o'ch llais, peidiweh canu darnau sydd allan o gylch eich llais; ac yna, gydag ymarferiad yn yr iawn gyfeiriad, bydd llawer 10 wobrau a chlod yn sicr i chwi eto. Yr oedd y Quartette and Repeat of Chorus yn wir dda ac effeithiol. Yr oedd datganiad y trio yn wir orphenedig. Yr oedd y fugue and adagio yn dda iawn ac effeithiol. Y mae y c6r hwn yn dda ac yn deilwng o glod mawr. Cor Rhif G.—Yr Opening Chorus yn rymus ac ac yn bur effeithiol. Y Srto Bass yn lied dda, ond ddim yn ddigon effeithiol. Y Quartette yn weddol, a'r Repeat yn wael am fod y sopranos allan o don yn y forte. Yr oedd y trio yn un- finished, a r Grave ddim cystal o ran express^ a'r c6rau eraill. Y Cydgan diweddaf yn mewn amser, nes oedd yr effaith wedi ei gow, gobeithio y byddant yn well erbyn y tro nesaf- Y tri ch6r goreu yn y gystadleuaeth yw Tony* pandy, Bethel, a Theorki, ond y mae y ddJØ flaenaf a nodwyd yn rhagori ar yr olaf. ystyried pob peth, a'u cydbwyso yn y glorias* nis gallaf wneud yn well a boddloni fy hun, u* rhanu y wobr rhwng c6r Tonypandy a Bethel, Aberdar. Yr eiddoch yn gydwybodol, Eos RHONDDA. Groeswen, Awst 2lain, 1872.

"A VISIT TO Epps's COCOA MANTTPACTORY.—Throflg the kindness of Messrs Epps, 1 recently had an oppf' j unity of seeing the many complicated and varied procwiw* I tba Cacao bean pa ses through ero it i* sold for public V&i »nd, b ing both iuterested and highly pleased w th whatj saw during my visit to the manufactory, I thought a brfe* account of the Cacao, anthe way it is manufactured W Messrs Epps, to fit it for a wholesome and nutrition* beverage, might be of interest to the readers of and Water."—See Article in "Land and Water," OctoM* 14

CLEFYD Y TRAED A'R GENAU GER PONTYPRIDD. AT OLYGYDD Y "GWLADGARWR." SYR,—Darllenais yn y.Times fod y moddl ion canlynol yn hynod effeithiol er gwella j clefyd uchod. Yr ydym yn gosod y recipe f1! yr iaith Seisnaeg er rhwyddineb i gael y eyf- ryw foddion"1 oz of Chloride of Potato boiled in 1 quart of water, with 3 drachms of Camphorated Spirits of Wine, given to eadl animal affected for three successive days." Cymerais y cyfarwyddyd uchod i gymydog, anifeiliaid yr hwn oedd yn dyoddef 0 ddiwrib y clefyd nodedig, ac y mae y canlyniad i'1V weled yn yr hanes geir yn y Uythyr sydd yo canlyn y nodyn hwn. D. W. WILLIAMS. Farfield, Pontypridd, Awst 29, 1872. Ty'nywern, Awst 28ain, 1872. BARCHEDIG SYR,—Er y Llun wythnos i'f diweddaf, ymosodwyd ar wyth o'n gwarthfigf gan glefyd y traed a'r genau. Rhoddasom > chwech o honynt y moddion yn ol cyfarwydd- yd y Times, ac yr ydym yn ystyried iddty wneud lies anghyffredin iddynt. Hefyd, gap y dywedwyd wrthym nad oedd y moddioB yn gwneud nemawr o les, gadawsom yr un 9 gymerwyd yn glaf ddydd Gwener heb ddim, ac yr ydym wedi cael y gwahaniaeth hyc rhyngddynt, sef fod y fuwch hono yn parhaO yn ddrwg iawn ac yn pallu bwyta, tra y mae y lleill yn gwella ac yn bwyta gwair yn dda. Yr eiddoch, &c., THOMAS THOMAS. Y Parch. D. W. WILLIAMS.

LLYTHYR AR Y GOOD TEMPLARS, O'R AMERICA. Byddaf yn cael mwy neu lai o bleser bob amser wrth ddarllen y GWLADGARWR" ond nid wyf yn meddwl i ddim roi cymaint V bleser ac hyfrydwch i mi ag y darfu hanes sefydliad y Good Templars' lodge yn Aberdar. Yr ydwyf yn cofio pan yn hogyn, fy mod yn canu ar hyd eich hystrydoedd gyda'r band of hope, y geiriau hyny,- Er cymaint yw rhwysg y diafol Mae'n dechreu colli tir. Tybed, ai nid wedi enill y mae? Beth bynag, nid oes modd i ni enill heb lawer iawn o ymdrech, gan fod y gelyn a'i ddeiliaid wrthi yn ddiwyd bob dydd, ac yn wir bob nos. 0 ganlyniad, nis gallwn ninau fforddio fod yn hwy nag wythnos heb gyfarfod i yøE- gynghori a chryfhau y naill y llall, i dderbyu aelodau newyddion, a chynllunio yn erbyny gelyn. Dyna beth mae'r Good Templars yd gwneuthur. Nid yw yn ddigon i ni gyfadSod mewn cymanfa unwaith yn y llwyddyn; it phasio digon o benderfyniadau i barhau c/r naill gymanfa i'r llall. Na, rhaid i ni fod wrthi yn ddiwyd a chyson. Dyma lie mae'r Good Templars yn rhagori ar lawer o gym- deitbasau ereill,-maent yn cynal eu cyfar- fodydd yn wythnosol, ac y mae digon o ddirgelwch yn perthyn i'r order i'w gwnetud yn interesting ac i achosi undeb rhwng yr aelodau. Mae yn y ddinas hon, Berlin, lodge o Good Templars yn cynwys tua tri chant o aelodau, pa rai ydynt yn cyfarfod bob nos Wener. Gwneir ymdrech i wneud y cyfarfodydd yn ddifyrus, adeiladol, ac yn attractive, fel y byddis yn dysgwyl mor awyddus am y noson benodedig ag y bydd ambell i hen ddiacon am y "seiat." Yn wir, "seiat" ddirwestol ydyw cyfarfodydd y Good Templars. Mae tin neu ychwaneg o lodges yn agos yn mhob tref yn y dalaeth hon, sef Wisconsin ac nid yw ond peth cyffredia caellodges yn y wlad heb dy yn agos iddyni. Mae un o'r fath dipyn allan o Berlin fe'j sefydlwyd tua thair blynedd ar ddeg yn ol, ac fe welir y ffarmwyr a'u teuluoedd am tua chwech milldir o gwmpas yn tyru bob nOS Sadwrn i'r ystafel). Yr hyn sydd yn hynod mewn cysylltiad a'r lodge ydyw, nad ydynt wedi colli yr un cyfarfod er pan ei aefydlwyd Pwy a all amheu fod egwyddorion dirwestol wedi cael dyfnder daear yn y gymydogaeth hon? Maent yn anfon dirwestwr i'r State Senate bob blwyddyn. Nid yn fuan yr anghofir yr ymdrechfa fu rhwng Dirwest a Bacchus y gwanwyn diweddaf; ni bu brwydr mor boeth erioed yn y dalaeth hon ar y pwnc o ddirwest. Yr oedd y gelyn ar ei oreu gyda'i holl gyfnerthion yn arian a thalent, ac yn wir yr oedd y dirwestwyr yn effro hefyd ond o'r diwedd trodd y fantol o du dirwest, a daethom allan yn fuddugoliaethns drwy basio deddf yn gwneuthur y tafarnwr yn gyfrifol am unrhyw golled a achoser meddwyn tra yn ei feddwdod hefyd, y mae yn drosedd i werthu neu rhoddi diod i un sydd yn arfer meddwL Cafodd tafamwr yo y dref hon ei anfon i'r carchar am droseddu'r ddeddf yma, ac un arall ei gospi am werth1 diod i un dau oej. yn ddiweddar. yr 4W