Y Gwladgarwr

EISTEDDFOD FLYNYDDOL SOAR, PONTLOTYN, RHYMNI. NADOLIG, 1872. Gwneuthur lies sydd gysur.-G. C. y Tyle. I'r Cor o'r un gynulleidfa, heb fod dan 60 o rif, a gano yn oreu "Bendig- edig fyddo Arglwydd Dduw Israel," gan J. Thomas, Blaenanerch. 12 0 0 I'r C6r o'r un gynulleidfa, heb fod dan 30 o rif, ac na enillodd £5 mewn cystadleuaeth o'r blaen, a gano yn oreu "0 Gymru Anwylaf," J. Thomas, Cerddor Gymreig. 0 0 I'r- C6r o blant, heb fod dan 30 o rif, a gano yn oreu "Llais yr Haf," o Gor y Plant. Caniateir i 4 i'w cynorthwyo. 10 0 I'r un a chwareuo yn oreu ddwy d6n yn ddilynol ar y pryd, o Gasgliad Lewis Jones, ar yr Harmonium. 0 10 0 (Cyfyngir y testyn hwn i Gwm Rhymni.) Beirniad y Gerddoriaeth,—Mr. Silas Evans, Abertawe. Arweinydd,-Y Parch. J. P. Williams, (Cynog.) Ysgrifenydd Gohebol,—Gwilym Craig y Tyle, Rock Inn, Pontlotyn, Rhymni. 1 Ysgrifenydd Cynorthwyol, — Mr. Samuel Gethin Lewis, Rhymni Office, Rhymni. Bydd y Programme a gweddill o'r testynau yn barod yn fuan, pris ceiniog, gyda'r Post 1J. Y Cyfarfodydd i ddechreu am 10 a 2. Cyng- herdd yn yr hwyr am 6 gan Mr. Silas Evans a chorau y Cwm. Enwau y Cdrau a'r cystadleuwyr i fod mewn llaw ar y 23ain o Rhagfyr. Yr elw at gapel Soar, Pontlotyn. 206

EISTEDDFO;) CALFAHIA, CLYDACH. CYNELIR Y SEITHFED EISTEDDFOD FLYNYDDOL yn y lie uchod DYDD NADOLIG, Rhagfyr 25ain, 1872, pryd y gwobr- wyir yr ymgeiswyr buddugol ar y testynau canlynol:— £ s. d. I'r C6r a gano ynoreu "Gorfoleddwn yn dy Iachawdwriaeth di," o'r Cerddor. 13 0 0 I'r C6r a gano yn oreu "Llangristiol- us," o Tchwanegiad Gwylit. 3 0 0 I'r C6r o blant, heb fod dros 16eg oed, a gano yn oreu, "Nis rhoddwn fyny'r Beibl," o Cor y Plant. 1 10 0 I'r 8 a ganont yn oreu "Sleep gentle Lady," Bishop, gyda'r Piano. 1 0 0 I'r 3 a ganont yn oreu gyda'r Piano, "Disdainful of Danger," o Judas. 0 12 0 I'r 2 a ganont yn oreu gyda'r Picmo, "Love and Pride," gan Harry Clifton. 0 10 0 I'r hwn a gano yn oreu gyda'r Piano, "Waft her Angels," Handel. 0 7 6 I'r hwn a gano yn oreu gyda'r Piano, "Honour & Arms," Handel. 0 7 6 I'r hon a gano yn oreu gyda'r Piano, "He shall feed his flock," Handel. 076 I'r 4 a ganont yn oreu gerddoriaeth rhoddedig ar y pryd. 0 4 0 Am y Ganig oreu ar unrhyw fesur. Gwobr rhoddedig gan gyfaill. 1 0 0 Beirniad,-EOS RHONDDA. Y ffugenwau i fod yn Haw yr Ysgrifenydd erbyn Rhag. lOfed. Rhoddir manylion pellach eto. J. B. JONES, 202 Ysgrifenydd.

Yn y Wasg, a Ghyhoeddir yn ddioed, yn cynwys tua 400 o dudalenau, PRIS 4s., ABERTH MOL 1 ANT: SEF CASGLIAD 0 EMYNaU A THONAU, Yr Emynau dan olygiaeth y Parchn. W. Rees, D.D., a W. Ambrose; a'r Tonau dan olygiaeth Mri. J. Ambrose Lloyd, ac E. Rees. e YNWYSIR yn y Gyfrol dros 300 o Donau Hen a Newydd, a detholiad helaeth o GORCr NAU (chants). Bydd ynddo Ddethol- iad gofalus. o oreuon yr Hen -vLkWON CYMRAEG wedi eu cynghaneddu gan mwyaf gan Mr. LLOYD, yr hwn sydd wedi rhoddi ei sylw neillduol i'r elfen hon yn y Gwaith. Ceir hefyd bigion o alawon goreu Salmyddiaeth Saesoneg, Ellmynig, &c., yn nghyd a llawer o gyfansoddiadau newyddion heb fod yn argraff- edig o'r blaen. Ceir ynddo hefyd gasgliad helaeth o Emynau hen a newydd, ac yn eu plith lawer na fuont yn argraffedig hyd yn hyn. Nid oes amser, na lIafu-, na thraul, wedi ei arbed er gwneud y gwaith yn deilwng o dderbyn- iad cyff-edinol. Yr ydym wedi derbyn caniatad i gyhoeddi rhai o gyfansoddiadau y booecfilwyr canlynol, yn mhlith ereill, set y Parchn. Syr F. A. G. ouslxy, BART.; J. B. DYKES, M.A., Mus. Doc.; Syr W, STERNDALE BENNETT, Mus. Doc.; Syr I ,G. J. ELVEY; Mus. Doc.; Syr JOHN Goss; Meistri ARTHUR H. BROWN A. R. REINAGLE HENRY SMART; Dr. GATJNTLETT, a'r diweddar S. WESLEY. Dymunir ar bawb a ewyllysiant sicrhau eopi, i anIon eu henwau, yn nghyda blaendal yn ddioed WILLIAM JONES, 200 45, Grey Street, LIVERPOOL.

BWRDD Y GOLYGYDD. PWLL Y GARTH.—Nid oes enw priodol wrth yr ysgrif; gan hyny nis gallwn ei chyhoeddi. DYMUNA Tomas ar Islwyn i gyhoeddi ei feirn- iadaeth ar gyfansoddiadau Eisteddfod Blaen- llechau. P ATROBAS.-Nid ydym yncyhoeddihysbysiadau heb dal. Os ydych yn ymofyn i'r ysgrif i ymddangos fel hysbysiad, gadewch i ni gael clywed oddiwrthych eto. GILFACH GOCH.-OS ydyw llenwi hyn a hyn o ddrams yn groes i Reolau yr Undeb, gwein- yddwch gosp yr Undeb arnynt; ac os bydd i chwi wneud hyny, bydd yn dda genym ei gyhoeddi, yn nghyda'u henwau. PONTARDAWE, Awst 24ain.- Y mae yn rhaid i ni, o herwydd prinder gofod, adael allan ysgrifau mor ddinod a'r rhai hyn. Nid ydynt yn un peth na'r Hall. ENWAU PRIODOL.-Y mae rhai o'n gohebwyr cyson yn anghofio anfon i ni eu henwau priodol. Y mae yn rhaid i ni gael hyn oddi- wrth bawb yn ddieithriad. HYWEL CYNON.—Y mae Cystadleuwr am goifa i Hywel Cynon ei acldewid o barthed cy- hoeddi beirniadaeth Eisteddfod Maesyewmwr. J. J., (Treforis.)-Y mae yr enw John Jones neu David Davies yn rhy fach o sicrwydd i ni am unrhyw iohebydd dyeithr, yn enwedig os bydd ei ysgrif yn cynwys cyhuddiadau yn erbyn person neu bersonau. Y mae yn rhaid i ni gael sicrwydd fod genym rywbeth heblaw dyn gwellt mewn amgylchiad o'r fath. Car- em gael y cyfryw ysgrifau wedi eu llaw-nodi gan un o'n dosbarthwyr, neu ryw berson ad- nabyddus i ni: y mae digon i'w cael yn mhob cymydogaeth. D.-Mae y cyfarfod y cyfeiriwch ato wedi myned mor hened, fel yr ydym yn barnu mai gwell i ni ei adael allan nes y clywn oddi- wrthych eto. Pa le y saif y mudiad yn bresenol ? Wedi eu derbyn,-Good Templars America, Gwaliwr Gwyllt, Gwawdlym, Un o'r Boys, Hen Ffarmwr, S. Parry, Hen Grito, Llan- gatwg, Nid un mawr fel Horace, &c., &c. Hanes Cyfarfod Blynyddol Undeb Cerddorol Aberdar, a The Party Bethania, Aberdar, yn ein nesaf.

TALIADAU,— B. R. R., Llanelly; A. F., Nantyglo T. H. Dinas J. R. E., Swansea J. W., Burrv Port D. D., Witton Park.

Cyfeiriery GOHEBIAETHAU a'r ADOLYGIADAU, —"To the Editor of the GWLADGARWR, Canon-street, Aberdare." Pob Archebion a Thaliadau i'w gwneud i Walter Lloyd, GWLADGARWR Office, Aberdare."

TWYLL MASNACHWYR. Nid oes odid i wythnos yn myned heibio nad yw ein newyddiaduron yn cynwys hanesion am dwyll masnachwyr mewn cy- sylltiad a'u pwysau a'u mesurau. Cafodd cymaint a phymtheg a deugain eu dirwyo yr wythnos ddiweddaf yn Neheuran Llun- dain am hyn. Y mae y rhestr ddu hon yn cynwys bron bob dosbarth o fasnachwyr, ac yn eu plith naw o ganwyllwyr. Yr oedd pymtheg o honynt hefyd wedi eu cael yn euog o'r un trosedd yn flaenorol. Nis gellir edrych ar y cyfryw droseddau, pa le bynag y cymerant Ie, ac er pob ymdrech a wneir i ddaileu anwybodaeth, ond yn an- onestrwydd gwarthus, ac yn gyfryw ag y dylid ei gospi a dirwy drom. Nid oedd swm yr holl ddirwyon yn Neheuran Llun- dain yr wythnos ddiweddaf ond £ 72 14s. 6c. rhwng cynifer o fasnachwyr, ac nid oedd ond swm bychan yn wir am ddefnyddio yn ddyddiol foddion i ddwyn elw anonest i'w llogellau oddiwrth eu cwsmeriaid.* Rhaid fod masnachwyr gonest yn cael cryn an- hawsdra i ymgystadlu a'r dosbarth hwn o fasnachwyr, y rhai a fudrelwant trwy ym- yriad anonest a'u pwysau a'u mesurau. Nid ydym heb gofio ychwaith mai y dos- barth tlotaf sydd yn cael ei effeithio drymaf gan yr anonestrwydd hwn—y dosbarth nad ydyw yn gallu pwrcasu ond ychydig ar unwaith. Y mae y dosbarthiadau cyfoeth- ocaf yn debyg o gael eyfiawnder yn y cyf- eiriad hwn, a dylai ein hawdurdodan cyf- reithiol weled na fyddo y dosbarth iselaf ychwaith yn cael eu gwneud yn dlotach trwy anosestrwydd masnachwyr ond cy- hyd ag na fyddo y dirwyon oad rhyw yehydig sylltau am fisoedd neu flynyddoedd o fasnach anonest, nid oes gobaith am well- iant mawr yn y cyfeiriad hwn.

BAZAAR CALFARIA HALL, ABERDAR. Fel y gwyr y rhan fwyaf o'n darllenwyr, mai CaJfaria ydyw enw y capel y perthyna. y Parch. Dr. Price iddo yn ein tref, ac mai neuadd per- thynol i ac yn gysylltiedig a'r capel hwnw ydyw yx vstafell ardderchog a adwaenir wrth yr enw Calfaria Hall., Yn ystod y flwyddyn a aeth heibio y na ae y Dr. a'i eglwys wedi bod wrth y gorchwyl o helaethu ac adgyweirio eu terfynau, ac wedi myned i draul o dros ddwy fil o bunau. Yr amcan mewn colwg wrth gynal y Bazaar presenol ydyw cynorthwyo eglwys a gweinidog gweithgar Calfaria, i dynu i lawr ran helaeth o'r ddyled hon, a gobeithiwn y llwyddant yn eu hamcan. Agorwyd y Bazaar ddydd Mawrth diwecldafj gan Mr. R. Fothergill ieuangaf, ac y mae i bara yn agored hyd bryd- nawn dydd Gwener. Y rhai hyny o'n darllen- wyr ag ydynt heb dalu ymweliad a'r Bazar, ac yn gyfieus iddynt wneud hyny, gall wn en sicr- hau y cant lawn gwerth y draul a'r drafferth, heblaw y byddant yn tadu e:i hatlynau i drys- orfa, er diddyledu un o dai yr Arglwydd. Y mae amrywiaeth mawr o nwjddau ar werth, a. hyny am brisoedd rhesymol. Y mae yn dda genym ddeall fod derbyniadau arianol y neuadd am y diwrnod cyntaf yn £100. Y mae y Dr. yn haeddu cefnogaeth unol pob dosbarth yn ein plith, canvs aid oes unrhyw achos da— crefyddol na chymdeithaaol—nad yw efe" YIl barod i'w gynorthwyo. Cynelir cyngerdd ar- dderchog y prydnawn hwn (dydd Ian) mewn cysylltiad a'r un amcan, yn yr hon y mae holl brif gantorion ein cymydogaeth wedi addaw gwasanaethu, yn nghyda Mr. Lawrance, Mer- thyr Eos Ebrill, Caradoc, &e. ABERDAR.—YSGOL NOS.—Oddiwrth hys- bysiad mewn congol arall, fe wel ein darllenwyr fod ysgol nos Mr. O. Rees, yr hon sydd wedi bod yn flodeuog am flynyddoedd, ac yn ddiau wedi gwneud llawer o les i ddynion ieuainc eiu cymydogaeth, wedi ei hagor am y tymor dyfod- ol. Nis gall ein dynion ieuainc wneud yn well o'u horiau hamddenol ar nosweithiau hirion y tymor dyfodol, na chymeryd mantais ar gyfleus- derau o'r fath i wellhau eLL hinain mewn addysg. RYMNI.— Y Cweithiau.—Ma,e y gweithiau yn myned yn mlaen yn dra llwvddianus ar hyn o bryd, a phrisoedd rhagorol am waith. Nid oes neb yma yn cofio cystal pris ag sydd yn bresenol, a deallwn fod codiad arall i gymeryd lie eto ddechreu mis Medi. Y Marched yn bygwth Strike!—Mae yr holl lurched a berthyn- ant i'r gwaith hwn wedi rhoddi mis o rybudd am godiad yn eu cyflogau. Y niaent yn gan- oedd mewn nifer, ac mae y rhan fwyaf o hon- ynt yn gorfod gweithio yn galed hwyr a boreu am ychydig iawn o arian. Cynaliasant gyfarfod 11 Yf un noswaith yr wythnos o'r blaen, yn y Rock Inn, yn y lie hwn, pryd yr oedd yr ystafell eang wedi ei gorlenwi. Nid oedd neb ond merched yn bresenol,—merched yn llywyddu a merched yn areithio. Penderfynwyd ar unwaith fod strike gyffredinol i gymeryd lie ar derfyniad y mis rhybudd, oddieithr iddynt gael eu pris, sef 12s. yr wythnos yn lie 7s. 6c. Strike y Cig.- T Dyma strike arall sydd wedi cael ei bender- fynu yn y lie hwn ond nid yw pobi Rymni yn unol iawn gyda golwg ar y strike yma. Dywedir wrthym fod anifeiliaid tramor wedi cael eu hatal i'r wlad hon gan ein llywodraeth, a bod pIa yr annifeiliaid eisioes yn ein hardaloedd, ac mai hyny sydd yn achosi y pris uchel sydd ar y cig yn bresenol. Y mae hyn i raddar. yn wir- ionedd; ond wedi'r cwbl, mae ein cigyddion yn hollol anonest yn eu masnach.—IAGO AP RHYS. MOUNTAIN ASH.—Y mae hen wr o'r enw I Prosser yn y lie hwn yn 100 mlwydd oed oddi- ar mis Ebrill diweddaf, yr hwn sydd mor heinyf a phe buasai yn 50 mlwydd oed, ac yn llawer mwy hoew na'r ysgrifenydd ar hyn o bryd. Nid wyf yn meddwl fod un lie yn Nghymru yn fwy bywiog na'r lie uchod yn bresenol, Ar wahan- ol ddiwrnodau apwyntiedig gwelir yr amrywiol gyfriniaoedd yn troi allan, ac yn gorymdeithio g yi ¡ trwy y lie, yn cael en blaenori gan seindorf I pres, a'r banerau amryliw yn chwifio yn yr entrych mvch ben, nes peri llonder yn mynwes- au pawb. Y mae masnach yn lied fywiogyma, a phawb am gael y pris goreu am eu nwyddau, ond gobeithio na chaiff neb yma eu cospi am bwysau byr. Yr wythnos o'r blaen, gwelais fod llawer yn Aberaman wedi derbyn eu tynged am y fath drosedd; gan hyuy, gochelwch rhag gwneuthur y fath gam. Y mae digon o alw am lo yn barhaus, yr hyn sydd yn werthfawr iawn, pan y cawn fod ein gweithfeydd wedi bod cyn yma ar amser hyn o'r flwyddyn yn haner segur; ond nid felly yn awr. Y mae mantais gan weithwyr i enill arian da, a go- beithio y gafalant am danynt. "Paham y gweriwch eich arian am yr hyn nad yw fara?" Y mae angeu wedi arafu ychydig yn ei gerdd- ediad o'r hyn fu ychydig fisoedd yn ol. Yr oeddym bron meddwl fod y frech wen wedi ein llwyr adael; ond nid felly, canys y mae yma lawer yn dyoddef oddiwrthi. Ychydig islaw Mountain Ash, cawn fod v Cymro twymgalon a'r boneddwr hael, Mr. Glassbrook, wedi ym- gymeryd it suddo dau bwll glo, ac y mae yr an- turiaeth hyd yma yn hynod ffafriol. Y maent wedi dechreu walio un o'r pyllan. Bydd hyn yn gaffaeliad mawr i'r lie hwn.-RHYDWEN. BRYNAMAN.—MARWOLAETH MRS. PRICE.— Dydd Sul, Awst y 4ydd, yn 48 mlwydd oed, wedi misoedd o gystudd, bu farwMrs. Angharad Price, Cwmgarw, Brynaman. Dydd Mercher canlynol, hebryngwyd hi gan dorf luosog o bethynasau a chyfeillion i fynwent Gibeah. Gweinyddwyd ar yr achlysur gan y Parchn. H. Stephens, (T. C.), Moriah, a J. Jones, gweinidog y lie. Yr oedd y chwaer ymadaw- edig yn proffesu crefydd er yn ieuanc, a thyst- iodd yn ei horiau olaf fod glyn tywyll marwol- aeth yn oleu o'i blaen. Gadawodd briod tyner a phlant ieuainc i alaru ar ei hoi. Tad yr am- ddifaid a ofalo am danynt.-GALARUS. í PONTARDAWE.—Dyddiau Sul a Llun, Awst 25ain a'r 26ain, cynaliodd eglwys Adu- lam, yn y lie uchod, ei chyfarfod blynyddol, pryd y pregethwyd ar yr achlysur gan y Parchn. H. C. Howells, Clydach; M. Grif- fiths, Clydach; J. Jones, Carmel, Llangiwc; ac E. Williams, Llansamlet. Pregethwyd yn nerthol, hwylus, ac i bwrpas yn ar- dderchog. Yr oedd y cynulliadau yn lluosog a bywiog, a'r casgliadau yn dda. Yr oedd iCariad brawdol yn ganfyddadwy yn y cyfar- fodydd hyn.—DERW.

Y Boneddigeaau hyny nad ydynt we(U defnyddio Starch Glenfield, dymunir ar iddynt frneud un prawf o hono, a bod yn ofalus ..m ganlyn y cyfarwyddiadaa argraffedig ar bob pacyn. Y mae yn ychydig a ihawddach ei wnend na tarches ereill, ond pan y douir dros yr anhawsdra, dy- wedir fel Golchwraig y Frenines, mai y Starch goreu ddefnyddiwyd erioed ydyw.

ESGORODD,— Awst 27ain, priod y Parch. W. C. Jenkins, Kidwely, ar ferch. Awst 23ain, priod Mr. John Evans, Argraff- ydd, 15, Prospect Place, Penybont-ar-Ogwy, ar fab.