Y Gwladgarwr

THE LEEK OF CAMBRIA. (rwadroddyn Eisteddfod Maesteg, Gorph. 4, 1845.) J do not scorn to wear the Leek, Because I wear the Rose He, who his country's name would speak, .1, q: N,irlinteiiorenvvkiio-s. Let the Rose blossom by the Leek, Be each our piide and boast; r And who would nut the UNION break, Come join with us the toast:- y The Leek of Wales-the Leek of Wales, The I!l..ry of her hills and dales; The foe that Cambria's light assails, Strikes England's Rose in striking Wales.' Ever unconquer'd in the field,— Still foremost in the figlit Oh may thy children never yie!d iUs u 1 F Thy countiy's sacred right! n .<•? bf)- Preferring danger still to sliame,— lfT^ ,%>*•■ Deatli, rather than disgrace; n Wales will not stain her ancient fame, In this her modern race. 'The I,eek of Wales, &c. L. May Cambria's emblem flourish long, In story and in iav .1 „ Still may she love the harp nnd songv) vn? i, '1 Still keep la science guie I d<> not seom the Leek, although x* I we.-ir the English Hose He who at Wales would strike a blow, Add, me unto his foes. n The Leek of Wales,' &c. H. W. D.

TKLERAU.—TAL BOB MIS. i'1 1 Copi, trwy'r Post, 8g. y Mis. 2 41 41 18," ,3b 0, 3 I"-4c. » 4 Is. 8c. «' 6 It t&.Sc." P.C 10" 2s.8c." Ac felly yn mlaen, 8g. yr wythnos am bob sypyn o 10 copi TALIADAU. W. R., Taibach. W, W., Upper Boat. C. L., Cardiff. W. M Tongwynlas. E. D., Cwmielill Works. W. E., Celiicoedycymer. T. R., PumpyainL J. F. J., Cardiff.

RHEOLAU I OHEBWYR. I. Ni chylioeddir dim os na fydd yr ysgrifenydd yn ym- ddirieci i ni ei enw priodol; nad er mwyn ei gylioeddi, eithr er mwyn dyogelwoh. 2. Nid ydym yn ymrwymo i ddychwelyd ysgrifau na chant eucylioeddi. 3. Nad ydym i g,¡el ein hystyried yn gyfrifol am wa- hanol syniadau nae arddulliau ein Gohebwyr. 4. Ysgrifener yn fyr, parchus, ac i bwrpas. 6. Ni chyhoeddir haneioou Piioilasan, Sic., heb i'r" ys- .prtfenyddfod yn adnabyddus i ni, iieti yr haues wedi ei law-arwyddo gan rywun adnabyddus a chyfrifol. Gan fod cyhoeddi yr holl ohebiaethau lluosog a ddei- brniwn yn annichon, gyda maint presenal ein Papyr ym- drechwn gylieu iylvedo rhai ysgrifau yn ein Nodiaiiau.

AT EIN GOHEBWYR. Derbyniwyd eiddo Ismael Wyllt, Llew bach, Caswallon Ginn Llwchwr, (dewy i ni dalu 2g am dano), Gwilydd Nedd, Taliesyn ab lolo Lalys, Gwerydd Gtvent, loan Peris, Aer Arwr, D. Matthias. Cant oil ein sylw «i;i. llryrllonaf; ac os gallwn hebgor lie, caiff pob perh i teilwng ymddangos yn ei dro. Er mwyn pob peth, l'rwyned y Beirdd eu Hawen am fis, o leiaf; mac t genym ddijfou o ryw fath o rigymau ar law i lanw I. papyr cyfan am wythnosiu. Colier fod y ill) lei wedi dechreu; ac fe ddechreuay Servcdd yu luau, Cadwgan i Cymro Gwyllt a 'Cherdd Ffarwej Caerlydd,' o Gronfa Llewelyn Alaw, yn ein uesai. Engineer a 'Nai Shon y Gof.' — Wedi ail ystyri&d cicli a or Jiythyr, penderfynasoui eifjd yn addasach i Swyddfa'r ittth: ¡Y"j' na'n swyddfa ni — nid ydym tiros gablu neb. I Uf yr ydych yn trin y iniii I heb ddwyn digon o reswm vd i patiain. I'.r Jjod genym pyniaint o bareli i'r dosbarth • 'i Rweitliiol, x neb y./ v ciywysogaeth, eto yr ydym v n lw)r tbeiddio y dull istlwaei a arierir gan y 'Nai' an wrih geisio eu hamddiffyn, os amddiffyn hefyd; eitlir ifV. jve byd.lni i ni roddi tin papyr i drin y Nai' yn ol d myinpwy hwii a'r Hall, gaIL-ii hyny greu rhagfarn iiiewn rhai peison.iu tnag atom. Me, Eerim. —Yn wir iiis gallasai rich Hytftyrfynedi i fewn yr wythnos hon gan brinder lie; Mae genych "ehwi fw) o iitwi na'r Engineer, oulcgyd anliidi.OiJllOl ydych. • • DtRWtSTWK—MountitU) &sh-Caiff yitiddangos vn ein rhtfyn nesat.

DALIER SYLW. ¡. j Danfoner pob Gohebiaeth fel hyn4 v»:C: i i.'f- F0 tke Editor of th* OtCladgartOTi 1 -nvja xi Gloucester Street, I' f»6otri «« Tl bdUh sniy Aberdwe. Pob Archebion a Thaliadau i'w gwneyd i Walter Lloyd, Gwladgarwr Office, Aberdare.

Y CYTHRUDD EWROPAIDD. Gan i Ffrainc a Sariinia dystio mai eu cais yw gorfodi Awstria i alw ei milwyr adref o'r Taleith- iau Eidalaidd, dichon y bydd i'n darllenwyr deimlo dyddordeb mown gwybod ar ba beth y seiliwyd honiad hawl Awstria i'r cyfryw dal- cithiau. O'r dydd y gortbrechodd Charlemagne frenin- oedd Lombardy, daeth y wlad hono dan wriog- aeth i Amherodraeth Santaidd Rhufain. Pan dorodd allan yr ymdrecliion cynhyrfus a fu rhwng yr Amherodraeth a'r Eabaeth, cyrhaeddodd 11awer o ddinasoedd Lombardy freintiau mawrion, a meiddiodd dinas Milan sefydlu gwerin-lywodr- aeth: am yr hyn feiddiad, y bu i Frederick Bar- barossa gospi y ddinas yn ofnadwy, gan ei dych- welyd i'w hen ufudd-dod, ar ol gwarchae y sydd iddo ei gyffelyb yn hanesyddiaeth gwarchae Saguntum neu Saragossa. Yn raddol, enillodd awdurdod y Pabau fuddugoliaeth gyflawn ar aw- durdod leygol yr Amherawdwyr Ellmynaidd, y rhai, wedi eu gwanychu trwy ymraniadau car- trefol, a orfodwyd i roddi eu hawl i fyny, a ffurf- iwyd Milan yn dduciaeth o fewn y flwyddyn 1395, yn mhlaid teulu Visconti; ac ar farwolaeth yr olaf o'r teulu hyny, yn 1497, cafodd ei hataf- aelu gan Francis Sforza. Yn nechreuad yr unfed ganrif ar bymtheg, bu i Louis XII o Ffrainc, a'i ddylynydd, Francis I., honi hawl i diriogaeth Milan, mcgys esgynyddion y Viscontiaid; eithr dybenwyd y cyfryw honiad yn efFcithiol gan Charles V. yn mrwydr Pavia, a throdd y diweddaf y diriogaeth drosodd i'w fab Phillip II., o goffad- wriaeth ysgeler. Parhaodd y dduciaeth yn gydiol wrth goron Yspaen hyd i farwolaeth Charles II., yn 1700, ond yn ystod Rhyfel yr olyuiad, cafodd ei hatafaelu gan Awstria, jt hon a'i daliodd yn eimeddiant hyd nes i gytundeb Campio Formio droi Milan yn famddinas Gwerin-lywodraeth Cis- alpine, ac o'r diwedd yn brif ddinas teyrnas Eidal. Trwy yr unrhyw gytundeb, rhodd Na- poleon Bonaparte Venice i Awstria, yr hwn le a ddaliodd yn ei gafaol, hyd nes i ganlyniad brwydr Austerlitz ei diosg o'i holl feddianau tros yr Alp, a'u huno gyda theyrnas newydd Eidal. Ar gwymp Napoleon, yn 1814, Eugene Beau- harnois oedd Raglaw Eidal, a thebygid y gallasai barhau ei awdurdod, am fod Rwsia yn ei gyn- orthwyo, a'r bobl yn foddhaol dan, ei lywodraeth. Modd bynag, ar enciliad byddin Ffrainc, torodd allan wrthryfel yn erbyn y teulu Beauharnoisaidd, y rhai a giliasant, mewn diflasdod, i Munich, tra yr ymdeithiodd yr Awstriaid i Milan ar gais y llywodraeth daleithiol. Wedi ymadawiad di- weddaf Napoleon, yn 1815, pan ddaeth y gallu- oedd cyngreiriol i i-anu yr yspail, derbyniodd Awstria yr holl diriogaeth Lombardaidd a Venc- taidd, y rhai a gorphorwyd yn deyrnas gyfunol gan Metternich, tra y rhoddid gwerin-lywodraeth Genoa i Sardina, mewn treiil i ffurfio atalfa gadarn yn erbyn traws-yinwthiad Ffrainc. Gwelir, oddiwrth hyn, fod gafael yr Awstriaid ar Lom- bardy wedi ei selio yn hollol ar y cytundeb yn Vienna, 1815, yr hyn beth y cais Ffrainc a Sar- dina ei ail agweddu; ond yr ymdrech Awstria am ei gynal yn ddigyfnewid. Yn 1820, ymdorodd gwrthryfel yn Naples, ae anfonwyd llu mawr o fyddin Awstria i'w ddar- ostwng: darfu i'r blaid genedlaethol, yn Milan, gynxeryd cyile ar hyn iddynt hwythau hefyd wrthryfela; ond buan eu darostyngwyd, o her- wydd ymraniadau mcwnol, a charcharwyd y blaenoriaid tros eu hoes. I'r gwrthryfel hwn yr ydym yn ddyledus am y d^tguddiad a gawsom o greulondcrau arswydus y Spielberg, yr hyn a idarluniwyd i ni gan Sylvio Pellico, mewn geir- iau a gynhyrfent y galon megys a sain udgorn. Darfu i'r gerwindeb hyn roddi atalfa ar y cym- deithasau cyfrinachol tros lawer o flynyddoedd: ond yr oedd Awstria yn creu iddi ei hun luoedd » elynion yn holl Eidal, trwy ei hymyraeth yn ngorchwylion y taleithiau mewnol: ac os byddai i'r blaid genedlaethol yn Tuscany, neu yn y taleithiau Pabaidd, hawlio y mesur Ileiaf o ddi- wygiad, byddai milwyr Awatria yn heidio dros y cyffiniau; a llwyddent, trwy rym y cleddyf, i ddystewi'r Ipobi, ond nidi'w dwyn i anghofio. O'r diwedd, cyfododd i fyny elyn newydd Awstria, y mwyaf peryglus iddi o'r oil yr ym- drechodd yn eu herbyn, sef, Charles Albert, Sar- dina. Faint bynag ei ucbelgais, dichon ei fod yn awyddu am gyfuno teyrnas Eidal; eithr bu iddo, trwy bleidio yr achos cenedlacthol, roddi llawer o ddifriaeth a blinder i Awstria. Pio Nono, yr hwn a gredai mai galluadwy oedd dwyn llywod- raeth Eidlll i well trefn, a ganiataoedd i'r bobl lawer oddiar ei law. Pan gyrhaeddohd newyddion am y gwrthryfel yn Vienna, Mawrth, 1848, hyd i Milan, cyfododd y bobl yn uniongyrchol mewn arfan yn erbyn yr Awstriaid; ac wedi ymdrechfa fyth gofus, am bedwar diwrnod, hwy a orfodasant i'r hen faes- Jywydd Radetzky waghau y ddinas ar y 2a o'r mis. Ymdaenodd gorllanw y gwrthryfel gyda brys trwy yr holl Eidal: gwnaeth y Neapolitiaid i'w brenin anfon ei fyddin a'i lynges i gj-mhorth achos cenedlaethol Eidal: ymdeithiodd 12,000 o Rufain, dan Durando, i gynorthwyo achos rhyddid Eidal; tra Charles Albert yn croesi Ticino, wrth ben byddin nerthol, i leoli ei hun ar yr orsedd a hir chwenychodd. Yr oedd Radetzky wedi cyd- gvfarfod ei alluoedd o dan gaerau Mantua, ond ar yr 8fed o Ebrill, enillodd y brenin yr holl bontydd dros Mincio, a chafodd ei hun yn y sefyllfa fwvaf cymwynasol. Eithr parodd i'w ddiffyg pender- fjTiiad, fel ei arferiad, iddo golli holl les ei symud- iad; canys yn lie ymosod ar unwaith yn orbyn Radetzky, efe a warchaodd Peschira, yr hwn le a ddaliodd hyd y 20ain o Fai. Eithr yn ystod yr amser, ni bu Radetzky yn segur; er nad ganddo namyn prin 40,000 o wyr tan ei flaenoriaeth, efe a orthrechodd arfogion Tuscany a Rhufain, 86 ymosododd ar fyddin Sardinia, yr hon oedd wedi amgloddio yn Goito, ond cafodd yno ei feistruli. 0 Yna ciliodd yr lien faeslywydd yn oli aros adgyf- nerthiad, yr hyn a'i cyrhaeddodd, yn 15,000 eu nifer o wyr, tan y llywydd Welden. Trwy yr holl amser uchod gwanhawyd yr achos cenedlaethol yn fawr gan y blaid gwrthryfelgar: a diflas gan y Sardiniaid oedd canfod pobl lom- bardy, tros y rhai yr arfogasant, yn gallu edrych arnynt yn ddifraw, ac yn eu Padael i newynu. Cynhyrfai Mazzini a'i ganlynwyr y nwydau gwacthaf trwy gyhoeddi Charles Albert yn doyrn- lradwr a Uwfrddyn; a cheisiai denu y fyddin i ymuno a'r achos gwerinol; tra y galwai Ferdin- and, Naples, cyfe.il! diysgog Awstria, am ei fyddin, yr hon oedd ar ei hymdaith i ogleddbarth Eidal' wedi iddo ddarostwng y blaid genedlaethol gartref. Y 23ain o Fai, yn amheus o ganlyniad yr ym- drechfa, ac yn awyddus am alw ei gwyr at waith mawr ynHungary, deisyfodd Awstria gael eyf- ryngdod Lloegr, gan gynyg cydnabod annibyn- iaeth Lombardy, tra y caniataid gweinyddiad gwa- hanol i'r Venetiaid, gyda byddin wahanol, dan lywyddiaeth yr Amherawdwr. Gwrthododd Ar- glwydd Palmerston y cynygiad Mehefin 3, oddi- eithr i Awstria roddi i fyny gyfran o Yenetia hefyd; ond gan i weinyddiaeih Vienna ddyfod yn fwy hyderus, ni fynent y gwrthgynygiad, mwy na'r un Awstriaidd. Radetzky bellach, wedi ei adgyfnerthu vn rymus, a ddechreuodd yr ymrysonfa eto, gydag amryw lath o lwyddiant, yn erbyn byddin Sar- dinia, yr hon oedd wrthi ei hun ar y maes: ac wedi yruladdfaechryslawn am dridiau, yn mrwydr Custoza, yn yr hon y cafodd Awstria y golled fwyaf, terfynwyd y rhyfel-dymhor hwnw. Cil- iodd y brenin tan gaerau Milan, wrth ben 25 000 o wyr; a chanlynwyd ef gan Radetzky, gyda 35,000, yr hon a ymosododd aiuo drachefri,, Awst 4, ac a'i gyrodd i'r ddinaa.- Ni allai'r brenin ond rhoddi i fyny; cytunodd i encilio y tu 01 i'r Ticino, a chaniatawyd iddo ddeuddy'dd at ail fyned i Sardinia. Pan ddaeth y newydd am. ym- roddiad amodol Milan yn hysbys ir-dinasyddion; cyfodwyd terfysg dychrynlIyd taniwydat Charles Albert, a gorfodwyd iddo ymadael a'r ddinas yn y nos. Dyna oedd y tal a gafotfd y brenin am ei