Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
3 articles on this Page
EDWARD EVANS. «
EDWARD EVANS. « Wedi marw-ai:gladda yn n,banawl ei ddefnydd- ioldeb, ac yn ngrym ei ddymuniad i fod yn ddefnyddiol —fe'i cymerwyd oddiarnom-am byth- I wlad sydd well i fyw.' Rawyr! Ai eisiau gweithwyr sydd yn y byd an- weledig-ai lie i lafurio yw y nefoedd ? cyn eu bod yno mor awyddus i gipio y goreu o weithwyr y ddaear Gellid meddwl wrth edrych ar Gastellnedd a'i chymydogaeth, fod yno ysywaeth ddigon o rubbish- digon o greaduriaid y gallai y ddaear yn hawdd eu habgor-ïe, y byddai y ddaear yn well o'u bod wedi eu claddu am byth. Och ai byd y rubbish yw hwn? mae angeu yn gadael y gwehilion ar ol, nes cael y gwenitli yn ddyogel i'r ysgubor Un peth a wyddom -fod angeu wedi gwneyd camgymeriad ofnadwy i ,gipio Edward Evans, os nad oes<gwaith a lie i weithio yn y wlad y mae e wedi myn'd ¡ddi.' Yr oedd angeu wedi poeni llawer ar ei gorff gwan ,ier yn blentyn. Os ca'i afael ar gynffon awel dipyn yn gryfach na chyffredin, ymwasgai i mewn a gwnai ■y gwaethaf o honi cyn dod allan. Y mddangosai langeu fel yn deall fod defnyad da ynddo Plentyn :peehod yw angeu, am liyny ymdrechaieiladdcyn eyftawni y daioni a fwriadwyd iddo. Mawr oedd y pryder a deimlid gan ei rhieni duwiol yn ei gylch, a mawr oedd eu hawydd i gwrthweithio Brenin dychryniadau. Danfonwyd ef mewn Hong i Greenland i geisio sythu angeu o'i gyfansoddiad, a'i galedi ar gyfer oerfel llai ein hinsawdd ni. Bu wedi h;yny ar y Cyfandir, a thrwy lawer o drefydd Lloegr ,|a Ghymru; ond er yr boll ymgais i gyd, ac er yr noli bryder i gyd,—ar rhyw brydnawn, wedi bod yn pleidio y gwaith oedd yn anwyl gan ei feddwl, fe -Bipiodd angeu i mewn yn m6n yr awel lem—gafael- odd yn gryf-yn rhy gryf—fe'i lladdodd.— Do Fe laddodd un o'r specimens goreu o'n ddyn- _#lieeth ni. Sangodd daear erioed un ag oedd yn meddu llai o ffrwythau llygriad cyffredinol. Yn wir galtem feddwl ei fod yn eithriad i'n trueni ni, gan "morlleieda ddangosai o ddrygsawr ein natur-ac i os oedd angeu ar.-amserau yn gwthio i mewn i'w gyf- ansoddiad, ycbydig o gartref gafodd ei dad-pechod- fyno erioed! Yr oedd yn ddyn o ddynoliaeth anwyl, 'a'r ddynoliaetb hono wedi ei 'phrydferthu a iachaw- dwriaeth' i'r fath raddau.fel yr oedd yn hyfryd eael aros yn ei gwmpeini a mwynhau serchogrwydd ei gyfeillaeh. "Ond och! mae'r cwbl drosodd Derbyniasom y ( Oaredigrwydd diweddaf o'i law, a tlialasom iddo yntau y caredigrwydd diweddaf am byth—dydd Sadwrn diweddaf, trwy gladdu ei gorph yn y bedd. Mae'r •%edd yn well o fod E. E. ynddo. Mae claddu cyf- -4illion yn cymodi dyn yn rhyfedd a Brenin dychryn- iadau. Yr oedd Ed. Fvans yn ddirwestwr or fath ;QreU, ac yn y front gyda phob achos da yn yr ardal. ;'fr\yy ei haelioni a'i ddylanwad yr oedd pob peth a jgymerai mewn Haw yn eicr o lwyddo a thrwy hyny 'enillodd iddo ei bun I air da gan bawb;' a mawr oedd y teimlad a gynyrchwyd pan glywyd na chaem weled -«i -wyneb ef mwy. .Dysgwylid gan hyny y byddai ei angladd yn fawr, ac felly yr oedd. Ni chanfyddwy.d erioed y fath teimlad cyffredinol yn Gastellnedd ag a welwyd yn angladd Ed. Evans. Ffurfiwyd gorymdaith o ddir- westwyr yn mlaenaf-y Rector a Maer dref yn ein harwain—a dychmygem fod llawer o fwynhad y wlad .yr oedd JEd. ynddi yn gynwysedig mewn canlyn ei igyfeillion i'w orweddle, i g%el gweled lie y dodasant ei gorph. Ac ar ol y dirwestwyr, canlynai yr ysgolion, i'r rhai yr oedd yn noddwr serehog a ffyddlon, yn xnghyda lluaws o gyfeillion ereill, y rhai oedd am ddangos iddo gymaint a allasento'u parch diweddaf. nYn -wir, braidd na ddywedem ei fod yn werth iddo farw i gael y fath amlygiad oserchowgrwydd apharch. _Yr holl siopau wedi eu cau, a'r tafarndai hefyd, oddi- eithr y Vale of Neath. Arms—^masrx&ch y dref fel wedi paralyso. Teimlid fel yn roi clo ar bob peiriant gweledig, er roddi sefbiant teg i satan a'i luoedd iganfod fod eto yn y byd barch i wir deilyngdod. Wedi cyrhaedd y gladdfa, ffurfiwyd yn ddwy res i'r corff'a'i gyfeillion gael myned heibio yn gyntaf. Podwyd y coffin i orwedd ar feinciau yn ymyl y bedd. Tmgasglodd yr orymdaith, a safasom yn am- gylch ogylch i edrych a meddwl. Wedi sefyll yn -ddystaw am enyd—lie nais yw dystawrwydd gofio -torodd allan mewn ewyrtfan wylofus wraig foneddig .ar bwys ni ewn Ilais,bar-ddonol, pidfiadol, a teimladwy. ;Wedi:set'yll .am enyd aethom yn dorf i'r capel. Yr oedd ffurf a ffasiwn y capel tu fewn yn berffaith gyfateb i'w ffurf allanol! Hen gapel bach, salw, diaddurn, ydyw tu fewn a thu allan, yn perthyn i'r 'Crynwyr—meinciau yn reaau bob ochr, a phlatform led y capel un pen a gallery led y capel pen arall. lEisteddai y dosbarth pertbynol i'r capel heb ddiosg ;eu hetiau yn ymyl y platform, a chymerasom ninau ein seat wedi tvnu ein het o-dan y gallery. Cafwyd fan. hyn haner a.Wro ddystawrwydd—dys- tawrwydd y bedd—ond yn unig ein bod trwy anadlu ein profi ein bod yn fyw-a thrwy sobiau yn gryf fod y byw yn galaru ar ol y marw. Awr farddonol oedd hon—barddoniaeth teimlad—teimlad o golled, a theiml.ad fod y golled yn anadferadwy. Teimlem ein hunainar bwys-y bedd, a'r bedd felyngwatwar eu teimlad-dacw i wraig foneddig eto yn cyfodi, ac yn y don gwyafaiMM flaeaorol yn ail adrodd ei phrof- iad—diolchai i'r dorf am eu cydymdeimlad, a dywedai mae y ffbrdd fwyaf effeilhiol i ddangos eu cydym- deimlad a'r marw yw 'byw fel mae'r marw yn dymuno.' Dybenodd trwy weddi effeithiol. Gadaw- som mewn gobaith ei weled eto mewn gwlad lle na fydd marw mwy. PYSGOUYN.
[No title]
UDGORN SION: Casgliad o Donau Cynulleidfaol, gan DAVID JONES (Dewi Wyllt,) Caernarvon. Nid yw byth yn gwlawio heb dywallt,' ebe'r hen bobl. Felly y mae gyda golwg ar LyfTau Tonau yn y dyddiau hyn. Dyna Hafrenydd, Stephan, Dewi Wyllt, leuan Gwyllt, ac ereill, oil yn tywalit' eu llyfrau i'r wlad. Ar- wydd dda yw hon. Dengys fod pobl yn teimlo yr angen oedd yn Nghymru am Lyfrau Tonau gwir addas i'r Cysegr, ac yn penderfynu cyflenwi y diffyg hwnw. Nid yw barbariaeth gwareiddiad (os goddefir y ffugwr,) yn ymddangos mewn dim yn fwy amlwg nag yn y defn- ydd, neu y din) g defnydd. a wneir o gerddoriaeth, yn en- wedig Cerdcoriaeth Gysegredig. Nid oesyr un gelfyddyd ag y gall yr enaid gael arllwysiad mor uniongyrchol i angerddoldeb ei deimlad trwyddi, a chymuno i arall ei deiinladau ei hun, os bydd y gerddoriaeth yn gyfaddas ac nid oes dim mwy anghyduaws a gwir deimlad crefyddol na cherddoriaeth dlawd, merfaidd, a diafael Melldithiwyd cerddoriaeth eglwysig Cymru, am lawer o flyneddau, gan ddynion diddysg, dichwaeth, a diddeaM, yn ymgymeryd a'r gwaith mawr a phwysier o gynysgaeddu y wlad a Thon- au. Oud y tnae y rhod wedi troi. Dyma ddynion goreu yr oes, fel Cyniry, yn dytod allaii yn eu boll nerth, i wneyd iawn mawr am eiddilwch a'r anghymwysder a aeth heibio ac yn mhlith y goreuon o'r rhai hyu, rhaid cyfrif Mr. D. Jones, (Dewi Wyllt.) Y mae gwaith Adolygwyr y Wasgyn canmol llyfrau, yn ddieithriaid, er mwyn cyfeillgaiwch a'u hawdnron, ac er mwyn hyrwyddo y gwerthiant, yn peri i ni deimlo yn lied bryderus wrth gynyg ein sylwadau ar Udgorn Seion, ac yn ein tueddu i fod yn fwy cynil, efallai, nag y niae cyfiawn- der yn galw. Ond y mae yn dda genym weled, ar ei glawr, gymeradwyaeth galonog y fath feistriaid ag Eos Llechid, Parch, E. Stephens, J. D. Jones, D. Roberts, (Alawydd,) a'r Parch. E. Pugh, B.A., Ficer Bangor. Dywed Eos Llechid am Udgorn Seion mai 'dyma'r cyntaf yn ein hiaith a deilynga'r enw, "Casgliad o Donau Cynull- eidfaol." Er fod ami un wedi anturio i'r maes eisoes, eto buont yn fyr o gyrhaeddyd y nod arbenigol hwnw sydd mewn tonau cynulleidfaol. A gallaf ddweyd gyda chyd- wybod ddirwystr, ei fod yn tra xhagori ar yr un a ymddan- gosodd hyd yn hyn. Y mae ei drefniad a'i ddetboliad yn brawf o chwaeth uchel a choethedig y detholydd.' Yr ydym yn gwbl o'r un fafrn a'r Eos. Tonau Cynulleidfaol ydynt, ac nid casgliad o ryw fathau dienaid er mwyn cael Uyfr o'r pris a'r pris, fel y bu arfer rhai. Y Paxqh. E. Stephens, Tanmerian, a ddywed hefyd ;— Mae yr Udgorn yn gymeradwy iawn yn fy ngolwg, ac yn wir deilwng o dderbyniad ein cenedl. Ystyriwyf eich dewisiad o'r tonau yn hynod hapus, a bod arddull eu cy- nghaneddiad yn wir beroriaethol. Credwyf y bydd gwerth- iant da, ac arferiad mynych arno gwna y cyntaf les i chwi, a gwna yr olaf Its i ba gynulleidfa bynag a'i harfero.' Da macbgen i, Stephan. Dyma arwydd o ddyn un- plyg, dynol, a diragfain. Mae Mr. Stephens ei hunan wedi oyhoeddi un gvfran o'i gasgliad yntau, ac er fod ei Jyfr ef ae Udgorn Seion yn ymryson am y flaenoriaeth a chymeradwyaetli, dyma yr Handel Cymreig, yn ol ei arfer ddiddichell, yn dwyn tystioiaeth i ragoroldt:b mawr ei ymrysonydd. lechyd i'w galon! Mae amryw bethau yn cydgyfarfod In rghasgliad Dewi Wyllt, ag sydd yn ei wneutltur y gwerthfawrocaf yn yr iaith Gymreig. Nodwn hwyut yn fyr, gan na oddef ein terfynau i ni ymhelaethu. 1. Rhadlonrwydd. Dyma beth ag y mae y Cymry ',bob amser yn edrych am dano. Pan aiff Ysgotyn i siop lyfrau, a gweled liyfr a dery ei chwaeth, ei gwestiwn fydd —' Pwy yw y Cyhoeddwr ? Y Sais a ofyn, 'Pwy yw yr Awdwr ?' Gofyniad y Gwyddel fydd, A oes pictiwr- au ynddo ?' Ond gofyniad cyffcedin y Cymro yw, Beth yw eibris?' Pwy bynag a ofyno hyny gyda golwg ar Udgorn Seion,' caifl ei synu gan ei radloniwydd, yn gy- maint a'i fod yn cynwys tua 140 o donau, a'r cyfan ddim ond gwerth 2s. 6c. Symlrwydd.- Yr oedd casgliad Hafrenydd yn un tra gwerthfawr, ie, y goreu a feddem hyd yn ddiweddar; ond ei fai mawr ydyw, caethder y gynghanedd, yr hyn sydd fai i'w ochel bob amser mewn tonau cynulleidfaol fod byth yn ddyrus ac anhawdd ei dysgu a'i chanu; arlywedDewi Wyllt, yn ei Ragymaiirodd cwitais a dvnol—' Yn ystod yr amser maith y bum yn dethol y tonau o'r gwahanol lyfrau, yr oeddwn yn wastad yn dal yn fy nghof y dymunoldeh o ddewis y cyfryw ag y gallai yr hen wi penwyn pedwar ugain oed, a'r llanc ieuanc yn mlodau ei ddyddiau, nno i'w eanu, a chael JIWY hyny wledd adfvwiot i'w henaitl.' Ac efe a lwyddodd yn ei amcan. Mae y ionau yn syml heb fod yn eiddil-yn meddu symlrwydd urddasol cawr, heb ddim o eiddilwch gwamal coryn. Newydd-deb.—YaL sawl gwaith yr ydym wedi gorfod talu am yr un pethau? Y mae pob casglwr tonau, yn gystal a chasglwr emynau, yn llenwi eu llyfrau a'r un tonau ac emynau. Twyll masnachol ydyw hyny, a dylasai Caledfryn fod wedi rhoddi ei fflangell ar y gyfran yma o dwyll, fel y gwnaelh a changhenau ereill yn ei ddarlith higog a thalentog ar Gribddeiliaeth a Thwyll Masnachol. Mae yma gasgliad newydd ac arddull newydd. Cywirdeb.-Y mae Dewi Wyllt, er nad 3 w ond iejuanc, os gwir a ddywedwyd wrthym, wedi gwneyd ei hun yn en- wog am gywirdeb yn gystal a gwreiddioldeb ei donau, a gwelwn fod ei ddetholiadau wedi eu gwneftthur, o weith- oedd prif gerddorion y byd, yr hyn sydd yn ddigon o SIcr- wydd am eu cywirdeb. Amrywiaeth.— Cawn yn yr Udgorn donau cyfaddas i fod yn gyfrwng arllwysiad i feddwl yr addolwr yn mhob math o gyfwng, ac adeg, a theimlad, ag y gall y Cristion fyncd iddynt. Y mae yma y grymus a'r mwynaidd— y gorfoleddus a'r galarus-yt hyderus a'r ofnus,— cawn ambell don yn bortread o'r hyn sydd beulog, gobeitbgar, ae ymddiriedgar; ereill yn lIawn cysgodion ofnau, ac am- heuaeth, i bortreadu y Cristion yn cael ei guro i lawr, ei Adigaloni, a'i gladdu dan y beisdonau-yn ymdrechu, eto yn caelei luchio. Mewn tonau ereill cawn gyfryngau iddo fynegu ei deimlad fod y nefoedd yn dechreu gwenu-tes yr haul yn gyru y eymylau i gilio; yna caiff ei alluogi i ganu yn hyderus, gorfoleddus, a budnugoliaethus ar y byd, y cnawd, a'r diafol. Y mae yr Udgorn yn llyfr darlun- iadol o fywyd y gwir Gristion yn ei holl amrywiaethau- ei ofid a'i ymdrech-ei weddi a'i ymbil-ei ffydd yn y ty- wyliwch-ei ryfel a'i faddugoliaeth. Y mae yn amrywiol hefyd mewn ystyr gelfyddydol, a beiddiodd y detholydd ieuanc wneyd un peth nad ydym yn gwybod i neb arall yn Nghymru ei wneyd, sef diweddu y tonau lkddf. gyda'r trydydd mwyaJ, yr hyn sydd yn llawer m-wy unol a chwaeth peroriaeth a natur; ac yn dra efieiuiol i'r glust a'r teimlad.
YR ACHOS EIDALAIDD.
YR ACHOS EIDALAIDD. Dywedodd Byron, fod drylljad yr Eidal yn ogon- iant, a'i di-nyatr wedi ei brydferthu a swyn mor bur na ellir ei hacru; ac y bod hyd y nod ei chwyn yn hardd a'i diffeithdir yn frasach na ffrwythlondeb hin- soddau ereill. Gan i deyrnas fechan a dewr Piedmont, neu Sardina, mam ddinas yr hon yw Turin, ddyfod y dyddiau hyn yn Ilecyn sydd a llygaid yr holl fyd gwareiddiedig wedi ei dynu ato, angenrheidiol, cyn y gellir deall cyflwr presenoi Sardina, yn nghyda'r achosion a gynyrchasant sefyllfa pethau i'r cyflwr a geir arnynt y dyddiau hyn, yw cymeryd cipolwg ar hanesyddiaeth flaenorol yr Eidal. Bu yr Eidal er ys oesoedd pellenig-er ystod dechreuad hanesyddiaeth ddilys-yn wrthddrych trachwant awyddus y bobl a breswylient y parthau Mai toreitbiog o Ewrop ac o ganlyniad, dygwyddodd i'r tir dymunol a orwedd rhwng yr Alpau a Mor y Canoldir fod yn ysglyfaeth i ymosodiadau a rhuthrgyrehiadau aneirif. Modd bynag, pan gafodd yr Eidal ei huno a'i chysylltu megys un Dalaeth Rhufeinig, cafodd y pryd hyny ei rhyddhau oddiwrth ffrewyll rhuthriadau estronol, a daeth yn feis-tres ac yn rhoddydd rheolaeth i'r byd. Nid yn unig cadwyd y llwythau barbaraidd y tu hwat i'r Alpau, eitjir darostyngwyd Invynt o dan yr iau Eidalaidd. Ond llygrwyd, gwywyd, a dyddimwyd yr amherodvaeth Rufeinig, a daeth yr Eidal mnvaitJti ychwaneg yn ysglyfaeth a golygfa tylwythau olynol o farbariaid galluog, ftyrnig, a chydymgeisioL Bu i'r Gothiaid, Huniaid, Vandaliaid, Ellrnyn, Fijrai^ood, a'r Lombardiaid, bob rhai yn eu tro, ymdywallt ar wastad diroedd heulog yr Eidal, gan ddifa ei maes- ydd, yspeilio ei threfydd, llosgi ei dinasoedd, yn nghyda threisio a Hadd ei merched a'i meibion: ac i angerdd Ilid ei gelynion tuag at eu gilydd, y mae i raddau mawrion yn ddyledus na chafodd pobi yr Eidal eu llwyr ddifodi. Yr amherodraeth Ellmyn- aidd, yr hon a gyfododd ar ddinystr y Rhufeinig, oedd prif orthrymydd yr Eidal, ar gyfrif ei gallu a'i hagosrwydd: ond darfu am yr amherodraeth Ellmyn- aidd o dan ergydion cawraidd Napoleon y cyntaf. Rhyddhaodd ef yr Eidal oddiwrth Allmaen, ond vn unig i ddyfod yn ormeswr arni ei hun. Tan ymosod- iadau cyfunol y galluoedd Ewropaidd, gorchfygwyd Napoleon, yn 1815, ac yn y trefniadau daearyddol a gymerasant le y pryd hyny, penodwyd cyfran eang o'r Eidal i Ilapsburg, gyda'r teitl Amlierawdwr Awstria, yn lie Amherawdwr Allmaen, teitl blaeporol archdeyrn Hapsburg. Llywodraethodd Awstria ei hetifeddiaethau Eidal- aidd gyda gwialen haiarn; a hyn yn gysylltiedig a'r fFaith ei bod yn allu estronol, a wnaeth ei llywodraetb yn ddygasog ac annyoddefol i'w deiliaid Eidalaidd, v rhai na pheidiasatit a gwrthdystio bob amser vn erbyn eu mcistriaid estronol a gorthrymus. Er y (hvyddyn 1815—ac yn wir er ys llawer o genedlaethau cyn hyny—gellir darlunio cyflwr gwlad- wriaethol yr Eidal yn un o derfysg a gwrthryfel hen a pharhaol. Ni pheidiodd yr Eidal erioed a gwrth- ryfela, yn weithredol neu oddefol, trwy weithrediad neu trwy opiniwn, yn erbyn ei gortlirymwyr Awstri- aidd, arglwyddiaeth y rhai a fu bob adeg wedi ei rymuso ag arfau milwrol. Er dyddiad cynghrair Viena, Hawer ymgais a wnaeth Eidal i ddryllio iau eu harglwyddi estronol; ond hyd yn hyn dybenwyd y cwbl mewn ffaeledd. Yr ymdrech mawreddus di- weddaf a wnaeth at ymryddhau oddiwrth gaetliiwed Awstriaidd, oedd yn 1848. Cyhoeddodd Charl.e.s Albert, y pryd hyny brenin Sardina, ryfel yn erbyn Awstria; unodd ei luoedd a'r terfysgwyr JLombard- aidd, ac enillodd, am dro, y fath lwyddiant yn erbyn milwyr Awstria, ag a ymddangosai o'r diwedd yn addaw terfyn bum ar reolaeth Hapsburg yn yr orynys Eidialaidd. Eithr bu i frwydr benderfynol Novara lethu galluoedd milwrol Charles Albert, yn.nghyda gobaith Eidal am annibyniaeth tros dymhor, ac nid ond tros dymhor; canys hynodrwydd cenedlaethol, a gogoniant yr Eidaliaid yw, na fu iddynt, naddo, hyd y nod yn eu trychineb mwyaf anffodus, anobeithio am ymwared i wlad eu cyndadau, ac am. fwrw allan