Welsh Newspapers

Search 15 million Welsh newspaper articles

Hide Articles List

13 articles on this Page

TWILIGHT MUSINGS.I

THE HANDEL FESTIVAL AT THE…

COXGL Y CYMRY.

News
Cite
Share

COXGL Y CYMRY. — [DAN OLYGIAETH LLWYDFRYN.] L CYFRIFIAD POBLOGAETH CYMEU A LLOEGR (1891). [GAN JOHN BE VAN, LLANSADVBN.] Mac yr oil o'r trefniadau yn awr yn barod gyferbyn a gwneuthur cyfrifiad o boblogaeth Lloegr a Chymru. Mae y papyrau a'r llyfrau wedi d'od i law oddiwrth y Cofrestrydd Cyfiredinol. Mae y cyfrifyddion wedi eu penodi, eu dosbarthiadau wedi eu trefnu, a'r tafieni wedi eu trosglwyddo iddynt, a diau erbvii y bydd y rhifyn hwn o'r Seren gerbron y darllenydd bydd rhai, os nid yr oil, o'r cyfrifyddion wedi declireu ar eu gwaith o ddosbarthu y papyrau ym mhlith preswylwyr yr adranau sydd wedi eu gosod iddynt. Gan fod yr oil o'r boblogaeth yn dal perthynas a'r gwaith sydd yn awr mewn Haw trwy Ddeddf Seneddol, ac fod o bwys fed pawb, yn enwedig penau teuluoedd, yn deall yr hyn sydd i'w wneuthur, barnasom mai nid anfuddiol fyddai i ni wneuthur ychydig sylwadau mcwn perthynas a'r cyfrifiad, a'r modd i'w wneuthur yn briodol, o herwydd niae yr hyn sydd yn werth ei wneuthur o gwbl yn werth ei wneuthur yn iawn. yn gywir. yn llawn, ac yn safadwy, gan yr adeiledir liawer o bet hail yng nglyn a'r Whulwriaeth ar y sylfaenja osodir i lawr yn nydd y cyfrifiad, sef y chweched o Ebrill, 1821. Gwnaed y cyfrifiad cyntaf yn y wlad hon yn y flwyddyn 1801, ac y mae wedi ei wneuthur bob deng mlynedd oddiar hyny. Mae y cyfiifiad sydd yn awr mewn llaw felly y degfed o'r gyfres. Gwnaed y cyf- lifiadau cyntaf mewn dull gwahanol i'r niodd y gwneir yn awr. Ar y cental gosodid ar y gwareheidwaid plwyfol (orer.-rcr.y i wneuthur cyfrif o boblogaeth y plwyfi yr oeddent yn swyddogion ynddynt. Cawd allan yn bur fuan nad oedd y dull yiua yn ateb o gwbl, o herwydd ei fod yn cael ei wneuthur mown dull csgculus a diofallllewn lluawA niawr o I'anan, ac nad oettd y cyfrifiad yn gyfryw ag y gellid ynuldiried ynddo o gwbl. Felly mabwysiadwyd y cynllun presenol o osod taflcii yn mhob ty, neu ychwaneg nag un os byddai anigylchiadau yn galw am hyny. Cynwysa pob taflen, fel y gwelir, le i ddau-ar-bumtheg o bersonau ac niae y renin hwnw yn deulu pur fawr lie y byddo dros ddau-ar-bumtheg perthynol i'r teulu yn cysgu dan yr un grenglwyd nos Sabbath liesaf, y cyntaf y-m mis Ebrill; ond os dichon fod ychwaneg mewnunrhyw dy, niae gan y cyfrifydd fodd wrth law i gyfarfod ¡Ù cyfryw drwy roddi i fewn daflen a gynwysa dri ug-ain a phumtheg o enwau. Xi fu y tafieni erioed yn cynwys cvnifer o leoedd i enw:m a'r waith hon. Mae ger ein bron dafieni a ddefnyddid yn 1861, 1871, ac 1881. Y nifer fwyaf o enwau a fedrid osod i fewn ym mhob un o'r cyfryw yw pumiheg. Felly gwelir fod tafleni 1891 yn fwy o ddau enw. Mae y daflen bresenol yn helaethach hefyd yn nifer y colofnau sydd i'w llcnwi. Eleni mae deuddeg o golofnau i gael eu llanw. Ym mhob tafien a welsom blaen nid oedd IUWY nag wyth o golofnau. Mae papyrau wedi eu darparu yn y iaith G-ymrncg, a gellir gwneuthur defnydd o'r cyfryw os bydd dewisuul am hyny. Mae y cyfarwyddiadau yn y rhai olaf wedi eu rhoddi yn Gymraeg, fel nad oes un difiyg bellach i ddigwydd drwy fod neb yn anailuog i ddeall yn drwyadi yr hyn sydd ofynol. Yn y flwyddyn 1861— beth bynag an) cyn hyny gwyddom fod tafieni Cym- reig wedi eu darparu o'r blaen, ac yr ydym wedi "bod yn ddiweddar yn cymham y daflen hono a'r dalien bresenol mewn cysyiltiad dull o osocl allan yn egiur y cyfarwyddiadau pa fodd i lanw y papyrau. Ein barn yw fod taflen 1891 yn rhagori o ddigon o ran ei Chym- raeg ar daflen 1861. Er prawf o hyn gosodwn gerbron y darllenydd rai o r cywrain bethau a welwn yn y papyrau hyny. Xis gwyddom o gwbl pwy fu with y gorchwyl o gyfieithu y cyfarwyddiadau i'r Gymraeg yn 1861 nac yn 1891. Tfcbyg fod y cofrestryddion yn y ddau gyfnod wedi ynuldiried y gwaith i bersonau oeddent, hwy yn ystyried yn gvmhwys i'r gwaith, ac nid ydym mewn un niodd yn amheu eu cymliwysder end rhoddwn ger- bron teilach engreifitiau o'u gwaith. Yn 18G1 cyfieithiwyd <<<.<«.< yn Dyrifiad. Yn 1881 cawn ef yn Gyfrifiad. Gwell yw yn 1891. Yn awr cawn Taflen am Sc/iethile, tra gynt y gelwid hi yn Gyflen. Gwell eto. Gynt gelwid Occupier yn Drig- iannydd; yn awr Preswylydd. Gynt yr oedd Act of Parliament yn Weithred Seneddol, olid yn awr yn Ddc-ddf Seneddol. Yn 1861 cawn y cywrain bethau a galllYl: Gelwir Artillery yn Gynoriaeth, Pem-ioucr* yn Gobredigion, Hon,an < 'a'/iolic J'ric■</ yn Olfeiriad Catholig Rhufain ('turfs yn Ysgrifweis, a !or.*te<! yn Wianedafedd. Yn 1861 cyfieithir Coal-miner yn Glo-wr. Yni891 g.ulewir y gair heb ei gyfieithu, tra y cyfieithir J.4'ad Miner i Fwnwr Plwrn. Ond beth dybia y darllenydd am gyfieithiad y term 1 letired (;racer. Yn nhaflen 1831 mae wedi ei adael yn ei Seisnigeiddrwydd cyntefig, heb ymgais at Gymreigyddiad o gwbl ond gwnaeth y cyfieithydd yn 1861 ynigais at roddi uiwyg Gymreig i'r term: a gosodir ef i lawr yn Felysionydd Ymgil- iedig." Barnasom y byddai yn ofynol cyfieithu y cyf- eithiad cyn y buasai naw o bob deg yn adwaen y Itciireil (,'rocer dan v teitl geiriadurol a osodwyd aruo yn y flwyddyn 1861. Tueddir ni i gredu mai un o Gymreigyddion Rhydychain sydd wedi bod wrth y gorchwyl o gyfieithu y flwyddyn hon, ac y mae yn dda genym weled gwelliant mawr yn y dull o'i gyflawni rhagor na gawn yn 1861. Cyn terfynu cin llith, dy- munem alw sylw pawb sydd yn caru Cymru, Cymro, a Chymraeg at y golofn olaf yny daflen, sef "yr iaith a leferir." Xa fydded i neb sydd yn medru Cymraeg esgeuluso gosod i lawr yn y golofn hon gyferbyn a phob un sydd yn siarad yr hen iaith y liaith ei fod felly. Mac or pwys mwyaf i wneuthur hyn, o her- wydd ceir gwybod yn bur fuan y nifer sydd yn siarad Cymraeg, a bydd gwrthwynebwyr yr hen iaith a'r genedl Gymreig yn sicr o ddrJ ar y fxeithian yma, os mai yohydig fydd y nifer, i ddivaddio, anwybyddu, a gwadu bodolaeth y genedl o gwbl. fel y gwneir y dyddiau yma pan y ceisir gan y Sened<l estyn rhyw freintian i Gymru ar ei phen ei hdsaauflflne e. n CCysmoyidlred u d ywn peoSdb ei nCeeydi md hrPeo srtyya dn aiCin dhdFyynanuwt are.a s bfored inta iafu yanc o'ar —♦ BYR EBIOX 0 GWMGARW. [GAX MANDREL CWT.] L Dymunaf o galon, Mr. Gol.. groesawi eich Srrnt lachar ar ei hymddangosiad i'r ffurfafen newydd- iadurol. Boed iddi dymhor hir i belydru Rhydd- frydiaeth i'n plith ni, y dosparth gweithiol, yma. Gobeithiaf y tywyna ei goleu trybelid i randiroedd caddugawl Toriaeth, nes dychryn y bwganod a'r n'ick u Inntcrux sydd yn teyrnasu yng ngoror nosawl y Toriaid nes y ciliant dros ganllawiaa ebargofiant i ddiddymdra bythol. Mawr y twrw sydd gyda ni yma yn y Garw parthed etholiad. y Bwrdd Lleol. Mae dwy sedd wag ac wyth ymgeisvdd. Lled dda. onide, Mr. Gol. ? Felly chwi welwch nad ydym yn cysgu. beth bynag. Xa. nid oes dim fel etholiad i gadw pobl yn effro. Y ddau hen aelod yclynt y Mri. D. John a D. Mathews—dau oruchwyliwr glofaol. Cynygia y ddau hyn eto, ond dywedaf fi ar un- waifch wrthynt fod digon o'u bathau hwy ar y bwrdd yn barod. Peth arall. nid oes a fyncm :u. feib llafur, a hwynt yn y cyfwng lnvn. beth bynag. Mae genym ni ymgeisydd llafur yn hawlio ein cefnogaeth. Ein dyn ni yw John Williams, glowr, Pontyrhil. Mae yn ddyledswvdd arbenig arnom fel gweith- wyr i gydweithio i ddyrchafu ein gilydd. Gan hyny. ymegniwnareingoreu i ddodi John Williams i fewn yn anrhydeddus. Mae ein yrngeisydd yn fachgen gonest, plaen, gwyneb-agored. ac unplyg— un na ofna wg. ac na cheisia wen neb byw, tra y creda fod cyfiawnder o'i ochr. Xid gwr i blygu clun o flaen pob math yw John, ond dyn a fydd yn sicr o wneyd ei waith ar y Bwrdd Lleol fel y bydd yn anrhydedd i weithwyr Cwmgarw fod ganddynt y fath aelod teilwng. Mae eiii Cvmdeithas Lafur- awl wedi gofyn i John am ymladd ein brwydr ni. ac os na fydd sefyllfa John ar ben ypoll, fel yr oedd Saul yn Israel gynt, bydd yn warth oesol i ni. Gan hyny, awn ati o ddifri. Mae'r fuddugoliaeth yn sicr. Clywaf hefyd fod gweithiwr arall am yr anrhyd- edd o'n gwasanaethu, sef y gwr bychan" T. Bagnell. Xawr, nid wyf am ddweyd dim yn erbyn y brawd hwn. ond credaf yn awr ei fod yn gwneyd camgymeriad pwysig wrth wthio ei hun i'r maes. Mae ein cymdeithas yn rhwym o weithio dros J. Williams felly nid oes hawl gan Bagnell arnom o gwbl. Peth arall, mae'n rhaid i ni, y gweithwyr. i ofalu dod a bechgyn cymhwys allan fel cynrychiolwyr llafur. Xid wyf am ddweyd nad oes dim cymhwysder yn Bagnell: ond gofaled pan ddaw allan y tro nesaf i ddyfod o dan nawdd ein cymdeithas ni. Conwn ato ef a John ei gefnder." Rhag eich blinoa meithder, 3Ir. Gol., terfynaf hyd ry w dro eto. Pontyrhil. CROESAW I "SEREX Y DE." AT OLYGYDD SEREX Y DE." MR. GOL,—Dymunaf eich llongyfarch ar gych- wyniad y Srmi Dthhritol am beri i Sm-H mor lachar i wneyd eu hymddangosiad yn ffurfafen gymdeithasol y rhanbarth hon o'n gwlad, yn neill- duol felly am gofion hen genedl a hen iaith y Cymry, trwy beru i'r Scrru daflu allan belydr bychan o oleuni ar y Cymro unieithog. Melus moes eto. Gobeithio y bydd i'r llenorion Cymreig wneyd eu rhan er gwneyd y golofn Gymreig yn deilwng o Gymru Fydd. Cydsyniaf yn hollol a chwi pan ddywedwch y dylasai fod newyddiadur dyddiol Cymraeg yn cael ei gyhoeddi yn y Dywys- ogaeth. a da genyf gael arddeall fod ein brodyr yn y Wladfa Gymreig wedi cychwyn yn y cyfeiriad yma. Diolch i chwi am y newydd. Xi fuasai yn un niwed pe dywedasech hefyd am yr aur sydd wedi ei ddarganfod yno, a chyfiawilder o hono. Mae yno ddarn braf, a'r diriogaeth tuag ugain milldir wrth Lymtheg. yn cynwys gwely o aur rliagorol. Bernir fod yno o leiaf werth tua phumtheg miliwn o bunau o aur. a hwnw yn hawdd iawn i'w weithio. Faint, tybed. o'n cenedl ni a wna fanteisio ar y darganfyddiad hwn trwy ymfudo i'r Wladfa Gymreig yn awr mewn pryd, er cael rhan a chyfran o'r llwch melyn, a hyny mewn gwlad lie y gallont gael Cymry twymgalon yn gyfeillion. ac ymgomio yn yr hen iaith Gymraeg am anturiaethau ein cenedl yn America Ddoheuol. a breuddwydio am ddyfodol gogoneddus ein cenedl yn y Wladfa baradwysaidd. Hyderaf na fydd i'n cenedl ni adael i genedloedd eraill eto fedi o ffrwyth llafur ein brodyr yn y Wladfa trwy adael i estroniaid ymgyfoethogi ar ffrwyth darganfydd- iad ein cenedl ni ein hunain. Xawr, Gymry twym- galon. am feddianu y wlad a'i chyfoeth, Dywed gohebwyr o'r Wladfa y dylai miloedd o Gymry fyned allan yno yn bresenol. ac mae nawr, neu liyth, am dani. Gwelwn wrth hyn wirionedd yr hen ddywediad, "Xes penelin na garddwrn." Y mae y gwaed Cymraeg yn rhedeg mor gryf trwy galon y gwladfawyr hyn fel ag y maent yn foddlon i ni gael rhan o'r wlad, er mai hwy sydd wedi gorfod wynebu ar y peryglon a dyoddef pwys a gwres y dydd. Dvma gyfie i ninau yn bresenol i fyned i fewn i faes eu llafur hwy. Llwyddiant mawr i bawb a phobpeth Cymraeg. Os yn fodd- haol genych, Mr. Gol., bydd i mi ysgrifenu nawr ac eilwaith ar faterion Cymreig i Sn-rn II 7Jr. Gan ddymuno llwyddiant mawr i'r anturiaeth seren- awl.—Ydwyf, kc., IOAX GELEU. Holton-road, Barry Dock. Hyn ddywed I- Cymru, papvr w^rthnosol Cym- reig a gyhoeddir gan Isaac Ffoulkes (Llyfrbryf), 16, Brunswick-street, Lerpwl, am "SEREX Y DE." Mae papyr wythnosol newydd wedi ei gychwyn yn Cadoxton, ger Barry, yr wythnos hon. Deallwn fod nerth arian tu cefn iddo, fod Cymro ag sydd wedi graddio yn uchel yn Xgliaergrawnt yn y gadair olygyddol, a bod Cymro arall profiadol ag sydd wedi cael chwarter canrif o brofiad gyda r wasg yn Xghymru a Lloegr wrth y llyw. Ei arwyddair ydyw, Rhyddfrydiaeth, Rhyddfryd- iaetfi." Mae i gynwys erthyglau ar gwestiynau addfetaf y dydd. a gwna ei oreu i addfedu mesurau eraill ag sydd yn awr ond yn y plisjjyn megys. Os ca y perchenogion gefnogaeth. nid myfedd genym fydd gweled y Sercn hon yn codi gyda'r wawr bob dydd, ac nid unwaith yr wythnos. Eiddunwn i Srrni y 1k hir oes i oleuo awyrgylch foesol a gwleidyddol Gwalia Wen."

THE HIGH SHERIFF OF GLAMORGAN.

II PRESIDENrr GAItFIELD."

DEATH OF MRS. ARCHIBALD HOOD.

REVIEWS OF PUBLICATIONS.

NOTES FROM G LYNCORRWG.

DR. SALMON, PENLLYN COURT.…

-.--1 IMPOKTAXT NOTICE.

Advertising

OUR OPEN COLUMN. ) I

DEATH OF THE REV. PRECijiNTOIl…