Y Genedl Gymreig

TWR DTJ OFFA: 111111, DIALEDD Y DDAU FRAWD. GAK W. CiWENLYN EYAN9, CAEBNABFON. PENNOD XXXIII. Adroddasom mown pennod flaenorol yr ymgom a pymfrodd )e rhwng y Tywysog John o Loegr &'r jtondeflg ieuaac Charles, tra yn cynllunio gyda'u gilydd pi fodd i ddiorseddu Richard Ddewrgalon, btdwd John, yr hwu oedd ar y pryd yn cario yn calaeu Uyfeloedd y Groes. Aflonyddwyd ar eu Ityinddyddan trwy yinddangosiad disymwth y iiegesydd ag oedd wedi ei anfon gan Moncalde. Prysuiodd y Tywysog a Charles i'r cowrt, a Isweitmt y dyn yu y weithred o ddisgyn oddiar ei iaivh ewynog a blinderus. Pa newydd F" '1 Pa newydd o'r D wyrain ?" Dyna ydoedd y cwestiynau a groesawodd y mtjesydd gan y ddau gyullwynwr. Yr oedd y dyn mor Jluddedig a newynog ar ol ei daith fel y ,;yrthiodd yn ddi) malierth ar y ddaear. Mae'l1 rhaid fod ei neges yn un bWlsig gan mor brysur y mae wedi ei dwyn yma," meddai X'narlei, tra y rhoddai orchymyn i rai oliwuan. aethyddion l gyfodi y dyn a'i gario i'r neuadd. Bydded iddo gael digonedd o fwyd a diod, a gv.elwch fod i'r meddyg wasanaethu arno, a 1;'1:11 y bydd iddo well8, byebyewch hyny ar un, ?..?L i mi. I. ï r ) dy ch yn eich lie wrth ddyweyd fod ei s.cgiu yn un bwysig meddai y tywysog. "Nid w A c ii arbed ffon nac yapardyn, fel ag y gall <viira;iyr auifail druan yna dystiolaetku. Ond .v.i .-i.^r nid yw wedi rnarchogaeth yr holl ffiordd Ii". -j ar yr anifail hwn ?" Chwarddodd Charles. Nid ydych chwi yn gwybod ond ) nesaf peth i d 'tin am Moncalde," atebai. ?wir." Mae y moddiou sydd yn ei gyrhaedd i ddyfod ;11 adl abydlus o'r hyn a ddygwydda yn Lluudain mor berffdith gyflawu ag y gall )r ymenydd mWYllf dwfn-dreiddiol yn y deyrnas eu {;wncathur. 1,,ii Ond beth am y dyn yma yr hwn sydd wedi tl/fod, nid o Westmiuster, ond o gyfflaiau Cymru." Wei, mae wedi rnarchogaeth yn gyflym, fel "o y y inae eioh Uchelder yn gweled, ond nid ar yrun march. Y imae gan Moncalde niferowyr ijflogedig a meirch bob ugain milldir rhwng y jij-a breinol a'i beucadlys ef ei hun; parh& v gvryr hyn i fyned yn ol a blaen, gan ddwyn j'.evryddion; felly y mae yn dyfod yu hysbya fod ifrue yn debyg o fod ihwng dau o iawrion y u.yiati, a thrwy gyfrwng ei yspiwyr, y rhai sydd t. sicr o gael gwybodaeth pa uu o'r duau fyddy il.ii-ddyu 111 y llys, caiff hysbysrwydd o hyny, he o gaulyniad efe a werth ei gleddyf i'r un u ,t;\f." Wel?" Mao -V neges dd cwn, yr wyi oron yn e.cr, wedi MMchogaethy drydedd ran o'r fan i He cy luae Moncalde yn bresenol, gan ddwyn neges mfar." P&'m un lafarP" i GaD fed Moncalde yn rby hen a chyfrwys i osod i lawr ei negeseuon ar bapyr, y rhai a allent byithio i ddwylaw gelynion. Mae ei weision yn .tfyddlon iddo, a gallant gadw eu geneuau yn :{.auevlig pan orcbywynir iddynt wneuthur felly." Rhoddodd y Tywyeog fl edd, yr hyn a fradych- odd ei ofnadwyaeth a'i gymeradwyaeth o waith y Cj frwya gynllunyod, y rhydd- bicellwr. Ond y foment cdno daetb un o'r gwasanaethyddion < lit nt "Beth sydd n awr f" gofynal Charles. Mae'r dyeithr-ddyn wedi d'od ato ei hun, fy aj^lwydd; ms" yn golyn am eich gweled." Arweiqiich ei 1'm hystafeU breifat, ail-lenwch y I'.estii gwin syad ar y bwrdd, ac yna oymerwch tel u safle est waelod y griaiau, fel ag i rwystro i tti • d'fod yno i Tstaodo." 11' mhen yohydig fynydau oyrhaeddaeant yr ykiafell. Yr oedd y negesydd dyeitbr wedi d jmo olu b!&"Au, ac jneisteddya jmyi ydrws, Panwl^r rddasollon yn dyfod i mewn, afe a gYfO 0 ar ei draed. mewn, efe a yr wyt ? teithio Uaw?.?& yn ddismheu, eiu Des nJ," meddat Cbar eB, meddaiOhM iAes. ?? Gddiwrth fy  atabid y dyn yn union, "heb falio dim p8 Il at da al d?wg  S''?X??? onid ^a, oddiwrth ein   yusi y   oes ae ic no el er yn ca=Yuie Nld oes g" enyfunrhywtythyr" Rhyw neges, ynte? U? ,ider." Adr?d ??ym. A chwithau, Charles," eibrvdai y Tywysog wrth ei gyfaill, gan eich bod vn sgrifenwr bllan, gesodweh ei eiriau sr y mem- YW'; yua, Yr wyf braidd yn amheu y dyn yma." ITfuddhaoddy pendefig ieuane, a dechreuodd y ■llwr ar el storl. Mae ein cadben, Moncalde, penaeth y cwmni ,)abyddir wrth yr enw ihydd-bicellwyr, yn PKII an eich chwi eich dau, ao yn dymuno amoch h- ,tHO i'w gynorthwyo i Dwr Du Ofta. Ma, r c<Vi iyl a fodolai rhwng Aiglwydd penbont a De Hi, hewonte wedi ei settlo, ac y mae r iaru, bcllach, ar ei ffordd i gvnerthwyo y barwn, canys y mae mewn berw ofnadwy, oherwydd, meddai vspiwyr Moncalde, fod corph erylo Gymry wedi ymgynull gyda'r bwriad o ymosod ar Dwr Du Offa Gan hyny, erfynia yn daer amoch ddyfod i'w helpu gydag hyny a alloch o wtr, eanys y mae yn meddiaut Penbont ysgrifeniadau pwysig ag y byddai yn well er eich lies iddynt beidio syrthio i ddwylaw eich gelynion. Modd bynag, os bydd i ohwi gynull at eu gilydd nifer go fawr o fllwyr, yn cynwys Clifford, Neville, Devereux, Stanley, ac ereill o'oh eyfeillion, fe all y rhyfel yn erbyn llywodraeth eich brawd Richaid gael ei chychwyn gr unwaith." Arhosodd y dyn am foment, ac yna ychwaneg- odd. Dyma yw fy neges, air-yn-air." Mor fanwl y gwyliai y negesydd wynebprTd y Tywvsog John tra yn adrodd ei neges fel na sylwodd fod Charles yn crynhoi y oyfau ar femrwn. Yr wvt wedi teithio yn gynym," meddai y Tywyaog, gan dywa)It ychwaneg o'r gwirod i'yr gwpBD, a'1 rhoddi i'r dyn. Ydwyf, eich nchelder, atetai yntau, ar ol yfed yr oil oedd yn ei gwpan; Y mae yn ddigon hawdd cael yn glir o r Gororau. Rhaid i chwi ddim ond mynedi mewn i unrhyw westy ar y ffordd rhwng Llundain a'r Amwythig, a dy- wedyd, Ovmeweh fry. i watwethu y dyn rhydd, a sicrha hyny i chwi gael pobpeth er eich hyr- wyddo ar eich taith; cewch y goreuon o fwydydd a'r cyfljmaf o feirch; a gallwch gyrhaedd pen eich siwrnai heb wario cymaint a glôt." Wei, pwy sydd yn talu P" "Moncalde." Dilynwyd yr atebiad yma a distawrwydd am ychydig, yr hwn. o'r diwedd, a dorwyd gan Charles. "Yr wyf yn meddwl- yn awr, eich uchelder, meddai, y gallwn ganlyn yn inlaen gyaar gwaicn oedd genym oyn i'r negesydd yma gyrhaedd. Oydsyniodd y Tywysog trwy ysgwyd eiben. 41 Dos yn awr, fy ughyfaill, at y trulliad, a ay wed wrtho fy mod wedi dy anfon ato gan oichymyn iddo roddi pobpeth o fyni i'wfwyta neu i'w yfed." Wedi i'r negeaydd ymadael o'r ystafell, ysgri- feut dd Charles y geidau canlynol ar waelod yr hyn y bu yn ysgrifenn arno :Yr wyf yn cadamhau y geiriau uohod fel y rhai a lefarwyd gan negesydd arbenig Moncalde.—ETIBNNB DB CHAHLBS. Os bydd i'r picellwr chwareu yn annheg i ni, dyna fy ngair i broil pa mor ddwfn yr oedd yntau yn rhanog )n y cynllwyn." Ni atebodd y tywysog ddim an amser, eithr syllai ar yr ysgrifen; yna dywedodd, Gwell fyddai i chwi gadw hwna rhag olD y bydd angen arnom am dystiolaeth yn erbyn Moncalde." O'r goreu." Rhoddaf flnau fi arwyddnod, fel prawf o wir- ionedd elch geirisu;" ae ysgri fenodd ei enwo dan un Charles, ac ychwauegodd, "Maellwyddiant yn sier. Nis gallwn fethu yn yr hyn ydym wedi ym- gymeryd ig ef. Byddaf fi yn frenin-yr wyf yn frenin gan byny yr wyf am gyflawni fy hawliau cyfreithlon brenbinol, ac yngwneuthur y weitbred fzenhinol gyntaf." Mewn llyth .renau breision efe a ysgrifenodd, ar ol yr enw, y Rair I "REX." Baethcia gwrta aros wyneoprya unaries pan welodd y tywysog yn ychwanegu at yr ysgrif ar y memrwn. Mae enw'r brenin i sefyll o dan eiddo ei weinidog, eich Mawthydi," meddai, gan ymgrymu yn isel. II Y gweiuidog sydd wedi gwneid y brenin, gyfaill Charles, felly boed fel y mae." .a bryd y bwriada eich V Wrh di farchogaeth tua jhymru," ychwanegai y pendeflg ieuanc, yr hwn, fel llywydd da, a welai yn amlwg y Uawen- ydd a roddai i John trwy ei gyfarch wrth y teitl y bu yn hiraethu oymaint am dano. Drennydd." Paham nad yn gynt ?" Canys dyna yw fy eiiyllys; ac hefyd, Charles, os bydd i'r Cymry fod mor ftodus a lladd Mon. calde, hwy a g&nt fy niolchgaxwch mwyaf." Pa'm, eieh Mawrbydt P' « Oherwydd ei fod yn gwybod digon i'm gosod i —y brenin-o dan ei lywodraetb." Bu Charles yn ddystaw ar ol hyn am amser, a phan aflonyddodd ar y dystawrwydd yr oedd yn arwain y tywysog i ystafell arall, lie y parotowyd tiniaw ar eu cyfer. Drwy ryw ddiofalwch gadawyd y memrwn pwyiiii! ar y bwrdd; ond nid oedd byny o fawr bwys yn ngolwg y pendeflg, canys clddd y drws ar ei ol, a chadwodd yr allwedd yn ei logell. Anghof- iwyd pobpeth yn nghylch y memrwn am y tro yn nghanol y rhialtwch a ddiiynwyd gan y ddau fradwr. Ond nid felly gydag un Ð breswylwyr yty. Can gynted ag yr eisteddodd Charles a'r Tywysog John wrth fwrdd y ciniaw, daeth dyn allan o'r tu ol i'r lleni yn ngbwr tjwyllaf yr ystafelllle y bu y ddau yn cyullwyuo, Gyda cherddediad diyagi ond didwrf, efe a gerddodd i ganot yr ystafell. Syrthicdd goleuni y lamp ar ei wyneb, ac ni a gaufyddwn y gwasanaethwr a orchymynasid gadw gwyliadwriaeth rhag i neb ddyfod i wran. aaw. "Felly," sibiydai, "yr wyf wedi canfod cyn- llwyn hardd, er fod genyf lawer yn ychwaneg i wybod. Mae y Tywysog a fy meistr mewn cymun- deb i'u gilydd. Fy arglwydd—arglwydd IU- dderchog, yn sicr— gormeswr a fyddai en a ihy dda arno; ie, ao i'r Tywysog hefyd. Tarawodd fy Arglwydd Charles fl unwaith Mae'n wir na ddarfu i'w low eiddil wneuthur llawer o niwed corphorol i mi, ond mae y tarawiad hwnw yn poethi iy ngwaed byth, a mynaf gael ty nial." Cerddodd yn araf at y ford, a gweloddf y mem- rwn ysgrifenedig arno cyfododd ef i fyny ac a'i daliodd i'r goleuni. B"th yw hwn P" gwaeddai. "Diolch i'r nef- oedd, nid wytwedi llwyr anghoflo yr hyn a ddysg- wyd i mi flynyddau yn ol gan yr hen dad Anselmo, pan oeddwn yn gwasanaethu yn y mynachdy." i ua darllenodd yr ysgrif yn araf a manwl. "iihydd hyn fwy o wybodaeth i mi nag o'r blaeu. Ond Rex! Beth yw Rex t" NU gallai ddeongli y gair uchod am amser, yr hwn a ddodid fel attodiad, ond o'r diwedd goleu- wyd ei feddwl ar y pwnc. wy,d Mya het Pharo, mae'r cynllwyn yma yn ym- ddangos yn llawer pwysicach yn awr nag a fedd- yliais ar y dechreu. Mae I Rex' yn arwyddo brenm, ac telly bWliad John yw lladrata y depa- wialen oddiar ei frawd yu ei absenoldeb. Dyna, gan hyny, amcan yr ymdrafodneth rhwng Charles, Moncalde, Arglwyddi Penbont a Thwr Vu ulfa." Yna plygodd y memrwn yn ofalus, a rhoddodd ef yn ei fynwes. MeddyliaiB at y dechreu mai cynlluni, pa fodd i drawefeddiannu eiddo rhyw farwu tlawd yr oedd ynt, a phe hyny buaswn yn gwneyd fy ngoreu i'w gwithwynebu; ond y mae hyn yn myned tuhwnt i'r cyfan. Mi setlaf fl a'r dyhirod. Y mae Richard yn werth llon'd palas o ddynion fel ei Irawd, a hit y parhao i deyrnasu." Wedi rboddi gollyngdod i'w deimladau, dy- chwelodd y gwasanaetbydd drwy yr un ifordd ddfrgelaidd ag yr aeth i mewn, ac yn fuan yr oedd wedi ymuno i'r gwasanaethyddion a weinyddent ar y ddau fradwr; a, chan fod eu nifer mor fawr nid oedd ymddangosiad un arall yn enyn dim eylw. Cerddodd yn ol a blaen am ychydig fuuudau; yna aeth i'r neuadd fwyat, lie yr oedd pnf swyddogion y pendefig ieuanc. In mysg y rhai hyn y safai negesydd Moncalde. Yr oedd ei fliuder a'inewyn wedi daxfod,canys diwallwyd ef a digonedd o fwyd a diod, yr hyn a dorodd linynau ei dafod, ae a'i gwnaeth yn bur siaradus, a de- ohreuodd ganmol yn uchel ragotiaethau ei gad- beu, Moncalde, gan ddyweyd et fod ya un o'r mil- wyr goreu yn yr holl wlad, -mewn gair, nad oedd nebcyffelyb iddo. Mae'n rhaid eich bod yn cael eich rhwymo gan 1* dychrynllyd wrth ymuno a'r cwmni, meddai un o'r gwasanaethyddion. "0, nac ydym. Mae'r cytundeb rhyngom yn un yagafn iawn; yr uuig beth ag y mae mwyaf o bwye yn perthyn iddo ydyw iiftdd-dod-Ilawn i oiohymynion ein cadben dewr. Mae pob un at ei ryddid i ymadael pan yr ewyllysia." Beth yw nifer eich cwmni f" "Yr ydych yn gofyn mwy nag a allaf ateb. Mae gan Moncalde wtr yn mhob parth o'r deyrnas o'r bron. ac ni welais i mo'u haner." "Felly mae'n eithaf posibl i r naill aelod o'r cwmni dori gwddf aelod araU heb wybod eu bod yn gwasanaethu yr un meistr." gwasanaethu   fbyddaf 6 y. oyfla no v tvbiwyf ei tod yn ? ohoJJom. byddat yn^i gyfarch fel hyn,—' Pa new, dd o ]ad rhydd. id?' Osbfdd yn rhydd-bicejhvr fo etyb,— Mae rbyddid yn gyplysedlg.' r y. ?ydu?yw Nid oedd Y gll"'6ndHw_, r YI1 o,ymeryd unrhyw BylwMilMMlo'r?.fd?chbwy? hon, ond yn unig er mwyn arwain y picellwr yn miaen yn ei adroddiad yn .ghy!ch d?l ei 8?1°? Modd bynM yr oedd yno un ? oedd yn JJyncu I fyuy yr holl ymddyddan, a gwrandawai yn astud ac awyddus er mwyn ceMo cael allan ychwaneg 0 awgrymiadau a allent fod o ryw ddefnydd iddo. YTun hwnw oedd y gwas a glywsom ychydig yn ol yn darllen y memrwn. Ond ymddangosai y picellwr fel o'r fam ei fod wedi dyweyd llawn ddigon er ei leB ei hun, a newidiodd bwnc yr ym-. ddyddan. barhau.)

C-YFAR-WHCFOD ARTEROL MON. Oynhaliwyd y cyfarfod uchod yn Bodnoraa, Tachwedd 8fed alr 9ted. Llywydd, H. Lewis, Ysw. Wedi cadamhau cofnodion y cyfarfod blaenorol, penderlynwyd-yn 1. Fod y Oyfarfod Chwarterol nesaf i'w gynal yn Maelog, Chwefror 14eg a'r 15fed, 1881.-2. Oynygiwyd gan y Parch D. Rees, ac eiliwyd gan y Parch K. 0. Davits, Fod cyfarfod i gael ei alw yn nfihapel Smyrna, Llan. gefni, ddydd Mawrth, Tachwedd 30ain, 1881, am dri o'r gloch, i ystyried sefyllfa breaenol yr Ysgol Sabbothol, a pha welliantau ellir eu dwyn i mewn iddi, er deffroi y wlad i fwy o weithgarwch oll phlaid; a bod cais yn cael ei anfon o'r gynhadledd hon drwy yr ysgrifenydd at yr holl Ysgolion SaVbothol i erfyn arnynt anfon oenhadon i'r cyl- ryw gynhadledd.-3. Cynygiwyd gan yParch D. S. Jones, Cana, ac eiliwyd gau y Parch W. Powell, Cemaes, Fod diolchgarwch Muant yn o&e?et gvf- Cemaesi', r Gwir Anrhydeddus G. Osborne Morgan, A.S., am ei ymdrech Uwyddiannus i agor y myn. wentvdd i Ymneillduwjr i weinyddu mewn ang. laddau.-4. Cynygiodd D. Rees, ao eiliodd T. Evans, Ein bod fel cyfarfod yn dymuno anog ein cynulleidfaoedd drwy y siri gydweithredu a'r Ym neillduwjr o bob enwud er aefnyddio yr holl fan- teision a ganiateir i ni trwy y Mesur Claddu -5. Cynygiodd y Parch E. 0. Davies, Fod cais yr eglwys yn Talwrn am help gyda'r capel newydd yn wir deilwng i'w ddwyn i sylw y pwvllgor ar- ianol am gymnorth, gan hyderu befyd y bydd eglwysi y air yn dangos pob parodrwydd i'w cyn- orthwyo.—Pasiwyd yn unfrydol. YMODDIOK OYHOBDDUS. —Dechreuwyd nos Lun gan Mr John Williams, Gwalchmai, aphregethwyd gan y Parchn. T. Gruffydd, Salem, a D. Rees, Capel Mawr. Am ddeg ddydd Mawrth dechreu- wyd gan Mr T. Jones, Bodedern, a phregethodd y Parchn. W. Powell, Cemaes, a W. V. Davies. Moelfre.—Y gynadledd am ddau o'r gloch.-Am chwech dechreuwyd gan Mr Hugh Williams, Hermon, a phregothodd y Parchn D. S. Jones, Cana, a T. Evans, Amlwch. Tr oedd y gynadledd yn lliosog, ac unfrydol yn ei gweithrediadau, a dangoswyd y CMedigrwydd mwyaf at yr holl ddyeitbriaid gan y gweinidog a'r a'r etrlwvs vn Sardis. I 0. THOMAS, Ysgrifenydd. I

IJADL COLEG Y BALA A DR. I KENNEDY. Capel Mawr, Mon, Tachwedd laf, 1880. Anwyl Syr,—Daeth eich llythyr dyddiedigHydref 9fed, yr hwi), fel y dywedwch, na anfonwyd ymaith oyn Hydref 20fed, I'm 11aw yn ddiogel. Amlwg oedd iddo gael ei ysgrifenu i'r wasg; ond gan iddo gael ei gyfeirio yn ffurfiol ataf fl, cymeraf fy rhyddid i'w ateb. Gadawyd allan o'r adroddiad eich llythyr olaf, EbrillJ7eg, o'n gohebiaeth flaenorol ar y dybiaeth ei fod wedi ei gadw allan o'r Gonedi yn fwriadol gan y cyfleithwyr, yn nwylaw y rhai y gosodasoch yr ohebiaeth. Nid oedd yn rhyw or-foesgar. Yr oedd wedi ei ysgrifenu heb yn wybod l'eb eyd. gynghorwyr (olleagues); a phriodolal i mi amcanion na wyddwn ddim am danynt. Naturiol,gan hyny, oedd tybio eich bod yu dymuno ei alw yn 61. Yn y brawflen gyntaf o'r Adroddiad, yr hon sydd yn awr ger fy mron, cyfeirir ato yn benodol fel un o dri pheth oeddid wedi gadw o'r golwg. 0 d gan yr edrychai hyny fel beio am both oedd yid lo ei hun yn hollol ddibwys, tynasom allau y cyfeiriad hwnw ato. Ond wedi derbyn eich llythyr chwi, chwiliwyd y Oenedl a chafwyd hyd. i'r nedyn, Ebrlll 17eg, wrtho ei hun ar witban oddiwrth y llytbyrau eraill, a drwg iawn genym yw iddo ddianc e'n aylw. Tra yr oeddym ni yn boddloni yn dawel i'ch gwaith chwi yn ddystaw gadw yn 01 y nodyn hwnw fel y tybiem ar y pryd, nis gallwn, pa fodd bynag, ac nis gallwn lai nwoh beio am beidio cyhoetldi y llythyr pwysig hwnw a aufon- wyd gan y trysoryddion at Mr Morley, ac nis gallwn ddyfalu ar ba egwyddor y cyhoeddasoch ein llythyrau ni ae y peidiaaoch gyhoeddi yr ohebiaeth rhyngoch a'r blaid arall, y dystiolaeth oeddych wedi glywcd, yn nghydag enwau y tystion. Yr ydych yn condemnio y aylw sydd yn nglyn ¡'en llythyr cyntaf, yn yr hwn yr ydym yn galw ar y darllenydd i sylwi ar yr hyn a gymeriz yn ganiataol yn eich geiriau cyntaf—" Pwyllgor Gweinyddol Ooleg y Bala," a'r cymeriad answydd- ogol a roddech i'r Parch SI. D. Jones. Nid ydych chwi yn gallu ei weled. Caniatewch i mi dd-f- Ryddi, eydmariseth er ei wneyd yu fwy dealladwy: —Tybiwch fodcapelmawr coffadwriaethol wedi ei adeiladu yn eich cymydogaeth chwi, a gorchymyn wedi myned allan mai gwell fyddai cau i fyny eich capel chwi, yn nghyd a chapel arall, er bod y ddau mewn sefyllfa fludeuog. 0 r diwedd mae pleidwyr cynllun yr un cipel yn Uwyddo i deifysgu eich eglwys ae yu achosi rhwyg,»a rhai o'r encilwyr yn sefydlu eglwys arall mewn ystafell ardrethedig o fewn can' llath i'ch capel chwi; y maent hwy, drwy baaio penderfyniad, yn eich troi o'ch ewydd ac yn cyhoeddi y Parch J. G. Rogers yn weinidog a chwithau yu derfyegwr. Maent wedi hyny yn tynu eich enw o'r Blwyddiadur (7ear Bock), ac yn gosod enw Mr Rogers yn lie eich enw chwi fel gweiuidog Capel Stepney. Yn mhellach tybiwch fod Mr Morley ar ol rhoadi i chwi danysgrifl td o £50, yn ei alw yn ol, a" yn ei roddi i bobl Mr Rogers. Tybiwch yn IIwr i'ch gwrthwynebwyr fyned yn ostyngedig am gvfarwyddyd at Mr Morley a pnfc blaenaf y pwyllgor sydd yn cy- hoeddi y Blwyddiadur yu yr hwn yr oeddych chwi wedi eich anwybyddu, ac i'r boneddigion hyny ysgrifenu atoch gan ddywedyd, Mae Eglw) a a Chynuileidfa Stepney a'i gWeinidog wedi gofyn i ni wneyd ymchwiliad i'r ddadl,—a wnewch chwi s'eh cyfeillion, &cf Ai ni ddywedech eu bed yn cymeryd yn gauiataol yr unig bwuc mewn dadl. Wrth ddywedyd eich bod yn eymeryd yn ganiataol maiy 'rbai a'oh gosddddd ar waith oedd Pwyllgor Gweinyddol Coleg y Bala, ni chyhudd, asorn chwi o wneyd cam 1U fwriadol Yr hyn a wnaethoch chwi yn fwriadol oedd glynu yn ddiollwng wrth yr hyn oedd heb ei brofi. Mae y uasgliadrhyfeddadynwch, sef, Oe yw einhadrodd- iad ni o'r ddedl yn gywir, "Yrydym ni, Mr Morley, Mr Wright, Mr Spicer, Mr Rogers, a minau yn gelwyddwyr," ya ymddangos i ni yndra gwrthon. Gallasech yr un cyatal dyweyd, On yw egwydiorion Protestanaidd yn wir, yna celwyddwyr yw yr holl gardinaliaid. Ond y mae yn ddiamheu y gwneir defnydd o'r hyn ydych chwi weii vsgrifenu ed- rychir arnom ni fel personau s^dd wadi colli pob chwaeih ddii mor llwyr fel ag 1 alw celwyddwr ar un o'r dynion ihagoraf a mwyaf aluhydedduQ. Ydwyf. anwyl syr, yr iiddoch yn flyddlawn, UATIDRBM. I Y Parch J. Kennedy, D.D. DAVID RzEs. I

PRBNTEG, TRENABOO. T- n V MAN VHAFIF F Y\>a* IJLWYDWIANT IA»LJSUAYTA.. J- w* sydd wedi enill Ysgoloriaeth Freiniol yn y gwahanol training collegei newydd gael ei chyhoeddi, yn mha un y caofyddwn enw y ieuane talentog a diymhongait Mr Kbbert Evans, olr He hwn, mewn safle anrhvdeddtfs.—Delta.

EPPS'S COOOA.-GRATSVM AND COKSOBWD.—" By a thorough knowiedge of the natural laws whioh By a th?op.r.ti.f?li??L,ti.d.ut ti6. and by a care- ful application of the 'I'' roperlies. of w 'U-E"le?t.e. Co?.PM, h. ?o?d(,Pd b.Wt tobies with a o8ftc:firo:aO: =asb:v many heaiy doctors' bills. It is ?Vby 9b judicious uss m=y articles I diet that a coustituuou may be gradually built up until strong eaoueh to resist every t"nd"' to "i' 'i-ftsas 0' .b f.1,,di% are fioating around us redy to. attack wherever th- is a weak point. We may eao?e many a fatal shaft, by keeping ourselves well fort?ed with pure blood and a properly nourished frame."—Civil -i,, Gat, Sold only In Packets Shelled-" JA)tZB Epps & Co.. Homceopathio Chemists, London "—Also m,.k. o< Epps's Chocolate E?3?oo for arnoon use. HI 4306 Bwy Fil a Phum' Cant o Bunau yn barod i'< rhoddi ar 18g (yn ol pum' punt y cMit) ar eiddc Lease neu Freehold, yn Nghaemaifon neu yn y gymydogaeth. Taliadau ym *I yn Awl.-Ymo. Yogrifenydd, Mr JQbu Eew, M, We) .0n.!N.C.e¡ Oaenmtoa. ? Ml?—t. 0

I YN Y TREN. I Nos SADWKJ. j 'Dyw o ddim dyben son na siarad gair r dyddiau yma yn y tren am ddim ond I ETHOLIAD SIR OAEEITAEFOJf; -id y frwydr yn neshau, Y mae'r w fel y mae dy, dyddordeb yn yn ddyfnach. Yr wyf wedi teithi,) yr wythnos hon trwy y rhan fwyaf o air Gaernari,in, ac y mae pob at wydd- ion yn dyweyd yn egi-r beth yw llais y wlad- nid Llais y Wlad Bangv r wy^ yn feddwl, Mri Gol., ond llais y wIadyC wirioneddol, Cy- maint ydyw y gwahaniaeth 1."hwng y derbyniad calonog a brwdfrydig y matr .Ir Rathbone yn ei gael trwy'r wlad a'r derbyn!«'J oeraidd, an- mharchus, y mae y Cymro o'r GVynfryn yn ei gael, fel nad oes eisieu llygad craft iawn i weled pa ffordd y mae y gwynt yn chwy^hu. Y mae r Toriaid y tro hwn wedi gwneyd cant- gymerind dybryd yn eu dewisiad. 'Does neb ) u aduabod nac wedi clywed son am eu dewi.. ddyn. PWY YDYW ELLIS-KVXXET ?" fel y dywedodd y ffraeth Salisbury, YdY, hi yn mhob man. 'Chlywodd y bobl erioed son am ei enw. Y r unig bobl, cyn belled ag yr ydwyf fi yn deall, sydd yn gwybod aIll ei fodolaeth. ydyw yr amaethwyr hyny ag y mae Rhaglnn- iaeth wedi trefnu iddynt ddal tir o danoynyr anialdir sydd rhwng station BrynkiraChwilog: y maent hwy yn gwybod yn dda am ei fodd- aeth, ddwywaith bob blwyddyn, pan fydd yn amser talu y rhent. Ond y mae y dyn yn Gymro gwladgarol, yn ol ei dystiolaeth ei hunan. CYMRO YDW' r," ydyw testyn ei holl bregethau otholiadoll- "Cymro ydw' i," ydyw byrdwn ei holl gan- iadau. Cymro ydoedd ei dad, meddai ef, a Chymro ydoedd ei f-im i ond gan nas gall ddyweyd mai "Cymro" ydyw ei wraig, ond Gwyddeles, nis gall wedi'r holl ymffrost ddim bod ond yn Uai na haner Cymro, am nad ydyw ei better hilf yn Gymraes. bu rhai o'r papurau Toriaid yr wythnos hon yn udganu ac yn ymffrostio fod Mr N al. ney wedi cael (lerb, niad gwrosog yn Llanfairfechai), Penmaenmawr, Pemnachno, Conwy, a Dolwyddelen; ond CELWRDD DYBRYD ydyw hyny-yr oedd yr oil o gyfarfodydd y Toriaid yn total failure, ae yn fwy tebyg i gyhebryngau nag i gyfarfodydd etholiadol. Yn Ile chwareu See the conquering hero comes," buasai yn H?wn mwy cynwys i SMndyrf pres I'?09, edy chwareu Y Dead March in Saul." Golwg I?a a thorcalonus dros ben a gefais i ddoe yn sbtÎorl Bangor ar, Mr Ellis N auney a'i bleidwyr. Yn wir yr oeddwn i yn tosturio wrth y bachgen truan, a thros y cyfaill o Bryni., TAanluino. Y mae genyf fi barch mawr i Mr Sjchard Evans. TreuliAlS lawer awr bleserus a dyiidorol yn ei gwmni. Gweddus ydyw iddo ef wneyd ei oreu dros ei blaid, ond buasai yn llawer gwell iddo pe buasai y Toriaid wedi gadaal i Mr Rathbone gael iwalk over y tro hwn. Fe gaiff y blaid y fath gnrfa y tro hwn fel y bydd diwedd ar Gymdeithas Geidwadol sir Gaemarfon am haner canrif. Bydd diwedd ar y gyfeill- ach" sydd yn cyfarfod uwchben hall gig Caernarfon, a bydd Ceidwadiaeth sir Gaernar- fon yn rhoi eu "ffidil yn y to," ac yn "crogi ei thelynau ar yr helyg.Arfer y gwyr eglwysig a honant mai hwy ydynt OLYNWYR YR APOSTOLIOIT ydyw cadw draw oddiwrta gytartoayaa pontie- aidd. Y mae eu swyddi, meddant hwy, yn rhy gysegredig i gael ei llychwino i materion gwleidyddol. Oud, attolwg, yn etholiad Tachwedd 1880, gwelwn rai ohonynt yn dyfod allan o'u cregin i gymeryd rhaft mewn eyfarfod, ydd politicaidd. Gwelwn fod rhai ohonynt wedi deffro o'u cwsg a dyfod allan i gyd-eistedd ar esgynloriau Torïaidd gyda thafarnwyr a thwrniod, neu, ac arfer iaith ddwyreiniol, publicanod a pbecbaduriaid," ac i sefyll i fyny dros foesoldeb (?) Y Brenin Mawr a faddeuo idoynt, y Phariseaid rhagrithiol. Beth ydyw yr achos na fuasai curadiaid a ficer- iaid Cymru yn cymeryd rhan yn yr etholiadau ? Wel dyma yr achos-diffrg gallu. Nid oes gan y "gwyr Eglwysig" y grunyn lleiaf o chance i ymgysta ilu ar y platforn gyda gwein- idogion Ymneillduol. Pa fodd y disgwylir i ddynion didalent a did dawn,—dynion sydd wedi arfer darllen eu pregethau, a llawer o'r pregetbau hyny wedi eu prynu am naw ceiniog y dwsin gan ddynion sydd yn gwneyd bywol- iaeth yn Llundain trwy gyfansoddi pregethau i'r striplings difenydd sydd yn llapw pulpndau yr Eglwys Wladol ? Ie, d iarllenydd, paid a meddwl mai duwioldeb sydd yn rhwystro i guradiaid yr Eglwys Wladol ddyfod allan i sefyll i fyny ar blatfform Toriaeth, ond eu han- allu a'u hanwybodaeth.—Nid, Aiff Rathbone i fyny ? ydyw y cwestiwn y dyddiau .hyn, ond era' ef DDWY J'IL 0 FWYAFRIF ? Y mae pobpethynldangos yn eglur y cam. T mae ar y naill law frwdfrydedd ac undeb y blaid Ryddfrydol, ac ar y Ilaw arall yraraniad a chlaarineb y blaid Doriaidd. Y mae dyeithr- wch ac anmhoblogrwydd Mr Ellis Nanney, a'r ffaith fod y dyn a alwodd eth- olwyr sir Gaernarfon yn gelwyddwyr ya yn pleidio Mr Ellis-Nanney, yu ddigon i brol mai buddugoliaeth sydd ya aros y Rhyddfryd- wyr, ac mai gorchfygiad Ilwyr sydd yn aros y Toriaid. Ond, etholwyr sir Gaernarfon, na fyddwch ddifraw a difater: bydded i bob etholwr deimlo mai ar ei law ef y mas y fuddugoliaeth yn gorphwys. Ewch i'r poll, a gwnewch yno fel y dysgo eich cydwybod i chwi. Ni raid dyweyd wrth etholwyr call a darllengar sir Gaernarfon fod y Ballot n diiirgel. Y mae llygaid holl Ryddfrydwyr 88 Ymneillduwyr Prydain Fawr arnoch, lancian Eryri, y dyddiau hyn. Yn' yr Etholiad Cyffredinol, saith mis yn ol, yr oedd pawb gyda'i fusues ei hun, ond busnes pob gwir Ryddfrydwr yn Mhrydain y dyddiau nesaf fydd gwylied symudiadau; olynwyr y Tywysog Llewelyn, ein llyw olaf. Byddwch ddewr a chadarn fel eich creigiau. AXDRONICUS.

"CTMRO YDW I." I a' Bum yn gwrando ar Mr Ellls-Nanney yn llefaru. Syiweid ei araeth ydoedd—"Cymro ydw i. Cymro oedd nbad, a Chymro ydw inna. Onibae i nbad fy ngyiu i Lloeger, mi faswn yn medru siarad yn well, ond Oymro ydw i."—Jfr SI,;tbwy, Goer, yn y Pavilion. TON-" The Miller of the Dee." Cychwynodd gwr o gyrau Lleyn, A hwnw'n fab ei dad, A dwfn awvddai ynddo'i hun Am fod yu AS y wlad; i Arfoniaid dewrion," ebai ef, (iwladgarwyr ydych chwi, Ão er eich mwyn fe drefnodd Flawd Mai Cymro ydw' i. "Hi fum yn Lloeger ysbaid hir, Yn swnio'r Saeson aeg, Ond dychwel wnes i'r hen, hen sir, Heb wadu y Gymraeg Mor wired a bod llaeth yn Lleyn, A Ohricoieth ger y Hi,— Mor wir a hyn, Irwyl. dweyd fy hun, Mai Cymro ydw' i. Gwlnd:arol wyf, fel gweddai fod Pob Cymro pur ei fron, Hen Walia wen, er gwawd a sen, Byw fydd fy eerch at hon Ac er na roddais ddimai g6ch I'w sefyqliadau hi, Er hyn i gyd, ma6'n eithaf gwir Mai Cymro ydw' i. Yn ngwlad y llechau, ganwyd fl Er's rbai blynyddau'n ol, Chwsrelwyr Arfon! cofiwch hyn Bob un ar ddydd y pôl; Ac er mai sine ddewisais i Yn do uwchbeu fy nhy, Nid ydyw hyn ond selio'r ffaith Mai Cymro ydw' i. Os aethum ar wyn fydus hynt I wlad fy ngbefader, Pat, Os muu o JCrin gadd fy llaw, There'* nothing, friends, in that; Anwadal hycod ydyw serch, Ond nerthol fel y lli, }lRc'r ffaith yr un,-yr un o hyd, Mai Oymroydw' i. ■" Chwi feib Eryri onid fl Y w'r g*r cymhwysa'n awr I wJIio eich buddiannau chwi Yn Senedd Prydain Fawr P Irbu fyddo Gladstone gJda'i blaid Yn teisio'ch gwasgl1 chwi, Mi godaf ar fy nhraed i deweyd Mai Cymro ydw' i." 11 Cei fod yu Gymro," mtdd y Wlad, Tra pery dyddiau d' oes, Cei groesaw geuyf am a wnei Er dyrchu dysg a moes,- Ond cynrychioli Arfon fawr Ni chei-nis gelli di, Mae'n rhaid i hen gael amgen g*r Nwr I Cymro ydw' i.,

BETMBO. I JJAMWAIN ANOBUOL Yx OTORA CJlN"HU. Boreu ddydd Sadwrn, Tachwedd 13eg, cyfarfu dyn o'r enw Thomas Griffiths (neu fel ei getwid fif yn gyffredin Dwm Wyddgrug "), Fron Offa, a'i farwolaeth drwy i'r roof" (y beind) dd'od i la, arno. Bu farw yn mhen ychydig amser. Gadaw. odd weddw a phlaut i alaru eu coiled aretol.- T T.

PBTkLb-L, AJKFUM. CIPARIOD BTTKTDDOI..—uynnauwya y cynnoa hwn ar y dyddiauJMercher a Iau, Tachwedd 10tod a'r llell, pryd y pregethwyd gan y Parchn, J. Thomas, D.D., Lerpwl; W. Jones, Pisg&- E. James, Nefyu; a J. A. Roberts, B.D., Cawnarfori. Oafwyd g'ty1 hyfryd a dyminol. Yr oedd y gweision yn oael rhwyddineb t draddodi pir. loneddau mawrion yr efengyl, a'r gwrandawyr hwythaU a ymddangosent fel yn cael goleuni, gwybodaeth, a boddhad wrth wrando. Heblaw a .enwyd uohod, yr oedd yn breaenol ao yn cymeryd rhan yn ngwaith y oyfarfodydd y Parchn. R. Jones, Berea, Mon; H. S. Jones, Maesydre, Dlnorwig; a J. Jeukiiu, Ofteicariou. —Qoh-.iy 'ds

DEON BANGUR A NODWEDD lON I Y CYMRY. Ynnahyfarfod blynyddoi y uymmIoaollOn, yr hwn a mmhaUwyd yn y Freemasons' HaU, Llun- dain yr wythnos ddiweddaf, cynygiwyd y llwno- dain, yr an, Gwyddor, a Cheif," gan y Tra Phaichedig Ddeon Bangor, pryd y gwnaeth y svlwadau Oanlynol ar nodweddion y Oymry:- Amcan y Gymdeithas ydyw cafnogi xntereete uchaf y Cymry, a chryfhau eu gwladgarweh alia cenedl- garweb. Nid oedd ef yn dadleu dros genedl- g.wchcul. Oyhuddtd y Cymry weithiau o iod yn gullon yn lIe bod yn gatholig (co,mopolitan), ond gwadal ef y oyhuddiad yn hollol. Y., hytrach, yr oeddyntynUawn o'rysbryd cytfredinol sydd yn perl dynlon gymeryd intenet yu y ddynoliaeth. Rvlwa un o brif atbronwyr yr oes mai y cyffredinol- rwrdd uchaf yw dadblygiad Uawnaf cydymdeimlad oymdeithasol, ond sylwa hefyd fod hwn yn gweithredu mewn gwahanol gylchoedd, sef y cylch teuluaidd, y cylch cenedl- aethol, a cliylch y ddynoliaeth. Fel nad yw dyn yn waeth, ond yn hytrach yn well aelod o'r oylch cenedlaethol am ei fod yn itelod rii, gorol o'r cylch teuluaidd, felly nid yw dyn waeth, ond yn hytrach yn well aelod olr cyleh dyiiol am ei fod yn aelod da a ffyddlawn o'r cylch cenedlaithol. Trwy ddadblygu ysbryd gwladgarol, fe ddvrcheflr ei allu ali ddylanwad, ac y mae y telmlad o wlad- oarweh mewn cenedl yr uu peth a'r teimlad o hunan-barch mown person. Y mae pob conedl, yn systal a phob dyn, wedi derbyn gan y Creawdwr ryw nodweddion neillduol, ac y mae yn ddyledswydd ar y naill fel y llall ddadblygn yrhsi hyn. Cymhwyser y sylwadau hyn at y Oymry Fel yr oedd y Groegiaid a ymsefydlasant yn yr Itali yn ymgyfarfod unwaith bob blwyddyn i adgofia iddynt eu hunain eu bod yn Boegiaid, felly y gweddai i'r Oymry gyfarfod yn awr ac yn y man mewn lleoedd fel Llundain i adgoffa iddynt eu hunain y ffaith mai Oymry ydynt. Y mae yn rhaid i ni ddadblygu y nodweddau a roddwyJ i ni fel Oymry. Yr ydym yn gwella y marmor trwy dynu allan y gwythienau naturiol a berthyneut iddo ac nid trwy ei baentlo fel gyda chymeriad cenedlaethol. Oytunai S't hyn a ddywedfli Dr Owen o barthediddiffyi hunan- hyder y Cymry. Y maen yn wir ein bad ya 'yiii- fbroBtio ychydig weithiau, ond y mae ein hymffrost yn debyg iawn i chwibianiad bachgen ofuus yu y tywyllwch pan yn ceisio ymlid ofn ymaith. Yr ydym yn deimladwy o ddiffygion, ac am hyny yu yr aiferiad o geisio ymddangos yu wrol pan heb deimlo lelly mewn gwiiionedd. Gwuewch bob. path fel Cymro-chwedl Mynyddog—trwy ddad- blygu y galluoedd Cymreig a berthyn i chwi Gwerthfawrogai Gymdeithas y Cymmrodorion fel canolbwynt ceoedlgarwch Oymreig yn Llundain. Y mae y cymeriad a adsabyddir fel Die Shon Dafydd y mwyaf dirmygus y gwyddai ef am dano. Tybiai ef fod eu presenoldeb y nos hono yn arwydd nad oedd arnynt eisiau ueillduedd cenedl- aethol, ac yr oedd yn sicr eu bod oil yn barod i garu eu cymydogian, ac ar hyn o bryd yn neillduol yn barod i'w cynorthwyo i wario peth o'r cyllid oyhoeddus. Mewn tysylltiad a'r Eisteddfod, sylwai y Deon nas gallai ef wrthsefyll atdyniad y sefydliad. Yr oedd yn dda ganddo fod Syr Watkin yn rhoddi cefnogaeth iddi. Y mae j dyrchafu yr Eisteddfod yn waith pwysig, ond yn mhob ymdriniaeth ei gwneyd hyny rhaid gofalu am ryddid i'r pwyllgor lIeol, ac ar yr un pryd arolygiaeth a fyddo yn ei natur yn genedl- sethol. Hyderai y byddai i'r Eisteddfod a lledaeniad moddion addysg, fod yn foddion i gefnogi Llenyddiaeth, Gwyddoniaeth, a Chel- fyddyd yn mhlith y Cymry. Fel yr oedd oesau yn ol drysorau yn nghelloedd Cymru yn aros dad- blyglad, felly y mao beddyw drysorau meddyliol a moesol yn aros dadblygiad addysg yn eu plith, ac hyderai ef yn fawr fod gwawriad pethau mawr yn y cyfeiriad hwn yn ymyl.

PWLLHELI. u I UYNGHBBDD.—JVos Fawrth, cynhaliwyd cyng- herdd rhagorol yn y Neuadd Drefol. Cadeiriwyd, mewn modd deheuig iawn, gan 0. LL Jones. Evans, Ysw., Broom Hall. Cymerwyd rhan yn y gweithrediadau gan Miss Fanny Richards, Miss Williams, Miss Baxter, Miss Hughes, Miss Muggleton, Mdistri ù. A. Jones, Caernarfon; Fjrancon Davies, Benskin, Samuel Roberts, yn nghyda'r Glee Party, dan arweiniad Mr Benskin, -y gwahanol gantorion yn cael eu dilyn ar y berdoneg gan Miss Roberts, Pntarii a W. Sbel- merdine, Ysw. Teimlem mai yr unig fai yn merdine, a'r cyngherdd ydoedd—rhy fychsm, o nglyn ganeuon Cymreig. Allan o raglen yn cynwys dau.ar-hugain o ddarnau, ni chafwyd ond pedair ton Gymreig, ac un o'r rhai hyny yn cael ei chanu gan Mr Benskin, yr hwn sydd Sals; a theimlem yn ddiolcbgar iddo am ganu mor rhagerol yn yr hen iaith anwyl. Da genym hysbysu fod y cyng herdd wedi troi allan yn llwyddiant mewn ystyr arianol, ae mewn canlyniad bydd swm sylweddol yn cael ei drosglwyddo i drysorfa yr Yegol Genedl- aethol, at yr hon drysorfa yr oedd yr elw yn myned. Y GTKDBITHAS DDADLEUOL -Olywirambell i un o gyfeillion ieuainc y dref yn gofyn y dyddiau hyn, II Pa beth sydd yn debyg o ddyfod o'r gym- deithas uchod eleni ?'I Gellir casglu oddiwrth y dystawrwydd a fodola yn ngwersyll y swyddog- ion ei bod ar drengu, ac y cleddir hi mewn di. nodedd. Gresyn o beth fyddai hyny, oherwydd bu yn flodeuog iawn y llynedd, a ckafwyd cyfar- fodydd dyddorol ac adeiladol dros ben, a bu hefyd yn foddion i ddwyn lluaws o'r ieuenctyd i siarad yn gyhoeddua. Yr ydym yn deaU fod yma bob cyfleusdra i ddynion feuai no or diwylliant y corph, -Olwb Football a Gymnasium newydd ei sefydlu; ac y mae yn ofldus meddwl fod yr unig gym- deithas a feddai ein tref er diwylliant y meddwl yn debyg o syithio i'r Ilawr.-Alpha.

LLANRWST. IB-PABTI.—Dydd Iau diweddaf, cynhaliodd aelodau Yegol Sabbothol y Tabemacl en te-paitl blynyddol, a ehafodd y plant eu gwala ode a bara brith. Gwasaftaethwyd wrth y byrddau gan Mrs Wilkins, Denbigh-street; Mrs R. D. Griffiths, Y Flodfa; Mrs Davies, Albion Hotel; Mrs H. Owene, Watling-street; MiM M. J. Roberts, OP,wsetn-os, ffice; a Miss 0 Jones, Hand Inn. Amcan- gyftifir fod oddsutu 400 wedi eistedd wrth y byrddau. Yi oedd mwyafiif plant Sotlaud street wedi ymayru wrth y drysau, a chawsant wahoddiad i m,wn gan yr hen WI-inidog auwyl, y l'arch T. Roberts (Scorpion) Yn yr hwyr cyn- haliwyd cyfarfod adloaiadol yn y Concert Hall, o dan lywyddiaeth y Paicb T. Robeiti (Scarpioii) ac arweiniwyd gan y Parch J. M Keen (Mach- raeth), Bettwsyc ed. Oymerwyd rhan ya y cyf- arfod KaD y Hisses 0 tssi Griffiths, Hannah ore,, Alica Joaea, Addie Roh. rts, Katie Roberts, Susan- nah Williams, a M,ss Hannah Roberts; y Meistri John G. Hughes, R. G. Berry, Walter Jones, J. Joi, es, a WiiUara E. Griffith (arweinydd y cor). Prif atdyniad y cyfarfod oedd petfEormiad "Prawf Die Shlo:, Dafydd" Y barnwr yduedd Mr Wm. Davies, Talybont, a chyfliwnodd ei waith yn odidog. Oymerwyd rhaa yn y luwf gan y Meistri T. P. Davies, E. Hughes, Samuel Jones, a John Thomas Padarn.

TALWRW, MON. I AOOBIAD UAPBL JN EWYDD Y JIKTHODISTI-II) CALFINAIDD. Deuddeng. wythnos-ar-hugain y bu cynulleidfa y cap si uchod yn pabellu hyd nes cawsmt dd'oi i'w capel newydd i addoli, acyn ysbaid y cyf od hwnw teimlwyd yn hy. od hapus n dan yr amgylchiadau. Gellir dywedyd fod dewis a «os<>d yr eileddleoedd newyddiou wedi pasio yn dawe! a didramgwydd i'r dewiswyr yn gjfiredinol. Ond nid yw ryfedd hyny, am nad oidd gymaint a; un eisteddle n'ls gelid teimlo yn gysurus ynddi. Gellir dywedyd fod yr addoldy hwn, a dyweyd y lleiaf, yn anrhydedd i'r cyfuudeb ya Mon. Y cytliunydd ydoedd Mr Davies, Bingor; a'r hwn a gariodd y gwaith allaa ydoedd Mr Williams, contractor, Caergybi Gellir dywedyd fod y naill a'r llall wedi boddhau, y pwyllgor yn fawr yn yst id yr amser y buont yu ymwneyd a hwynt. Y mae yn teilynga arnom gydnabod y gweithwyr celtydd am eu gwaith yn ogystal. Pregethwyd gan y gweinidogion a gan- lyn ar adeg ei agoriadParchedigion D. 0. Davies, M.A., Llundain; G. Ellis, M.A., Lerpwl; R. Hughes, Gaerwen; J. Donne, Llangefni; S. A. Fw-zer, Llaufa r IfcG. R. Williams, Gosen.- Aelod,

u BETHEBDA. u- mI.1 =iL UORMN T&ottA?—ueanwn -1? -? I" wedi cael cynyg swyddogaeth well N?T un Bj?dyn awr yn ei ?eddiant yn Rhydychain. 0 Hereford y dMbyniodd y cyny^ad, a hyderwn y bydd iddo weled ei ffordd yn glir i'w dderbyn. COFBBSTM GHNBCIOABTH^T-, &a, TX MHIJWYF LLANDII"I. -Gam fod y oofrestrydd dros 7 plwyf uchod wedi marw, dymunol, er en lle8 en hunain, fyddai i'r plwyiolion wneyd oais ar i Fwrdd y Gwarcheidwaid benodl cofrestrydd yn preswylio yn nes atyntna'r diweddar gofrestrydd, yr hwn oedd yn byw yn Maugor. Y cynllun goreu yn ein tyb ni fyddai uno Llaullechid a Llandegai gilydd, modd y gwneir gyda'r relieviiag-ofarer.- Swi ym joem.

A FACT.—Parents with little feet to provide for should buy only Boots with Metal Tips, which never wear out the toes. Sold by W. WILLIAMS, Ohlna. House, Llaugoed. %.4116-a

NODIADAU OWEN TUPUE Mr —Ca'lernid ti jfydd yn ei -E& a"aeth yn Birmingham,- Y Rhyddfrydv>y7 a'r boerddon,-Y frwydr etholiadol. I Os bu dyn erioed yn creiu yn yr egwyddor- ion a broffesa, John Bright ydyw hwtiw. Trwy gymeradwyaeth ac anghymeradwyaeth, trwy glod ac anghlod, dros gyfnod maith-nad oes ond ychydig iawn o ddynion eyhoeddus a allant ymffrostio mewn un cyifelyb-y mae yr hen wron hwn wedi dal i bregethu yr un egwyddorion nes eu gweled wedi d'od i gael eu cydnabod a'u gwerthfawrogi, Be enw John Bright wedi d'od i anrhydedd a phoblogrwy-id, bron na ddywedwn-digytfelyb. Y mae darllen ei araeth mewn newyddiadur y dyddiau presenol a'r areithiau hyny a ffurfiai.t voithiau ran o hanesyddiaeth oes sydd wedi myned heibio, yn hollol yr un peth, gan belled ag y digwydd y materion fod yn dwyn yr un perthynas. Dar- lleller, erengraipht, ei areithiau yn yetod rhyfel y Crimea, a darllenant fel pe buasid yn darllen ei eiriau pan yn condemnio, ychydig fisoedd yn yn ol, ymddygiadau rhodresgar, rhyfel- gar, Gweinyddiaeth Arglwydd Beacon s- field mown perthynas i helynt Rwsia a Thwrci. Bn amser pryd yr oedd yn beryglus i neb siarad yn unol åg athrawiaeth John Bright ar fater rhyfel, ac felly yr ydoedd arno yntau amser rhyfel y Crimea, pan nad oedd neb cymeradwy bron os na byddai wedi yfed o'r ysbryd hwnw ag oedd wedi meddwi yr holl deyrnas. Yr oedd ganddo fipydd yn ei egwyddorion, ac am yr holl anfri he lived it out. Felly gyda phethau ereill, megys diddymiad. Deddfau yr Yd, Masnach Eydd, Ac. Efallai nad oes yr un gwladweinydd a all edrych yn ol dros y rhan y mae wedi ei gymeryd yn ngwasanaeth et wlad gyda theim- lartau tawelach na'r gwr da hwn. Y Juae wedi bod yn wrthrych llawer o ddirmyg Be erledig. aeth oherwydd ei egwyddorion, a llawer o oer- felgarwch oherwydd cael ei eni yn anamserol- boleticaidd felly; ond cariodd gydwybod rydd, a daliodd i fyny, ao y mae y byd er's talm bellach worJi d'od yn ffrindiau ig ef. Ond ei araetUyu Bicuiinghaui sydd ar ein meddwl. Gwnaeth y Ceidwadwyr dipyn o swn oherwydd geiriau Mr Poster y dydd o'r blaen mewn perthynas i'r Ho?,tse of Lords a'r BitiuruAW Hill; ac yn wir yr oedd rhai Rhyddfrydwyr yn barod I i gydnabod mai annoethineb oedd gwaith Mr I Foster yn ewnayd y sylw a wnaeth, ac yntau yn aelod or Llywodraeth. Y mae yn ym- ddangos y bu a;.{08 hwn i'r Cabinet Ministers wneyd sylw eyffelyb, os nad yn wir mwy eithafol, lawer o flynyddoedd yn ol. Y sylw ydoedd, a John Bright a'i dywedodd, natf gallasai Ty yr Arglwyddi, yn ol ei farn ef, fod yn sefydliad parhaol mewn gwlad rydd. Parodd y geirinu hyny iddo gael ei g-u allan o'r Cabinet yn yr hwn y bwriedid gynt gynyg eisteddle iddo. Ond nid Bright ydyw y dyn i fod yn ddystaw, nac i siarad allan er mwyn cymeradwyaeth na llywodraethwyr nac arglwyddi, nac ychwaith i ddal poblog- rwydd y werin ar draul peidio cyhoeddi, mewn ymadroddion diamwys, ei argyhoedd- iadau cydwybodol ei hun. Yr hyn a ddywedodd yn Birmingham yn nyddiau Arglwydd Palmerston, a phan nad oedd yn aelod o Weinyddiaeth, a feiddiai ei ddywedyd eto pan yn dwyn cyfrifoldeb Gweinidog y Goron, ddydd Mawrth diweddaf, oddiar yr un esgynlawr. Ffolineb ynddo ef, meddai, fuasai siarad yn fygytliiol utewn perthynas i Dy yr Arglwyddi; Ond," ychwanegai, pe buaswn yn awyddus neillduol ar fod i Dy yr Arglwyddi barhau can hired a'r haul neu y Uoer, buaswn yn dyweyd mai llawer gwell fuasai iddo am- lygu mwy 0 ofal am interests a dyoddefaint poblogaeth yr Iwerddon na rhuthro i fyny yn dyrfa i wrthod mesur, yr hwn yr hysbysodd y rhai yr ymddiriedwyd iddynt lywodraeth y wlad, ar eu hawdurdod a'u cydwybod, ei fod yn angenrheidiol i heddweh y genedl ?" A rhuthr ydoedd, megis ag y dywed Mr Bright, o bob cwr o1'' deyrnas, llawer o ba rai oeddynt "men of great obscurity." Hyd yn ddiweddar, fel y dengys, dyma'r ysbryd a lywodraethai weith- rediadau y ddau Dy-y meddianau tirol oedd yn cael yr holl amddiffyn; ond erbyn hyn y mae Ty y Cyffrediu wedi d'od i gynryeLL ioli pobl yn ogystal a meddiannau. Dichon y daw y ty arall, os ydyw am sefyll, i weith- redu yr un modd, oherwydd dyna'r unig obaith sydd iddo barhau, as long as the sun or moon" Cyffyrdda Mr Bright i'r hen egwyddor mewn perthynas i ystad yr Iwerddon ag y mae wedi ei chredu trwy ei oes gyda consistency difwlch. "Gwelais adroddiad y dydd o'r blaen," meddai, "fod tua chant ohonynt (tirfeddianwyr) wedi ymgynull i ymdrafod ystad pethau, ac nad oedd ganddynt ddim oRd en hen f"ddygiaiaeth, iiertfi, heddgeidwaid arfog wedi en bamlhau, oynorthwy ac amddiffyniad milwrol, a dichon cyfyngiad a gorfodaeth ych- wanegol, pa rai y maent yn awyddus i'w cy- mhell ar y Llywodraeth A oes meddyginiaeth (remedy) i'r ystad yma ar bethau ? Force is not remedy." Ei- y datgana ei farn y dichon fod amserau ac amgylchiadau yn galw am force-hyny yn anocheladwy, eto dylanwad tymhorol yn unig ydyw ei ddylanwad ef; Hac ya y pen draw yr wyf yn credu ei fod yn drychinebus.' Nid ydyw y geiriau hyn yn cy* feirio at Parnell a'i gwmni o gwbl, oherwydd ni fedd y rhai hyny gymaint o'i gydymdeimlad,— cred am danynt eu bod yn cashau llawer mwy ar Loegr nag y maent yn ei garu ar yr Iwerddon. Rhaid ini wneuthur crybwylliad o un fraw- ddeg yn mhellach o araeth yr hen ddyngarwr noble hwn cyn terfynu-nodweddiadol o'i llaf- arydd. Yr ydym oil yn teimlo dyddordeb mawr yn yr Iwerddon, lie y mae y dyn a ddi- raddia yr Iwerddon, neu a'i niweidia,-yr hwn a'i sathr o dan ei droed,-a wad iddi ei chyfiawn hawliau-yn gymaint o elyn i Loegr ag ydyw o elyn i'r Iwerddon." Pwy ydynt y rhai a fa gyfeillion goreu y chwaer ynys ? Pwy ydynt y rhai a fu yn llafurio galetaf i liniaru y cam- wri y mae wedi bod yn ddyoddef oddiwrtbo ? Y mae pobpeth y maeut wedi gael wedi d'od iddynt trwy y blaid sydd yn awr yn llywodr- aethu Prydain Fawr. Y mae yn rhaid fod pob ffarmwr, tyddynwr, a gweithiwr yn sir Gaer- narfon yn ddwbl ddall os nad ydyw hanesydd- iaeth Y" ei argyhoeddi nad oes iddo na rhan na ebyfran gyda Thoriaeth, ac os na *yr gyda pha ochr i sefyll pryd y penderfynir y ewestiwn Rathbone ynte Nanney ? Er mwyn eich enw da, Arfonwyr,-er mwyn eich cenedl, sefwch wrth eich egwyddorion ac y mae yr holl wlad yn dal ei hanadl i ddysgwyl beth fydd eich dewisiad.-1ihoweh i Rathbonefwyafrij gogim- edAu8.

ABERGELE. Y PHILHAUMONIC SOCIETY.—Mae yn dda genym hysbysu fed y gymdeithas hon >n edrych yn bur liewyiebus ar hyn o bryd. Cychwynwyl hi tua phum' wythnos yn ol, ac y mae y n cynyddu bob wythnos. If mae tua deuddeg-a deugaino aelodau yn perthyn iddi. Y maeut wedi ymgymeryd ar gorchwvl o ddyfgu'r "C*eation," o dan arweiniad Mr F. C. Watkius, dyn medrus. Ïtlwu. Chwareuir y c) feilliaut gan Miss J. Evans. Nid wyf yn gwybod i Abergele ymgymeryd à. dyagu oratorio o'r blaei<. Yr wyf yn deally bydd yn cael ei pherffprinio tiw mia Ionawr nesat JLtmgo Par A.

I PORTEMADOG. LLWVDOIANT.—Dywenydd genyf b, Bbysu rca Mr Daniel Morris, mab hyuaf Mr M. E. Morris, fferyllydd, w. di psisio yn llwyddiannus arholiad y l'harmQulica Society. OAKQANFYnniAi) RHVPEDD.—Fel ag yr oeid Mr Robert Roberts, Bronygarth, yn gollwug dwfr allan o bibell y dwfr-waith, gwelodd "slowan" yndåi! Wedi ei thynn allan o'r bibell mesurodd hi, a ehafodd ei bod toe. 1ge9 modfedd o byd a thusphelair uodfedd o grwll. Dyfalir ei bod wedi dyfod o lyn Tecwyn. UARN ARYAN, UHYPBDD Y dydd o'r blaen gwelais dcam o-arian, yr un maint bron a chain- log, IIoC ar un tu iddo lun Br,tauim a'r geiriau hyn: Y Branin a'r Gyfraitti, 1-1%; 11 Ar yr ochr arall yr oedd r geiriaa tanlynol 0 gwmpas ilun dyn henafol:- lestvii ApQwrgant, Tywyeog Morganwg, 1091." A all thy wan daflu goleuni ar hanes yr a.r an hwn P Ir Clac Miner.

BHIWABOM. juir-KouMtBDD—* mae gwraig weaaw or enw Ann Llwyd (Nansi Llwyd) ) n byw yu Creigfryn, Garth, Kiiwabon. Uywedirei bod yn 102 mlwydd oed. Y mae hi yn bwyta yn iach gig a tbatws yn eu siaeet, fel y d,wed (Yllo eu crwyn), yn yfed llaeth eawyn yn oer, ae yn gallu cnoi ei holl grwet. Yr yu r.-mcd gwa th ei thy ac yn codi a'lau lijd \u udixuid-tY, on.. M.i d r„ •• KI1.»>1I ua» am ychydig, ac wadi hyny y mae hi yn cadw ei gwely, ond yn codi ar ei heistedd. Oyn hyn? cyfodai i olchi ei dillad dri neu bedwar o'r gloch ya y boreu, ae yn eistedd o flaen ei than yn foreit i ddarllen yr Ysgrythyr yn ami. Yr oedd ytt darllen neu yn adrodd y Ddeddf Foesol bob dydd Sadwm, ac yn amlach weithiau drwy golli rhifedi JK wytbnos Sylwedydd.

'LTh CABBGYBI. UARLITH.—noa ijun, raenweaa (iea, wyd darlith yn nghapel y Wesleyaid yn y lIe uchod gan y Parch Ph. Williams, gweinidog y lie, ft-t 11 Wyliadwriaeth." Llywyddwyd gan y Farch J. Bartley. Yr oedd y ddarlith hon yn daDP llafur dirfawr, a'r traddodiad ohoni yn rbwydd ac esmwyth. Wedi traddodiad y ddarlith dymunoda Mr Bartley ar fod iddi gael ei hargiaphu, a hyny yn ddioed. Yr ydym yn teimlo yn ddiolcbgar i awyddogion gwahanol gapelau ein tret am alw moddionau yn ol y nosou hoao er mwyn i'r ieuenc» tyd gael oyfieustra i fod yn breseuol.-Z'Aom«' Hugh".