Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
3 articles on this Page
Hide Articles List
3 articles on this Page
_Y CYNNWYSIAD. I
Detailed Lists, Results and Guides
Cite
Share
Y CYNNWYSIAD. I Perchenogaeth Tiroedd yo Nghymru a Lloegr 3 Llythyr y Gohebydd ••• 3 TroMMidM?D?mweM? 4 Chwedta.io'rBfifddtnaa. 5 YByd)Jenydftot. 6 Aori"d y Neaadd Goffadwrlaetbol., .n £" Mr. Gladstone adref •• 7, Y Brifysgol i Gymtu < Digwyddtadau Prif Erthyglau «<»<-• ••• !? Newyddion Oymrelg M « 9 Yr Eowadau Orefyddol LU Ned Summers •• »• Barddontaeth .n n. -11 lIIarohnadoedd. 12 Goheblaethaa 13 Hyabyaladaa 15
-PERCHENOGAETH TIROEDD YN…
News
Cite
Share
PERCHENOGAETH TIROEDD YN NGHYMRU A LLOEGR. Ymhwiliad Hanesyddol a Beiritiadol, wedi ei ysgrifenu yn arbeniyol i FANER AO AMSKBAU CYMBU. ERTHYGL IX. WEDl i HENRY a'i bleidwyr ("free compan- ions") gymmeryd iddynt eu hunain gyfran ddirfawr o eiddo eglwysig, y gorchwyl mawr nesaf i'w gyflawni ydoedd gwneyd eu medd- iannau mor ddiogel ag oedd yn bossibl. Yn ystod y teyrnasiad blaenorol-fel y dangos- wyd eisoes-yr oeddynt wedi dirgymmhell y gfcneuthuriad o ddeddf i sicrhau prydlesoedd meithion, ac hyd yn oed i'w galluogi eu hun- ain i adael mewn ewyllys eu tiroedd i'w haerod. Daethant yn fwy taer a phendant ar ddech- reuad teyrnasiad HENRY VIII., gan achwyn o herwydd anwadalwch ac anniogelwch eu medd- iannau tirol, ac afreoleiddiwch yr olyniaeth etifeddol. A llwyddasant gydag ef, fel y gwnaed deddf (yr 21ain HENRY VIII.), yn eu cynnysgaeddu a'r breiniau a'r hawliau a ofyn- ent; sef, rhoddi iddynt fwy o sicrwydd perch- enogaeth, a phrydlesoedd meithach, &c. Pa fodd bynag, nid oedd dim a foddiai draohwant y barwniaid heb iddynt gael meddiant cwbl a hollol, gydag awdurdod cyfraith, i adael trwy ewyllys, neu Illythyr cymmun," i'w hetifeddion, neu i'w haerod, yr holl arglwydd- iaethau a'r maenorfeydd a feddent hwy eu hunain. 0 ganlyniad, gwnaed deddf arall (y 32ain HENRY VIII.) ar yr 20fed o Orphenaf, 1540, yn rhoddi iddynt yr holl allu a'r anni- byniaeth a chwennychent, ac a geisiwyd gan- ddynt gyda'r fath daerineb a haerllugrwydd. Dygodd y gyfraith hon i mewn chwyldroad ulåwr yn nhrefn ac ammodau perchenogaeth tiroedd yn ein teyrnas. Sylwa BLACKSTONE fod yr amryfal arglwyddiaethau a'r maenor- feydd—y rbai, hyd hyny, a ddelid yn gyffelyb fel y delir prydlesoedd yn ein dyddiau ni, dan ardreth ac ar ammodau pennodol—yn cael eu troi, 0 dan y ddeddf hon, i fod yn berchen- ogaeth cwbl a hollol, gan roddi; gallu ac awd- utdod llwyr i'r tirfeddiannwyr mawrion i adael y tiroedd, y rhai a ddalient o'r blaen fel tenantiaid i'r Goron, i'w hetifeddion trwy lythyr cymmun; yr hyn na bu gyfreithlawn erioed hyd nes y pasiwyd y ddeddt' a enwyd Dyma ddechreuad "perchenogaeth tiroedd" y wlad yn ol y drefn bresennol. Yn ol hyn, llwyddodd y barwniaid i gyf- lawn a diogel sefydlu eu meddiant a'u har- glwyddiaeth personol ar diroedd y wlad, y rhai oeddynt o'r blaen yn eiddo y Goron, neu, y doyrn-as-ac y mae yn eglur fod hyn yn chwyldroad diymwad ar y gyfundrefn flaen- orol. Wele hwynt, mewn gwirionedd, yn dir- feddiannwyr ac yn meddu gallu i'w gadael i'w haerod, a hwythau drachefn i'w haerod, 0 genhedlaeth hyd genhedlaeth, nes dyfod yn unig berchenogion y tir, heb gymmaint a thalyi treth i gynnal y llywodraeth a ganiata- odd iddynt freiniau mor anferth, ar draul ffyniant ac iawnderau y gweddill o'r deiliaid. YN 1692, yn nheyrna-siad WILLIAM a MARY, y gosodwyd y dreth dirol o bedwar swllt y bunt ar werth y tir ar yr adeg hono; ond bu Mnryw gyfnewidiadau pwysig ynglyn a'r dreth hon y ceir eu nodi rywbryd etto. Gwnavra yma adolygiad byr ar yr hyn a Mwnwyd:-Wyth can mlynedd yn ol, daeth haid o ysglyfaethwyr penrhydd a ".edlyd i'r wlad hon, gan gymmeryd medd- lnt o'r tiroedd trwy orthrech, a'u rhatiu eyd. r rngddynt, a pharhasant, mewn cynghrair a minteioeddereill o gyfryw ysglyfaethwyr tramor, o bryd i bryd, i dori gyddfau eu gilydd mewn ymgiprys am y tir, a hyny am dros bum can mlynedd, nes or diwedd i heddwch gael ei sefydlu rhyngddynt, trwy gyttundeb a alwent hwy yn "act of parlia- ment!" Ond senedd ydoedd yn gyfansoddedig o'r barwniaid eu hunain!—yr hon a gyhoedd- odd fod y tiroedd a ddygasant felly i fod yn eiddo personol iddynt eu hanain o hyny allan; ac fod gan eu hetifeddion, neu eu haerod, hawl i'w gadael yn eiddo llwyr i'w haerod hwythau. Ond or:cymmaint o ddiogelwch a gafwyd i berchenogaeth etifeddol trwy actau HENRY VIII., nis gallai y tirfeddianwyr fod yn dawel heb dywallt gwaed ac ysbeilio eu gilydd, mwy nag yn yr hen amseroedd. Cyflawnwyd gweithredoedd gwaedlyd cyffelyb yn nheyrn- asiad EDWARD VI., a'r ddwy frenhines MARY (yr hon a elwir "MARI Waedlyd") ac ELIZA- BETH. Aeth yr holl eiddo eglwysig yn mron i ddwylaw ereill yn amser MARY, yn gystal a pheth anferth o eiddo gwyr lleyg; yr hwn, fel rheol, a ranwyd rhwng y rhai oedd yn ffafr y llys. Ond pan yr esgynodd ELIZABETH i'r orsedd, 'dirymwyd yr hyn a sefydlwyd gan MARY, a rhoddodd hithau feddiannau yr Eglwys, a llawer o eiddo'r gwyr lleyg, i'r blaid fuddugol—i'r clerigwyr a'r lleygwyr. Anfarwolodd JAMES I., yr hwn a ddilynodd ELIZABETH, ei hun trwy afradlonedd ei roddion o diroedd y goron; ac er mwyn chwanegu at gyllid ei drysorgell, efe a greodd gant o farwn- iaethau, am yr hyn y derbyniai dal o swm pen- nodol o arian, i ddisgyn fel teitlau etifeddol, o dad i fab. Hefyd, efe a greodd ddwy a thrigain o 'arglwyddiaethau'—gan nad oedd ond un ar ddeg a deugain o arglwyddi yn y deyrnas pan yr esgynodd efe i'r orsedd. Gwerthai y teitlau o Iarll,' Is-iarll,' a I Barwn,' am wahanol brisiau, yn Lloegr, Cymru, Ysgotland, a'r Iwerddon; a dygwyd oddi ar ereill, ac oddi ar y goron, diroedd lawer i gyfoethogi ychydig o ffafr-ddynion diwerth y Ilys. Dywed Syr JOHN SINCLAIR, yn ei "History of the Revenue," fod JAMES wedi oodi saith gant a phymtheg a thrigain o filoedd o bunnau, trwy werthu teitlau a thiroedd y goron! O'r diwedd, blinodd rhai dynion call ar ei ymddygiad, a ffurfiwyd dwy blaid, y rhai a elwid, Plaid y Llys a Phlaid y Wlad," (Court and Country Parties.) Mewn un ddadl, aeth yr Arglwydd SPENCER i amddiffyn gweithrediadau y llY8 trwy ddyfynu hanes- yddiaeth; ond attebwyd ef gan Iarll ARUN- DELL, yn y geiriau canlynol:—" Digwyddodd hyny, fy arglwydd, pan oedd eich henafiaid chwi yn bugeilio defaid: a!ch henafiaid chwithau," attebai SPENCER, "yn deori ar frad wriaeth." Yn ystod teyrnasiad CHARLES I., daeth afradlonedd anghyfreithlawn y LIywadraeth mor anfad a dinystriol i lwyddiant y wlad nes achosi math o ddaeargryn gwleidyddol trwy y deyrnas; a buasai y canlyniadau yn dra niweidiol pe na ddaethai CROMWELL yn mlaen, gan achub y wlad rhag distryw. Ac y mae yn ffaith nas gaU un enaid byw mo'i gwadu, mai y tirfeddiannwyr mawrion oedd gelynion y ffurf-lvwodraeth newydd, ond y Cadfridog MONK. Ond cymmerodd yntau hefyd ddigon o ofal i fargeinio am deitl ac ystad eyn iddo fradychu y fyddin a'r wladwr- iaeth yr oedd efe wedi tyngu ll* 0 ffyddlon- deb iddi. Pan esgynodd CHARLES II. i'r orsedd, gofal- odd y pendefigion am freiniau newyddion iddynt eu hunain. Gorfodasant CHARLES, fel ammod yr Adferiad, i ddiddymu y symiau o arian a elwir yr aids and dues y buont am ganrifoedd yn eu talu i'r Goron fel cydnab- yddiaeth o'u rhagorfreintiau. Gwnaed hyny ac er mwyn gwneyd i fyny y diffyg a ddilyn- odd y cyfnewidiad hwn yn y cyllid, gosod- wyd trethi a thollau newyddion ar y bobl. Hyd yn hyn-sef hyd wneuthuriad y ddeddf 12 CHARLES II.-yr oedd breninoedd a bren- inesau Lloegr yn cynnal ac yn cadw ea tai, a'u teuluoedd, a'u gweinidogion eu hunain, yn gystal a cbadw urddas a rhwysg y Goron, allan o'r cyllidau tirawlj ac nid yn unig hyny, ond yr oedd gwaddol priodas merch hynaf y brenin, yn ol y Magna Charta, yn cael ei gymmeryd oddi ar y tiroedd, ac nid o'r drysorfa wladol. 'Modd bynag/nid oedd un beiddgarwchyn ormod i CHARLES II., a'i blaid dirfeddiannol yn y senedd, i'w gyflawni. Nid yn unig hwy a dynasant yr hen gyllid oddi ar y tiroedd, gan wneyd i fyny y diflyg trwy feichio y cyhoedd, end pasiasant ddeddfau ereill oedd yn caniatau gwerthiad tiroedd y cyhoedd a'r Goron. Yn unol a'r deddfau 22ain a 23ain CHARLES II., gwerthwyd llawer odir y Goron, a'r rhenti a dalwyd i'r Goron am y tiroedd, a elwid y Fee Farm Rents, am brisiau isel i rai uchel mewn ffafr. Hefyd, rhoddwyd teitlau ac etifeddiaethau i bump o blant ordderch CHARLES II., sef y Dueiaid o Cleve- land, Richmond, Grafton, St. Albans, a Monmouth. Heb law hyny hefyd, gosodwyd treth arbenig ar y cyhoedd er mwyn cynnal rhai o honynt mewn mwy o rwysg:—er esampl, codwyd un swllt y cauldron ar 16 yn yr afon Tyne, a rhoddwyd y doll i'r Due o Richmond. Parhaodd "toll Richmond" hyd y flwyddyn 1831, pan brynwyd hi i fyny gan y Llywodraeth, ar draul y cyhoedd. Can- fyddir, fel hyn, fod meddianniad y tiroedd gan y tirfeddiannwyr, a gormes, bob amser o'r bron wedi-myned law-law a'u gilydd yn yr hen amseroedd; a chawsant o'r diwedd fudd- ugoliaeth derfynol yn nhrawsfeddiant y tir, a throsglwyddiad y gofynion oedd arno ar ysgwyddau y cyhoedd. (Fw orphen yn ein nesaf,)
I lMthM M p
News
Cite
Share
I lMthM M p Y BRIFYSGOL I GYMRU. BYDD yr wythnos laon- y drydedd wythnos o'r flwyddyn 1875-yn ffurfio cyfnod newydd yn hanes y Brifysgol i Gymru. Ar y dydd cyntaf o'r flwyddyn hon hawl-drosglwyddwydy Colegdy yn Aberystwyth i ymddeiriedolwyr (Trustees), i fod yn eiddo i'w ddefnyddio at addysg cyhoeddus o genhedlaeth i genhedlaeth. Dewiawyd yn ymddiriedolwyr y cyfranwyr a gyfranasant bum cant o bunnaif ac uchod tuag at bwrcasu yr adeilad. Mae rhestr enwau Y TRUSTEES I fel y canlyn:-Thomas Barnes, y Quinta; Syr Richard Bulkeley, Baron Hill, Mônj John Cory, TDaeraydd; D. P. Davies, Canada Dock, Liver- pool D. Davies, A. s., Llandinam; Thomas Davies, Bootle; D. Davis, Maes-y-ffynnon; Lewis Davis,| Ferndale; Joseph Evans, Llan- ddoget Park; Stephen Evans, Llundain; John James, Aberystwyth; Thomas Jones, High street, Manchester; George Osborne Morgan, A. s.; Hugh Owen; Henry Parnall, a Robert Parnall, Bishop-gate Without; Love Jones- Parry, Madryn; Hugh Pugh, Carnarvon; Eliezer Pugh, Liverpool; John F. Roberts, Manchester; William Rowland, Manchester; Dr. Evan Thomas, Manchester. Ar y dydd cyntaf o'r flwyddyn hon, meddwn, trosglwyddwyd yr adeilad yn Aberystwyth ar enwau y boneddigion a enwyd uchod i'w dal, in trust, at wasanaeth y Brifysgol i Gymru. A bydd y weithred yn cael ei registro yn Llys y ".Charity Commissioners" yn unol a darbodion y ddeddf a basiwyd ddwy flynedd yn ol, sef, Charitable Trustees In-corporation Act. A dydd Mercher, yr ugeinfed o'r mis hwn cynnaliwyd cyfarfod o'r tanysgrifwyr yn Aber- ystwyth, i'r dyben 0 ethol LLYWODRAETH NEWYDD Y COLEO, yn unol & threfniadau y New Constitution. Bydd llywodraeth y Coleg yn y dyfodol i gynnwya 1. "The Court of Governors." 2. "The Council." 3. "The Senate." Math o bwyllgor cyffredinol ydyw y "Court of Governors;" a'r "Council" ydyw Pwyllgor gweithiol y sefydliad; a'r "Sen- ate" ydyw athrawon y sefydliad yn eistedd mewn cynghor. Yn y cyfarfod yn Hydref diweddaf cydunwyd yn unfrydol mai y mwyaf cymmhwys o bendefigion Cymra i leuwi'r swydd o Iywydd neu President y Coleg, os buasai yn cydsynio i hyny fuasai ARGLWYDD ABERDAR a phennodwyd yr ysgrifenydd ( Mr. Hugh Owen), yughyd a Rector Nedd, i fyned i weled ei arglwyddiaeth ar y mater. Ac ar ol cymmeryd amser i wneyd ymchwiliad manwl, a chael boddlonrwydd trwyadl mewn perthynas i amear), nodwedd, sefyllfa bresennol, a rhagolygoll Y sefydliad, derbyniwyd llythyr caredig oddi wrtho, yn arwyddo ei barodrwydd i gydsynio ar ca18; ac yn y cyfarfod ddydd Mercher, cadarnhawyd dewisiad ei arglwyddiaeth yn llywydd y 11ICoizri of Governors" am ysbaid tair blynedd. Ethol- wyd hefyd niferois-lywyddion; a David Davies, Ysw., A. s., Llandinam, yn Drysorydd. Ethol. wyd Council;" ae appwyntiwyd nifer o bersonau yn byw yn Aberystwyth i weithredu fel "House Committee," a nifer yn byw yn Llundain yn Finance Committee." Pasiwyd pleidlais o ddi- olchgarwch gwresog i Mr. Hugh Pugh am ei wasanaeth a'i flyddlondeb ynglyn a phryniad yr adeilad, a'i drosglwyddiad, y dydd cyntaf o'r flwyddyn hon i ddwylaw yr ymddiriedolwyr. Anrhydeddwyd cyfarfodydd yr wythnos hon a. phresennoldeb dau ag oeddynt yn new men-y ddau yn ddynion uehel mewn dysgeidiaeth, ac yn troi 'ill dau mewn cylchoedd lie gallant fod o help anferthol i'r sefydliad mewn llawer ffordd: un o'r ddau y cyfeirir atynt ydyw Mr. John Rhys, M. A., un o school inspectors y Llywodraeth; a'r IIail'ydyw yProffeswrHughea, M. A., F, R. S., o Cambridge. Y mae enw ein cyfaill Mr. Rhys erbyn hyn yn dra hysbys i ddarllenwyr y FANER. Y mae ef yn enedigol o sir Aberteifi, ac yn deall Cymru yn dda—ei phobl, ei manteision, a'i han- fanteision; ac yn cael ei gydnabod fel ieithegwr, er nad ydyw etto ond cymmhariaethol ieuangc, yn mhlith y rhai blaenaf yn ei oes. Mab hynaf'yr Esgob Hughes, Llanelwy, ydyw y Proffeswr Hughes y cyfeirir ,ato. Daeareg {Geology) ydyw hoff-bwngc ei efrydiaeth ef. Ac yr oedd Mr. Hughes wedi ei enwogi ei hun gym- maint yn y ddysgeidiaeth hon fel pan y bu farw y daearegwr'byd-adnabyddus y Profleswr Sedg- wick, ynfunol ag annogaethj Dr. Sedgwick ei hun yn ei fywyd, etholwyd y Cymro, fel y cymmhwys- af o bawb y gwyddid am dano, i fodyn olynydd iddo yn nghadair Geology Prifysgol Caergrawnt. Yr oedd yn llawenydd nid bychan gan bawb i weled givr o enwogrwydd a dysg y Proffeswr Hughes yn bresennol; ac nid yn unig wedi dyfod gyda'i gyfaill o Nedd i Aberystwyth er mwyn treulio deuddydd yn awyr y m6r, ac i weled beth a welai, ond yn taflu ei hunan, enaid a chalon, i waith; a phan yn ymadael, sicrhaai y byddai yn fraint ac yn bleser ganddo i wneyd unrhyw beth yn ei allu tuag at lwyddiant y sefydliad. Bwriedir rhyw dro yn ystod y misoedd dyfodol -yr adeg a fernir y fwyaf cyfleus a manteisiol— i wneyd I CAIS AM HELP GAN Y LLYWODRAETH ar ran y Brifysgol. Ac yn ddigon sicr, y mae gan Gymru claim cryf iawn am gymmhorth. Pur anfynych y mae hi wedi bod yn trwblo'r Llywodraeth mewn un ffordd, yn enwedig mewn gofyn unrhyw ffafrau oddi ar ei llaw. A pha. bryd bynag y bydd y deputation yn myned at y Prif Weinidog, gobeithio na cheir un aelod sen- eddol dros Gymru, bydded ef Dory, Whig, neu. Radical, na byddo iddo gymmaint a hyny o wladgarwch a chenedlgarwch fel ag i roddi ei bresennoldeb a'i gefnogaeth ar yr achlysur hwnw. Y mae nifer y students yn bresennol, a chym- meryd i'r cyfrif yr adran gerddorol, yn cyrhaedd cant. Derbyniwyd un ar ddeg o newydd y term presennol. Y mae y nifer yn llettya yn y Coleg yn bresenuol yn bed war ar ddeg; a'r nifer yn yr evening classes yn ddau a deugain. Yr ydys eisoes fwy nag unwaith wedi egluro, ond y mae yn ymddangos fod annealltwriaeth etto ynghylch y mater, fel y profa llythyrau sydd yn cael eu derbyn yn barhaus-dau wedi dyfod o wahanol barthau o'r Unol Daleithiau o fewn tuag wythnos i'w gilydd, yn gofyn y cwestiwn yma:— A ellir cael mwynhau manteision yr ADRAN GEItDDOROL o'r Coleg heb uno mewn unrhyw ddesbarthiadau ereill; ac os gellid, ar ba delerau? Yr attebiad i hyny ydyw, y gellir mwynhau yr addysg gerddorol heb ymuno ag un o'r dos- batthiadau ereill. Rhenir yr adran hon i dri neu bedwar dosbarth—1. Pianoforte. 2. Organ, neu harmonium. 3. Meithriniad y Uais. 4. Cyfan- soddiad. A'r termau ydynt" One private les- son per week and classes, £ 1 per term; two a week and classes, £ 2 per term; three private les- sons per week and classes, £ 3 per term." Wrth gymmeryd golwg gyffredinol ar y tym~ mudiad o'r sefyllfa yr ydys yn bresennol w67i ei gyrhaedd, gellir dywedyd yn ddibetrus fod I Y RHAGOLYGON YN GALONOGOL I Y mae'r sefydliad yn bresennol yn estaomneajact, ae in full working order. Un peth a barai nid ychydig o bryder i'r cyfeillion ddydd Mercher oedd fod tiia hen gyfaill sydd wedi llafurio mwy na neb aroll fvda'r s mmudiad hwn 0 I g?hwYlad, ao wed! gbY th YI' aroseI' a'i d?Mt, ..broaad, er's blvn. a er u e .th f c: yddau bellach yn U?y. gwaith 0 se fdlu y Brif. Col, sef Mr. Hugh Owen-fod ?i?heh gyfaill y ?hwn yn diodef oddi wrth ahwyd'trwm, ao yn llawer iawn ffitiaek i fod yn ei wely dan ofal nurse yn Camden Road, nag yn teithio gyda'r trains i Iawr 1 Gymru ao yn ol. Hyderwn, pa fodd bynag, yr adnewyddir ei lechyd etto gyda gofal, ac yr estynir ei oes nes gweled yr adeilad yn Aberyst- wytb. wedi ei gwblhau oddi faea ao oddi fewn, ao wedi talu am dano, gyda swm da gyda hyny wrth gefn ar gyfer y treuliau blynyd da gyda byiny wrth gefn ar gyfer y treuliau blynyddol, ao yn mhellaoh, y caiff fyw i weled Llywodraeth y wlad yn eyd. nabod hawliau y Brifysgol i Gymru.