Y Darian

Colofn y Plant. I Mae arnom eisiau plant i ddarllen y "Darian." Y mae dynion da wedi addaw ysgrifennu i chwi yn y golofn hon. Rhown gyfle i chwithau hefyd i arfer ysgrifennu eich hunain. Cofiwch mai papur Cymraeg yw'r "Darian," ac mai cadw ein hiaith an- wyl yn fyw yw un amcan sydd iddi. Yr ydym am i blant y Darian garu eu hiaith, ac am eu dysgu i'w darllen a'i hysgrifennu. Dylai Cymry bychain fod yn fwy hoff o'r Gymraeg nag o unrhyw iaith arall. Trueni fvddai iddi farw, a chwi vn unig all ei chadw yn fyw. Nis gallwch chwithau ei chadw'n fyw heb ei siarad bob cyfle gewch. Yr wyf yn siwr nad ydych yn hoffi gweled dim sydd yn hardd yn marw. Os digwydd i chwi weled coed neu flodau yn yr ardd yn gwywo, yr ydych ar unwaith yn teimlo drostynt ac yn gwneud popeth a allwch i'w cadw n fyw. laith bert yw'r Gymraeg. Nid oes bertach iaith yn y byd na hi. Eich iaith chwi ydyw a iaith eich gwlad- iaith brenhinoedd a phregethwyr a beirdd o fri. Ond nid yw eich iaith chwi yn cael chware teg heddyw yn ei gardd ei hun. Y mae llawrer yn ei anghofio, ac yn gadael iddi wywo a marw, a ieithoedd pobl eraill yn mynd a' i lie yn yr ardd. Mynnwch ei chadw'n fyw. Dyma i chwi gan fach wedi ei chymeryd o'r "Gemau i Blant." Dysgwch hi a gwnewch hi: — Y Gymraeg yw iaith fy mam, Mi ofalaf na chaiff gam. Iaith fy chwareu gyda'r plant, Iaith addoli gyda'r sant. Y Gymraeg i mi a fydd, Iaith yr heol wedi'r dydd. Hon fydd iaith fy ngweddi dlos, Wrth fy ngwely wedi'r nos. A phan dyfaf fel scolaeg, Nis anghofiaf y Gymraeg." —Mafonwy. Fel cymhelliad i chwi i ddechreu meithrin eich iaith, cynhygiwn y gwobrau canlynol i chwi y tro hwn:- (I) Rhoddir llyfr Eluned, Ar Dir a Mor," i'r un dan 15 oed a ysgrifenno oreu ar lythyr gerdyn (post card) ddisgrifiad o'r modd y treuliodd y Nadolig. (2) Rhoddir llyfr Moelona, "Teulu Bach Nantoer i'r un dan ddeuddeg oed a ysgrifenno oreu ryw bennill Cymraeg wyth llinell ar lythyr gerdyn. Rhoddwch enw'r gan neu'r llyfr y cymerir y pennill o honynt. Anfoner hwynt i'r Golygydd, Swyddfa'r "Darian," Aberdar, erbyn lonawr Isfed. Rhodded pob un hefyd ei enw, ei oed, a'i gyfeiriad ar y cerdyn. Cvhoeddir y goreuon vn y Darian. Cofiwch wneud y gwaith eich hun- ain. Ni ddaw lies i chwi os gwna rhywun arall y gwaith yn eich lie. "TWCYD FALA." Stori 'Newyrth Sion am dano'i hun. Fel hyn y dywedai'n Ewyrth Sion "Os ydwyf fi'n well mewn rhyw beth na'i gilydd, mewn gonestrwydd yr wyf oreu. Nis gallai dim fy nhemtio i gymeryd dim sy'n eiddo i rywun arall. Eampl fy rhieni sydd yn cyfrif am hyn. Yr oeddent hwy yn dlawd ond yn onest. Un waith dysgasant i mi wers nad anghofiaf byth mo honi. (Gwrandewch chwithau mhlant i ar 'Newyrth Sion). Un noswaith yr oeddwn yn dod adref wedi bod ar neges, ac yr oedd wedi tywyllu. Ar y ffordd cwrddais a bachgen oedd yn henach na mi. Tom oedd ei enw. Yr oedd perllan ag afalau ynddi ar ochr y ffordd yn ein hymyl. Ceisiodd Tom gennyf ddod i nol rhai o'r afalau. Dywedais innau na wnawn am y byddai hynny yn lladrad. Na,' ebai Tom, 'nid oes ar Mr. Dafis eisiau'r afalau, y mae wedi dweyd eu bod yn rhydd i bwy bynnag a'u cymero.' Yna, aethum gydag ef a llenwais fy mhocedi. Wedi mynd adref dangosais yr afalau i'm rhieni, a dywedais wrth- ynt pwy fu gyda mi. Yng ngolwg fy rhieni yr oeddwn yn Ileidr, ac wedi dwyn yr hyn nad oedd yn eiddo i mi. Cefais fy newis ganddynt o ddau beth, sef, naill ai eitha crasfa a'r wialen fedw ar fy nghefn noeth, neu fynd a'r afalau yn ol i'w perchen, a dweyd wrtho i mi eu dwyn a gofyn ei bardwn. Mynd a'r afalau yn ol a wnes, ac yn wir bu Mr Dafis yn garedig iawn i mi. Dywedodd wrthyf am beidio dwgyd a*a yto, a rhoddodd dair ceiniog i mi HofF°^n ei bardwn. Nid oedd dim a hoffai ef n fwy na rhywun yn gofyn ardw, i y rt^d T'11 iddo. Yr oedd bob amser yn Tom? ??? phleser. Ond, beth am cistedrf Yr oedd Tom druan yn methu c'stedd ??annoeth. Cafodd ei dad wybc,d arn yr afalau, ac ni chafodd Tom dd,is rhwng dwy ?osb fel y arno a 13U S?'-ymau'r wialen fedw ?oei r^, r3il dyddiau. Mae'n debyg un I hae4 yn waeth am iddo hudo uri arall °?hu gydag ef. Mae Tom a minnau yn awr ymlaen I mewn dyddiau. Cwrddasom yn ddi- weddar am y tro cyntaf er pan oeddem yn blant. Yr oeddem yn falch iawn i weled ein gilydd, ac un o'r pethau cyntaf ofynnodd Tom i mi oedd, Wyti ti'n cofio am danom yn dwyn fale ers llawer "Ydwyf," ebwn innau. "Ddwges i ddim byd byth wedi'n, ebai Tom. "N a finne, chwaith," cbwn innau, "mi ges i wers na anghofia i byth mo honi." "Mi ges inne, ebai Tom, "wialen! fedw ncwydd fflam ar y 'nghefen, a mi nath les mawr i fi. Barnai 'Newyrth Sion fod Cymru mewn dyled fawr i'r "hen wialen fedw," ac na wnelai tipyn rhagor o honi ddrwg yn y dvddiau hvn. Ond efallai nad ydych chwi o'r un farn ag ef. Beth bynnag am hynny, ef. Bcth bvnn:w am hvnnv, gadawodd yr hen wialen fedw ?i hl ar lawer, a hynny cr daioni.

"Y Darian mewn Cylch j Newydd. Hawddammor, hawddammor i'r "Darian" i ddod i fewn i'r cylch newydd. Ac eto nid newydd spon yn ■ ol ystyr bendant y gair, oblegid y mae rhai o'r, cylch wedi bod yn ei chysgod mewn hedd ac ysgarmesau er y blyn- yddoedd pell, pan oedd ei thine, fel tine Tarian Arthur, ac yn frawychdod fel bwyell Cadwgan i orthrwm a thwyll yn y Deheubarth. Ac i'r Darian yn y gorphenol y gellir cydnabod am y dosbarth hwnw o feirdd a llenorion yn y De sydd yn dal yn Nghatecism yr Hen Ysgol, ac heb gael digon o ddatguddiad eto i gwympo i fewn i'r Ysgol Newydd, a chredu yn nghronicl Hen a barddas yr Athro J. Morris Jones. Gwelwn, er hvnny, fod y ddysg newydd yn dangos ci gwyneb ar len y "Darian." Hwyr- ach y cawn gymorth rhai o'i hath- rawon i wybod yn well am dani. A nid prinder gwladgarwch i'w chadw y mlaen fu i'r perchenogion diweddaf i'w rhoi o'u llaw, ond y pryder i gadw papyr Cymraeg a phapyr Saes- neg" i gydredeg. Y mae y cwmni newydd wedi cae1 eu fframo o rai o waedoliaeth uchel- j ryw mewn dysg, a chrefydd, a gwlad-) garwch glanaf y Celt yn codi o fer j greddfau eu meddwl. A disgwylir i, rai o broffwydi y genedl i ysgrifenu ymadroddion eu gwybodaeth a'u barn hwynt yn ngholofnau y Darian 0 faryd i bryd ar rai o byngciau eangaf a llosgedig yn y diweddaf hyn. Ac yn eu plith ceir Gwili, Rhys J. Hughes, Sarnicol, y Fonesig Eluned Morgan, Parch. W. R. Watkin, M.A., Ifano, Parch. D. Hopkin, B.A., Parch. D. Bowen (Myfyr! Hefin), Ap Gwalia, Defynog, Lewis Davies, Cymmer, a chnwd o feddyl- wyr dihafal eraill. Bydd mantell olygyddol lien yn glymedig ar dabernacl Tywi Jones y i Glais, y dramodwr cain a'r lienor j ysol dros y Gymraeg. A mantell olygyddol cylch cyfrin y beirdd yn i glymedig ar dabernacl Brynfab, yr hwn sydd wedi arfer magu beirdd fel magu wyn ar lechwedd yr Hendre, ac wedi cario llawer iawn o'i ysgubau p'r Sgubor i f ac-s y Darian yn y j blynyddoedd diweddaf. Gyda y Golygvddion newydd caiff y I I llawr dyrnu ei gadw fel yr arian, a ¡ gwn y gomedd pob un ohonynt i neb ddod yn agos a llawer o us yn ei I gwdyn, neu os daw o dan y wyntyll caiff fyn'd yn offrwm i'r fflamiau gyda I rhyw ffarwel boenus. Ond lie y gwelir deall wedi cael ei fraenaru yn ddwfn, I a gwybodaeth, a chwaeth, a barn yn J cynyg eu cynyrch iddynt, gfrn na II cheir neb parotach na hwynt i'w dderbyn a rhoi gair da a diolch am dano. I Yn swn y deff road i gyfanu Cymru drwy y Cymdeithasau Cymreig a'r bywyd newydd sydd yn agor fel egin maes gwenith yngIyn a'r ddramod, disgwylir i'r "Darian" i ddod a nerth bywyd annherfynol yn ei llen- yddiaeth, ac yn rhan i gadw crefydd, a gwladgarwch, ac iaith y Genedl yn bur dros byth. RHYS EMRYS RHYS. II Pontllanfraith.

 ?!? t.AAYMAmri"'S B R? BALSAM WELLHA K BESWCH ac ANWVU K .A tnhrisiadu-y gyda H| GAN O.' L A

Siop Dafydd Ap Huw. I GAN "GWILI. I I Newydd da o lawenydd mawr i mi I oedd fod lienor cyfarwydd a hen gyfaill i mi am gyfodi'r "Darian," a'i gloywi a'i thrin drachefn. Ni w nacth nemor i neb fwy yn y blyn- AcJdoedd diweddaf i gadw'r "Darian" rhag rhydu yn llwch a llaid ei dar- ostyngiad na'r (iolygydd presennol, a gweddus yw iddo bellach sefyll tu 01 iddi, ac arwain catrawd o lenorion glew a llygatgraff yn crbyn yr es- troniaid sy'n bygwth cin gwlad a'n cenedl. A'r meddyliau hyn yn fy mhen, a'r llawenydd newydd yn Jy nghalon, brysiais am orig, y nos o'r blaen, i Siop Dafydd ap Huw y Crydd ymhen uchaf Pont Dawel. Nid yw'r hen siop mwyach yn yr un fan a chynt, ond y mac'r scnedd eto'n cwrdd unwaith bob wythnos, a phrif-weinidog y "lapstone" yn cadw'I awdurdod yn ddisyfl, a'i arfau yn loyw a Ilym. Hen Gymro trwyadl yw Dafyd ap Huw, ac nid yw'r pentwr esgidiau odid byth heb Geninen" las yn eu canol na'r fainc yr un wythnos heb y Darian." Y nos Fercher diweddaf yr oedd y Seneddwyr yno oil o'm blaen, gyda'r cithriad o Paul Jones. Ni thorrodd yntau mo'i gyhoeddiad, cr na chlybu ddcchreu'r ymddiddan. "Newydd da iawn, onide?" e" e Rhys Dafydd wrthyf, gyda'm bod ai fy sedd yn sil y ffenestr. Beth yw hynny ?" meddwn innau "Ond y newydd fod y 'Darian > wisgo'i hen fri, ac i ddangos annyw- iaeth gogoneddus, fel tarian Achilles gynt." Hen ddarllenwr ar gyhoeddiadau fel Golud yr Oes," Taliesin, a Brython Alltud o Eifion yw Rhys Dafydd, a gall gadw dyn ar lwybrau awen a 116n v Cymry am ddyddiau bwygilvdd, os gwrandewir arno. Llawer gwaith y bu raid i mi wrando arno'ii adrodd ei ddewis ddarnau, flwyddyn ar ol blwyddyn, a rh) feelri yw meddwl am dano, ac yntau'n derbyn coron Llvvvd Sior, yn dal i adrodd gydag afiaith "Gwel'd brawd ar ddelw 'N ghre- awdwr, A delw Duw ar dyIawd wr, A chofio 'nhlawd lachawdwr, Fu un dydd yn gofyn dwr, A enynna yn uniawn Fy nhymer dyner a'm dawn. Hanner fy eiddo yn awr a roddwn, Ac heb ail wrtheb, y cwbl a werthwn; I roi yn hael er enw Hwn—teyrnas- oedd, Llawnder y bydoedd oil nid arbedwn." "Tipyn o waith fydd i'r 'Darian fyw," ebe Ehedydd Hendy. "Y mae'r Saesneg yn rhwym o feddiannu'r De ar fyr, yn ol pob arwydd. Nid yw Ehedydd Hendy heb gariad at ei wlad a'i iaith, ond Cymro gwan- galon ydyw, a Saesneg sydd ers mcityn ar ei aelwyd. "Paid di a chamgymeryd, Ehed- ydd," ebe Tomos Glanyrafon. Fe fydd pluf dy adenydd di'n lied lwyd cyn bydd farw'r Gymraeg. Fe broff- wydwyd am ei thranc ganrifoedd cyn dy eni di a minnau, ac fe broffwydir eto, hwyrach, ymhen mil o flvnydd- oedd; ond dal i fyw y mae'r hen iaith, ac er cryfed llanw'r Saesneg y mae mwy yn ei siarad, ac yn sicr fwy yn darllen ei llcnyddiaeth nag a fu erioed yn ei hanes. Hwyrach hynny," ebe'r Ehedydd, "ond y mae'r to sy'n codi yn troi cefn yn llwyr arni." "Byddai'ii gywirach," ebe Tomos Glanyrafon, iti ddywedyd fod llu yn troi cefn arni, llu o'r Cymry ysgafnaf; ond yn lle'u balchter hwy, y mae balchter newydd o plaid yr iaith yn dangos ei ben erbyn hyn, ac wedi i ienctyd Cymru dderbyn cystal man- tais i ddysgu eu hiaith ag a feddant i wybod Saesneg, bydd yma'n fuan iawn newid mawr ar bethau. Yn wir, o weld arwyddion o gyfeiriad yr ys- golion elfennol a chanolradd, ac o gyfeiriadau eraill, yr wyf yn gryf o'r farn fod oes aur y Gymraeg ymlaen. Bydd Cymru eto'n fwy Cymreigaidd nag y bu ers dwy neu dair canrif. Nid wyf am roi iti'r holl resymau heno, ond y macnt gennyf wrth law, er hynny. Na, gwell i chwi dorri'r ddadl yn y fan yna," ebe Dafydd ap Huw. "Peth sicr yw," ebe'r Prif-weinidog, "y gall miloedd Cymry'r De gadw'n fyw un papur wythnosol. Nid oes gcnnym ar hyn o bryd yr un wyth- nosolyn a dim ond Cymraeg ynddo oddigerth y Darian" (ac eithrio'r papurau enwadol), ac ond dangos ar wvneb y "Darian" lun meddwl llenor- ion goreu'r De, mcntraf broffwydo y gwelir hi eto, megis yn y dyddiau gynt, yn anhebor miloedd o ddar- llenwyr, o Gaerdydd hyd Aberys- twyth, ac o Ferthyr hyd Dyddewi." "Eitha da," doe Paul Jones, "y mae gennyf finnau, fel sydd gennych chwithau oil, g6f am dani fel prif hysbysydd Eisteddfodau, a chronicl- vdd beirniadaethau, fel ncwyddiadur arbennig y glovvr a'r alcanwr, ac fel maes dadleuon y cedyrn ar brif bynciau crefydd a maes a gwladwr- iaeth. "Fe fydd eto, os ca Tywi iechyd a chwarae teg," meddwn innau, "ac mi hoffwn glywed fod Morgannwg weithfaol yn deffro drachefn i'w gwerth, ac fod Cymry Cymreig Caer- fyrddin, a Phemfro, ac Aberteifi yn svlweddoli nad oes yn oed Crist 19^14 bapur ncwydd cyffelyb i 'Darian y Ciweithiwr.' Bu materion pwysig eraill o dan sylw, ond gyda galwadau'r gwyliau ni ellais aros i wrando'r doethion mwyn yn eu dadrys. Gobeithiaf allu croniclo o bryd i bryd bethau pwysicaf Senedd Pont Dawel. Yn awr, ni ychwancgaf ond-Blwyddyn Newydd Ddedwydd Dda i holl ddarllenwyr y j Darian."

Y diweddar Mr Thomas | Roderick, Aberdar. Gwelaf er gofid "ddarlun olaf o'r I gwr da uchod yn y T5.W.D. News am heddyw. Ymgomias lawer ag ef wrth fynd a dod i'm bwthyn yn yr un I "street" ag ef, pan yn byw yn Nhref y "Darian." Bedyddiwr selog oedd ein brawd ond nid oedd yn gul-  parchai grefydd bur vm mhob enwad. Nid oes amheuaeth nad oedd ganddo I wreiddyn y mater a hwnw wedi gwreiddio vn ddwfn. Yr oedd yn ddyn mawr cadarn fel y dderwen Gym- reig. Chwythodd y stormydd arno I droion ac ambell i Eiroclydon sydyn, ond gwreiddio vn ddyfnach a wnai bob tro. Collodd Eglwys Calfaria weithiwr egniol-un oedd a'i galon yn ei waith, ac y mae graen ar, waith I calon vn mhob man. Bu yn llywydd yr Ysgol Sabbathol droion; yn athraw I llafurus, ac mewn serch dwfn gyda'i ddosbarth. Yr oedd yn feddianol ar dalent i fynd i mewn i ffordd euraidd calon, a thrwy hyny wneyd gwaith nad allai neb arall ei wneyd, a bydd hwnw yn ei ganlyn, "a'i gweithred- oedd sydd yn eu canlvn hwynt." Bu yn aelod byw o blaid Dirwest; yr wyf 1-n meddwl ei fod yn Nazaread o'r groth, ac nid aelod distaw oedd chwaeth, na, codai lef fel y daran, a gallai fynd at y truan ar lawr "yn y lief ddistaw fain, ac actio y Samaritan trugarog. Dywedodd lawer gair yn llawn tynerwch wrth grwydriaid oedd yn gweithio diwrnod, a ffwrdd wedyn wrth y gwahanoI. adeiladau. Caiff caniadaeth y cysegr golled. Yr oedd yn ffyddlawn gyda'r rhan hon, mewn gair yr oedd ef a'i blant a'i wraig yn hoeliedig wrth waith y cysegr. Er yn fychan o gorpholaeth, dyn bach mawr iawn ydoedd; yn wir, profodd hyny tuhwnt i amheuaeth gyda pethau y byd hwn. Gallwn ddweyd llawer am dano fel cynllunydd a saerniwr, ysgrifenydd ac arolygydd, a'i waith yn y ffirm a'i. llwyddiant, ond gadawaf hwnw i eraill. Ond goddefwch i mi ddtveyd ei fod vn ffrynd mawr i'w weinidog. Dyn ydyw y gweinidog wedi'r cwbl, a gwn fod eisiau rhai i ddal y breichiau ambell waith, ac ni chafodd unrhyw weinidog ddyn mwy selog, dewr, a thanbaid o'i blaid na Mr Griffiths. Clywais Dr. Gomer Lewis yn dweyd ar bregeth fod ganddo ef ddiacon a lofalai am bob peth o'i eiddo ond ei gamol. Canmolai Mr Roderick yn ddibendraw ei weinidog, nid yn ei w,Vneb ond yn ei gefn ac yn y nos, pan y mae gair tyner fel Seren Beth- lehem yn arwain y doeth a'r annoeth at Iachavvdwr y byd Mac Stuart Street wedi colli un parod i wneyd cymhwynas tref Aber- dar allu moesol a chrefyddol cryf; Eglwys Calfaria weithiwr difefl a chymeriad gloew, ond a'i briod car- edig a'i deulu man ac ami sydd wedi colli fwyaf. Nid oes neb all lanw y bwlch llydan ond y gwr a'i gwnaeth. HYWEL NEDD. I

Seven Sisters. I Wyddwn i ddim hyd yn ddiweddar mai gwin enw'r lie uchod yw Blaen- dulais. Gresyn fod enw arall wedi disodli hen enw mor dlws a phersain. Gelwir y pwll glo yn Seven Sisters am mai saith chwaer, merched i'r di- weddar Mr Be van, y perchennog, o Gastell Nedd, dorrodd y dywarchen gyntaf pan yn dechreu cloddio'r pwll. Tybed nad allai Cymry gwlad- gar Blaendulais adfer yr hen enw eto ar y lie. Cryn son sydd am y Co-op. yma'r dyddiau hyn. Sicrhâwyd tir i adeiladu ychvdig allan o'r lie. Y mae tipyn o amheuaeth yn codi yn fy meddwl i parthed doethineb y symudiad hwn. Wrth gwrs, y mae'r egwyddor gyd- weithredol yn iawn, ond beth am fas- nachwyr y lie ? Gallai llawer o honynt hwyn ddioddef yn dost, ac ni ddaw iawn iddynt am y golled o unlle, er nad yw yn rhy dda arnynt yn barod, fe ddichon. Y mae cystadleuaeth yn eu gorfodi i werthu'n bur rad, ac y mae talwyr drwg yn eu colledu'n drwm. Pan gymerir ymaith drwydded tafarn digolledir y perchennog a'r tafarnwr a phawb. Y mae colli trwydd- ed yn ennill i'r rhai hyn yn ami iawn. Ond os cyll un fu fasnachwr gonest a pharchus ar hyd ei oes ei fusnes trwy fod siop gydweithredol wedi ei hagor, I ni ddaw iawn iddo ef o unlle am y golled. Y mae'r cwestiwn, o leiaf, yn deilwng o sylw rhai sydd yn son am iawnderau a thegwch.

Gohebiaethan. I COLE COCH YR INNERDDON. I Mr Got.Ceisiaf yn awr yn fyr i brofi pwy ydyw y genedl arall sydd vn Neheu yr Iwerddon—y Pabvddion. Mae Moore ac haneswyr ereill yn cydolygu fod y bobl hyn wedi dyfod i Werddon o'r Y sbaen. Sylfaenwyr Carthage oeddent bobl Tyrus a Sidon, oherwydd yn ystod goresgyn- iad Tyrus anfonwyd yr henafgwyr, y gwragedd, a'r plant er mwyn diogel- wch i Carthage. Yn mhob lie y darfu i'r bobl hyn ymsefydlu gwelwyd yr un arferion creulon, gan fod gwastadedd vn, vr hvn a adwaenir yn awr fel Tal- aeth Leitrim a elwid "Maes y Lladd- fa," "Maghglcaeth," ac yma yr offrymwvd i fyny yr un deyrnged ddychrynllyd ag oedd arfer pobl Carthage. Mae Diodorus Siculus yn rhoddi hanes am ddau cant o blant yn cael eu llosgi i farwolaeth; arferiad hefyd o eiddo pobl Tyrus, ac wrth gwrs yn mhlith eu holynwyr, cenhedloedd Canaan (Deut. xii. 31). Pc bae amser a gofod yn caniatau, gallwn brofi tuhwnt i amheuaeth fod y Canaaneaid wedi dyfod i'w hadnabod fel Phoeniciaid. Mae y wraig o Ganaan (Matt xv. 22) yn cael ei galw yn Phooniciad (Marc vii. 26). Pan gafodd Tyrus a Sidon eu dinystrio darfu i'r oil o'r rhai a ddiangasant ffoi i Carthage. 0 Carthage daethant drosodd yn finteioedd i Werddon—i'r rhan ddeheuol o'r Ynys. Yn awr, yn ol tystiolaeth bendant y Beibl, pa le bynag mae Israel heddyw rhaid fod y bobl hyn-y Canaaneaid-yno hefyd i'w poeni. A dvma un o'r nodau pwy ydym ni- Israel. 'Rwyf wedi dangos y gwa- haniaeth rhwng Israel a'r Iuddewon (Judah) mewn llvthyr blaenorol, ac ni fuaswn yn cyfeirio at y gwahan- iaeth hwn yn y fan hon, onibae am yr anwybodaeth dirfawr sydd ar y pen hwn hyd yn nod yn mhlith pregeth- Ewyllys Duw ydqtdd pan oedd Israel yn eu gwlad eu hunain, eu bod i yru allan y Canaaneaid. Israel—yn caru esmwythdra, a'r gwaith o'u gyru allan yn lied anhawdd—a an- ufuddhasant i'r gorchymyn, ac a oddefasant iddynt i drigo yn eu plith. Darfu i hyn anfoddloni yr Arglwydd, vr hwn a osododd y byddent o hyn allan," fel cosb am eu hanufudd-dod, i aros gyda hwy fel eu poenwyr, gan fynegu y byddai y Canaaneaid hyn yn "gethri yn eu llygaid ac yn ddrain yn eu hystlysau yn y tir y trigent yn- ddo." (Num. xxxii. 55). "Bvddant i chwi yn fagl ac yn dram^Aydd, ac yn ffrewyll yn eich hystlysau, ac yn ddrain yn eich llygaid." (J os. xxiii. 13). Maent hwy eu hunain yn ym- ffrostio eu bod yn ddisgynyddion yr hen Ganaaneaid. Hwy, ac hwy yn unig, sydd yn "ddrain yn ein hystlysau fel Feniaid, ac fel Home Rulers—yr hyn o'i ddehongli ydyw Rome Rule. Rome Rule neu unrhyw Ymreolaeth heblaw Llywodraethiad Prydeinig, a cheisiant hyn trwy ddagr, dynameit, a llaw-ddryll, y rhai unwaith a wnaethant ymgais i symud y maen o Gadair y Coroniad, ond darfu i rywun droi yn hysbyswr, a darfu i'r cydfrad fethu. Nod arall sydd yn profi pwy ydyw y Gwvddelod hyn ydyw yr iaith. Mae yr iaith Wyddelig yr un a'r iaith Phoenicaidd, yn cynhwys yr un llythvren ar bymtheg union. Yn mhellach, mae yn ddiddorol i sylwi fod yn ihaid fod y Gwyddelod yn y Deheu yn Genhedloedd (Gentiles), oherwydd mae yn ffaith o eiddo y "census" diweddar eu bod wedi llei- hau y nifer fawr o un filiwn yn ystod yr ugain mlynedd diweddaf, a hyn ar ol pob cyfartaledd tegr tuag at ymfud- iaeth; tra mae pob adran arall o'r Genedl Brydeinig wedi cynyddu yn fawr yn ystod y cyfnod hwn. Ni chaniata gofod i mi i drin y pwnc hwn yn mhellach. 'Rwvf wedi troi y gole coch ar y cwestiwn, ac y mae myned yn mlaen i osod y mesur halo- gedig presennol mewn gweithrediad yn golygu trychineb alaethus. "Y doethion a ddeallant. "—Yr eiddoch yn gywir, D. E. EVANS. Gwernogle. BETH YW RUSSELLIAETH. Syr,—Dywed Russelliaeth fod yr lesu ar ol ei adgyfodiad wedi dod un- waith eto yn Fod Ysbrydol. Yn Vol. 1, page 231, dywedir Jesus at, and after His resurrection was a spirit-a spirit being, and no longer a human being in any sense." Gwelir nad yw ein gosodiad yn anghywir. Onid yw brawddeg felly yn gwadu adgyfodiad corph Crist? Dywed Russell fod corph yr lesu groeshoeliwyd, ac a gladdwyd yn medd newydd Joseph wedi adgyfodi. Beth ddaeth o gorph yr lesu ynte, oblegid bedd gwag oedd t bedd i loan a Pedr, y gwragedd, a'r angylion—"Nid yw Efe yma, wele y man y dodasant Ef." Dyma esboniad Russelliaeth, Vol. II., page 129, "We know nothing what became of it. It was supernaturally removed from the tomb, because if it had remained there it would have been an obstacle to the faith of the disciples." Vol. II., page 129, "Supernaturally slipped away." Onid yw hyn yn debyg i gabledd ar air y gwirionedd? Beth wnaeth y "supernatural" a'r corph-ei wasgaru mewn nwyau, neu gadw y corph mewn rhywle o'r gol- wg? Nid yw Russell yn methu esbonio y dirgelwch. Dyma ei eiriau, Whether it (sef y corph) was dis- solved into gases or whether it is stilt preserved somewhere as the grand memorial of God's love, no one knows, and some dav God is to pro duce this corpse and expose it to the world-put it on exhibition It will not urprise us (medd Russell) if this be true." Beth ddywed Crist- ioaogion uniongred am y fath syniad- au anysgrythyrol? A fydd Russell a'i ganlynwyr cystal a darllen loan ii. 19, 22, sef geiriau yr lesu ei hun. Edrycher eto ar Act i. 3, I'r rhai yr ymddangosodd efe yn fyw wedi iddo ddioddef trwy lawer o arwydd- ion sicr, gan fod yn weledig iddynt dros ddeugain niwrnod, a dywedyd y pethau a berthyncnt i deyrnas Dduw." Onid yw cywrcinrwydd Pedr i fyned i mewn i'r bedd, dagrau Mair, a phresenoldeb yr angylion yn brawfion nad oedd y corph yn y bedd ? Gwelodd v ddau ddisgybl mai yr lesu ydoedd ar doriad y bara yn Emmaus. Mae ei eiriau grasusol, "Tangnefedd i chwi," yn mhlith y disgyblion; cais yr Iesu at Thomas i estyn ei fys a gosod ei law yn ei ystlys friw, a llawer o arwyddion ercill yn ol loan xx. 30 yn brawfion fod yr Iesu yn fyw wedi ei adgyfodi. Dywedir yn loan xxi. i, "Y r Iesu a ymddangosodd drachefn wrth for Tiberias pan oedd amryw o'r dis- gyblion vn bresennol." Oni ddywedir Ei fod wedi "cymeryd Ei ddisgyblion hyd yn Bethania, ac a gododd Ei ddwylaw, ac a'u bendithiodd hwynt. Ac fe ddarfu tra yr oedd Efe yn eu bendithio hwynt, ymadael o hono Ef oddiwrthynt, ac Efe a ddygwyd 1 fynu i'r nef." Ni wvr neb beth ddaeth o gorph yr Iesu wedi ei adgyfodiad, meddai Russell. Nid oedd yn y bedd, meddai Pedr, loan, Mair, a'r lleill. Gwelodd y ddau ddisgybl ef, y dis- gyblion pan oedd Thomas yn ab- senol a phan oedd Thomas yn bres- enol, ac yn ngwyneb y fath brawf nis gallasai Thomas anghrediniol lai na dywed, "Fy Arglwydd a'm Duw." Gwelwyd Ef gan fwy na phum can brodvr ar unwaith, meddai Paul, a gwelodd y disgyblion Ef yn esgyn i'r nef. Lie mae Russell a'i ddisgyblion yn ngwyneb hyn? Cynghor yr Arch- offeiriaid a'r henuriaid i'r milwyr wedi eu llwgr wobrwyo ag arian ydoedd, "Dvwedwch Ei ddisgyblion a ddaeth- ant o hyd nos ac a'i Uadratasant Ef a nvni yn cysgu." Chwareu teg i'r mil- wyr, ni cheisiasant esbonio na gwadu nad oedd y corph wedi mynd o'r bedd, ond am Russell nis gwyr beth ddaeth o hono! Oni fyddai yn well. credu y tystiolaethau ydym wedi ei ddwyn ger bron y darllenydd? Wrth gwrs, wrth gvfaddef fod Crist yn farw yn rhywle yn llywodraeth Duw, mae vna unffurfiaeth yn cael ei ddiogelu, sef yr athrawiaeth ddysga Russell, fod yr holl hil ddynol o Adda hyd heddyw, heb eithrio Crist, yn feirw yn eu beddau, ac er mwyn dal yr athraw- iaeth i fyny rhaid ceisio esbonio yr anmhosibl, sef esbonio nad yw ein Gwaredwr wedi adgyfodi.—Yr ydwyf, D. JONES. Aberteifi. [NODIAD: Gohebiaeth arall o eiddo, D. Jones yw hon, ac oherwydd ein habsenoldeb o'r Swyddfa adeg y Nadolig, llithrodd i ddwylaw yr argraffydd wedi i ni ysgrifenu ein nodiad ym Mwrdd y Gol. Gan ein bod yn credu ei bod yn amcanu at fod yn hollol deg, ca ymddangos. Trefned y cyfeillion W. Williams a W. Havard i un o honynt yn unig i vsgrifennu llith o tua'r un hyd mewn atebiad. -Got.] n r

Marwolaeth Americanaidd. I Seattle, Wash. 1 Ar ei ffordd o'r Glanau at ei nith yn Nebraska bu un o Gymry hynaf y Glan- au farw yn 79 oed. Adnabyddid ef wrth yr enw cyffredin Tom Lewis, yr hwn oedd yn Ilawn o hynodion gwreidd- iol ac achyddol Cymry Cymru benbal- adr. Ganwyd Tom Lewis ar Cefncoed- ycymer. Yr oedd Dafydd a Thomas Will Dafydd yn ewyrthod i Tom, a'r di- weddar Samuel Morgan (Sam Shan) yn gefnder iddo, yr hwn oedd yn ganwr bass rhagorol. Daeth Tom Lewis i'r Glanau o Illinoets yn fuan ar ol claddu ei briod, gan ddylyn y gorchwyl o don glo hyd nes i'r fogfa ei orfodi i roi fynj Bu am flynyddau yn oruchwyliwr rhan- au o heolydd swydd King, tua chymyd- ogaeth Ravensdale.

"8AEZINB" BLOOD MIXTURE. Croen lach a Gwaed Pur. Dyna yr hyn y mae y "Sarzine Blood Mixture yn ei sicrhau, a dim arall. Nid yw yn honi gwella pob peth, fel yr Yankee Patent Medicines; ond os blinir chwi gan groen afiach, ygfa, pimples, toriad allan, scurvy, doluriau, pen- ddynod, &c., yn tarddu o waed drwg ae ammhur, mynwch botelaid o tsarzme Blood Mixture." gan y Druggist nesaf atoch, l/li a 2/9 y botel, neu gyda 3c. at y cludiad yn chwanegol, oddi wrth y terchenog, HUGH DAVIES, Chemist, Machynlleth- Am bob math o Argraffwaith ymo. fyner yo Swyddfa 'f Leader oklir Darian," 19, Cardiff Street, Aberdat.