Y Drafod

ACHOSION Y RHYFEL PRESENOL. GAN MR. P. R. THOMAS, B. A., B. D., ST. CLEARS. Wrth gymeryd golwg enng nr bethau pull wn ddweyd fod pob rhvfel, fel cweryl riivvn<r personau unigol, i'w phriodoli i'r un achos. Ymleddir brwyclrau CI ehyfyd cwerylon am fod dynion vn erlrvch ar y scfvllfa o wahanol safbvvyntiau. Mae dynion rnor wahanol i'w gilydd o ran yr hyn dderbvniasant gan rieni, y modd y dylanxvada eu hamgyichoedd ar nynt, a'r hvn addysgantgan era ill, fel y bvdd anghydwelediad yn sicr o gvmeryd Ile yii fynych rhyngddynt os na bydd ganddynt ddigon o syuwyr cyffredin neu ras i ochelyd hynny. Dyma'r prif aehosion a gyfrifa am y rhyfel ofnadwy ar v Cyfandir heddyw. Mae'r Ger- maniaid a'r Ffrancod yn ddwv genedl wahan- ol. Bn rhyfel waedlvd rhyngddynt yn 1870, pryd y trechwyd y Ffrancod gan y German iaid. Collodd Ffrainc Alsace a Lorraine. Mae y rhan fwyaf o'r rhai fu'n brwydro vn y rhyfel honno wedi marw. Mae eu plant vn fyvv, ac inaei- hen elyuiaeth yn aros. Byddai yn naturiol i 111 sydd wedi ein magu yng Nghymru i ofyn paham na fuasai am-er wwi difodi yr ysbryd vma rhwng cymdogion ? Dwg hyn ni i ystvried yr achosion craill a wnaethant hyn yn amhosibl. Yr oedd gan sefyllfa ddaearyddol y gwa- hanol wlecivdd rvwbeth i wnend a'r mater. Cylchynnir Germani ar y dwyrain gan Rws- ia, ar y deheu gan Awstr'a, ac ar y gorllewin gan Ffrainc. Cvfrifir Germani, Awstria a Rwsia yn alluoedd Cristionool, nnd diau fod ganddynt oil lawer o gynnydd t'w wnend cyn y deuant yn deilwng o'r enw. Cvdnabyddir yn gyffredin gan ddiwinyddion mai hunan garwch y/v un o brif nodweddion dyn. Os yw hyn yn wir am y person unigol, yn s .ci-, mae yn fwy gwir am y gwahanol alluoedd. Diogelu eu buddiannau eu hunain yw y peth mwyaf ganddynt hwy. 0 fewlJ terfynau neilltuol nis gellir eu beio. Dvwed yr Ys- grythyr wrthym am y ddvledswvdd i bob UI; i ddwyn ei faich ei hun ond m;c¡e'r un aw- durdod yn ein hatgofio am y ddvleriswycld i ddwyn beichiau gwledydd yn ogystal a dyn- ion eraill. Cyhoeddwyd yn Germani oddiar 1870 lawer o lyfrau heblaw ac yn lied wahano! l'i- Testament Newydd, ac y mae y rhai hyn wedi dylanvvadu vn ddwtn ar ferldvliau ar- weinwyr y genedl. I raddau pell maent vn gyfrifol am y rhvfeI bresennol. Byddai braidd yn amhosibl i unrlivw un vn y wlad yma ysgrifennu y fath lyfrau. Mae'r avvyr- gylch nior wahanol. Yn y wlad hon cosbir dynion ieuanc am ymladd, ac, yn adeg hedd- weh, cred y mwvafrif mai gwaith diraddiol yw ymuno a'r fyddin. Yn Germani gorfodir pob dyn ieuanc i vfiiut-io ft'r.flv(ldiii yna caiff ymarfer ci gorff a pharatoi ei feddwl ar gyfer ymladd. Yn naturiol mae brwydro yn dod yn ran amlwg yn ei natur. Mae'n ffaith fod ymladd lied beryglus yn elfen go bwysig ym mywyd prifvsgolion Germani, felly mae mvned i ryfel yn gydnaws ag ysbryd v genedl hon. Mae ysgrifeniadau Nietzche a Bernhardi wedi cryfhau eu hawyddlryd. Athronvdd oedd Nietzche. Ganwyrl ef vn y flwvddyn 1844. Er yn ieuanc, meddai ailtioedri ttih,xvtit cvffi-ediii. Yn y flwvdd yn 1869 gwnawd ef yn athraw ym mhrifysgol Bale. Yi- oecid vii ddififvgiol yn yr ell-ell gvmdeithasgar. Ychvdig oedd iilfei- el gvf- eillion. Efallai y rhvdd hy 11 oleuni ar ei saf- bwynt fel meddyliwr. Yr oedd yn byw yn nghrllloldyninn a alwent eu hunain yn Grist- ionogion. Dibrisiji ef gan y cyfrvw. Ni(1 ydyrn, felly, vn rhvfeddu i'w crefydd ddvfo yn wrthun iddo. Galwai ef Gristionogaeth "y felldith rawr "¡¡anaf anfarwol y ddyu- oliaeth." Nid oedd y grefvdd hon ond rhvw- beth ddyfeisiwyd gan gaethweision o'r dos barth iselaf er rhoddi cvfle iddvnt hwy i ddvrchafu. Ystyriai mai un o'r pethau gwaetiiaf vnglyn a hi oedd y pwvs mawr a osodai ar gynorthwyo'r gwan. Barnai mai beudith i'r bvd fyddai gadael i'r rhai hyn i larw all in. Yroeddynt vn rhwvatr ar ffordd datblygiarL Rhaid cael dynion cryfion a dynion eel yd—dynion a wnaent gynnydd mewn gallu eu prif uchelgais. Ni fyddai'r dynion hyn yn petruso cyflawni anfadvvaith er cyrraedd eu hamcairou. Y oedd dweyt anwiredd a ehyflawlli gweithredoedd anghyf- reithlon ambell waith yn arwam i ddaioni.. Yn ddigon naturioI bvclelai y dYlJion YITW yn hoflf o ryfel. i gyhoeddi rhyfel yn erbyn y vverin. Cawsn gweled trwy vmgvrch fel yma pwv oedd gwrol, y cryf a'r caled, a phwy, felly, ddvla gael byw. Pe lied did y gweiniaid a phe di ogelyd bywyd v cryfaf, yn liwvr neu hwyr- rich, fe gvrhaeddai datblygiad y ddynf>liaeth ei uchafbwynt. Ymddangosai uwch Idvnion ?SM/'g/'yM??? ar v ddaear-—dynion o gyfan soddiad coi'fforol rhagorol, ond dynion, fcl y dvwed Dr. Cid'ford, heb feddn cydwybod. I Mabwysiadwyd svniadau Nietzche gan v do^barth milvvrol ym Merlin, a thaera y Prif- athraw Griffith Jones fod v Galluoedd hedd- yw mewn rhyfel a Nietz.che. Perthyna Bernhardi i'r dosbarth milwrol aethant dan ddylanvvad Nietzclle. Dwg ei olvgiadau neielw ei athraw. Mae'n drueni f<lei clYIJ 0 alLIO;dd ,Inedcldiol Bernhardi wedi defnyddio ei adnoddau i gyfiawnhau a hyr- wyddo y fath ysgelerder ag a gyflawnwyd VITI Melgium. Ni wna'r ffaith beri syndod mawr i'r hwn a ddarlleno ei Germany and the Next War." Gadawer ni ymddwyn vn deg tuag at Bernhardi. Mae dyn, meddai, vn ymladdwr wIth natur. Mne y dyn gallu- og, y dyn o bersonoliaeth gref, o hyd vn lly wodraethu. I ba gyfeiriad by 11 nag yr edrycii- om mewn cymdeithas neu fywyd gwlarl, gwe 1wn nH¡i'r elfell gryf8f sydd yn Ilywod- raethu. Y11 neilltuol, rnewn perthynas gwledydd à'u gilydd, uis gallant "garu eu cymydog fel hwy eu hunain." Pan oresgyna un genedl diriogaeth cenedl arall sydd yn llai vn rhif ei phoblogaeth a'i gallu milwrol, bvddai'n an naturiol, mecld Bernhardi, i'r genedl waunaf lywodraethu y cryfaf. Er hynny, ymdrecha i gyfreithloni rhyfel o safbwynt gwareiddiad. Rhydd rhyfel gvfleustra i ddynion fod ar eu goreu. Yl1 amser heddwch ceir dinasyddion gwlad yn fvnych vn segur, glwth a meddw, yn byw i gasglu cyfoeth, a'r mwyafrif yn byw iddynt eu hunain. Ond yn amser rhyleldaw pawb deimlo eu dyledsvvydd i'w gilydd. Anghof ia'r tlawd ei gwyn a'r cyfoethog ei ormes; aberthant lawer ef inwy 11 anrhydedd a diog- elwch eu gwlad; codaut o'r materol i'r moesol, ac hyd yn oed i'r ysbrydol. Maent yn awr vn byw i ddelfrydau, ac ar faes y gwaed gallant feithrin gwroldeb a dangos tvnerweh. Nid yw'r manteision enillir trwy gyflafaredd- iad (arbitration) i'weymharu a'r hyn sicrlieir trwv rvfel. A sut gellir penderfynu cwest- ivnau rhwng gwledydd ? Mae gan bron bob gwlap wahalloI safon o'r hyn sy'n iawn. Pwy sydd i benderfynu y wir safon ? Nis gellir dibynnu ar y farn gyhoeddus i roddi grym i Idvfarniad yr Arbitration Court. Mae gan bob gwlad ei barn gyhoeddus. Felly medda pob gwlad hawl i wneud rhyfeI; ac, o dan () b ?7 fel ic, o (]all amgvlchiadau neilltuol, y mae hyn yn ddyled- swydd arni. Daw y ddylerlswydd hon yn fuan i ran Germani. Mae poblogaeth Ffrainc chwe miliwn ar hugain yn llai nag ydoedd vn 1870; er hynny, dal-Ffrainc ar bob cyfle i vchwanegn at nifer ei threfedigaethau (colonies). Cynhvdda poblogaeth Germani tua miliwn bob blwyddyn, ac ni fedd ond vchydig o drefedigaethau. Rhaid i German i sicrhau tiriogaeth i'w phlant." Ond y mae yna reswm arall a rheswm mvvy pwysig paham y dylai Germani oresgvn gwledydd eraill. Taera Bernhardi mai hi vw v wlad fwyaf gwarciddiedig. "Germani yw gwlad y deftVoadau crefyddol. Hi sydd vn gwueurl mwyaf ym mvd gwybodaeth. Danfonir allan ohoni bob blwyddyn ddwy- waith gymaint o lyfrau ag a ddanfonir albn o Loegr, Ffrainc a Gogledd America gilydd. Nid oes un genedl fel y Germaniaid, chwaith, a fedr werthfawrogi y goreu mewn cenhedloerld eraill. Bendith i'r gwledydd hyn fyddai dod o dan ei llywoctraeth. N IS gellir eu goresgyn ond trwy ryfel. Ar wahan ii* eLi ot,es, -w i hvu, mae rhvfel yn sicr o ddyfod. Mae v gwledydd cylchynol—Ffrainc a Rwsia—yn eiddigeddus o Germani, ac yn sicr 0 geisio ei hatal i estyn ei hymerodraeth. Gwnaeth Ffrainc hvn yn adeg yr anghydwelediad yn nghylch Morocco. Mae'n amlwg y bydd raid i Germani roddi y fath gurfa i Ffrainc fel 11a chyfyd ei phen bvth mivy. Mae Rwsia inewii cyngivrair a Ffrainc. Bydd hithau yn debyg o osod rhwystrau ar ffordd dyrchafiad Geriiiaiii nis gellir ei gadael hithau allan o'r cyfrif. Mae Lloegr yn gymaint, os nad yn fwy, o elyn i Germani na'r ddwy wlad yma. Ceir ei gweled hi yn gwgu cyn gynted ag y gwnn German, ymgais isefydhjgorsafiTiewn gwlad drauior. N:s gellir gochelyd rhvfel rhwng Germani a Uo gr Mae hyn, nid yn uing yn anghenraid, ond yn ddyledswydd." Nid ydym yn coleddu yr un syniadau am G(,j iiiiiii a Bernhardt. Deugys hanes y wlad 111 a mai nid treisio'r gvvannaf er trjwni) el wella yw ei ha mean. Deugys y mo<id y lly- wodraethodd hi AIsrlcc a Lorraine y gesyd y pwys mwyaf ar ychwauegu at ei gallu, ac aid diwylho nieddylian v bobl. Gvvelvvn oddiwrtli ei din vstr o Brifysgol Louvain nad oes I:díli barch mawr tuag at addysg. ei chenhadaeth foesol heb allu milwrol. Gorch- tvgwyd a gnresgynvvyd Groeg gan Rufain, ond parhai Grocg i deyruasu ym myel meddwl. Fel y dvwedodd un y.-grifennvr Seisnig :— J'f Greece led her captor captive." Bendithiodd Israel v bvd, nid pan oedd ganddi Irenhinoedd, nid pan oerld yn dd\ch- ryn i'w chymdogion, ond pan aeth dan iau Rhufain. Yi- ycl \"in vii f*wv dyled Lis i'r gei,.edl fechdll. orthry,nedig hOIl lIng i unrhyw gelledl arall. Ond milwr yw Bernhardi, ac nis gall weled dim ond a llygad milwr. Yr 0 dd ym Merlin, heblaw y Kaiser, tua deuddeg o swyddogion milwroI mor gibddall ag yntau. Y rhai hyn sydd yn gyfrifol am y rhyfel. Wedi dytorl i'r penderfyniad iias gellicl osgoi rhyfel, gwnaethant eu goreu i chwilio am gyfleustra i'w dechreu. Gwnaethant ym- chwiliad manwl i sefyllfa fewIJoI y gwahanol wledydd. Credent fod Rwsia heb ymadfer- vd ar ol y rhyfel fu rhyngddi a Japan. Yr oedd Ffrainc wedi ei rhwygo gan gwerylon politicaidd. Clywent y byddai Lloegr yn analluog i ddanfon byddin i'r Cyfandir: yr oedd rhyfel cartrefol ar dorri allan yn yr Iwerddon. Byddai'r Aifft a'r India hefvd yn debyg o beri trafterth idcli. Felly daeth yr awr i daro. Ni fuont yn hir cyn cael esgus- awd. Ar Fehefin 2oain llofruddiwyd yr Arch- dduc Francis Ferdinand yn Serajevo. Efe oedd etifedd coron Awstria-Hungari. Gos- odwyd ef i farwolaeth gan Serviaid. Yr oedcl hen gweryl rhwng Awstria a Servia, a chredai Awstria fod Llywodraeth Servia wedi gosod v llofruddion ar waith. Gwnaeth Servia bob ymdrech i gwrdd a gofynion Awstria ond vr oedd Awstria a Germani wedi gwneud cvtundeb i gynorthwyo eu gilydd mewn rhyfel, a barna llawer mai ar awgrym y Kaiser y cyhoeddodd Awstria ryfel yn erbyn Servia. Perthyna y Rwsiaid i'r un cvff ar Serviaid. Dechreuodd Rwsia baratoi ei byddinoedd. Gwelodd y Kaiser ar un waith fod ei gvfle wedi dod. Ceisiodd gan Rwsia roddi egiur- had o'i pharatoadau. Nid oedd yn anawdd anfoddloni'r Kaiser. Yn fuan cyhoeddodd rvfel yn erbyn tewsia. Yn nesaf gofynodd i Ffrainc pa beth oedd ei bwiiadau hithau. Atebodd nad oedd ganddi ddim i wneud ond cadw at ei chytundeb a Rwsia. Yr oedd hyn yn ddigon eto yr oedd Germani mewn rhyfel a Ffrainc. Gwnaeth y Kaiser a'i gyfarwyddwyr eu goreu i gadw Prydain yn dawel. Deuai ei thro hi yn nes yrnlaen. Ni lwyddasant. Ymddanghosai y bwriadai Germani dreisio annibyniaeth Belgium yr hyn oedd yn grces i gytundeb a wnawd er's 75 mlynedd yn ol. Vr oedd Germani yn un o arwyddwyr v cytundeb hwn. Dyma fel y siaradodd ei Changhellor mewn cysylltiad a hyn :"Gentie- men, we are now in a state of necessity— and necessity knows no law. Our troops are perhaps alreadv on Belgium soil. Anybody who is threatened as we are threatened, and is fighting for his highest possessions, can have only one thought— how to hack his way through." Teimlodd Prydain fod ei hanrhydeddfel gwlad ar bra wf, ac ni iu yn hir cyn daj,bw\ llo Germani fod y rhyfel rhwng y ddwy wlad i'w hymladd yn awr. Mae'r rhyfel yn cael ei hymladd. Collir canoedd ofywydaubabdydd. Gadewch i ni obeithio y dengys y diwedd i'r German- iaid fod y moesol yn fwy pwysig na'r materol. I ( O'r Tyst trwy law W.)