The Amman Valley Chronicle and East Carmarthen News

Bywyd a Pheryglon y Glowr Du. 0 Stori Ramantus o Drafferth- I ion Oes Ddyddorol. NOFEL FUDDUGOL. PENOD IV. I (Parhad.) I Yn fuan iawn cefais fy hun o fewn i'r lwspital; fy ngwely oedd y gwellt, fy meddvg- iniaeth oedd yr olew, a fy xxghwmpeini oedd y dynion llosgedig. Yn y sefyllfa boenus hon y treuliais y gweddill o'r dydd hwnw. Ac O noson ddiderfyn-cwsg wedi cilio oddiar fy amrantau. Disgwyl a disgwyl am doriad gwawr y dydd. Yn awr ac eilwaith, hys- pysid fod hwn a'r llall o'r chvyfedigion yn ni-irw, byddai hyny yn dod a'r olygfa yn y pwll i'm cof. Ond o hir aros, gwawr lwyd y boreu oedd yn agor eu dorau, ac yn ein bendithio a chyflawnder o oleuni yr haul. A thra yr oeddwn, yn syllu trwy y tfenestr ar y ffurfafen oddiallan, dychwelodd cwsg yn ei ol, gafaelodd yn fy amrantau ac a'u can- odd, minau a gysgais ac a anghofiais fy holl boenau ni chysgais amser maith, ond tra yr oeddwn yn cysgu, breuddwydiais freuddwyd go hynod, a achoswyd gan sefyllfa flinderus fymeddwl, ar y pryd, feallai. Ni anghofiaf y breuddwyd byth, am ei fod yn dal y fath gysylltial a'r gweddill o fy oes. Yn y breuddwyd gwehvn fy mod raewn tlodi a newyn, yn garpiog, ac yn wael fy ng ,vedd; mor dlawd, fel ag yr oeddwn yn gorfod cardota fy mara o dy i dy. Teimhvn hyn yn ddarostvngiad mawr arnaf, oherwydd J v byddwn yn cydxnaru hyn a'm bywyd gwirion- eldol i, er mai breuddwyd oedd. Byddwn yn cvwydro o le i le yn droednoeth bennoeth, gan fyw ar elusen yn unig. Ar fy nhaith, eisteddais i lawr wrth ffynon o ddwfr gx'isialaidd. Yr oedd yr haul tanbaid yn gwasgaru ei belvdrau gwresog, ac ambell i gwmwl euraidd ei liw yn addurno y nef uwchben. Sefydlwyd fy ngolygon ar un cwmwl yn neillduol; barnwn fod ynddo ryw brydferthwch gwahanol i'r lleill, a chedwais fy ngolwg arno, tra bu yn codi yn xxwclx, uweh, yn y ffurfafen. Barnwn fod ei dyniad tuag ataf fi; ac yn fuan iawn gwelwn angel di?glaer yn eistedd ar y cwmwl, gan ei farehog inewn ardderchawgrwydd mawr. Llanwodd fi a brawl Dynesodd, a chan ost'.vng ei adenydd, disgynodd wrth fy ochr. Pwy ydwyt," ebe fi, yn ofnxxs iawn. Nae ofna," meddai'r angel; "myfi yw dy noddwr." A weli di y ffynon hon ? Gwelaf," atebais mewn syndod. "Yf o'i dv.fr," meddai. v Myfi a yfais, ac yr oedd hi yn chwerw iawn. "Mi a welais dy sefyllfa druenus, ac yr wyf yn dyfod i'th waredu," meddai'r angel; ao efe a estynodd i mi gostrel, ac a ddywed- odd, Yn y gostrel hon y mae yr holl gys- uroii sydd genyf i'w rhoddi i ti. Un waith o'r blaen y sethraist y gostrel hon dan dy draed, o'th galon falch, a diamynedd; ond yr wyf yn maddeu i ti. Yf ohoni, a bydd dded- wydd." Yna y chwareuodd ei adenydd prydferth, ac a ehedodd ymaith, ac ar fyr ditlanodd yn y pellder, yn ei ddisgleirdeb ei hun. A daeth yr awel deneu heibio, ac a chwythodd ymaith y cwsg mesmeraidd oddi- arnaf, ac yna y canfyddais mai breuddwyd oedd ac unwaith eto yr oeddwn yn mhlith y clwyfedigion, yn nglilvw y dolefau torcalonus, yn sawyr annynol, y llosgiadau, ac yn ngol- wg, 0 Dduw fy ngelyn ? Nage, fy ngyfaill. Ie, fy nghariad. Pwy safai o'm blaen ond Wi.^s Louisa, ac nid allwn lai na chydnabod ar unwaith y teimladau oedd yn rliwygo fy nghalon, y cam dirfawr wnaethum a hi, a'm herfyniad taer am faddeuant. My Will- iam," ebe hi, canys yn Saesneg y siaradem pob amser, my William, you'll think it strange to find me here." Ar unwaith daeth y breuddwyd i'm cof, a gwaeddais allan, Yr angel I You must be suffering great pains," meddai, mewn llais o dosturi. I- Y nynon o ddwfr chwerw," meddwn inau. "And to alleviate your sufferings, I have brought you a great many comforts from my father." Y gostrel a'r holl gysuron vnddi," ebe fi. "Poor fellow, I pity you; you are de- ranged, and yet I love you." Gwelodd yr angel fy sefyllfa druenus. "And although you have caused me great pain, yes, although you have trodden me underfoot Sathru y gostrel," ebe fi. I pardon you yes, from my heart, do I pardon you. I pity your painful position, receive these gifts, and content yourself." Yf, a bydd ddedwydd, meddai'r angel," ebe fi. e; And I shall leave you now. Good-bye, liiv "William," ebe hi. tra yr oedd ei gwisg o sidan hyfryd yn chwiban heibio'r drws. li Chwareuodd ei adenydd prydferth. ac a 'hedodd ymaitli, ac a dditianodd yn y pellder yn ei oleuni ei hun," ebe fi. "Beth yw livi-i,? Yr wyf yn wallgof," oedd fy mcddyJiau. Gofvnais i'r nurse pwy oedd y foneddiges hono ? Atebodd hithau mai Miss Louisa Davies oedd hi. Yna yr argraphwyd ei henw ar fy nghalon, megys a phin o ddur. Yna y teimhvn yn ddedwydd yna y teimlais fod rhyw beth mewn c-ariad cyntaf merch, rhagor na phryd- fertliwcl: y blodau, newydd-deb golygfeydd y byd, disgleirdeb yr haul, a phrydferthwch arii nliw y ser; fod rhywbeth ynddo yn fwy hyfryd i'r gltist na chrychiad y gornant, yinbynciad yr adar, a cherddoriaith y delyn. Teimhvn fo.d y gal or. a fedr ganu dan yr am- gylohiadau hyn yn ymwybodol fod rhyw 4 ffynon o ddedwyddwch, ffrydiau yr hon Sydd fillmvy dymunol nag hyd yn nod yr avaul ddedwyddwch a ddeillia o fyfyrio ar swynion Anian, neu o yfed yn helaeth o'r beroriaeth yn mha un y siarada. Teimlwn y gallai swynion Natur ddiflanu. a'm gadael inau yn ddedwydd, tra y caniateid i mi syllu ar wyneb teg fy anwylyd, presenoldeb yr hon a great Baradwys i mi yn nghanol yr anialwch. Fel yna yr hedodd fy meddyliau y pryd hwnw, syr. Daeth Miss Louisa i ymweled a mi dra- chefn a thrachefn, hyd nes yr oeddwn yn alluog i adael y lie, a'r olygfa boenus hono, a myned tua chartref; ac yn wir ni syrth- iodd ei chariad yn fyr o gyrliaedd yno, chwaith, canys bu yn ymweled a mi droion a thrcion, hyd nes yr oeddwn yn holl iach. Ac nid oedd dim ond y blackest ingratitude a demtiai ddyn i fod yn ddisylw ohono, wedi yr holl brawfion o gariad a ddan- gosodd i mi yn ystod y chwe' mis hwnw. Ac yn awr yn ddeuddeg-ar-hugain oed, bydd- wn yn edrych ar bethau oddiar dir gwabanol i'r peth oeddwn, er ys deuddeg mlynedd yn ol. Pryd hyny, llywyddid fi gan nwydau anhawdd eu meistroli, ond yn awr gan reswm a theimlad ac nid oedd dim yn fwv rhesymol nag i mi dalu i Miss Louisa yn ol yr hyn a wnaeth, ac nid oedd dim yn fwy unol a fy nheimlad 1. Nis gallwn lai na theimlo fy hun dan rwymau mawr i deulu Mr. Davies, yn neillduol Miss Louisa. A byddwn mor ami yn ei chyfeillach wedi hyn, nes o'r diwedd yr addfedwyd ni i'r sefyllfa briodasol. Gwnes amlygiadau o fy nghariad iddi hi, a dychwelodd hithau y compliment. Cafwyd caniatad Mr. Davies, gwnawd y paro- toadau angenrheidiol, daeth boreu'r briodas, a ninau a briodwyd. (Fw barhau.)

CYMDEITHAS CWYR EGLWYSIG RHYDAMMAN. Nos Lun, Medi laf, cynhaliwyd cyfarfod o'r Adran Gymrcig o Gymdeithas Gwvr EgIwysig Ammanford. Ychydig o'r aelodau ddaeth ynghyd, sef Mr. John Jones (Hen- llan House), Mr. T. B. Lewis, Mr. W. J. Davies, Mr. David Jones, y Parch. J. Wil- liams, B.A., a'r Parch. T. Stewart, B.A. Etholwyd Cadben Lloyd, Pontyclere, yn is-lywydd ar y gymdeithas, a Mr. J. n. Davies yn ysgrifenydd. LIywydd y gym- deithas yw ficer y plwyf (yn rhinwedd ei swydd). Mae y gymdeithas, hyd yn hyn, yn ei ehadair fagu, yn mron heb ddechreu cripian," ond yr ydys yn gobeithio mawr bethau ohoni. Pe b'ai pIwyfi'r wlad yn cyd- uno i wneud yr un fath ag mae aelodau Eg- lwys Ammanford wedi wneud, ni fuasai cymaint o son am "farwolaeth" yr iaith. Y mae llawer o beryglon o'i chylch, fel y mae o gylch pob eymdeitlias newydd; a chofied y Cymry hyn mai y perygl mwyaf all ei dal yw y perygl a gwyd yn eu plith eu hunain. Tv a renir yn ei erbyn ei hun ni saif.

RHYW FANION O'R FENNI. [GAN R. 'LNI.'l (Parhad). Cynwys ii ei araeth lawer 0 beth an yn ych- wanegol oeddynt yn wir deilyngu ein sylw, am ei fod yn un o'r aelodau dros Gymru yn y Senedd. Nid oedd yn dangos dim o'r rhwysg a'r gwag ogoniant ydym wedi orfod edrych a gwrando arnynt gan lawer mewn lleoedd cyffelyb sydd lawer yn is o ran eu safleoedd bydol. < Yr oedd hyd yn nod ei ymddangosiad mewn gwisg yn ein tueddu i gredu ei fod am osod ei hunan ar yr un tir a gweithiwr cyffredin. Nid oes genyf lawer o gydymdeimlad a'r bobl hyny sydd yn dweyd fod gwaed Cym- reig yn eu gwythienau os na fydd arwyddion digamsyniol ei fod wedi cyrhaedd blaen y tafod. Gellwch benderfynu fod gan y bobl hyny angen am eich gwasanaeth i droi y maen llifo iddynt. AVedi esgeuluso yr iaith, ceisiant gefnogaeth ar gefn yr hyn. wnaeth eu tadau a'u mamau, a dywedant, TYell, friends, chi gwbod fi dim sharad lawer o Cymrag. Fi byw in London gyda dynon o education. Odd tad fi Cymro, a finau yn Cymro hefyd to the backbone. Iihowch chi vote i fi yn election hyn, a byddweh chi glad yto i gweld beth byddaf fi yn gneid i codi glad chi lan i dysgu English, German, a French, a lot o iaiths arall." Canodd Eos Dar benillion o waith Bryn- fab oedd yn cyffwrdd a'r peth yr ydym wedi bod yn ymdrin ag ef; ae ond i'r darllenydd i gofio mai arwerthwr (auctioneer) yw Mr. Straker, y maer, bydd yn deall yr ergydion. Nis gall Lloegr gydai'i rhodres Wneuthur Mjnwy byth yn Saesnes Rhaid yw chwalu'r bryniau'n yftlon Cyn y gellir myn'd a'i chalon. Nis gall Straker werthu'r bryniau Heb eu cyfarch wrth eu henwau Nis gall neb, wrth dalu am danynt, Fvn'd a'u henwau oddiarnynt. Cymry gloewon yw y caerau Welir ar ei holl lechweddau Os mai Saeson bia'r c]wydi, Mae'r Gymraeg ar frigau'r perthi. (I'w barhau).

Llongyfarchiad ac Awgrym. At y GOLYGYDD. Syr,—Dichon y cawn yn y dyfodol yn y papyr gwiw-glod rywfaint o hanes neu fvr- gofiant am yr hen enwogion sydd wedi byw a many yn yr ardal gyfoethog o gewri llenyddol," &c., megis Ifor Cwmgwys, Price Cwmllynfell, Davies Cwmamman, Onllwyn Brace, Gwilym Teilo, Gurnos, Gwalch Ebrill, Dyer, the poet, and hit Grovgar Hill poems, d'c., heblaw lleoedd ereill, yn feirdd, Henorion, pregethwyr, rhyfelwyr, masnachwyr, amaethwyr awenyddol, ofieir- iaid, a dynion odd a hynod fel Jonah Jones y Bettws—" Beth sy'n iawn, sy'n iawn, a thyna beth sy'n iawn, fechgyn, onide ?" Gyda pharch idd eu llwch, a throediad ysgafn wrth fyned heibio man fechan eu beddau, pob un o'r Cewri Gwladgarol hyn. Dichon y cawn benodau byrion gan ysgrif- enwyr galluog y cylchoedd hyn er adgyfodi ac adgoffa i'r dynion icuainc yr lieii avwyr C'ymreig, eu cyn-deidiau, yn yr oesoedd o'r blaen. DKWI Dm: GLANTYWI.

TO SECURE FULL PUBLICITY. BUSINESS ANNOUNCEMENTS, AND ALL SALES AXD WANTS SHOULD APPEAR IN THE "AMMAN VALLEY CHRONICLE and East Carmarthen News."

Bwrdd y Bardd a'r Lienor. V [Gan JOHN HARRIES (Irlwyn), Bettws, Ammanford. ] Yr wythnos hon dyma ni yn myd y Bardd a'r Llenor, barchus Olygydd; ac ar y bwrdd bach syml yma, yn y bwthyn, yr ydym yn cael hamdden o'r Byd Glofaol i fyd Llenyddiaeth a Barddoniaeth ein gwlad a'n cenedl. Oriau melus vdyw'r oriau yma i mi; dim ond bob mis braidd yr ydym yn cael orig i droi i fewn i fydoedd iachusol fel yma, a da yw cael hamdden bob mis. Nis gwn faint o ieuenctyd ein gwlad sydd wedi cael hwyl ar ddarllen y cyhoeddiadau y buom yn son am danynt, pan oeddem yn ysgrifenu ar y testyn yma o'r blaen. Go- beithio fod y nodiadau hyny wedi codi awydd yn fy nghyd-ieuenctyd i ddarllen. Y mae yna ddigonedd o lyfrau a chyhoedd- iadau rhagorol yn dod allan o'r Wasg Seisnig a'r Wasg Gymraeg heddyw, dim ond i fachgen neu ferch ieuanc i droi i ffenestri llyfrwerthwyr Ammanford a'r cylch, fe welant hyny ar unwaith a gellir eu prynu am bris rhesymol ond gofyn am hyny. Y mae braidd pawb bellach wedi dod yn 61 o'r holidays, ac yn barod i ddarparu ar gyfer y gauaf. Gobeithio y bydd i fy nghyd- ieunctyd gymeryd hwyl i feddwl ac ysgrifenu wedi'r gwyliau. Melus yw chwareu a chwerthin weithiau, ond melusfach fyth yw trysorau yn y cof a'r meddwl. Llenyddiaeth a Barddoniaeth a erys yn faeth arosol i'r mab a'r ferch ar daith bywyd. Gobeithio y daw llyfrau da yn nerth iachusol i bawb o ddechreu'r gauaf hyn, fel y gellir dweyd gyda Dr. Dodd: Books, dear books, Have been, and are my comforts morn and night; Adversity, prosperity, at home, Abroad, health, sickness-good or ill report, The same firm friends the same refresh- ments rich, And source of consolation. Ar y bwrdd y mae Wales," dan olygydd- iaeth J. Hugh Edwards, A.S., am y mis hwn. Wedi agor y tudalenau, ceirgweled yn union ddarlun hardd o Tal-y-llyn." Credwn fod y llyn yn gorwedd rhwng y mynyddoedd wrth edrych ar y darlun. Dyma le braf i'r artist i fyfyrio wrth edrych arno, mae yna rhyw gyfrinedd ynddo sydd yn ein cyxxxhell ni i fyn'd i weled y Llyn rhwy ddydd. Go- beithio y cymer hyny le, ac y cawn lady artist yn gwmni ar y ffordd. Wedi troi dalen, ceir darlun o un o gewri'r Methodist- iaid, sef y Parch. John Williams, Brynsien- cyn (Gogledd Cymru). Cyfrifir ef yn un o gewri'r fIydd" yn Nghymru, ac un o bre- gethwyr y genedl Gymreig. Dan y penawd "The Welsh Pulpit as a National Factor," y mae J. Hugh Edwards wedi cael rhydd- ymddiddan a'r Methodyn ac yn wir niae'r ymddiddan fu rhyngddynt 3-11 ddyddorol dros ben. Dywed yr awdwr ar y dechren fod Mr. Lloyd George wedi rhoddi sylw pw'ysig i'r Pwlpud yn Nghyxxxru mewn aixerchiad o'i eiddo ychydig amser yn ol; a dyna ddywed. odd y gwron gwleidyddol hwnw "I have been reading a good deal lately about the pulpit in Wales, and I have been astonished to find how deep and far-reaching is its influence in our national life, and how great is the debt of Wales to its great preachers." Y mae yna aixxryw o gwestiynau yn cael eu gofyn yma a thraw gan yr awdwr, ac etyb y Methodist hwynt yn ddeheuig dros ben. Tua diwedd yr ymddiddan, gofynir y cwestiwn hwn: Is the Welsh pulpit as a whole attracting as many of the brilliant youths of our nation as it did in the past ? Etyb Mr. Williams yn ddeheuig yn y cadarnhaol, pryd y dywed Most assuredly so; the only men that the pulpit has lost as the result of the avenue to the various professions are a number of young Welshmen who to-day are holding headmasterships in our national colleges; and many of them, to my own knowledge, would be much more in their element in the pulpit than they are in their spheres. Personally, I feel no anxiety in regard to the future of the ministry in Wales. The Welsh pulpit has always drawn its ministers from the heart of its democracy—from the hearths of our miners in South Wales, our shepherds in Mid- Wales, and the quarrymen in North Wales. It is from those that the Welsh nation has invariably hewn out its chief stones for the upkeep of its pulpit, and the supply shows no signs of exhaustioxi." Da genyf fod x-liai oarwyr Cymru heddyw, fel y dywed Mr. Williams, yn fechgyn o'r pwll glo a'r chwarel, ac yn gallu eistedd trwy eu galluoedd gyda phexxdefigion y wlad. Wrth droi y tudalenau, gwelwn Lith dyddorol dros ben gan Beriah Gwynfe Evans ar "Gymru Fydd-A Peep into the Wales of To-morrow." Dechreua'r awdwr trwy ofyn cwestion hen gwestiwn 0 bosibl, neu gwestiwn a ofynir heddyw yn mhob ardal o Gymru, am fod yna lawer yn credu ein bod yn myn'd i rywle nas gwyddom i b'le a'r gofyniad hwixw yw, fel y mae wedi cael ei osod allan gan Beriah Does it need a prophet or even a seer in the Wales of to-day to show us what the "Vales of to-morrow is likely to be, say, in its language, its politics, its industrial and social conditions, its education, its religion ?" A yn ei flaen i draetliu yn helaeth ar iaith y Cymro, a dywed yn glir nad yw Cymru ond yn gofyn heddyw am yr un hawlfraint ag y mae Ffrainc, Lloegr, a gwledydd ere ill yn ymofyn, sef cadw ei hiaith; ac fod gwybod a siarad Cymraeg yn hanfodol i ddal unrhyw swydd yn N ghymru. Dylai'r Cyxnry ymwasgu at eu gilydd yn fwy, a gwaeddi yn uchelach am y pethau, yn lie rhoi trysor goreu ein cenedl i ffivrdd. Y mae wedi costio yn ddrud i rywrai yn y gorphenol, ac ni ddylem chwareu a dyxxiolaclx afiach ein cenedlgarwch. Dywedai y Deon Vaughan, o Landaf, yn eglur iawn yn xxglyn a'r iaith Gymraeg :— No nation ought to part willingly with her distinctive speech. She ought to cling to it with all fondness. Is she to fiing away the speech which was her differentia among the nations'? Only treachery and cowardice would counsel it. She has a patriotic and a religious duty still towards the tongue in which she was born, the perfecting of its language, and the enlarging of its litera- ture. Dywedodd y diweddar Ardalydd Bute, tad yr un presenol, mewn arncth ynNghaerdydd tlynyddoedd yn ol I would urge you to cling to the language of your fathers, and to seek through it the development of literary power and intellectual culture. But let me urge you to seek it in culture. For a man to speak Wrelsh, and willingly not to be able to read and write it, is to confess himself a boor. Dysgodd y boneddwr ddywedodd y geiriau uchod ei blant i siarad Cymraeg ar ei aelwyd ei hun, a geill aelwydydd gwerin Cymru ddysgu gwers bwysig oddiwrth hyn trwy ddilyn ei esiampl, sef siarad Cymraeg ar yr aelwyd gartref. Ni fydd angen tynu un iaith arall i iselder pe medrid wrth wneud byn. Paid gwerthxx dy Gymraeg" yw'r cynghor goreu fedrwn rhoi i fy nghyd-ieu- enctyd ar dx-aul dysgu iaith arall. 0, na mae genym barclx i iaith bob cenedl, a chredwn y dylai pob cenedl gael cadw ei hiaith er mwyn mil a niwv o bethau sydd yn mywyd .pob cenedl drwy ci dadblygiadau cexxedlaethol. Dywed Mynyddog air caredig wrth Die Shon Dafydd yn y penillion hyny—" Paid gwerthu dy Gymraeg." Yn y penill di- weddaf ceir a. ganlyn:- Mai clysgu iaith y Saeson Yn rhinwedd yn mhob dyn, Ac wrth rheolau rheswm Mae d wy yn well nag un Ond pa'm y rhaid i'r hogiau Wrth ddysgu ncwydd aeg I fyn'd rhy falch i siarad gair O'r anwyl hen Gymraeg ? Paid gwerthu dy Cymraeg Am unrhyw estron aeg Yr elli ddysgu iaith y Sais A chadw dy Gymraeg. Dyiia ddigoix ar hyn o bryd am iaith, ac awn ymlaen eto i gael gwel'd beth sydd yn gox-wedd rhwng y tudalenau yma. Y mae yna erthygl fyw a chynwysfawr gan J. E. De Hirsh-Davies, B.A., ar y testyn, The Makers of Modern Wales." Y cymeriad gymer yw Griffith Jones o Landdowror. Y mae y cymeriad yma yn werth i bob mab a xxxerch wybod rhywbeth am dano. Dar- llenwch yr hanes, os gwelwch fod yn dda. Ceir hefyd nes ymlaen xxodiadaxx dyddorol dros ben gan y Parch. D. D. Williams, ar Lt *vs of the Welsh Harp." Dyma le i'r telynor i fwynhau ychydig o'i hun yng xxgixanol hen benillion; ond nid yw y rhai hyn, cofier, i'w cydmarxx a'r doraeth o bexxillion telyn sydd gan Gwili. Hhydd y rhai hyn y ffordd ddedwydd oedd gan yr hen Gymry yn yr amser a aeth heibio. Ceir hefyd lith byr a chynwysfawr gan Williaixx Brace, A.S., ar "Industrialism in South Wales." Carem pe bai Cadeirydd ein Hundeh wedi traethu yn helaethach ar gwestiwn fel hwn—byddai yn dderbyniol gan filoedd o low} r y Deheudir. Wrth siarad am wahaxxol bethau, dywed yn ddeheuig iawn wrth der- fynxi.—"Iix the effort to carry into the homes of the people a high standard of comfort, of hope, and of happiness, the South Wales Miners' Federation will take its part in the movement, whether the effort be an in- dustrial or a political one." Carem sylwi rhagor ar Wales, ond credwn fod lxyn 3-11 ddigon ar hyn o bryd. Rhaid rhoi fyny yn awr a gadael y Geninen a'r Cymru a Bwrdd y Bardd hyn hyd nes ceir hamdden eto, Er ii-iiN,-vi-i ein hiaith, ein g.wlad, a'n cenedl."

I NODION 0 LANDEBIE. I [Gan Ap LLWYDEN.] Dyma ni ar drothwy Medi unwaith eto gyda'i fil tywysenau addfed, ond eyfyd rhywsut rhyw bryder distaw yn y fron, a phair i ni ofyn, Pa le mae blodau cyntaf haf ? Etyb yr awel eu bod wedi cauad yn y dol- ydd. Oni chyfyd hyn deimlad ynom fod ninau i gauad fel blodeuyn, ond egyr gobaith i ni fod blodau ereill yn nghadw ar fynydd goleu gwlad y dydd. Y chwi, y rhai fydd yn rhodiana y nosau hyn, cofiwch fel y dywed Eifion Wyn :— Croesaw, Medi, fis fy serch, Pan fo'r mwyar ar y llwyni, Pan fo'r cnau'n melynu'r cyll, Pan fo'n hwyr gan ddyddiau nosi; Tlws yw'th loergan ar y indr Yn ymsymud ar y tonau, Tlws yw'th loergan ar y maes Yn mhriodas yr ysgubau. ❖ Cofied y rhai sydd a chymaint pwys a phwymt ar yr Hen Fam mai dwy Eglwys- wraig fu'n agor y Bazaar yn y Dyffryn pwy ddydd. 'Does dim culni yn perthyn iddi; mae mor eangfrydig a'r gwlaw. Disgyn ei bendithion ar y gelyu yn gystal a'r cyfaill. A phwy rhagor na deiliaid yr Eglwys sydd wedi helpu Ymneillduaeth yn Llandebie ? Nid ydyw wedi codi'r un gareg rwystr i'r un achos. O'r dieithr ddynion oedd yxx Nghapel Sion nos Sul diweddaf, credaf fod rhagor o bobl yr Hen Fam nag un capel arall yn y lie. Dywenydd oedd genym glywed fod M ission Room ar gael ei adeiladu yn Ngharmel. Dyma brawf eto o haelioni yr Is-Gadben Hyfe Campbell, mab y byd-enwog Iarll Cawdor. 'Does neb a wad angen mawr 3- fath adeilad yn y pentref hwn. Mae'r tir yn rhodd rad, ac hefyd y Mission Hoom. Gweithiodd Mri. T. Rees a D. Watkins yn egniol iawn, a gwelir fod eu liynidrechion diflin yn cael eu cwblhau. Teimlir dyddor- deb mawr eisioes yn y mudiad. Cychwynir ef yn fuan, a gobeithio 3' i gelwir yn orphen- edig evii hir. > Swn rhaiadrau can oedd yn disgyn ar y glust pan yn myn'd ysgoldy nos Sul diweddaf. Yno yr oedd cor undebol Llan- debie wrthi'n galed yn parotoi'n brysur y brif ddarn yn eisteddfod y Blaenau. Cafwyd perfformiad dan fatwn y gwr da medrus Billv IVilliams. Hei lwe iddynt dydd Sad- wrn. Trcched y goreu, a gobeithio mai cor y Llan. fydd hwnw. Cyn hir ceir cyfle unwaith eto yn Llan- debie i wrando un o'n brif feirdd, sef yr hyglod a'r enwog Job! Ond dyblu'r dydd- ordeb wna y ffaith ei fod yn blentyn y pentref, ac yn caru y lie a'i magodd. Cara'r lie, ei hiaith, a'i deifion yn angerddol. rw y svdd wedi darllen Y Berth yn Llosgi," all wadu fod yma feddyliwr craff a gweledydd ehwim. Dywed :— Nid digon gwybodaethau'r Aifft i gyd. Rhaid wrth Dduw i wneud Gwaredwr. Eto yn yr un darn :— Mae'r berth yn llosgi, Ond dywed:- Tra'r brigau cu yn tyfu yn y tan, Yn herwydd, nid difa wna fllam Duw. Dwy'n sicr ceir arlwy flasus ganddo y tro hwn eto fel arfer. Caffed nerth i ddyfod "w'n dd vmuniad. < Rhag ofxx fod yma un nen ddau wedi anghofio, ceisiaf eich hanog fod y fath le a Blaenau ger Llandebie, ac os am wel'd y Byd a'r Bettws, brysiwch yno dydd Sadwrn nesaf. Cewch vno wledd ddilxafal. Cenir yno farddoniaoth newydd a cherddi gwlad ein cenedl. Ac os yw Cymro yn hotii'th wlad, a wyt hoff o'th dadau dewrion, dos i'r wyl hon er mwyn dy had. Gwisg geninen yn dy gap, ie, a gwisg hi yn dy galon. Os ii-vt hoft o'th iaith, dyna gyfle iti ddangos mai hi sydd amlaf ar dy fin ae ar dy aelwyd. Os wyt Gymro lioff o'th sant A hoff o'r cysegredig; Cadw'r wyl er mwyn dy blant, Os tlotyn neu bendifig. Cafwyd gwasanaeth gorawl yn yr Eglwys foreu Sul diweddaf, a gallwn ddweyd yn ddibetrus mai da oedd i ni fod yno." Can- wyd yn rhagorol, a pobpeth yn weddus ac yn cyd-symud. Weithiau teimlir fod ycliydig o competition rhwng y tenors a'r altos. Weithiai'r tenors oedd yn myn'd a'r llawryf, yna'r altos wedyn; ond goreu fyddai cofio mai cyssoddi neu gyd-dymeru ddylai bob llais. Ac eithrio hyn, cafwyd dadganiad ardderchag iawn. Adlewyrch glod i'r ar- weinydd clodwiw a'i gor Cymroaidd. Clod iddynt am eu gweithio caled. Yn herwydd yn anad dim, cynhyi-ch dilysrwydd ac Ylll- arferiad dyfal oedd y rnynegiant ardderchog. Bendith arnoch oil am eich canu da, a'ch ffyddlondeb. Yr ydych 3-11 addnrn i hen Eglwys eich tadau, a llwch y rhai a orwedd, nid yn nepell, yn erw Duw. Na foed yforu a'i fradwr eich hudo o wneud eich goreu dros gerdd y cyssegr. Yr j'dyeh wedi ym- afiyd yng ngwaith goreu deufyd, a chtffiwch i gyd, Y11 gor a gwrandawyr, fod llwch y saint yn gofyn goreu'r byw o hyd. Y dwthwn o'r blaen cyfarfu yn ddiar- wybod i'w gilydd, Mr. Willie Lloyd a Mr. Jones y llaeth (ys dywed y plant) ar riniog ty cymydog, ac meddai'r llaethwr ffraeth a chrafacr-" Milk had water, milk and water." Gvvela pawb yma pwynt ac ergyd yr ym- adrodd, os na welwch chwi, Mr. Golygydd. A mi'n gwrando R. 0., Maesteg, yng nghapel Sion, nos Sul diweddaf, yn traethu ar droad St. Paul, cefais foddhad nid bych- ain. Cafwyd cynulliad mawr a oedfa gynes. o'r deehreu i'w ddiwedd. Yr oedd y gwr da uchod ar ei uchelfanau, ac yn llawn arab- edd byw a gi-ymus. Cafodd glust a llygad y dorf hyd y diwedd, a chredwn iddo ddyfn- hau proffes llawer yno, ac argyhoeddi mwy i geisio dilyn y da a'r goreu mCWll bywyd. Yr oedd ganddo bregeth amserol, a gwyddai am angen yr oes a clxuriad pethau o'i alllgylch. Dyna sy'n eisieu heddyw- pregethwyr sy'n byw eu pregethau, ac yn gwybod rhywbeth am deithi'r oes. Sylw da odiaeth oedd hwnw am y tun yn amserol iawn. Cofiwch "hwi tJ. Y yna—a plxob Sion, o ran hyny- Mae y rhai hyn yn anhebgor of waith y tug, gan gymaint 3's: 0;)ci y Hong. "LIong fawr," medd "oedd Paul; yn Ananias fu'r tllg." n hapus oedd yr awgrym mai Duw ir-dd yn taro i lawr, ond gwaith yr egl wy¡,; ot l t gwaith y nurse. Yr oedd C3'maint yn ei ^Idweyd fel y mae yn anmhosibl tx-aeth 1,0 yn y gofod sydd genym. Yn sicr y Id pregetliau y traethwr medrus hwn yn g- l.el argratf c1dofn ar y rlxai a'u clybuodd. Dywedodd y Parch. Crwys Evans air bach 3-11 ei le ac i'r pwrpas ar y diwedd. Caw1 inu da a seinber. Oedfa ardelcrchog, yn wir, a gwlith yn ddis- taw ddisgvn ar bawb. Eiddunwn Duw a'i dangnef i EgIwys Sion. ,¡: 0 son am pregethu, wele dyddiad cyrddau cynhaeaf Eglwys y Plwyf, yn cychwyn ar y dydd olaf o Fedi, ac yn parhau y dydd can- lynol. Y cenhadon fyddant y Parch. S. Jack. son, nos Fawrth, :yntau fab y Llan. Yna'n dilyn dydd Mercher, y boreu am un-ar-ddeg, Deon Ty Ddewi, yr Hybarch Smith. Am ddau a chwe' ceir hoffcldvn Eglwyswyr Llandebie yn mherson y Canon W. Williams. Nid oes eisieu gwell tri gwr mewn pulpud. Gwyr pawb yna am hyawdledd y Parch. S. Jackson, a'r Canon W. Williams, ac ni'm siomir chwaith o glywed y Deon. Cyfyd enw Deon Ty Ddewi hiraeth dwys am y Deon Howeli, yr eisteddfodwr mawr a'r Cymro mwy. Heulwen a hwyl i'r cyrddau pan y dont.

GWAWR Y DEFFRO. DARN ADRODDIADOL. Gymru anwylaf Os oedodd barug y gauaf Fel cysgod barn ar lethrau ei bryniau Cttd. arnaf, Ymdorodd boreuddydd ami mewn urddas dwyfol, A chiliodd cysgodion y gwyll dan ei llewyrch nerthol. Ymhoewodd yr Awen, a chlywir trydal1 ei thelyn Fel diwair beroriaeth y wenfro yn araf esgyn, Gan ddetfro yn iiiyna-es y werin angerddol ddyheuad I sylwedùoli ei breucldwyd yn ngwawl y Deffroad. Nid oes orllewin mwyach i haul ei gobeith- ion— Nid oes un siomiant ddiffydd aLri ei chalon Am weled ei llwythau rhanedig yn un dros burdeb, A'i nertliol wieidyddiaeth yn ynidaitli dan faner uniondeb. Mae'r Eglwys henafol yn ysgivyd ffwrdd ei chadwynau, A gwrid Annibyniaeth yn yinlid liwydni ei gruddiau Gwirionedd a gras flagurant ar randir brad- wri-aetli, A'r bvoydd gwyrcldlas grynant dan sain buddugoliaeth. Mae llanw dysgeidiaeth yn cuddio morfëydd ei breuddwydion, Gan sibrwd wrth riniog y tlotaf ddihysbydd gyfrinion. Mae plant y Deffroad yn dringo pinaclau mawredd, A cherfiant eu henwau'n ddwfn ar greigiau anrhydedd. Ar feddau Glyndwr a'i fyddiiiocdd cyfoclwyd ysgolion, Ddefnynant fendithion dirif ar frodir fy nghalon; Mae'r cleddyf yn cysgu yn swn yr ymdeith. gan bex-aidd, A Chymru'11 myn'cl rhagddi hyd hvybrau ei chyfnod euraidd. Mae'n trenxio i mewn i'r dyfodol drwy'r niwloedd lleithion, A buddugoliaethau'r gorphenol yn ysu ei chalon Os wylodd yn hir wedi colli ei lxanwyl Lewelyn, Nes disgyn o nodau hiraethus i'w dyfnber enxyn Os tariodd dan geinciau'r helyg yn nos v gorphenol, Ynideitliia heddyw drwy'r palmwydd i wawr y dyfodol. Cenhedloedd uxxldasol blygant yn wyl i'w liedinygu, Plyg hithau ger gorsedd ei Chrewr mewn ffyddiog weddi. Os gwclir olion gormes yn creithio'i grudd- iau, Mae ysbrycl y Brython yn llechu o dan y nodau; Ysbryd na fyn gywilyddio Y11 ngwydd tywys- ogion, Ysbry(I a feiddia farw dros bur egwyddorion, Ysbryd ymddygodd yn iawn yn nghaledi'r canrifoedd, Ysbryd daniodd ei obaith wrth allor y nef- oedd, Ysbryd gAr wylio y wawrddydd ar Gymru yn tori Mewn sicrwydd disigl fod ei Harthur eto'n cvfod -1 D. R. G. I

Y LILI. ) I (Buddugol). Rian wèn yr encil cudd Dlysedywdywenau; Hoffaf wylio swyn dy rtidd Yn nghymanfa'r blodau Gwynach nag yw aeliau'r ser Yw dy wawr ein-og J Llanw'r fron a llesniair per J Mae dy bud dihalog. CeHwair uwch y perthi drain Y Wnei ar fywiog awel f ) Chwerddi mewn cyfaredd gain t Ar y glaslyn tawel; Oedi ar dy sanctaidd fin < Mae y gwenyn nwyfus, Gan mor feddwol "dvw rlxin < Dy neithdax-edd melus. Aros yn genhades scrch Ydwyt drwy yr oesau, I galonau mab a merch t Faint ,yw'th gyfrinachau ? Draw vn mhruddaidd erw Duw, Ar feddrodau'r meirwon, Sisial hedd i'r fynwes frinv Mae dy sanctaidd sWYllion, D. R. G.

LLYTHYR Anfonwyd at gyfaill a. pherthynas bod dan driniaeth law-fe^ bvtty AbertaWe._ ^lfQwlerfge. i Yn yr hospit ——————.————— O dy g, Os na^ iviy System of Extracting Teeth is ,Neu raio dy ffryndiau ar bwvs. I Er yw'n gylleus ddod dy weled, I iRwy'n holi yn gyson dy hynt; raddeu am nad ysgrifenais Air bach fel liyn atat yn gynt, Lied agos i ti yn bresenol Yw tonau aflonydd y inor Ond milwaith agosach na hyny Yw ttmau trugaredd yr lor. Beth bynag fvdd ,tiii,N-IcliiadLiu Y dyn cyfoethog neu dlawd, Yn mhob rhyw dreialon, Glynn, Mae'r Cyfaill s y'n wellllH, brawd. j CYFAILL. I

GRAVE CHARGE AGAINST AN AMMANFORD CARPENTER. COMMITTED TO THE ASSIZES FOR i TRIAL. At a special Aiunxonford Court on Tues- day—before Messrs William Llewellyn (in the chair), and David Jones—a carpenter, named James Jones (46), an ex-police con- stable of the Carmarthenshire force, lodging at Peixybank, was brought up charged with having committed a serious offence against Nellie Branchett (Ill, Station-road, Amman- ford. Deputy Chief Constable Evans appeared to prosecute. The little girl, who gave her evidence in a very intelligent manner, said she lived With her father (William Branchett) at 45, Station-road Her mother was dead. She was eleven years of age last month. About five o'clock onSaturday, the 6th inst., while with other boys and girls at the Fair ground, prisoner approached her, and, contrary to her wishes, took her to an adjoining field. Directly afterwards he took her back to the show ground, and went with her on the I merry-go-rounds, for which he paid. After a period of about half-an-hour, he again led her to the same field, and repeated the offence. She struggled, and nearly succeeded 1 in escaping through a wire fence. Observing people coming towards them. he jumped up and ran away. Just previous he told her lie was living in Penybank, and asked her to come down there the following day. Cross-examined by prisoner She first saw him about quarter of an hour befbre he ap- proached her. but denied that she asked him for a penny to go on the roundabouts. Neither did she follow him into the adjoining field, and again aske him for a penny. He had given her pennies before. William Branchett( father) gave evidence as to age, and Mrs. Elizabeth Williams (wife of John Williams), i\'far,tret-street, spoke to seeing prisoner with the little girl "j in the field about 7 p.m. She went towards them, and prisoner slowly went away, but several people, who had now come, ran after him. William Henry Jones (collier), Margaret. street, corroborated and said he prevented prisoner escaping. Prisoner How did I try to escape ?—■ When you saw us approaching you got up and cleared out of the field. You did not run. Dr. D. R. Price gave medical evidence. P.C. Edwards said he arrested the I defendant, who was detained by a crowd, at 7.20 p.m. on Saturday, in a field adjoining the fair ground. He asked him what the  trouble was about. Defendant said "It's be- '■> cause I gave threepence to this little girl to go  on the roundabouts." The little girl stood by crying bitterly, and made a complaint. He took the prisoner to the police station, j and, having obtained a statement from the girl, cautioned and charged him. He im- plied, "I deny it absolutely." At the time prisoner was sober. He was a native of the district, and witness had known him for five years. Deputy Chief Constable Evans asked for committal to the Assizes upon that evidence. Charged at the court, prisoner said, "I am not guilty." He was committed for trial. t Being informed that the Assizes would not 1 be held until the end of October, accused applied for bail, and the Deputy Chief Con- stable did not object, provided reasonable security be found. The Bench intimated that he would be allowed bail in .t100 and two sureties of .t5Û' each.

NEATH HAYRICK BLAZE.! | A hayrick blaze took place at Waunceirch- Farm, near Neath, on Monday afternoon,. -I and about zt40 damage was done. '1 1