Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
11 articles on this Page
t, ...—— ..pptIS Y I FANLERO…
t, — — pptIS Y I FANLERO 1) I Y CYFYNGIAD AR BAPUR. I RHYBUDD I'N DAPd/LEWiil. I Dymuna perchenogion y Faner lr/s- bysu eu bod dan orfod i godi ei phiis i ddwy geiniog y copi—trwy'r post, 2,. Bydd hyn yn dechreu gyda rhiyr. yr wythnos nesaf. Y rheswm dros hyn ydyw, fod y L lv w od re r h yn gosod cy- fyngiadau neillduol ar y cyti3nwad o bapur trwy y deyrnas, a Lyny o blegid yr anhawsder i gael defnyddbu nt wneyd papur o wledydd tracnor Y mae y Swyddfa hon wedi ei chwHogi i banner j y cyflenwad blaenofd o bapur, tra y mae ei bris wedi myned i fynv dras I chwe' gwaith mwy na'r hyn ydoc-dd cyn y rhyfel; ac nid yw yn debyg ei fod etto wedi cyrhaedd ei eithafnod. Nid yw yearn hwn o eiddo perchenog- ion y Faner ond yr hyn sydd wedi n wneyd, o herwydd yr un rhesymau, gan liaws o gyhoeddwvr newyddiadurol eraill. Lleiheir maintioli y papyrau, a chynnyddir eu prisiau. Appeliwn at ein Darllenwyr i gyd- ddwyn a. ni dan yr amgylchiadau. Yr ydym yn rhybuddio ein Dosbarthwyr nas gallwn gyflenwi copiau wythnosol o'r Faner ond i'r cwsmeriaid hyny fyddo wedi rhoddi archebion yn mLaen Haw iddynt, ac yn penderfynu derbyn y Faner yn rheolaidd. Bydd hyn yn ar- bed anfon unrhyw rifvnau dros ben, gan na dderbvnir vr ol-rifynau yn y swyauicv. V
AT EIN DARLLENWYR.
AT EIN DARLLENWYR. CHWEDL LLYN Y FAN. Diau fod yn hysbys i lawer o'n darllenwyr fod llyfryn bychan prydferth iawn wedi ei gyhoeddi'n ddiweddar gan y Mri. Morris a Jones, Cyf., Lerpwl a Manc-oinion; sof, "Chwedl Llyn y Fan," wedi ei chyfieithu gan Syr John Morris Jones, a chyda dar- luniau lliwiedig gan Miss Margaret Lind- say Williams. Deallwn fod cyfres o lyfrati prydferth i gael eu cyhoeddi dan yr enw "Cyfres Keenora," a "Chwedl Llyn y Fan" ydyw'r cyntaf o'r gvfres. At was- anaeth plant ein hysgolion y bwriedir y llyfr, ac y mae'r Mri. J. Evan ac Edward E Morris—sy'n gyfrifol am gyhoeddi'r llyfr -wedi penderfynu ei ddosbarthu yn rhad (oddi gerth fod rhaid talu'r cludiad), Chili ivtthrawon ysgolion elfenol ac uwchraddol, Y sgolion Sabbothol, a hefyd, vsgrifenydd- i(bn Cymdejthasau Llenyddol, gael copiau drwy anfon at y Golygydd, Swyddfai'r Faner, Dinbych, a thalu'r.. clitdiad, fel a ganlyn, yn mlaenltaw:- s. c. 5 Copi 0 iI 10 Copi. 0 6 20 Copi D 7 50 Copi 0 11 100 Copi 1 10 1 Bydd yn dda genym dderbyn ceisiadau oddi wrth pin darllenwyr ar y telerau h-n. Os 'byddis yn dewis gellir gwerthu'r llyfrau i'r plant, ond ni chaniateir codi mwy na 6c. y copi am danvnt, ac awgrymir fod i unrhyw symiau gesglir fel hyn gael eu hanfon un ai i—Mrs. Lloyd George, 10, Downing Street', London, at y Welsh Na- tional Fund," neu i Mr. P. J. Thomas, Garreglwyd, Holyhead, at "North Wales Heroes' Memorial."
MARCHNADOEDD fcYMREIG. I
MARCHNADOEDD fcYMREIG. PWLLHELI, dydd Mercher.— Ymenyn, 2s. 5c.; wyau, 28s. 6c. y 120; perchyll, 45s. i 60s. mocli tewion, lOfc. cigau, prisiau gosodedig. LLANGEFNI, dydd lau.—Ymenyn, dim cyfnewidiad wyau, 5 am Is.; moch bach, i fyny i 3p .5a. CAERNARFON, dydd Sadwrn.—Ymenyn, 2s. 5c., man-werthol; 2s. 2 l-7c., cyfan- werthol. Ni chaniateir gwerthu mwy na phedwar pwys yu fanwerthol; wyau, 24s. y 120; .5 am Is.
[No title]
Dydd Sadwrn cafodd Mr. James Evans, Trefriw, ei arwisgo yn Blaena i Ffestiniog a'r Fedal Filwrol ennillwyd ar faes y rhy- fel gan ei ddiweddar fab, Lance Corporal Thomas Richard Evans, gollodd 0t fywyd wrth geisio achub ei gyfeillion ar y maes.
Advertising
R. J. JONES, MONUMENTAL WORKS, CYNLAS, RUTHIN. CERRYC BEDDAU MEWN GWENITHFAEN. MYNOR, A PHOB MATH ARALL 0 GERRYG. Mynwoti fy mhrisiau i oyn prynu yn unma4 arall. CYNLAS. RUTHIN. XX WWR YN BAKOD, ESBONIAD fAR tiyfr y Dadffuddiad: I yn Cynnwya Cjfeiriadau Ysgryth. yrol Cyflawn, Nodiadau Beirniadol, Eglurhaol, a Daearyddol. Hefyd, Sylwadau Ymarferol, vnghyd a SJofyniadau ar bob 'pennod. lJ > « Gan y PARCH. C. H. HAVARD, M.A., B.D. Abercarn.  Llvthyrdy 2s. 3e. 'Pr? mewn IHM, 2?., t?y;r LWthyrdy2s ? I'w gael gan yr holl Lyfrwerthwyr .neu yn F aner, l \1nlongyrchol 0 Swyddfa'r Faner,' ?mbych.
Y RHYFEL. I
Y RHYFEL. I Y mae yr ymosodiad mawr gan y fvddin Germanaidd ar y Prydeinwyr wedi dechreu. ac ofnadwy, mewn gwir- ionedd, ydyw. Ni fu y fath ymladd er- ioed ar ddaienau hanesyddiaeth. Trwy rym pwysau a nifer y mae y gelyn wedi ymwthio trwodd mewn ychydig leoedi, ac wedi cymmeryd nifer on milwyr yn garcharorion. Ond nid ydyw canlyniad yr ymladd yn fuddugoliaeth i'r German- laid, fel ag y ceisia rhai o honynt honi ei bod. Kid ydynt wedi llwyddo i haedd eu hamcanion, ac felly y macnt yn atflwyddiannus. Y mae y tir ag y maent wedi ei ennill wedi costio yn ddrud iddynt. Y mae miloedd ar f:l- oedd o'r gelvnion wedi eu lladd a'u clwyfo, ac er fod ein colledion ni, hefyd, yn "drymion, nid oes gymmharia?th rhyngddynt. Y mae yn amlwg f.)d y gelyn wedi penderfynu fod ei dynged i gael ei phenderfynu gan y frwydi hon. Nid oes modd esbonio* ei weitiirediaiau ond ar y dybiaeth hon. Y mae v per- yglon a wyneba mor fawr. fel y 'r jasai ei brif swyddogion yn crynu rhag ofi* y canlyniadau oni bae ci fod yr unig ffordd sydd yn agored iddynt. Y mae pob adroddiad a dderbynir yn j r :?i y lladdfa ofnadwy sydd wedi cymmery.i lie yn y fyddin Germanaidd ar ddechreu vfrwydr. v Dyma y ffordd uniawn i iwyddiant y CydljJeidiau, ac oni ddig- wydd rhywbeth nad oes modd ei ragwel- od bydd ein milwyr ni yn myned yn 'c"T-f\'V liyderus. pa hwyaf y parhno ymosodiad y gelyn. re ymfoddlonai at ei sefyllfa bresennol ,bvddai yn fwy c anffawd i ni na. phe hyddai iddo barhau i ymladd. Y mae ein milwyr wedi dal yr ymosodiad gyda. dewrder ac yni nad oes modd ei organmawl. Nis gall y Ger- maniaid wella nou gadarnhau ar yr ym osodiad presennol. Y maent wedi defn yddio goreuon eu bycldin—pigion o f.v-,(, v dynion cryfaf, a mwyaf cyfarwvdd Er nad ydyw yn felus meddwl am a ffaith fod tir wedi ei golLi, etto, nid oes dim wedi digwydd i effeithio ar ysbryd ein bvddin. Y mae yr enciliad yn un gwirfoddol. yn yr ystyr o'i fod wedi cael ei ragweled, a. lleoedd priodol wedi er parofoi i'r milwyr fyned iddynt. Y mae y frwydr, tra yr ydym yn vs;, grifenu, yn myned yn ml>aen, ac nis gell- ir gweled ei diwedd etto. Y mae eir byddin ni yn ymladd yn deilwng o'i gwlad, ac y mae ei dewrder yn wrth ddrych edmygedd pawb a, phob dos- harth. Er gwaethaf ymosodiadau trym- ion y gelyn, y mae wedi cael ei orchfvgr mewn amryw o fanau, a'r symmudiad milwrol wedi cael ei attaJ, mewn mwy nag un lie. Ond nid ydyw y diwede etto. Yr hyn sydd yn bwysig i ni gofic ydyw, na fvdd un llwyddiant rhanol c eiddo v gelyn o un gwerth iddo, oir kvyclda i gael buddugoliaeth derfynol. Gall barhau i ennill brwydr ar ol brwydr am ddyddiau. ond ni fyddant o u. rhyv. fudd iddo. Yr unig fuddugoliaeth wir- ioneddol fyddai iddo Iwyddo i wahanu j y Prydeinwyr a'r Ffrangcod oddi wrth eu gihdd. Y mae hyny yn edrych, ar hyn o bryd, yn fwy annhebyg nag oedd ychydig ddyddiau yn ol. Dydd Gwcn- er diweddaf oedd y diwrnod pan yr oedd hyn mewn mwyaf o berygl. Er y pryd hwnw, y mae byddin Ffraingc wedi agoshau at yr eiddom ni, ac wedi cym- mervd ami ei hun amddiffyniad rhan o'r 11 inell oedd oyn hyny o dan nawdd y Prvdeiniaid. Yr ydvm yn meiddio credu fod y gwaethaf drosodd, er fod yn hossiW, ac, yn wir, yn debyg, y bydd i ni golli chwaneg o dir. Y mae y wlad yn dawel, er yn bryler- us, yn ngwyneb y rhuthr hwn o eiddo y gelyn. ac yn parhau i fod yn b-,ril -th hyderus. Y mae y Prifweinid )g wedi anfon cenadwri i'r Cadfridog Haig, yn ei sicrhau fod adgyfnerthion digonol o ddynion ac o fagnelau eisocs wedi cyr haedd Ffraingc, neu ar eu ffordd vn) Y mae y Brenin ,i.'r Arlvwvdd hefyd, wedi anfon cenadwriaethau yn llongyfarch v fyddin Brydeinig or ei .dewrder di-ildio, ac yn dadgan eu h'awn hyder am fuddugoliaeth. Gobeithiwn a ciired wn fod hyn i gael ei sylweddoli or fyrder. —
SWYDDFA IECHYD.—Y RHAGOLWG.
SWYDDFA IECHYD.—Y RHAG- OLWG. Nid oes 8mheuaeth nad yw cynllun Arglwydd Rhondda i sefydlu Swyddla Iechyd wedi dod yn un o bynciau mwy- af v dndd. Yn sicr, dyma r peth p\{ V icaf heddyw yng ngwleidiadaeth gar trefol Prydain. tn Nid pwnc v gellir t: ohirio hyd ddiwedd y rhyfel mohono; yn hytrach, dylem frysio i'w setlo eyn deio heddwch, a gosod y peirianwaith i fyny erbyn y daw'r bechgyn adref o faes y tan. Y mae mesur pwysig ar-all nr dro, sef mesur addvsg, ac mae'n ddyled- swydd arnom roddi ein cefnogaeth i hwnw hefyd. Gall, wneud lies mawr i'r plentyn, end rhaid cofio, er hyny, nnd yw o fawr-gwertb darparu grisiau ¡lId:) esgvn hyd-ddynt i binacl addysg, cs na ofelir lief-v-d fod ganddo nerth ac iellyd i'w gynal ar y daith. Dyna un rheswm dros brysuro i basio Mesur Swvddfa Iechyd. Sonir llawer y dyddiau hyn am gyn- lluniau i ddwyn meistr a gweithiwr yn nes at eu gilydd, a chael. ganddynfc ddeall eu gilydd yn well er oftgoi anes- mwythdra a therfysg ym myd llafur. Dyna yw amcan Adroddiad Dirprwy- aeth Whitely, sydd yn awg(ymll srJ- ydlu byrddau cymod yngl.yn a phob di- wydiant, a, phenodi cynrychiolwyr meistri a gWeithwyr yn aelodau o hono. Diau v daw hyn a bendithion lawer i'r naill oshr fel y Hall. Ond peidied y darllenydd ag anghofio ychwaith fod iiti o bethau yn blino'r gweitliiwr nad all y bwrdd cymod ryih mo'u setlo. Un o'r rhai hyn yw pwnc y tai, a'r salwch a achosir gan amgylcb oedd afiach ei gartref. Nid oes dim t -.d anfoddlonrwydd ac anesmwyt hder i w ddisgwyl tra fo amgylchiadau'r gv:e'h- iwr a'i deulu yr hyn ydynt. Pc >°f;,d]- id Bwrdd Iechyd, byddai gan hwnw bawl i ymwneud a materion fel hyn heb ymgynghori, fel y rhaid gwneud" yn awr, a dwsin r.eu ragor o awdurdodau a f.wyddfeydd cyn symud cam. Oblegid fe roddir pob gallu yn nwylaw Swy ldfa Techyd i ddadwreiddio pob drwg sydd vn achosi afiechyd, gan nad beth a fo, na lIe b-nmaa y'i ceir. Y mae hwn eto yn rheswm crvf dros frysio i sefydlu Swyddfa Techyd. Tilawen gennvm fod hyrddH11 3" awd- urdodau cyhoeddus o bob math yn par hau i estyn eu cefnogaeth i'r mudiad Yn ddiweddar pasiwyd penderfvniad !'nf o'i blaid yng nghynadledd Cyngia:r Rhyddfrydig y Merched. Yn y cyfarfod lrwnw cafwyd anerchiad gan Dr. Addi- son, y gweinidog sydd yn gofalu am y Mesur tra mae Arglwydd Rhondda yn jwasanaethu fel Rheolwr Ymborth, Dywedodd Dr. Addison fod pawb sydd wedi ystyried y pwnc wcdi dod i deimlo, el Arghvydd Pthondda, fod sefydlu awd- irdod canolog i ofalu am faterion iech- vdol yn anhobgor bywyd ym iMhrydain heddyw. Dyna'r cam cyntaf. Cyf- iNNI-NI-IINN- vd mesur dro yn ol ger bron y "enedd yn ymwneud A'r plant ieuengaf r gofalu eu bod yn cael triniaeth iawn, u bwvdo'n briodol ar ddechreu eu gyr- 'a, ac felly yn y blaen), ond rhaid mynd vmbpHach na hyn cyn bvth y ceir gwir idiwygiad ynglyn a chwestiynau iech- vdol. Pi ha id cymeryd amgylchoedd y eulu, cyflvvr y cartref, ymborth y fam. x phethau felly i ystyriaeth cyn y gellir irl)ed y goUed anfe.rth svdd ar fvwvdav olant yn cin g\]ad. Mao'r Llvwodr- leth yn addef fod hwn yn fater o bwys. .-A phan ymadawodd Arglwydd Phonddp v Bwrdd Llywodraeth Lcol i fod yr Rheolwr Ymborth, gorchymynwvd Dr. \ddison i symud ymlaen (,da Ir mesur. i, chael cyd-ddeallitwriaeth arno rhwng v gwahanol awdurdodau sydd yn awr yr gofalu am iechyd v bobl. Gwnaed cyt- fundeb rhwng amryw ohonynt i gefnogi v mesur, a hvderir y ceir cyd-ddealltwr- :fleth rhyngddynt oil cyn hir, ac y geWr "yflwyno mesur i'r Senedd y bydd pawb vn foddlon arno. Ond cael hyn, bydd "i yrfa drwy'r ddau Senedd-dy yn ddi- wrth^'vnebiad, a'i Iwyddiant yn sicr Gobeithio mai felly y bydd. Nid ydym yn anghofio eh wait h fod am- gylchiadau yn gal", arnom frysio. Mae babanod yn marw wrth y cannoedd bob wythnos, yn unig oherwydd diffyg gof- ali ac anwybodaeth. Ffaith ddifrifol Idaeth i'r àmhvg yn ddiwedd;u' yw fod nifer y genedigaethau yn Llundain yn Uai na'r marwolaethau. Beth pe dilyn- ai'r wlad yn gyffredinol ol y brifddinas vn v mater hwn? Y mae ffordd i leihau nifer y marwolaethau. Ni raid i ni ond gofalu am amgylchiadau iechydol y wlad na. welir vn fuan iawn ostyngiad svlwedclol yn eu rhif, A'r cynllun goreu, yn ol barn yr awdurdodau medd- I vgoli, yw hwnw a ddyfeisiodd Arglwydd Rhondda.
HANES CYMRU YN Y RHYFEL. I
HANES CYMRU YN Y RHYFEL. I Pa bryd bynag y daw diwedd y rhyfel b, mae sicrwydd bellach yr ysgrifenir ac y cyhoeddir hanes teilwng o'r rhan a gy- merodd Cymru yn yr ornest. Y mae Cymro liael ei galon wedi neilltuo deng mil o bunnau i dalu am gasglu defnydd- iau a chyhoeddi'r gwaith, ac mae'r cy- hoeddwyr wedi penodi awdurdod milwr- ol o fri, a Chymro twymngalon (sef Arglwydd Treowen), yn olygydd arno. Bydd ganddo nifer o awduron ac arlun- wyr i'w gynorthwyo, ac ni osgoir na llafur na thrauL er gwneud yr hanes yn deilwng o'r gwaith rhagorol wnaeth Cymru yn y rhyfel. Croniclir pobpeth io bwys, gan gynwys holl weithrediadau ein milwyr a'n morwyr, ynghyd a phob mudiad ynglyn a'r l'hyfel, o fewn ter- fynau Cymru ei hun. Bydd 512 o du- dalenau vn mhob cyfrol. Mae'r gwaith wedi ei ddcchrpu ers peth amser, ond ni ddechreuir ei gyhoeddi tan ddiwedd y rhyfel. Y mae cwmni'r Western Mail,' Caerdydd, wedi ymgymeryd a'i argraffu heb wneud dim elw ohono.
-Y CYNNADLEDD WYDDELIC. I
Y CYNNADLEDD WYDDELIC. I Hysbysir fod y Gynnadledd Wyddelig wedi dyfod i benderfynind pr bob pwynt. ac fod y cadeirydd—Syr Horace Plunkett—i dynu allan ndroddiad i'Nv gyflwvno i'r GTn- nadledd dydd lau, Ebrill 4vdd.
DEDDF YR EGLWYS GYMREIG. :…
DEDDF YR EGLWYS GYMREIG. I Syr,—Y ddadl rhyngoi ti ag Esgol) Tyddewi yw—ai gwir ai gau y gosodiad a wneir drachefn a thrachefn gan bleid- wyr yr Eglwys Sefydledig yng Nghym- ru fod gohiriad dyddiad dadgysylltiad oherwydd y rhyfel wedi peri colled ar- iannol difrifol i'r Eglwys Ddadsefydled ig. Dyna'r ddadl ar sail yr hon yr an- fonodd Eglwyswyr Cymreig apeil ad misericordiam at Ymneilltuwyr Cym- reig, gan geisio newid darpariadau Deddf yr Eglwys Gymreig fel ag i sicr- eddf yr EO I N il r, ?-I ier hau telerau mwy haelionus fyth i'r Egl- wys Ddadsefydledig. Nodais alLan yn fy 11,??thyrau blaenoro). beth oedd y ffeithiau gwirioneddol ynglyn a'r mater—fod go liiriad, nid yn unig ymhell o fod yn peri coUed, ond wedi dod ag enillion sylw-' eddol i'r Eglwys. Cyfeiriais yn benod- ol at ffynhonell yr elw hwn, a gwahodd-1 ais yr Esgob i roddi ateb plaen- Ydyw,' neu Nag ydyw,' i'r cwestiyn- au canlynol:— (1) A yw yn ffaith ai nad yw fod yr Eglwys Ddadsefydledig drwy y go- I hiriad am dair blynedd wedi ennill tair blynedd 0 flwydd-daliadau y bu- asai yn rhaid eu talu onibai hynny o'r Commutation Fund '? A yw yn ffaith ai nad yw fod y Cler- igwyr yn ystod y gohiriad wedi der- byn eu hincwm 11 awn o'r degwm, yr hwn onibai am y gohiriad fuas- ai wedi pasio i feddiant y Cynghor- au Sirok A yw yn ffaith ai nad yw y bydd yn rhaid cyfrif y talir blynedd hyn wrth wneud cvfrifiad o fuddiant mewn bywyd (life interests) y Clerigwvr i bwrpas y Commutation,' er y byddant eisoes wedi cael talu am danynt Ac ai nid canlyniad hvn yw 'y' bvdd i'r Corff Cynrychioliadol dderbyn am v buddiannau hynny swm fydd 0. leiaf C220,000 yn fwy na gwerth gwirioneddol y buddian- nau hynny? (2) A yw vii ffaith ni nad yw fod graddfa 'r Mag yn ol yr hwn y gellid buddsoddi y Commutation Fund wedi ei amcangyfrif yn Neddf yr Eglwys Gymreig yn ol 3! y cant, ac fod y raddfa wedi codi vn awr i 5 y cant? Ac a vw yn ffaith ai nad yw fod incwm yr Eglwys drwy hyn wedi cvnhvddu £ 67,550 v flwydd- vn ? U (3) A yw yn ffaith fI,; nad yw fod cod- iad o £ 46,000 wedi ei wneud vng ngwerth blynvddol y degwm, ac fod y cvnnydd blynyddol hwn yn cyn- rvchioli swm mewn cvfalaf o £ 598,000? Dyma atebiad yr Esgob :—- Mae y llythyr oddiwrth Mr. Haydn Jones, a ymddengys yn eich colofnau y bore hwn yn amherthynasol i'r pwnc a ^yfodwyd gennyf yn y llythyr y proffes- li ei ateb. Y pwnc hwnnw ydoedd ei fod wedi gwneud camgymeriad rhyfedd- ol drwy liaeru, pe y digwyddai com- mutation,' y byddai y cvnnydd diwedd- ar yng ngwerth y degwm yn perthyn yn gyfreithlon yn ol darpariadau Deddf yr Eglwys Gyrnrcig i Gorff Cynrychioliado), vr Eglwys yng Nghymru, ac nid i ber- sonau unigol sydd ganddynt fuddiaunau sefydlog yn y degwm. Mater o gyfraith, perffaith agored a syml, oedd yr hwn y cvmerais amser i'w ymresymu. Wedi cymryd yn agos i fis o amser i fyfyrio, nid yw yn wynebu y mater nac yn ceig- 'o ateb fy ymresymiad. Yn awr, y mae wedi darganfod iddo wneud camgymer- iad rhyfeddol, neu nid ydyw. Os yw vcdi gwneud y darganfyddiad hwrl, dv- lai yn agored gyfaddef ei gamgymeriad yn lie ysgrifennu Llythyr hir ac amher- thynasol. Os nad yw wedi gwneud y darganfyddiad hwn, gwell iddo ofvii i rywun sydd yn deall Deddf yr Eglwys Gymreig ddweyd wrtho heth yw ei dar- pariaethau. Nis gall boneddwr anrhvd- eddus sydd yn awyddus am ddim end i'r gwirionedd gael ei wneud yn hysbys,' fforddio gadael i dros fis fvned heibio heb fynnu gwybod yn derfynol a oedd gosodiad ac v mae wedi rhoddi cvlchred iad eang iddo yn gamgymeriad ai peid- io. Mae yr Esgob yn osgoi rhoddi yr at- ebiad plaen allasai ei roddi, a chsisia daflu llwch i lygad y cyhoedd trwy rygnu ar ryw gamgymeriad rhyfeddol yr honna ddarfod i mi ei wneud. Gwad- af yn llwyr i mi wneud unrhyw garti- gymeriad rhyfeddol o'r fath. Fe es gusoda'r Esgob fi am ddweyd nad oes angen fy nysgu beth yw darpariadau Deddf yr Eglwys Gymreig. Nid an- ( rhydeddus yw gwrthod rhoddi atebion plaen penodol i gwestiynau plaen. Nid yw yr Esgob yn arddangog llawer o awvdd am i'r ffeithiau fod vn hysbys. Dynwareda y Llyngesi Germanaidd—fe ddianc mewn cymylau o fwg. Anwy- bydda y cwestiynau oherwydd y gwyr yn eithaf cia nas gall eu hateb ond mewn un ffordd. Ond bvddai eu hateb yr unig ffordd y gellir eu hateb yn gvfaddenad nad oes ganddo ddadl. Ac felly, yn hytrach na bod yn agored a digel, gwna yn unol a'r hen ddywediad—' No case, abuse plaintiff's attorney.' Ond y mae fy amcan wedi ei gyrraedd yn awr, grm fod y ffeithiau wedi eu gwneud yn hys- bys. Mae yr Eglwys Ddadsefydledig wedi ennill yn ddirfawr drwy y -ol,.r- iad oherwydd v rhyfel. Gobeifhiaf y bydd i fy nghydwladwyr wrthwyMObu yn t,' "b .) t) t.I gadarn unrhyw ymgais i newid tel.rau y Ddeddf yng nghyfeiriad dar}>ariaeth ar- iannol ychwanegol. Mae y ddarpar- iaeth honno eisoes yn un liael-ii-il-,r liael nes ymyki ar fod yn afradlonedd. H. Haydn Jones. Ty'r C yifredill, Mawrth 16, 1018.
NODION.
NODION. Y Llywodraeth a Llongau, Fel y crybwyllwyd yr wythnos ddiwedd- af, y mae cwestiwn y llongau yn parhau i fod yn destyn sylw ac ystyriaeth ddiddi- wedd. Yn nesaf at fuddugoliaeth derfynol ar y gelyn hwn yw y cwestiwn pwysicaf i'r Cydbleidiau ac i Brydain Fawr yn anad un o honynt. Cafwyd dadganiad pwysig arno yn Nhy'r Cvffi-ediii didd Mercher, gan Brif Arglwydd y Morlys, ac yn ol hwn, y mae'r Llywodraeth yn trefnu eu ty fel pe bae'r rhyfel i barhau am flvnyddoedd etto. Nid oes ammheuaeth ynghylch doethineb polisi telly, o blegid hydd i rai or parotoadau a'r darpariadau sydd yn gvnnwvsedig yn eu cyn- lluniau atteb y dyben mewn nile<r o hedd- wch bron cystal ag yn ystod rhyfel, yn enw- edig felly, ynglyn a llongau. Y mae llongau yn golygu ymborth, ac ymhorth yn golygu buddugoliaeth. Caed ffeithiau dyddorol dros ben yn nadganiad Svr Eric Gedtles yn v Senedd. Mewn tunelli, fel y gwyddis, v evf- rifir gallu cludawl ein llongau. Ond dechreu y rhyfel (Awst 4ydd, 1914), hyd i Rhagfyr 31 a in—1917, yr oedd v llongau perthynol i wahanol wledydd y hyd, ag eithrio Ger- mani. yn 33,000,000 tunell. Rr y dvddiad diweddaf a nodwvd. cvmmevodd lleiha1 o ddwy filiwn a hanner—2,500,000 tunell yn y cyfanswm yna, neu Jeihau o tua wvth y cant yn yr holl gyfrif. Ond yr oedd y lleihad yn llongau Prydain FawT yn 20 y cant. vr livii sydd gyfystyr a 3,500,000 tun- ell allan o 18,000.000 o berthynai iddi ar ddiwedd 1917. Dvwedodd Syr Eric Geddes fod v gelyn yn honi ddarfod iddo suddo naw miliwn o dunelli rhwng Chwefror laf a Rhagfyr 31ain, 1917, ond eormodiaeth ar (,i ran yw hyn, o blegid chwe miliwn a ddin- ystriwyd ganddo. Dyma'r ffaith fawr svml a ddysgir gan y ffigyrau uchotl. Fod Pryd- ain wedi colli ugain v cant o'i llongau marsi- andiol drwy offervnoliaetb sudd-fadau y gel- vnion vnghyd a damweiniau arferol, ac nad vw colledion yr holl fyd end wrih y cant. Fe welir ar unwaith pa mor ddifrifol yw ym- gyrch v badau tanforawl; ond nid yw ein sefyllfa yn hyn agos mor ddifrifol a by- gythiol ag y myn rhai i ni gredu. Agweddau eraill i'r Cwestiwn. I" 'II" n1 Hxirycner ar y setyllta liono o sarbwynt a rail. Yn ystod chwai ter olaf 1917 colled y byd mewn llongau oddi wrth bobf achos vdoodd miliwn a dau cant o filoedd- 1,200,000 tunell. Nifer y llongau a adeil- adw-vd i wiiey d adwyd i wneyd y diffyg hwn i fyny ydoedd, 932,000 tunell-agos i dri chan mil o dun- elli yn fyr. Felly, pc gallem chwanegu can mil o dunelli y mis, neu dri chan mil y chwarter, at ein llongau a adeiledir gen- .*in, I)vddeni yn lied agos i gyfartalu ein colledion. Mewn canlyniad i drafodaet,hall diweddar hydd i filiwn o dunelli perthynol i Holland (llongau oeddynt yn pydru yn ngrra- hanol borthladdoedd y hyd) gael eu defn- yddio can Brydain a'i C'hydbleidiau ar rvfer trafnidiaeth forawl, fel nad yw y sefyllfa, wedi'r cwhl, yn un mor bruddglwyfus ag yr ofnem. Y peth sydd eisieu, bellaclx, ydyw ymdrech egniol a pharhaol ar ran Prydain a'r America gyda'r erwaith o gyflenwi llongau. Pe llwyddid i sicrhau hyn, gor- chwyl cymmharol liqivdd ftiisai chwanegu can mil o dunelli y mis at yr hyn a adeil- edir genym yn awr, a. buasid yn meddwl mai nid peth ammhossibl fuasai gwneyd i fynv, hefyd, v golled o ugain v cant rhwng de- chreu v rhyfel a diwedd v flwvddyn 1917. Rhaid cofio un peth vuglvn a'r cwestiwn hwn. sef yw hyny. fod cyfran helaeth iawn o'r llongau w a adeiledir vii cael eu defnvdd- io at amcanion milwrol a llvngesol v Cvd- bleidiau, ac na ellir on. defnvddio i amcanion marsiandiaeth arferol a chyffredin. Yn mvsg y gweddill o'r llongau v mae y coll- edion yn digwydd fynvchaf. ac os cvfyngir hwynt. i'r rhai hyny, y ma0'r colledion yn gwisgo agwedd fwy difrifol fn-th. Ac at hyn oil rliaicL darpar moddion cludiad i'r fvddin, a'r celfi vhvfel Americanaidd svdl yn fnan i groesi'i- cefnfor. Ond wroj' whl. nid yw'r sefyllfa o lawer yn anno- lieithiol. Fr wedi colli wvth v cant 0 holl longau y hvd. vr oedd cvfanswm y nwvddati, i^'C., a gludwvd v flwvddvn ddiweddaf ibron inwn cvmmaint a'r flwvddvn cyn hvnv. Yr 011 sydd eisieu heddyw ydvw cadw nifer v llo"orau a adeiledir ar y blaen i'r nifer a. gollir. ^4. lechyd y Cencdl. Er ei holl brysurdeb fel Pen Rheolwr vm- borth y deyrnas, nid yw Arglwydd 1* hon dda yn colli dyddordeb mewn cwestiwn sydd a fyno mewn modd neillduol a ffyniant y gen- edl. Y mae ei arglwyddiaeth wedi siarad a jrweithio llawer yn ffafr sefydliad Swydd- fa Iechyd," fel rhan o Lvwodraeth y wlad hon, ac yn ol a ddvwedodd efe mewn cyn- nadledd yn Llundain dydd Gwener cvf- lwynir mesur i'r Senedd yn fuan wedi'r Pasc gvda'r amcan hwnw mewn golwg. Fel y gwyddis, y mae Cynghorau Sirol, Tref- 01, a Dosbarthiadol eisoes nl cario allan ddv- ledswyddau pwysig ynglyn a chyflwr iechydol eu gwahanol ranbartdiaii ac er fod llawer o welliant wedi cymmeryd lIe o berth. ynas i godi i fyny safon iechyd y werin vu ystod y blynyddoedd diweddaf, y mae etto le i gynnydd dirfawr yn cyfeiriad hwn. Y gred yw y bydd i sefydliad Swyddfa Iechyd" gyfuno a chyfanu ymdrechion y • gwahanol awdurdodau, o blegid. fel y dy- wedodd Arglwydd Rhondda llesteirir grvn lawer ar y gwaith am fod gan gynnifer o bobl "en bys yn y brwes." Yn ol ei argl- wyddiaeth ceir digon o dvs^'olaeth i brofi fod mil o fabanod rieti iblant ieuaingc yn colli en bywydau yn wythnosol o herwydd cam-weinyddiad y swyddofaethau ifechyd. Er dechreu'r rhyfel collod I l'hwnr cant & hanner a dan cant o filoedd o bin'i t eu bv- wydau o herwydd yr unrhyw sichos Yr oedd yn yr Ysgolion Elfenoi filiwn o blarii < ciddil o gorph, a thrigai o ddeutu T)odwre miliwn o rieni a phlnnt mewn dosbarthiad- au He y mae'r annedd-dai yn warthnod U" enw da y wlad, Y mae s^-vddogaethau svdd yn ymwnevd a'r cwestiwn mawr hwn-ffvn- iant) corphorol a meddyliol v genedl-vv gweithredu ar draws eu gilydd, nab un" oo-ot yn ol eu mympwy hwy eu hunain. Golygt