Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
7 articles on this Page
Hide Articles List
7 articles on this Page
COFIANT Y ' GOHEBYDD.'
News
Cite
Share
COFIANT Y GOHEBYDD.' Y MAE weitbian dros ddeng mlynedd ar hugain er pan fu farw Gohebydd arbenig y FANER, yr hwn, hefyd, oedd tywysog gohebwyr ei oes— • Y Gohebydd.' Bellach, wedi i gryn gyfnod lithro ymaith, y mae I Cofiant' o hono wedi ei gyhoeddi yn swyddfa y FANER, wedi ei gasglu ynghyd gan ei frawd, Mr. Richard Griffith, gyda chynnorthwy amryw eraill oeddynt yn adwaen ac yn mawrhau y gwrthddrycb. Addas oedd i'r Ilyfr yrnddacgof, ac i ninnan, yn y I Golofn Lenyddol,' draethu gair am darn yn mis Rhagfyr. Dyna fis mawr bywyd Y Gohebydd. Odd ar yr 16eg o Ragfyr, 1821, v ganed ef i'r byd, mewn tyddyn gwledig ar bwys yr Abermaw ? Ac wedi tramwyo mwy na'r cyffredin o'r byd hwn, onid ar ar y 12fed o fis Rhagfyr, 1877, yr ymunodd efe a'r anfarwolion 1 Ac yn mis Rbagfyr, 1905, daeth ei Gofiant' i ddwylaw darllenwyr Cymru ac y mae yn sicr genym y bydd yn ddiolchgar am dano. Yn ngeiriau y rhagymadrodd i'r llyfr, I Y mae f gwersi ei fywyd (Y Gohebydd), yn rfay werth- fawr i'w hebargofi; a daw o'u cyhoeddi, ni a hyderwn, ddaioni nid bychan, yn enwedig felly i bobl ieuaingc ein gwlad. Y dystiolaeth bon sydd wir ac wedi darllen y llyfr yn ofalus, gallwn sicrhau ein darllenwyr fod ynddo ddefo- ydd ysbrydoliaeth ar gyfer gwaith bywyd. Yr hyn a wnaeth Y Gohebydd yr hyn ydoedd i'w wlad, oedd ei ysbryd effro, gweithgar, a di- orphwys. Ni feddai gyfansoddiad cadarn uid oedd ei babell ond bregus a salw ddigoa ond yr oedd yr ysbryd a breswyliai ynddi yn nertbol a grymua a daeth yn ysbryd gwasanaetbgar i Gymru, a hyny yn ei phethau goreu. Er yn blentyn sychedai am addysg ac am wybodaetb, Y mae y bywgraphydd wedi tynu darlun o hono, yr adeg hono, yn disgwyl y wagen fawr' yn yr Abermaw, a hyny hyd banner uos, ambell dro. Pa beth oedd yn y wagen fawr, ysgatfydd ? Wel, yr hyn a ddiagwyliai y bachgen ydoedd sypyn o'r Dysgedydd o Ddolgellau-yr uuig gyhoodd- iad Cymraeg oedd o fewn ei gyrbaedd y pryd hwnw. Ac wedi cael copi o hono, byddai fel un wedi cael ysglyfaeth lawer, ae]11 prysuro adref i'w ddarllen hyd onau man y boreu. Y plentyn ydyw tad y dyn ac yn yr banes yna gellir gweled anelwig ddetoydd y dyn prysur, diflin, oedd i fod wedi hyny yn I Ile Ilygaid i werin Cymru ar faterion oedd yn dal perthynas &'u dyrchafiad a'u liwydd. Bti am gyfnod yn ardal Llangynog yn cadw masnachdy, yn areith- io ar ddirwest, ac yn ysgrifenu i'r Cronicl bach. Wedi hyny aeth i Lundain a dyna dro-bwynt ei fywyd. Ceir ysgrif o'i eiddo yn y Cofiant yn darlunio agoriad yr Arddangosfa Fawr ya y Palas Grisial yn 1851. Yn y darlun doniol hwn ceir blaenbrawf o'i ddawn lithrig fel gohebydd. Ar y pedwerydd o Fawrtb, 1857, y cychwyn- wyd BANER CYMRU, gan y diweidar a'r gwlad- gar Mr. Thomas Uee; ac yn yr un mis y dechreuodd Mr. John Griffith, fel Gobebydd Llundain,' ysgrifenu i'w cholofnau. Dwy ff'aith bwysig a hanesyddol wedi digwydd yn yr un mis-cychwyniad y FANER—Times J Dywysog- aeth-a dechreuad gyrfa lenyddol ac wythnosol Y Gohebydd. Am dros ugain mlynedd, hyd yr adeg y cwympodd yr ysgrifbin o'i law, deeth y FANER a'r Gohebydd yn auwahanol gysaylltied- jg S'u gilydd. Rboddodd oreu ei amser, ei feddwl, a'i ddawn, i'r newyddiadur poblogaidd oedd yn cyhoeddi ei gynnyrchion amryfai, dar- llenadwy, a fresh, fel gwlith y wawr. Sonir yn y dyddiau hyn am 'ddarganfod' hwn ac arall fei iienorion. Darganfyddiad pwysig i Gymru oedd Y Gohebydd ac ymddengys fod y clod am hyny i'w ranu yn gyfartal rhwng Hiraethog a Mr. Gee. Cofta da am danynt Gorchwyl teilwng oedd dwyn ysgrifenydd newydd i'r golwg, a rhoddi cylfe iddo gyflawni ei neges-y gwaith yr oedd Rbagluniaeth wedi ei gym- mhwyao ar ei gyfer. Nid siopwr oedd John Griffith ysgrifenu oedd ei elfen, a gohebydd oedd ei alwedigaeth etholedig. Ac unwaith y cafodd ei gyfle priodol, gwnaeth ddefaydd ardderchog o hono a dyrchafodd y swydd i'r fath radlau yn ei berson fel y daethpwyd i ddefnyddio y faunod o flaen ei enw — Y Gohebydd.' Fel y dywed y Dr. Owen Evans yn ei sylwadau coffhaol:— Yr oedd llawer o ohebwyr eraill, galluog a doniol, hefyd, yn Nghymru ond yr oedd efe fel Saul, mab C;s, yn Israel gynt, yn uwch o'i ysgwyddau i fyny na hwynt oil, fel mai yn hollol briodol y gelwid ef Y Gohebydd caDys efe, yn ddiddadl, uedd arch-ohsbwr Cymru, a tbywysog y gohebwyr Cymreig. Ac y mae yn ddiogel dyweyd yn ddibetrus fod llythyrau y I 'Rhen Ffarmwr yn yr Amserau Ymylon y Ffordd,' gan L!admerydd, yn y Tyst; a llythyr- au y Gohebydd yn y FANER y petbau mw) af dyddorol a phoblogaidd a ymddangosasanterioed yn llenyddiaeth newyddiadurol Cymru.' Taflodd ei boll enaid a'i gorph i'w ddyled swyddau gohebol. Teithiai Gymru benbaladr i bwyllgorau a ohyfarfodydd mawr. Gwnaeth ei oreu i ddyrchafu gwleidyddiaeth, addysg, llen- yddiaeth, a chrefydd yn y Dywysogaeth. Yr oedd ei ysgrifau yn adeg etholiad 1868 fel marwor tanllyd; a tbroes yn amddiflynydd a noddwr y sawl a gawsant eu herlid a'u colledu ar ol yr ethoiiad pwysig hwnw. Yr oedd addysg uwchraddol, a Choleg Aberystwyth, megys can- wyli ei lygad. Ysgrifenodd yn belaeth ar yr eiiteddfod, ac y mae llu o'i awgrymiadau wedi eu rboddi mewn ymarferiad. Ond os my a neb gael syniad addas am lafur Y Gohebydd, dar. lJenedy Cofiant. Y mae hufen ei ysgrifau wedi eu casglu ynghyd, ac yn taflu goleuni llachar- nid yn unig arno ef, ond ar ymdrech Cymru, yn yblynyddauafu i sicrhau y pethau oedd yn deilwng o honom fel gwlad a chenedl. Dywedir mai y bywgraphiad' goreu ydyw yr un sydd yn rhoddi mantaig i'r gwrthddrych i Jefaru drosto ei hun. Os felly, y mae'r Cofiant hwn yn aefyll yn y rheng flaenaf. Ar ol y sylwadau arweiniol-a thra ragorol ydynt oil !-gan y di- weddar Mr. Gee y Parchn. Job Miles Owen Evans, D.D.; David Evaca, a'r cofiantydd ei hun, arweinir ni at gynnyrchion meddwl y Gohebydd talentog, ar wabanol faterion, ac mewn gwahanol gyfnodau ar ei oes. Ac y mae yr oil yn deilwng o hono ac er iddynt gael eu hysgrifenu lawer blwyddyn yn ol, Did oes bias hen ar yr un o honynt. Y mae rhai o honynt yn ddigrif-ddoniol; eraill yn dyner a thoredig ac eraill yn llosgi gan eiddigedd gwladgarol. Nid oes ofod i fanylu ar ffeithiau bywyd Y Gobebydd. Y maent yn rhy liosog. Ond y mae hanes ei ymweliad a'r Unol Dalaethau, ai I lythyrau o Mentone, yn flasusfwyd llenyddol, ac yn brofion eglur o ddoniau yr awdwr. Sylwir yn rhywle yn y llyfr ar naturioldeb ei gynnyrch- ion mor ddarllenadwy ydynt. Ond yr oedd eu meddwl a'u cywnyrchu yn costio yn ddrud iddo ef. Cymmerai lawer o boen i ysgrifenu a dyna y rheswm. mae'n debyg, fod ei waith yn darllen mor naturiol, A gawn ni annog ein darllenwyr ieuaingc (a hen, o ran hyny), i wneyd y llyfr campus hwn yn eiddo iddynt eu hunain 1 Bydd ei gynnwys yn sicr o fod yn symbyliad i bob Cymro pur i 'ddyrcbafu Cymru yn Gymru grefyddol, yn Gymru Iftn mewn moes, ac uchel mewn dysg- yn Gymru rydd, ac yn Gymru ddedwydd.' Dyledus ydyw dyweyd fod y cofiant wedi ei argraphu yn ddeniadol wedi ei rwymo yn gryf a bardd; ac ar yr amlen oddi mewn ceir darlun gwych o'r Gobebydd-I y dyn bychan, mawr.' Oddi allan, ceir darlun o ysgrif ell— portread hollol briodol, o herwydd, yn y diwedd, 'Trech yr ysgrifbin na'r cledd.' The pen is mightier than the sword.' H.E., Pontyberem.-Dsrhynied y gobeb- ydd ieaangc fy niolch am ei lythyr amserol. Hyderaf gael egwyl i alw eylw y frawdol- iaeth at yr awgrjmied sydd ynddo yn ystod y noson nesaf, Dyddorol ydyw deall fod y Goloin Lenyddol' yn cael ffafr yn y Do. A chan i mi grybwyll am y Deheubaitb, nid gweddus ynom fyddai ymwahanu, y waith hon, heb lonsyfareh y prif-fardd Dyfed ar ei ddyrchafiad i'r swydd o Arcbdderwydd Gwnaed y gorchwyl yn foneddigaidd ac an rhydeddus a disgwyliwn gael byw i weled Dyfed yn ei wisgoedd archrffeiriadol yn eisteddfod Caersarfon y flwyddyn^cesaf. Yo y cyfamser teyroased Heddwch yr orsedd yn nsysg y beirdd a pbawb arall 1
ARDDANGOSFA AC! ARWERTHIANT…
Detailed Lists, Results and Guides
Cite
Share
ARDDANGOSFA AC ARWERTHIANT Y NADOLIG YN NHALYCAFN. DYDD Mercher cynnsllodd y Mr!, Robert a Rogers Jones en deuddegfed arddangosfa ar arwertbiant y Nadolig pan y rhoddwyd gwobrwyon i'r swm o 33p. mewn arian, yn chwanegol at d^wygwpan arian. Yr oedd yr entries yn cynnwys 186 o eldionau tewion da, heffrod, gwartheg, a theirw; 800 o fyilt Cymteig, mammogiaid, ac wyn croesryw ogaeth 140 o foch bacwn a phyrc, ynghyd a lloi. Yr oedd y rhan fwyaf o'r yetioc wedi cael eu pesgi ya arbenig ar gyfer yr arwerthiant hon, ac yr oeddynt o anaawdd ragorol. Yn ffodus yr oedd y tywydd yn ddymnnol; ac yr oedd y cynnulliad, mewn canlyntad, yn lilosog. Yr oedd gilw bywiog am bob math o anifeiliaid. A ganlyn sydd reatr o'r enntllwyr:- Eanillwyd gwobr campwr, o gwpan arian, gan Mr. Robert Hughes, Tan Ddarwen, Conwy a phrynwyd ei anifail gan Mr. J. T. Jones, Conwy, amyeismo 36p. Yr oedd yr anifail hwn wedi ennill yr anrbydedd cyntaf yn fhen otol ya Arddangosia. Birmingham. Am yr eidionau goren i gigyddion, dwy flwydd oed, ac nwch law byny, eiddo yr nn perchenog, a ganlyn oedd y dyfarnfadau :-1, Mr. David Hiighes, Llythyrdy, Taljfcafa; 2, Mr. R. Hughes, Tan Dderwen, Conwy; 3, Mr. J. T. Davies, Tan 'Rallt, Mochdre. Am yr eidion goreu i gigydd, dwy flwydd oed, ac uwch law hyny, eiddo tenant o ffermwr oedi yn dihynu ar ffermio—1, Mr. David Hughes, Llythyrdy, Talycafn 2, Mr. W. R. Williams, Plas Isa, Glan Conwy; 3, Mr. Her- "berfc Hughes, Llanrwst. Am y ddau eidion goreu i gigydd, o dan ddwy flwydd oed, eiddo yr un perchenog-I, Mr. Tbotnas Jones, Plas Tirion, Llanrwst) 2, Mr. W. R. Willisms, Plas Isa, Glan Conwy 3, Mrs Hughes, T, Gwyn, Mochdre. Am y ddau eidion neu heffrod goreu I gigydd, o dan ddwy fiwydd oed, eiddo tenant o ffermwr, neu ffermwr yn dibynu ar ffermio-l, Mr. Griffith Roberts, T^'nygroes; Mr. J. Lloyd Da vies, Trwyn Wyifa, Penmaenmawr; 3, Mrs. Owen, Glyn Ucha, Talycafn. Am y ddwy heffer oreu i gigydd, dwy flwydd oed, ac awch Jaw hyny. eiddo yr un perchenog — 1, Mr. William Roberts, Bryn locyn, Conwy 2 a 3, Mr. Robert Hughes, Tan Dder. wen, Oonwy. Yr beffer oreu I gigydd, dwy flwydd oed a throsodd, eiddo tenant o ffermwr, neu ffermwr yn d bynu ar ffermio-I, Mr Hugh Davies, Gorswen 2, Mr. John Roberts, T' Ucha, Eglwys Bach; 3, Mr. John Williams, Bodgyn- weh, Y ddwy heffar orea i gigvdd, o dan ddwy flwj dd oed, eiddo yr nn pfrchenog-I a 2, Mr. Robert Hughes, Tan Dderwen, Conwy 3, Mr. Thomas Jones, Has Tirion. Y fuwch oreu i gigydd, eiddo tenant o ffermwr, nen ffermwr yn dibynu ar Hermio-I, Mr. A. Douglas, Fferm yr Eagles, Mochdre; 2, Mrs. Jones, Bodafon, Llandudno; 3, Mr. R Hughes, Tan Dderwen. Y tarw goreu i gigydd—1, Mr. Isaac Morris, Graianllyn, Mochdre; 2, Mrs: Wynne, Penilyn, Eglwys Bach. Yr enifatl goreu i glgydd-l, Mr. Robert Haghes, Tan Dderwen. Yr eidion goreu i gigydd (rh6dd y Palatine Oil Mill)-l a 2, Mr. David Hughes, Llythyrdy, Talycafn. Y fuwch non heffer orea I gigydd-Mr. Hugh Divies, Gorswea; 2, Mr. William Williams, Bryn Iocyu, Conwy; 3, Mr. Griffith Roberts, T^'nygroes. Hèr gwpan—Yr anifail goren i gigydd—Mr. David Hughes, Llythyrdy, Talycafn. De,, o iyllt Cymteig, mynyddig, tewlon-l a 2, Mr. W. R. Williams, PJas Isa, Glan Conwy; 3, Mr. Hugh Davies, Gorswen. Deg o iammogtaid Cymreig tewion—1, Mrs. Hughes, Ty Gwyn, Mochdre; 2, Mr. W. R. Williams, Plas Isa, Glan Conwy 3, Mr. David Davies, Maes Adda. Dan fochyn tew, o unrhyw bwysan-l, Mr. Robe t Foulkes, Llan Mr. H. J. Roberts, Stop, Llangernyw. Y ddau borcyn ooreu—1 a 2, Mrs. Morris, Penlwyn, Colwyn. Yr oedd y gwaith o feiroladn y'gwuthego, &<*„ wedi el adael yn nwylaw medrusimr. William Jones, Hand, Llanrwst; a Mr. G. Bj Hughes, Llandudno a'r defsid a'r moch i Mr. J. Jones, Colwyn Bay. Am banner awr wedi un esgynodd Mr. Rogers Jones i'r arwerthfa, a gwnaeth yn hys- bys y byddai yr arwerthiadan o hyn allan, gan ddechreu yn lonawr, yn cael eu cynnal ar ddyddiau Llun, ac nid ar ddydd Mercher, fel arfer. Wedi hyny aed yn mlaen I werthu y gwahanol anifeiliaid, am y rhai y talwyd prisiau uchel. Trefnir i'r arwerthiant nesaf gymmeryd lie Ionawr 8fed.
[No title]
News
Cite
Share
Ar ol ymchwiliad maith y mae Bwrdd Gwar- cheldwaid Lynn wedi dyfod i'r per.derfyniad na ddylid caniatau i blant grwydro gyda'u rhieni, ac y dylid gwneyd i hen segurwyr drigo mewn nndeb. Credir, pe cerid hyn allan, y lleiheid gryn lawer ar y drwg sydd mewn cynsylltiad a ahrwydro.
MR. EVAN ROBERTS YN PWLLHELI.
News
Cite
Share
MR. EVAN ROBERTS YN PWLLHELI. Y CYFARFOD NOS FAWRTH. Heno yr oedd Mr. Evan Roberts wedi cael ei feddiannu gan rhyw ddistawrwydd hynod. Daeth i mewa i'r Neuadd Drefol, yr hon oedd yu orlawn—ac nid oedd yno ddim ilai na 3,000, meddir, yn bresennol-yn mhen tua dwy awr ar ol i'r gwaa-maeth ddechreu. Ni ddywedodd un gair. E'steddodd a'i ben i lawr nes yr oedd yn mron yn chuparter i un ar ddeg, heb ddyweyd ua gair wrth y gynnalleidfa, Yr oedd y cyfarfod yn cael el gario \n mlaen yn debyg i arfer trwy ganu a gweddio, ae yr oedd yno arddangosiad o gryn dsimlad ar rai adegau. Yr oedd y diwygiwr wedi rhoddi el bresen- noldeb mewn dan gyfarfod yn Lleyn; sef, Edeyrn a N efyn, dydd Mercher. Ni Swyddodd y ddirprwyaeth o sir FeirJonydd a ymwelodd a'r diwygiwr yn Mhwllheli i gael unihyw addewid ganddo i gadw cyfarfodydd yn y fcir hono. NOS IAU. HENO cedd noson elaf canhadaeth Mr. Evan Roberts yn Pwllheli; ac yr oedd y cynnnlliad an yn lliosog iawn. Yr oedd y Neuadd Drefol yn orlawn yn fuan ar ol pedwar. Trefawyd dan gyfarfod gorlawn, hafyd, ond yr oedd cannoedd yu methu myned i mewa i'r naill na'r Hail o'r cynaulliadan hyn. Cyrhaeddodd Mr. Roberts I'r neuadd am faith o'r gloch; a chododd ar ei draed yn usiou, yn mron. Mewn anerchiad fywiog gwnaeth appetamygrediuiaetb a'u cymmhellai h-vy i roddi en hon galonau i Grist; y gredintaeth a yr ddiafliaid allan,ac a ddygai angyiion i mown. Boed iddynt ddlSyn esampl Dnw, ac i rodd! i Griet fel y rboddodd ef. Pan d lenai Cymru yn ufudd, a pblygu ger bron Duw, yna byddat i holl genhedloedd^y byd ogwyddo at Gymrn, yr hon a Jyridai yr adeg hono yn demi Duw. Os na roddai y Dywysogaeth ufudd dod, bydd. at i ddiafilaid ddawneio asni. Gallai y gwlr gredinwyr fod yn y lleiafrif, ond gancfdynt hwy yr oedd y tywysecan 9d; nid oedd gan y mwyafrif ddim ond cibau. i Wedi iddo slarsd am buramunyd ar hnga'n, i cyfarfod gyrhaedd i bwynt rschel iawn, aeth y nwy allan yn sydyn agos yn mhob rban o'r adeilad. Ni ddadu i hyn aflonyddu dim ar feddwl y diwygiwr, yr hwn a ddywedodd, 'Peidiwch brawychn, y mae ffynnonell pot) gotenni gyda ni. Boed i ni ganu Yn ngbaool nos, Oleuni mwyn,' &c., ac ymuaodd y gynnuil eldfa yn galonog. Uetwyd goleuni yn union a dilynwyd hyn gyda gweddna gwresog, yn ngbanol ystor uydd o Amenan.'
MR. EVAN ROBERTS YN EGLWYS…
News
Cite
Share
MR. EVAN ROBERTS YN EGLWYS ABERDARON. BOREU ddydd Gwener aeth Mr. Evan Roberts allan i ranau o LIayn. Arosodd yn Rhyd y c!af y, i weled y gareg oddi ar ba nn y tJraddododd Rowel Harries, y diwygiwr Meth- odistaldd enwog, ei bregeth nodedig ar I Deled dy deytDss,' yn 1741. Cyn pen ychydig fan ydau ycagasglodd torf fawr i'r lie, y rhai a dalassnt y fath deyrnged o barch i'r diwygiwr, aga aliesid ddisgwyl iddynt wneyd pe buisai un o'r teulu brenhinol wedi dyfod yno. Dy- ddorol lawn oedd gweled hen bobi yn cerdded ar diaws y caeau.ac yn dringo dros wrychoedd, wedi iddynt glywed fod y diwygiwr wedi aros wrth ymyl y gareg enwog. Yr oedd gryn lawer o blant yn y cynnulliad, a holodd Mr. Roberts hwy yn hanes y croeshoeliad; a chafodd ei fodd hau yn fawr yn en hattebion, y Thai oedd yn dangos yn eglur eu bod yn dra chyfarwydd 'r hanes. Wedi hyny, ar el gals ef, canasant yr emyn, 0 na bawn yn fwy tebyg i lesa Grist yn byw.' Wedi i'r Parch. Heary Rees (B.), Pwll heli, ddyweyd yebydtg eiriau, adroddodd y gyn- nulleidfa Weddi yr Arglwydd,acymwahanwyd. Aeth y diwygiwr oddi yno i Aberdaron—y cwr pellaf o Leyn, yr hwn a saif rhyw ugain milldir o Pwllheli, yr orsaf ffordd haiara agos- af. CyrkaQddodd Aberdaron, paslodd y cerbyd gannoedd o amaethwyr, aceraiH, wedt ymwiego yn eu dillsd goreu, y rhai oedd yn cyfeirio taa hen eglwys Aberdaron, yr hon a ddywedid oedd yn dyddio yn ol mor bell a'r chweched ganrif, i'r hwn le y ffodd Griffith Ap Rhys, tywysog Cymreig, am noddfa yn yr nnfed gan- rif ar ddeg; Ystyrid Aberdaron yn y dyddiau gynt ya nn o'r llanerchau mwyaf cysseiSredig yn Nghymru, am fod y eeintiau yn arfer aros yno cyn eroeal1 Ynys Enlll. Yn yr hen eglwys hanesyddol hon, gyda'i mnrlau mewnol wedi en gwyngalchu, y cynnaliwyd y gwasanaetb. Dyma'r ail walth ii diwygtwr gynnal gwasan aeth yn Eglwys Loegr. Yr oedd y 2,000 o bobl a orlenwal yr adeilad cysaegredt" y rhan fwy- af o ba rai oedd yn gorfod sefyil, yn cynnrych- iolijpob enwad orefyddotta phob dosbarth o bobl, ac yr oeJd amryw beraonau o rai o'r prif deula oedd yn bresennol. Dechreuodd y gwasanaeth am bedwar o'r gloch. Aeth Evan Roberts yn mlaen at y ddesc ddarilen, a thraddododd anerchiad rymus a\ 'Ryddid Ysbrydol.' Dywedodd na ddylect foddloni ar ddim ond gweddyo. Yr oadd yn rhaid iddynt wyllo y gelyn. Eu harwyddair fyddo I Gwyllweh a Gweddi'wch.' Wedi r cyt- ariod gael ei gario y i mlaen trwy gweddïo am tua thair awr, gofycodd y Parch. Henry Rees a oedd yno rywrai o newydd yn barod i wneyd cyffes o Grist, a chaf wyd fod yno ddau. Yr oedd rheithor y plwyi (y Patch. H. Lloyd) yn bresennol yn y gwasanaefcb; a chan gardded gyda'r diwygiwr i dy ya y gymmydogaeth, diolchodd yn gynahea iddo am dderbyn y gwa hoddiad i tyned i'r eglwys blwyfol. Wrth yru yn 01 I Pwllheli y noson hono sylwodd y diwygiwr, yr hwn oedd wedi bod yn hynod o hapus trwy y dydd, ar oleu yn nghapel Rhydyclafdy, attaliodd y cerbyd, ac aeth i mewn. Gwelodd Mr. Roberts fod y cyfarfod gweddi wedi darfod, ac mai pwyllgor oedd yno o'r awyddogion, y rhai oedd wedi en taraw gymmaint gan syndod fel na wyddent pa fodd i siarad yn lawn. Yn y cyfamser yr oedd y di- wygiwr wedi myned i'r pulpud. Rhoddodd emyn allan, a gweddiodd. Dechreuai y bobl ddylifoi mewn: a chafwyd cyfarfod gweddi gwresog yno. Yr oedd yn ganol nos cyn i Mr. Roberts gyrhaedd y t9 He yr oedd yn aros.
. IDIWYGIAD '59 A '60 YN BWLCH.YGAREG,…
News
Cite
Share
DIWYGIAD '59 A '60 YN BWLCH- YGAREG, LLANWNOG, MALDWYN. LLE mynyddig, anghysbell, ydyw hwn. Ym- neillduwyr ydyw yr oil o drigolion yr ardal. Nid oes yma gapel, ond math o yagoldy per- thynol i Eglwys Loegr, He bydd y parson yn pregethu yn achlysurol ar noson waith. Rhydd ganiatad i'r Ymneillduwyr i gynnal moddion yma. Yr adeg hono nid oedd ond un Eglwyswr yn yr ardal; as erbyn hyn nid oes gymmaint eg un i'w gael. Dau enwad fa ag y eydd yma sef, Anni- bynwyr a Methodistlaid Calfinaidd. Y diwyg- iad o'r bhen Meibodistiaid oedd y mwsafrif ond yn awr yr Acnibynwyr sydd amlif yma. Perthynal yr Annlbynwyr i eglwys Seion, Llauwnog; a'r Methodisttatd i Saron-pelider o tua thair milldir. Nid oedd fawr o ddylan wad y diwyglad wedi cael ei deimlo yn y lleoedd hyn am hyny byddai amryw o'r rhai gwresocaf eu byebryd yo dyfod i fyny i Bw!ch y gareg, nen i'r (Capel Bach' felgei gelwid gan y trigolion. Dywedid fod y pweran dwyfol wedi cael eu teimlo yn rymnsach yma nag yn un lie yn y cymmydogaethau, a byddai rsôu yu mhell ao agos am yr hwyl fyddid yn ei gael; ac am hyny deuai poll yma o gryn bellder. Nid aeth y diwygiad presennol heibio heb ymweled a'r ardal, a dyhidlo cawodydd breision i lawr hefyd o blegid y mae wedi bod yn wresog lawn yno eleni. Tua deufii yn olbuom yn treuho Sabhath yno, a chawsom y cyfarfodydd rhyteddAf y buom ynddynb yn ystod y diwygiad hwn. Dynion cryfion a merched yn gweddïo yr un pryd, a'r chwya yn dyfern t'r llawr oddi wrthynt. Waeth pwy a gymmerai ran, yr oedd tua banner y gynnuil eidfa yn mvned i gydwedrlïo ac i orfoleddu, eraill yn llefaln Amen,' a llu yn wylo, fel yr oedd y lie yn ofoadwy gan bresetmoldeb Ysbryd Duw. A buom felly am tua phadair awr yn nghyfarfod yr hwyr. Ac yn en plith yr oedd bachgen sa th oed mor orfoleddae, hwyliog, a dtwnas a neb o henynt- Ondyn ol ab ddiwyglad '59. Yr oedd yma gytnmeriadau rhyfedd wedi cael en hargyhoeddi yr sdeg hono. Pechaduriaid mawrion, anys tyriol, nad oeddynt wedi meddwl dim erioed am en diwedd na byd arall, yn esel golen ar eu cyflwr, ac yn ymostwng hyd y llawr mewn edifeirwch, gan wylo, griddfan, a llefain am drugaredd. Anllythyrenog, brcn, oedd llawer o honynt; medrent ddarllen y chydig o Gymraegs ond Iddynt gael uillebu ambell i air yn lie y llall, ac felly yn gwneyd rhai camgymsriadau dybryd. Dau yn unig o'r rhai gafodd eu trwytho yr adeg hono sydd ya fyw yn awr, ac wedi cael en harbed i weled diwyglad 1905 sef, R^r priod a gwraig weddw, a phob un o'r ddau dros eu ped- war niain ond ac y maent wedi bod &'o hys gwyddau dan yr arch ar hyd y blynyddosdd yn cynnal achos Duw meizyq yn y nos, ond yn llawenychu ac yn gorfoleddu fod y w&wr wedi tori. Y rhai hynotaf oeddynt, Margaret Astley, Tt newydd John Jones, L'uafet (Clogau yn awr). Dyma yr unig ddau sydd yn fyw. Edward Evans, Slatehouse* Hannah Jimes, Gelli, mirch ienango hynod o afaelgar a dy. lanwitdol wrth oriedd gras oedd hon, ya tynu y n-foeid i lawr, a byddai y gynnulleldfa yn gorfoltddti yn y mwyrjhid o'r preiecnol^eb dwyfol. Evan Thomas, Panrlyrhol. etto, oedd fab jeoangc hynod lawn, wedi cael ei fedyddio ^r Ylobryd Uiân ac a than, hwyrach yn fwy felly na neb o honynt. Byddai bwn yn colli ei bunan yn llwyr ar brydisu yn yr hwyl, fel yr ofaid yn fawr am el aynwyrau ond gallodd ieddiannu ei hunan ac fel yr oedd y gwres yn lleihau dechreuodd hregethu gyda'r Methodist- iaid Calfiooidd ond nl chyrhaeddodd ya u weh na phregethwr cycnorthwyol. Yn mhen blyn- yddoedd aelh i America, a thua. dwy flynedd yn 01 pwelsom h3nes mswn newyddiadur ei fod yntau wedi croesi y lllnell i dragwyddoldeb. Hefyd yr oedd John Pritchard, Gwyn fryo, a Lewis Lewis, g6f, Pontdolgoch: R. Jones, Gilfach Hir, yn ogystal ag eraill lawer allem eu henwi, yn rhai hynod iawn. Er nad oeddynt yn trigo yn y lie, etto deuent yno I bob eyfarfod braidd, o Seion a Saron. Yr oedd llaw6r, os nad yr oil o'r rhii hyn, yn hynod wlithoe mewn gveddl-nt byddent byth yn metha y ffordd i'r nefoedd, a'n cymmeryd yno gydi hwv ac weithiau byddent yn myned i'r drydedd nef, a chyaomerenb y gynnulleidfa yno gyda bwy. Pan ddechreuai un weddio ond odid nad elai liu i wedddiii cyn y terfynai. Ond nid yr un un a feddai y dawn i gynnhyrfa a thanio pawb Caffai John Jones wedï,) drwy y nos beb gyn. ahyrfu dim ar Edward Evans; ond pan elai M. Astley ati elai Edward Evans ar dan, yaa John Jones, nc Evan Thomas, &c., fel cyn pen ychydig fnnydau byddai tua hanner y gyn nulleidfa yn gweddio ar uwaith a byddai y gweddio, y gorfoleddu, a'r wylo gymmaint: weithian fel ua ddeallid braidd ddim a ddy wedid gan y naill na'r llall. Yna cyfodai un ar el drsed — un o bossibl, a fyddal wedi treulio ei hun allan wrth weddio, non yn fwy hnnan-feddiannol nag eraill, a rhoddai hen bennill adnabyddas allan i'w ;>anu, neu dechreu- ai ganu, a cheid telly derfyn ar weddio am ychydig. Wedi hyny cymmerai un arall ran mewn gweddi; ac ond odid nad elai y gynnulleidfa yr un fath, os nad yn fwy cynnhyrfus yr ail a thrydedd waith; ac felly hyd nee y byddai yn hanner nos yn ami. Yr oedd y wylo o lawen ydd, y gweddio, a'r gorfoleddu yn rhywbath annhraethadwy. Ond nid ydym, er mat ieu. angc oeddym, a'r'pellder o 46ain o flynyddoedd, wedi anghofio y teimlad hyiryd ac y mae llawer o'r dywediadau a'r digwyddiadau mor fyw ar ein eôf a phe buasent wedi eymmeryd lie flwyodyn yn ol. Syrthlodd ofn pechu ar yr holl wlad, darfu chwareuon ar y Sabbothau, newidiodd eymmeriad yr boll ardal. Dychwel- wyd tlawer atgrefydd, plygoddrhai o'r pechad uriaid caletaf a chyndynaf, a deffrowyd llawer o hen broffeswr di-fywyd a di walth i fywyd a ffyddlondeb newydd. Hefyd, yr oedd gan lawer o'r rhai mwyaf brwdfrydig o honynt eu harferiou tra yn gweddio. Byddai John Pritchard yn crafu ei ben gyda'i ddwylaw pan gaffai hwyl, fel yr oedd yo syndod fod dim gwallb yn aros arco. Byddai John Jones etto yn rhoddi ei ddau benelin ar y faingc (canys meingciau oedd yno) ac yn cnddio ei wyneb gyda'i ddwylaw, ar y dechreu, yna fel byddai y Hanw yn codi do- chreuai yntau siglo yn ol a blaen, fel po hwyaf yr hwyl a gaffai mwyaf i gyd y iiiglai. Edward Evansagurai y fainge gyda i law dde mor gyflym ag y medrai, ac yn euro yn drymaoh fel byddai yr hwyl yn codi. Lewis Lewis wed'yn a'i law i tyny, gyda't gadach llogell yn ei gyhwfanu uwch ei ben. Tra Evan Thomas ya cicio'r llawr gyda.'i ddau droed bob yn all, fel y byddai blaenau ei esgidiau yn myned i g*yno ar yr oruchwyliaeth yn fuan lawn. Etto yr oedd gan bob un o honynt air neu ei frawddeg arbenig, ac yn gwneyd defnydd mynych o honynt yn eagweddma. Gair mawr Edward Evans oedd 'Gad i nl dy wel'd di fel yr wyt t! gaa gyfelrlo at yr Hollalluog. Tyr'd yma Iesu anwyl,' oedd prif frawddeg Margaret Astley tra Hannah Jones wed'yn yn 4 Tynu wrth hen raffan yr addewidion.' A Lewis Lewis drachefn mewn tôn orfoleadns yn gwaeddi, I Diolch, diolch, diolch,' dair gwaith yn olyiiol am bob braint neu fendfth a deimlal ei fod wedi ei derbyn, neu i'w derbyn ryw- bryd. Hefyd, yr oedd un Thomas Evans, Thomas Rowlands, Howel Thomas, ac eraill, yn ddynion da; ac yn cymmeryd rhan ya tynych; ond gan eu bod yn fwy gwybodos a threfnus eu hymadroddion; nia oeddynt yn gttta bod yn offerynan i ferwi y gynnulleidfa j»r ua grad iau a'r rhai a nodwyd. Yn mblith y rhai ieuaingc yr oedd dau fachgea hynod iawn sef, John Rowlands, 14eg oed; a J. Williams, tua 14 oed. Nid ystyrid y cyfarfod yn llawn oni byddai y rhai hyn yno yn cymmeryd rhan ao yr oeddynt yn hyuod effelthiol a dylanwadol, Dan fachgen ag oedd y wlad yn edrych i fyny atynt oeddynt, ac yn disgwyl dyfodol gwasan- aethgar oddi wrthynt; ond bu y ddau farw cyn cyrhaedd en hugain oed. 0 ryw ddoeth ddybenion galwodd Daw hwy oddi wrth ea gwaith at ea gwobr. Gair etto am y canu. Ni fyddent ya defn- yddio Llyfr Emynau ond pawo yn rhoddi pennill allan o'i gof, a hyny bob yn ddwy liHeil, a chaneut y ddwy line!! hyny lawer gwaith droeodr1, yna dwy linell eraill hyd ddi- wedd y pennili. Nid oedd arweinydd y canu yn gwybod dim am notes, nac am gywair y don, dim ond amcant a byddai yn methn yn ami; yna treiai un arall ei law ati, ac o bosiblmal uiethiant fyddal hi gyda hwnw. Camgymmerenfi y mesnr weithiau, bryd arall codent y d6n yn rhy uchel, a'r canlyniad fyddai y pryd hyny el gadael I ddiangc i nen yr ytgoidy. Er y dull afreolus ac anghelfydd yna, ymddangoeent eu bod yn cael mwynh&i digyffslyb wrth ganu. Canent mewn dull arafaidd, heb wneyd myIw o gwbl o fyregiant, a'a llygaid yo nghauad, a llnsgent atl am ;hlr amser ambell dro. Ni fyddent byth yn canu emyn cs byddai yn fwy nag un pennill; dim ond un pennill bob amser, a dyma rai o'r pennillion ganent fyaycbaf :— 'Does arnaf gywilydd cytfesu,' &c, Tyn. tua'r byd tragwyddol,' &c. I Pechädur wyf O! Arglwydd,' &o. 1 0 anfeidrol rym y cariad,' &c. Ymddiriedaf yn dy aHu,' &c. I Mae Iesu Grist o'n hochr ni,' &c. Cal ywr I lwybr I mi gerdded,- &e. Golchwyd Magdalenjyn ddisglaer,' &e. Er cymmaint oedd 'nerthoedd y tragwyddol ysbryd,' ac er cymmaint a thaered v gweddfent dros yr^annuwlolion, yr oedd amryw yn yr ardal heb eu dat weai y cyfan. Rhai wedi teimlo, ond wedi gwrthnd ymostwng; eraill heb deimlo dim oddi wrth y pfterau dwyfol, yr adeg hono mwy nag yn y diwyglad presennol, a cholii y cylfe am byth, rai o honyiit, i ymos- twng i greda, a derbyn Crist fel eu hunig Geidwad. Ond y mae yn ffalth ddifrifol ac anwadadwyi i bob un na theimlodd sc nadfymaelododd yr adeg hooo firw yn ddl-broffes, ac yn annuwiol iawn, lawer o honynt. O'r to arall, fe Mthrodd rhii.mae'n wir, ag oedd wedi bod yn lied frwd- frydlg, ac aethant fot fti gyda gwynt y byd hudoliaethus ac annuwiol ond daethant braidd yn ddi eithriad yn ol wed'yn cyn eu rnarw, a bu rhai o honynt yn weislon defnydd- iol da yn ngwlnllauIesu Grist, yn Grhtionogion g!cyw, ac yn saint gwirloneddol. Bu y diwygiad mawr a rhyfedd hwnw yn foddion I ddwyn gwedd newydd ar ein gwlad auwyl, ac yn arbenig yr ardat hon. Cododd hi i safle nwch yn foesol, yn grefyddol,yn ddeallol, a gwleidyddol. GOHEBYDD.
DADSEFYDLIAD.
News
Cite
Share
DADSEFYDLIAD. CYMRU A'R ARWEINWYR RHYDDFRYDIG. Y MAE Mr. Ellis J. Griffith, A. S., gan ddilyn esimpl Syr Alfred Thomas, A. s wedi anfon mynegiad o'i olygiadan i ohebydd, ar berthynas yr aelodau Rhyddfrydig Cymreig a'r Weln- yddiaeth Ryddfrydig ar bwngc Dadsefydliad. Yn nghwrs pa un y dywed Mr. Griffith i- I Cwestiwn y dydd, mor bell ag y mae a wnelo Cymru, ydyw sefyllfa Dadsefydliad, Gallesid dyfalu fel yr oedd Ymreolaeth i'r Iwerddcn wedi myned yn ol o'r lie blaenllaw fa iddo, y buasai Dadsefydliad yn Nghymru VB dyfod yn gwestiwn cyntaf ar y banlawr Ryddfrydig; ond fel y darllenir areithiau arweinwyr Rhyddfrydig, y mae y ffaith eu bod yn gadael o'r nellldu wneyd un cyfeiriad at y cwestiwn yn argoeli fod ym fwriad i'w osod yn y cefn, yn hytrach nag yn ffrynt y cynnygion deddfwrol oedd i gael ea gosod o flaen y seaedd nesaf. Cymmerir yn ganiataol, fel esgusawd, os nad fel cjfiiwnh&d dros y ow rs hwn, y bydd i welliant ar y Gyfraith Addysg ya bwnge boddhaol gan y Cymry yn ei le. Ond nis gall neb aydd yn adnabod Cymru gymmeryd arno mai fel yna y mae pethau. Yn ngwyneb gwrthwynebiad y Cenedlaetholwyr Gwyddelig i gynnyglon y Rhyddfrydwyr ar addysg, y tebygolrwydd ydyw y byddai yn hawddach pasto Mesur Dadsefydliad I Gymru trwy D' y Cyffredin na gwelliant ar Gyfraith Addysg 1902 ond, pa un bynag a oedd hi felly at peidio, y cwestiwn ydyw, pa un a yw yr etholaethau yn Nghymru yn foddlawn gwelad Dadsefydliad yn Nghymru yn myned yn ol ar y rhaglea Ryddfrydig Y senedd dymmor dlweddaf cynnyeiwyd yn nghyfarfod yr aelodau Cymreig fod d;rprwy> aeth oddi wrth yr aelodau Cymreig yn ymweled &'r arweinwyr Rhyddfrydig yn Nh £ y Cyffred. in, er iddynt allu dadleu y cwestiwn pwysig hwn. Ni dderbynlwyd yr awgrym hwn ac wedi hyny gwnaed amryw geisiadau gan aelodau unigol, yn yatod y tri mis dlweddaf, i godi y cwestiwn mewn cyfarfodydd cyhoeddus, a thrwy y wasg. Nid oedd yn rhy ddiweddar yn awr i gadeirydd a chwipiau y blaid Gymreig i tyned at yr arweinydd Rhyddfrydig, er cael allan pa fodd yr oedd Cymru yn sefyil mewn perthynas & Ditds fydHad, mor bell ag yr oedd a wnelo y Weinyddiaeth Ryddfryd!g a hyny; ac yr wyf yn meddwl y dylid gweithredu ar yr awgrym hwn, er mwyn darparu yn erbyn unrhyw gamddealltwrlaeth yn y dyfodol. Y mae uu peth yn berffalth glir. Os na bydd i'r arweinwyr Rhyddfrydig wneyd cry- bwylliad pendant am Ddadsefydllad i Gymru fel rhan gyflawu o'r polial ar ba an yr oeddynt yn gwaeydappei am ymddiriedaeth yr ethol- wyr, ni chyrbaeddid unrhyw amcan defnyddiol wrth ddwyn yn mlaen Fesur o Ddadsefydliad a Dadwaddoliad i Gymru, gyda'r disgwyliad iddo basio yn gyfraith. Ni byddai U, yr Argl- wyddi. o dan yr amgylchlsdau hyay, oad yn rhy barod i daflu allan unrhyw fesur, yr hwn (fel y dywedent hwy) nad oedd erioed wedi bod o flsen y wlad. Ymddengys I ml, gan hyny, y dylai yr arweinwyr Rhyddfrydig ddyweyd yn bendant pa un a ydynt am ofyu i'r etholwyr am alia i ymdrin &'r cwestiwn hwn. Y mae yna un diogelweb, o lelaft yn yr hwn y mae Rhyddfrydwyr Cymreig yn meddn ym. ddiriedaeth. Hydd iddynt gymmeryd yn ganiataol na chymmer un aelod Cymreig awydd yn y Weinyddiaeth hon os na Blcrheir et yr ymddygir yn deg at Gymru yn y senedd ddy- fodal; a theimla rawer o bobl y bydd i aelod Cymreig dderbyn swydd yn aicrwyJd fed yr arweinwyr Rhyddfrydig wedi rhoddi eu gair na anwybyddir Rhyddfrydwyr Cymreig ac Ymneillduaeth Gymreig gan y Llywodraeth Ryddfrydig. Yr wyf yn dymuno gosod pwys ar yr angenrheidrwydd o ddyfod i ddealitwr- iaeth elr a'r arweinwyr Rhyddfrydig cyn i'r seuedd newydd ymgyiarfod, fel ag i osgol dim tebyg i anghydwelediad ac anghydgord ar y cwt Btiwn hwn.'