Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
2 articles on this Page
Hide Articles List
2 articles on this Page
I OINNWYSIAD.
Detailed Lists, Results and Guides
Cite
Share
I OINNWYSIAD. Y Rbyfel-Heddwch o'r Diwedd 3 Adolygiad y Wasg 4 Tregaron 4 Dehoudir Cymru 5 TJndeb yr AnDibynwyr Cymreig 5 Dlnbyoh 5 Y Brawdlysoedd 5 YSeaedd. f) Llanrwst 6 Addyss; „ 6 Arglwydd Rosebery yn L3eds 6 Ijlanelii f) Newyddlon OrefyddoI. 7 Presbyterlaid Safs»i» Gogledd Cymrti 7 Offarfod Chwarterol Annibyuwyr Lleyn at) Eifionydd 7 Cymmanfa Ysgolioc Sibbotbol Annlbynwyr Dyffryn Clwyd 7 Wesley a,!d Deheudlr Cyraru 7 Abergeie 7 Ddwfioti. 7 Bwrdd Gwaroheidwaid Penrhyndendraetb 7 Mr. ElHs Griffin, A.s., yn Nghaergybi 7 Newyddlon Dlweddaf .„ 8 Dlgwyddiadau '00 8 Prlf Frthyglau 9 Llythyr Llundain 9 Newyddlon Oymrelg 10 Oaernarfon 10 RhoBllanerchmgog, a'r Cylohoedd 10 Casteloedd 10 Bangor 10 Cerddoriaeth it Cyfarfod Rhyddfrydlg yn Kghroesoswallt 11 TywyL,, Meir'onydl 11 garddonimeth 11 Lloffion n..n n. ll Ooheblaekhan 12 Abargynolwyn 12 Caerwys 12 Henllan, ge- Diabyoh 12 Ffetitlnloe; a'r Oylchoedd „„ 12 Newyddion Trsmot .„ .o. 12 Genedigaethau. &0. n. 12 Llandadno 13 Troseddau 13 Aberystwyth 13 Blarcbnadoedd, bo 13 Oyfarfodydd Misol 14 Y Mesur Addysg a'r Trethl 14 Y Oynghoran Slrol 35 Pwyllgor Heddgeldwaid S!r Drefaldwyn 15 Y Gyfraith 15 UyabyBladan 1,2—15,16
HEDDWCil O'R DIWEDD.
News
Cite
Share
HEDDWCil O'R DIWEDD. Y TELERAU WEDI EU DERBYN A'U LLAWNODI GAN Y BWRIAID. DERBYNIAD Y NEWYDD DA YN MHftYDAIN. ARDDANGOSIADAU BRWDFRYDIG. MANYLION YR AMMODAU! Ya wythnos ddiweddaf penawd ein hertbygl ydoedd, 'A oes Heddwch l' Heddyw mae yr atteb wedi dyfod yn Hawn. Am ddilys- rwydd yr atteb nis gall fod ammheuaeth. Y mae y Brython a'r B*r unwaith yn rhagor mewn heddwch â'u gilydd. Pan oedd mis Mai yn ei oriau olaf derbyniwyd gwefreb oddi wrth Arglwydd KITCHENER yn y Swyddfa Rhyfel yn Llundain yn mynegu fod y cyttundeb heddwch wedi ei lawnodi ganddo ef ac Arglwydd MILNER ar y naill ochr, a clian gynnrychiolwyr y B^riaid ar yr ochr arall. Am bump o'r gloch prydnawn Sul gwnaeth y swyddfa hyn yn hysbys, trwy ei osod i fyny mewn man pwrpasol yn un o'r ffenestri. Y fom- ent nesaf yr oedd yn ymledu megys tan gwyllt trwy bob cwr o ddinas Llundain, oddi yno i bob cvvr o'r Deyrnas Gyfunol, ac oddi yno, drachefn, trwy holl ororau yr ym- ( herodraeth Brydf inig a'r byd gwareiddiedig. Prydnawn dranoeth yr oedd y Prifwein- idog yn Nhy yr Arghvyddi a Mr. BALFOUR yn Nhy y Oyffredin yn gwneyd eu dadgan iad swyddogol hwythäu o'r ammodau ar ba rai yr oedd yr heddwch wedi ei sylfaenu. I allu gwerthfawrogi 'y newydd da o law- enydd mawr hwn yn briodol nis gallwri wneyd dim yo well, yn ddiau, na chymmeryd trem frysiog ar hanes y ddwy flynedd a hanner diweddaf yn Ne yr Affrig. Ar drysor a bywydau y mae y rhyfelgyrch wedi costio yn ddrud i Brydain. Pa. faint a gostiodd i'r ddwy Weriniaeth feehan sydd erbyn hyn yn rhanau cyfansawdd o'r ymher- odraeth Brydeinig nid oes genym, ar hyn o bryd, foddion i allu dyweyd dim gyda sicrwydd yn mheliach na'i fod wedi costio iddynt eu hannibyniaeth, a miloedd o fyw- ydau blaenion goreu eu pobl. Mewn deuddeng mis ar hugain o ryfel collodd y corphluoedd Prydeinig mewn lladd a chlwyfo 96,000 o wyr. Yn y nifer hwn cynnwysir un mil ar hugain o farwolaethau, rhwng dynion a swyddogion. Am y draul mewn arian, y mae y swm mor enfawr feI mai prin y gallwn gael syniad clir am ei aruthredd. Pwy a all ffurflo drychfeddwl am y swm o 220,000,000/?J Nid dyma y lie i fyned i mewn i'r achosion o'r rhyfel Dechreuodd ar y 9fed o Hydref, 1899, pan y rhoddwyd Gair Olaf' Llywodraeth y Transvaal i'r cynnrychiolydd Prydeinig yn Pretoria. Yn gynnar boreu dranoeth cyr- haeddodd y newydd hwn i Swyddfa y Trefedigaethau ac yn hwyr yr un diwrnod yr oedd atteb y Llywodraeth i'r (Gair Olaf' hwnw wedi ei anfon ar edyn y mellt. Y newydd nesaf ydoedd fod y Dalaeth Rydd wedi penderfynu rhwyfo yn yr un cwch a Gweriniaeth y Transvaal. Gyda bod di- plomyddiaeth wedi gorphenlsiarad, dechreu- odd y cledd a'r fagnel ar eu gwaith hwyth- au. Yn ystod yr wythnos a ddilynodd yr oedd BAriaid y Transvaal wedi croesi dros y terfyn, a goresgyn Natal, gan gymmeryd meddiant o Charlestown a Newcastle, a'u cynghreiriaid o'r dalaeth arall yn myned i'r drefedigaeth trwy y bylchau yn mynydd- oedd y Drakensburg. Ar yr 20fed o'r mis ymladdwyd brwydr Bryn Talana, yn yr hon y lladdwyd y Cadfridog SYMONS. Hwn ydoedd y cyntaf o gyfres hirfaith y trychin eban a oddiweddodd y fyddin Brydeinig. Heb law Jladd y cadfridog amgylchynwyd catrawd gyfan, a chymmerwyd yr oil J n garcharorion. Y mae hanes Ladysmith yn un o'r rhai mwyaf rhamantus yn nghronicl y rhyfel- gyrch. Nid oedd dim a attaliai hynt y gelyn. Ymladdwyd brwydr Elandslaagte ar yr 21ain. Yn mhen tridiau ar ol hyny gyrwyd y Bftriaid o Rietfontein. Ond cyn diwedd yr wythnos hono yr oeddynt wedi amgylchus Ladysmith, ac yn gwarchau ami. Yn y cyfamser nid oedd y Bwriaid yn segur yn mharthau gorllewinol a deheuol eu dwy weriniaetb. Yn gynnar yn y rhyfel- gyrch amgylchynwyd Mafeking gan CRONJE; ac yn ddilynol, gwnaed yr un peth a Kim- berley, o fewn pa un yr oedd y diweddar CECIL RHODES wedi ei gau i fyny. Mis prysur o bob tu ydoedd Tachwedd; ond mis Rhagfyr ydoedd m;s y trychinebau mawrion. Un o wythnosau y mis hwn a -elwid Yr wythnos ddu.' Yn Stormberg syrthiodd 13 o swyddogion a 620 o filwyr i ddwylaw y gelyn fel carcharorion, heb law y rhai a laddwyd. Dilynwyd hyn yn fuan gan drychinebau Magersfontein a Colenso. Ynglyn a'r cyntaf cyssylltir enw Arglwydd METHUEN; ac â,'1' ail, enw Syr REDVERS BULLER. Y mae y naill a'r Hall wedi eu darlunio yn barod genym ar y pryd, fel nad oes angen cyfeirio atynt yn awr. Mewn canlyniad, anfonwyd Arglwydd ROBERTS drosodd i fod yn bencadlyw, ac Arglwydd KITCHENER yn gadweinydd iddo. Yr • 61- fyddin,' hefyd, a alwyd allan, a'r trefedig- aethau Prydein;g yn cystadlu &'u gilydd mewn anfon cynnorthwy i'r fam-wlad yn ei chyfyngder. Yr un adeg ag yr oedd Argl. ROBERTS yn glanio yn y Penrhyn yr oedd BULLER yn gwneyd ymgais i waredu Lady- smith. 0 herwydd rhuthrgyrchoedd par- haus y B*riaid yr ydoedd yn myned yn galed ar y gwarchauedigion. Gwnaeth BULLER fwy nag un ymgais i'w gwaredu; ond, gorfodid ef i droi yn ol. Dyma y pryd y bu trychineb Spion Kop, am yr hwn y mae dadleu hyd heddyw, pan y collodd y Prydeiniaid ddeunaw cant rhwng lladd, clwyfo, a charcharu. Ar y 9fed o fis Chwefror cyrhaeddodd ROBERTS a'i fyddin ]anau yr Afon Modder, gan fyned yn mlaen tua Kimberley. Y 15fed o'r un mis estynwyd ei gwaredigaeth i'r dreflan hono gan y Cadfridog FRENCH, a gorfodwyd ORONJE a'i fyddin i encilio yn nghyfeiriad Bloemfontein, prif ddinas y Dala,eth Rydd. Erlidiwyd yn dost ar eu holau, a goddiweddwyd hwy yn ngwely yr afon a enwyd yn Paardeburg, ond wedi cael amser i wneyd eu safle yn nodedig o gadarn. Buont yn abl i gilgwthio un ymosodiad arnynt, dan orchymyn Argl. KITCHENER, gyda chryn golled i'r Prydeiniaid. Am ddeng niwrnod drachefn buont yn abl i wrthsefyll y tanbelenu mawr arnynt gan y fyddin fawr a ddygwyd yn eu herbyn gan Arglwydd ROBERTS ei hun. Y diwedd, modd bynag, fu eu gorfodi i roddi eu hunain i fyny ar y 27ain o Chwef ror-blwydd-*yl brwydr fawr Bryn Majuba, bedair blynedd ar bymtheg cyn hyny. Cymmerwyd ORONJE a phedair mil o wyr yn garcharorion, ac anfonwyd hwy i Ynys St. Helena, yn ngbanol Mor y Wervdd, lie y maent hyd heddyw. Yr un diwrnod, yr oedd y rhwystr olaf ar y fiordd i waredu Ladysmith yn cael ei symmud ymaith, ar ol pythefnos o ymladd di-d6r. Chwefror 28ain, codwvd y gwar- ch&u, a rhyddhawyd Syr GEORGE WHITE a'i warchodlu ar ol pedwar mis o gaethiwed. Yn mhen y pythefnos yr oedd Arglwydd ROBERTS yn myned i mewn i Bloemfontein. Dilynwyd hyn gan chwech wythnos o wneuthur parotoadau i fyned yn mlaen. Yn y dyddiau hyn yr oedd DE WET yn dechreu rhoddi profion o'r gwrhydri sydd erbyn hyn wedi gwneyd ei enw mor hysbys. Y trychineb cyntaf a achoswyd ganddo ef i'r fyddin Brydeinig ydoedd dwyn adran o bedwar cant o wyr i gaethiwed mewn lie o'r enw Mostert's Kop. 0 herwydd yr anffawd hwn cafodd y Cadfridog Syr WILLIAM GATACRE ei I alw ad reV Ar hyd yr adeg yma yr oedd pryder Prydain ynghylch Mafeking yn myned yn fwy. Er canol mis Hydref yr oedd yr enwog BADEN POWELL a'i warchodlu wedi eu hamgylchynu gan fyddin gref o'r Bwriaid, a dewrder a phen- derfyniad anghyflfredin yn cael ei arddangos gau yr amddiffynwyr. Yn y drydedd wythnos o Chwefror, cyrhaeddai yr adrodd- iadau eu bod wedi eu darostwng i newyn a chyfyngder mawr, a holl boblogaeth y ddin- as ar eu cythlwng. Heintiau a heigient yno y naill wythnos ar ol y llall. Yr oedd mynwent y plant yn cael ei Ilanw yn brysur. Gwnaethai y Milwriad PLUMMER, o gyfeir iad Rhodesia, ymgais canmoladwy i estyn ymwared iddynt, ond yn aneffeithiol, fel y gwelwyd y byddai yn rhaid iddynt gael swcwr—os ceid ef o gwbl-o ryw gyfeiriad arall. Modd bynag, aethai mor bell a'r 4ydd cyn i'r ymwared ddyfod gan golofn o dan arweiniad y Milwriad MAHON. Gorch- fygasant y gwarchauwyr ar ol brwydr galed; a boreu Mai 17eg aethant i mewn i'r dref. Y mae yn debyg mai gwaredigaeth Mafe- king a fa, o holl ddigwyddiadau y rhyfe gyrch, y moddion i gynnyrchu y brwdfryd- edd mwyaf angerddol a chyffredinol trwy yr oil o'r Deyrnas Gyfunol. Yn y cyfamser, yr oedd y fyddin yn mhrifddinas y Dalaeth Rydd yn cael ei hanrheithio gan afiechydon a chlefydon o wahanol fathau. Y milwyr oeddynt yn meirw wrth y cannoedd, a dioddefladau y cleifion a'r clwyfedigion oeddynt arteithioI, o herwydd prinder y darpariadau meddygol. Er pib peth. modd bynag, yr oedd Argl- wydd R-BERTS yn barod, erbyn dechreu mis Mai, -i gychwyn ar ei bybt tua Pretoria, prifddinas y Transvaal, a phellder o ryw dri chan milldir o Bloemfontein. Yn y cyf- amser yr oedd pencadlyw y B*riaid, y Cadfridog JOUBEET, wedi marw, a'r Cad- fridog Louis BOTHA wedi ei b?nnodi yn olynydd iddo. Ar y 27ain o Fai croesodd y fyddin Brydeinig yr Afon Yaal, ac o'r bron yr un adeg yr oedd y Dalaeth Rydd yn cael ei chyhoeddi yn rhan o'r ymherodr- aeth Brydeinig. Y digwyddiad mawr nesaf ydoedd cymmeryd meddiant o ddinas bwysig Johannesburg. Ar y 30ain o'r mis cyhwfanwyd y faner Brydeinig ar balas y Llywodraeth a pharodd y llwyddiant hwn gyffro anarferol yn Pretoria. Ymadawodd yr Arlywydd KRUGER ar ffrwst oddi yno. Erbyn yr 2il o Fehefin. yr oedd y cadlyw Prydeinig a'i lu yn Orange Grove. Y Bwr- iaid, o dan BOTHA, a wnaethant eu gwrth- safiad olaf i geisio achub eu prifddinas mewn lie o'r enw Six Mile Spruit. Cyn machlud haul yr oedd eu magnelau wedi eu distewi, a hwythau wedi encilio. Ychydig funydau cyn hanner nos, Mehefin 4ydd, wele dri o brif fwrdeisiaid Pretoria yn dyfod i mewn i'r gwersyll Prydeinig i wneyd ymostyngiad ffurfiol ar ) an eu cyd- ddinaswyr. Ymadawodd y Cadfridog ;BOTllA oddi yno yn blygeiniol ar y 5ed— rhyw dair awr cyn i Arglwydd ROBERTS a'i fyddin ddyfod i mewn i'r ddinas. Bellach, disgwylial pawb yn hyderus y byddai y rhyfel yn cael ei dwyn i'w ther- fy niad yn ddiymdroi. Ymddangosai y B^Vriaid fel wedi eu baeddu yn mhob man erbyn hyn, a'u magnelau, mewn nifer liosog, wedi eu cymmeryd oddi arnynt. Ond da y g*yr ein darllenwyr pa mor wahanol i hyn y trodd pethau allan. Cymmerai hanes y misoedd dilynol ormod o'n gofod, heb law y byddai yn ddiangenrhaid. Weithiau en- nillai y B'^riaid fuddugoliaethau, a phryd arall y Prydeiniaid a'u hennillent. Ar y 25ain o Hydref cyhoeddwyd y Transvaa!, drachefn, yn ffurfiol yn rhan o'r ymherodr- aeth Brydeinig, fel y gwnaethid fisoedd yn flaenorol a'r Dalaeth Rydd. Yn flaenorol i hyn yr oedd y Cadfridog BULLER wedi ffarwelio a'i fyddin, a dychwelyd i gymmer- yd ei lywyddiaeth yn Aldershot. Yn mis Tachwedd eyffrowyd Prydain o gvfrr-bwy- gilydd gan yr adroddiadau am y gwrthryf- el yn mysg Btriaid Trefedigaeth Penrhyn Gobaith Da. Y pryd hwn, hefyd, y galwyd am Arglwydd ROBERTS i ddychwelyd, i gymmeryd llywyddiaeth y fyddin Brydeinig i'w law, ac y pennodwyd Arglwydd KITCHENER yn bencadlyw yn ei Ie. Ei orchwyl mawr cyntaf ef ydoedd gwrthsefyU rhuthrgyrchoedd DE WET yn y Penrhyn. Y fath ydoedd sefyllfa gythryblus y dref- edigaeth hono fel y barnwyd yn angen- rheidiol rhoddi y gyfraith filwraidd mewn grym yno, ac attal gweithrediad y gyfraith gyffredin yno am dymmor. Modd bynag, daeth ROBERTS adref, gwaethygodd iechyd y Frenhines VICTORIA, bu farw yn Ionawr, 1901, ac esgynodd y Brenin IORWERTH y Seithfed i'r orsedd -digwyddiadau a thuedd uniongyrehol ynddynt i dynu meddwl y cyhoedd oddi wrth yr hyn oedd yn myned yn mlaen yn Ne yr Affrig. Yn gynnar yn mis Chwefror, y flwyddyn newydd, modd bynag, y mae y Swyddfa Rhyfel yn galw am 30,000 o wyr i'w hanfon allan fel adgyf nerthion. Y cam mawr nesaf yn yr hanes ydoedd y drafodaeth a.m heddwch rhwng KITCHENER a BOTHA, yr hyn a gymmerodd Ie yn mis Mawrth; ond, a ddyryswyd yn llwyr gan Arglwydd MILNER ac Ysgrifenydd y Tref- edigaethau. Daeth dirprwvaeth o F*riaid i'r wlad hon ond ofer fu eu hymweliad hwythau hefyd. Yn mis Alai dechreuodd cyflwr gwragedd a phlant bychain y Bftriaid yn y gwersyll-garcharau, a'r marwolaethau lliosog yn eu plith, ennill sylw mawr a chyffredinol. Parodd y ddadl hon i gryfhau am amry w fisoedd a'r tebygolrwydd yw y buasai yn parhau hyd heddyw oni bae i Ysgrifenydd y Trefedigaethau o'r diwedd anfon gorchymyn pendant i newid dull y gweithrediadau. Wedi methiant y drafodaeth am heddwch rhwng y ddau gadfridog, aeth y ddwy blaid yn mlaen i ymiadd gyda mileindra a phen- derfyniad di-ildio. Ssfyllfa y fyddin Bryd- einig tua'r pryd hwn-fiwyddyn yn ol— ydoedd ei bod o'r dechreu wedi colli dros 16,000 owýr-wedi eu lladd wrth ymladd, neu wedi meirw o afiechyd, ac uwch law 53,000 wedi eu hanfon adref am eu bod yn gleifion. Ar y 13eg o'r mis dilynol attafael wyd y?grifau pwysig perthynol i'r Dalaeth Rydd. Bu yn agos i'r Arlywydd STEYN gael ei gymmeryd yn garcharor. Yn llewys ei grys, cyn cael egwyl i orphen gwisgo am dano, y diangodd y g*r. Gwnai Argwydd KITCHENER ymdrechion egniol i lethu y B^riaid ond, ychydig oedd y flrwyth mewn gwirionedd. 0 ddeutu y 10fed o Awst anfonwyd proclamasiwn allan yn cyhoeddi alltudiaeth yr holl arweinwyr B$raidd a wrthodent ymostwcg ar neu cyn Medi y 15fed, yr alltudiaeth i fod am eu hces. Hysbysid yn swyddogol fod y pryd hwn dair mil ar ddeg o'r Bifrriaid ar y maes, trayroeddgenymninnau yn agos i ddau can mil a hanner o wyr ar y maes yn eu herbyn. Mantol llwyddiant a droai o'r naill ochr i'r llaH. Yn mhen dau ddiwrnod wedi i broclamasiwn KITCHENER ddyfod i ben, ar yr 17eg o Fedi, digwyddodd trychineb mawr Vryheid, pan y cymmerwyd cant a hanner o'r Prydeiniaid yn garchai orion, heb law y rhai a laddwyd ac a glwyfwyd. Erbyn hyn nid oedd y Bwriaid mewn sef- yllfa i allu cadw eu carcharorion yn eu dwylaw. Yn mron yn uniongyrchol ar ol eu cymmeryd rhyddheid hwy. Y diwrnod canlynol bu trychineb arall o natur gyffelyb. Y Prydeiniaid, o'u tu hwythau, oeddynt yn eymmeryd llawer yn chwaneg o'r Bftriaid yn garcharorion—ac yn eu cadw, wrth gwrs. Terfynodd mis Medi gyda rhuthr ffyrnig gan DE LA REY ar adran Arglwydd METHUEN yn Zeerust; a daeth yn eglur fod y gelyn yn cael aagyfnerthion o'r Penrhyn i raddau mwy nag y dychymygasai neb. Heb fanylu, ar y,dydd olaf o'r flwyddyn, daeth y newydd am yr anffawd yn Twee- fontein, pan y syrthiodd DE WET yn sydyn ar Gatrawd Deheubarth Swydd Stafford, gan gaethiwo hanner colofn; ond eu rhydd- hau yn mron yn uniongyrchol. Ar yr un pryd, ni a gollasom 63 mewn lladd, a 55 mewn clwyfo. Yn mis Ionawr, y flwyddyn hon, gwaith KRUGER yn darbwyllo LIywodraeth yr Isel- diroedd i gyfryngu ar eu rhan ydoedd y ftaith bwysicaf. Yn Chwefror diangfa ra- mantus DE WET yn nghanol deaden o wartheg ydoedd yr hanes mwyaf dyddorol, Nid oedd dim llai na thair-ar-hugain o golofnau o'r fyddin Brydeinig yn erlid ar ei ol ar y pryd, ac yntau a'i wyr yn nghanol rhyw ddeugain milidir o wylfeydd (out- posts) Prydeinig. Yn Mawrth taflwyd pob digwyddiad arall i'r cysgod gan waith y Bwriaid yn cymmeryd y Cadfridog Prydein- ig, Arglwydd METHUEN yn garcharor, gyda 0 Z, iliaws o'i wyr, a phurnp o'i fagnelau. Clwyfasid ei arglwyddiaeth yn dost; ond ymddygodd y Btvriaid yn anrhydeddus tuag ato, gan ei ryddhau yn mron yn union- gyrchol. Y mae yr hyn a ddilynodd yn ynglyn a'r gweithrediadau ar y maes yn nghof ein darilenwyr, fel nad oes angen am i ni gymmaint a'u crybwyll. Mwy dyddorol, ar ddiwrnod fel heddyw, ydyw olrhain ychydig am y ceisiadau am heddwch o amrywiol fathau sydd wedi eu gwneyd o ddechreu y rhyfelgyrch hyd yn awr. Yr ymgais cyntaf oil, yn ddiau, i adfer perthynasau heddychlawn rhwng v Brytbon a'r Bwr ydoedd yr un a wnaed gan yr Arlywyddion KRUGER a STEYN, pan yr anfonasant 'nodyn,' ar y 5ed o Fawrth, 1900, i Arglwydd SALISBURY. Anfonwyd hwn o Bloemfontein, ac ynddo dywedent mai rhyfel amddiffynol' ydoedd hon yn gyfangwbl o'u tu hwy, 'er mwyn amddiffyn annibyniaeth y ddwy weriniaeth yn Neheu- barth Affrica, yr hwn sydd yn cael ei fy- gwth.' I'r llythyr hwn anfonodd y prif- weinidog ei attebiad ar yr 11 eg, yn yr hwn y ta8ai yr holl gyfrifoldeb am y rhyfel ar y ddwy weriniaeth eu hunain, gan gyfeirio yn arbenig at eu 'gair olaf di raddiol.' A w- grymai hefyd nad oedd parotoadau Prydain i ryfel yn ddim ond yr atteb naturiol i barotoadau helaethach y Transvaal ei hun.' Yn gynnar yn y mis dilynol—Mehefin— cyf- arfu Syr REDVERS BVLLER a CHRISTIAN BOTH&, brawd y Cadfridog Louis BOTHA, mewn ffermdy yn agos i Majuba, i ymdrin a hawlia 1 y cadlyw Prydeinig am ymos- tyngiad. Caniatawyd cadymbaid, a myn- egir fod BULLER wedi dyweyd :—f Ewch yn ol i'ch ffermydd, gadewch eich mag- nelau mawrion, ac aroswch yn dawel hyd nes y bydd Arglwydd ROBERTS wedi gwneyd ei benderfyniad yn hysbys.' Ond, gwrthod ammodau Syr REDVERS a wnaeth y Bwriaid, ac aeth y rhyfel yn ei blaen n gyda ffyrnigrwydd. Gofynodd BULLER i ROBERTS, A allai efe son am unrhvw delerau heddwch wrth y Bwriaid. Atteb pendant ei arglwyddiaeth ydoedd :—' F? nhelerau i i Lywodraeth y Transvaal ydyw ymostyngiad diammodol Yr ydym yn awr yn dyfod at y gynnadl- edd rhwng KITCHENER a Louis BOTHA, at yr hon yr ydys eisoes wedi cyfeirio. Ar yr 28ain o Chwefror, 1901, y dechreuwyd hon yn Middleburg, a pharhaodd yr ymdrafod hyd yr 16eg o Fawrth, 1 Dangosai BOTIIA deimlad rhagorol,' ebai KITCHENER, ac ym- ddangosai fel yn dra awyddus i ddwyn heddwch oddi amgylch.' Ond, chwacega ei arglwyddiaeth, gweithiai yn galed i geisio sicrhau rhyw fath o annibyniaeth.' Ond, hyny ni fynai y cadfridog Prydeinig ddadleu arno o gwbl, wrth gwrs. Modd bynag, pan ymddangosai yn lied eglur y buasai y dclau gadlyw yn dwyn heddwch oddi amgylch, pe cawsai y drafodaeth ei gadael yn eu dwylaw hwy, daeth Ysgrifenydd y Trefedigaethau i mewn, a dyrysodd yr holl gynflun, gan gogail-droi ynghylch pethau a barent i'r Bwriaid ystyried heddwch arnynt yn un di- anrhydeddus. Er enghraifft, ymgyndynai ynghylch swm dyledion y Transvaal i lyw- odraethau eraill. Boddlonodd BOTIIA i osod y swm hwn i lawr yn filiwn o bunnau; ond, mynai Mr. CHAMBERLAIN osod ammodau ynglyn a'r taliad nas gellid eu derbyn ar un cyfrif; a gwnaeth hyny ynghylch y miliwn, punnau hyn, mewn adeg pan oedd y rhyfel yn costio i Brydain ddwy filiwn o bunnau bob wythnos Nid oedd unrhyw dreth rhyfel i gael ei gosod ar y ffermwyr BvVraidd, a'r carchar- orion o Ynys St. Helena, a manau eraill, oeddynt i gael dychwelyd yn eu holau mor gynted fyth ag y gellid sicrhau cludlongau areucyfer. Ond yn y modd mwyaf pen- dant y gwrthodai Ysgrifenydd y Trefedig- aethau addaw adgyflenwi (re-stock) y fferm- ydd anrheithiedig, 'rhag peri tramgwydd i'r ffermydd oedd wedi aros yn ffyddlawn 1: