Y Tyst

1662-1916. I ANNWYI, SYR,—-Un bore safwn ar gydiad rhai o heolydd Caerdydd. Ar fy nghyfer yr oedd Castell Caerdydd. I lawr i gyfeiriad deheuol y ddinas y rhedai Heol Sant Fair. Adgofid fi o'r modd y carcharwyd Rawlins White yn un o hen gelloedd afiach y Castell, ac am Erbery a Cradoc, y rhai a drowyd allan o Eglwys Sant Fair. Gyda hyn gwelwn osgordd o filwyr, a chydrhyngddynt yr oedd nifer o ddinasyddion a adweinir wrth yr enw gwrthwynebwyr cydwybodol.' Ar- weinid hwy i'r swyddfa filwrol gerllaw, yn erbyn eu hewyllys, i'w tyngu i'r fycldin. Rhawg y dychwelasant, ar ol gwrthod ufuddhau, ac ar- weinid hwynt yn ol i'w celloedd yn yr orsaf filwrol. Meysydd gwyrddlas oedd o gwmpas y fan hon pan arweiniwyd Rawlins White o'i gell afiach at y ffagod, a phan ddaeth Erbery a Cradoc allan o Eglwys Sant Fair. Deddf eu gwlad orfododd y rhai hyn i fynd allan, ac a'u caeodd allan ar ol hynny. Onid oeddynt hwy yn wrthwynebwyr cydwybodol ? Ac yn dra thebyg, dros yr un fangre ag y cerddodd Rawlins White, Erbery a Cradoc y cerddai gwrthwyneb- wyr cydwybodol 1916. Mae'n debyg nad yw cydwybod y dynion clibriod hyn ddim yn berffaith. Eithaf tebyg nad oedd cydwybod Erbery a Cradoc yn ber- ffaith. 'Does yr un gydwybod bersonol eto wedi bod yn berffaith, ond cydwybod Un. 0 ran hynny, nid yw cydwybod cymdeithas, neu gyd- wybod y mwyafrif, yn berffaith eto. Pa fodd bynnag am hynny yn awr, mae'r gwrthwyneb- ydd cydwybodol yn dioddef er mwyn cydwybod. Fe all Dr. Hastings rhyw led-awgrymu mai cyd- wybod wan ydyw. Boed felly am y tro. Ond onid yw'r Apostol Paul yn dweyd y dylid parchu cydwybod y brawd gwan ? 'Ac a ddifethir y brawd gwan dros yr hwn y bu Crist farw.' Heb fynd i fewn i'r ddadl pa un ai cyd- wybod wan neu gydwybod gref yw cydwybod y gwrthwynebwyr hyn, sicr ddigon fod cyd- wybod yn hawlio parch. Dyna ddadl dynion mor bell oddiwrth eu gilydd ar gwestiwn y rhyfel presennol a Mr. Holt, A.S. Mr. Lewis Haslam, A.S. Syr Walter Essex, A.S. Mr. Ramsay Macdonald, A.S.; Mr. Philip Snowden, A.S. a Mr. E. Harvey, A.S. Y noson olaf o'r Senedd-dymor sydd newydd orffen, dadleuai'r dynion hyn dros ymdriniaeth well i'r gwrth- wynebydd cydwybodol. Ac oni ddylai plant Ymneilltuaeth Cymru ategu hyn ? Beth fedd- ylier am fod heb fwyd o nos Fawrth hyd fore lau, ond darn o fara ? Ac o ran yr awdurdodau, caent fod heb ddim bwyd o fore Mawrth hyd fore lau. Cael eich rhoi mewn ystafell heb ddim bydiynddi i dreulio noswaith gyfan. Dyna ran o helynt y gwrthwynebydd cydwybodol. Dywedai Mr. Philip Snowden yn ei araith y noson olaf o'r Senedd-dymor diweddaf, tra yr oedd nifer o'r gwrthwynebwyr cydwybodol yn cael eu harwain drwy Abergele at y tren ar y fforcld i Ffrainc, chwareuai'r seindorf pres y Dead March in Saul.' Ymha le y saif pregeth- wyr a gweinidogion ? Soniai P.W.W. yn y Daily News and Leader am gyfreithlondeb pregethau.' Pe mentrai pregethwr gymryd yn destyn y geiriau, Cerwch eich gelynion,' gan eu cymhwyso fel sail dyledswydd i garu'r Ger- nianiaid, ymha le y safai'r pregethwr yn wyneb The Defence of the Realm Act ? Ni wyr Syr Herbert Samuel, A.S., pa fodd i ateb yn iawn. W11 i ddim a wyr cyfreithwyr y Llywodraeth. I ba le yr ydym yn mynd ? GOR-WYR GWRONIAID CWMYGI,O.

Ponkey. Priodas.-Dydd Mercher, Awst 2il, priodwyd y Parch F. H. Davies, Bethesda, Talybont, a Miss Nellie Hughes, Rhostyllen, Gwrecsam, yng nghapel Mynydd Seion, Ponkey, gan y Parchn J. Howells, Ponkey, a J. Davies, rhagflaenydd y priodfab ym Methesda, Talybont. Y gweision priodas oedd Mr 9. Richards, brawd-yng- nghyfraith i'r priodfab, a Mr R. Davies, brawd y priodfab. Y llawforwynion oedd Miss L. Hughes a Miss A Hughes, chwiorydd y briodas- ferch. Chwareuwyd yr organ gan Mr J. C. Powell. Yr oedd y luncheon yn nhy Mrs Richards, chwaer y priodfab, ac eisteddodd nifer luosog i gydlawenhau a'r par ieuanc. Cawsant nifer Iluosog iawn o anrhegion gwerthfawr a llongyfarchiadau lawer Aethant am eu mis mel i Southport, gyda dymuniadau goreu Ilu o gyfeillion. Yr oedd y capel yn llawn o edmyg- wyr y pfir ieuanc yn dymuno yn dda iddynt. )

Mount Stuart, Caerdydd. Marwolaeth a Chladdedigaeth Mrs Jenkyn Jones.—-Gyda theimladau dwys y dymunem gofnodi marwolaeth y chwaer anllwyl uchod, yr hyn gymerodd le gyda sydynrwydd mawr dydd Mercher, Gorffennaf 26ain, ar ol cystudd byr. Tarawyd hi gan complete seizure of apoplexy bore dydd Mawrth. Mor drwm oeddyr ergyd fel y collodd bob ymwybyddiaeth ar unwaith, ac erbyn yr adeg a nodwyd ehedodd ei hysbryd at y Duw yr hwn a'i rhoes. Un o ffyddloniaid yr eglwys oedd Mrs Jones; byddai yn y cyfarfod- ydd bob amser, ac yn arbennig yng nghyfarfod- ydd yr wythnos, a chymerai ran amlwg yng nghaniadaeth y cysegr. Yr oedd yn feddiannol ar bersonoliaeth gref a dynoliaeth lydan; natur- iol oedd iddi fod yn garedig, ac nid ychydig yw nifer y rhai tu allan i gylch y teulu a fwynhaodd ei charedigrwydd. Bu yn wraig ofalus a dar- bodus, yn fam dyner iawn i'w hunig fab, ac yn chwaer ragorol. Mawr oedd ei sel dros achos yr Iesu, a'r capel oedd y fan gysegredicaf yn ei golwg. Cymerai ran amlwg gyda. gwahanol fudiadau yr eglwys, a gwnaeth bob peth yn ei gallu i'w hyrwyddo ymlaen. Yr oedd ganddi barch dwfn a gwirioneddol i weision yr Ar- glwydd. Treuliodd nifer o flynyddoedd pan yn ieuanc yng nghartref y diweddar Barch W. Emlyn Jones, Treforris, ac yr oedd dylanwad sancteiddiol y cartref hwnnw wedi gadael argraff ddofn ar ei bywyd, yr hon ni ddilewyd hyd y diwedd. Nodwedd amlwg iawn ynddi oedd sirioldeb, ac yr oedd ei serchowgrwydd yn hysbys i bawb. Gellir gyda phob priodoldeb ddweyd—' A Mair a ddewisodd y rhan dda, yr hon ni ddygir oddiarni.' Yr oedd iddi air da gan bawb, a chan y gwirionedd ei hun.' Cladd- wyd y rhan farwol ohoni canol dydd Sadwrn, Gorffennaf 2gain, yng nghanol arwyddion o hiraeth dwfn. Gweinyddwyd ar yr achlysur yn y ty, 3, Clarence Embankment, gan ei gwein- idog, y Parch Joseph Evans, yna awd i'r capel gerllaw. Dechreuwyd gan y Parch John Davies, Grangetown, a siaradwyd yn effeithiol iawn gan y Parch E. Price Evans, B.A., Caerffili, cyn- weinidog yr eglwys, a gweddiwyd ar lan y bedd gan y Parch T. Hughes, A.T.S., Cathays. Huna mewn llecyn prydferth o'r Gladdfa Gyhoeddus yma yn ymlyn beddrodau llu o hen gyfeillion. Da gennym wybod fod ei phriod, Mr Jenkin Jones, yn swyddog gweithgar yn yr eglwys acyn drysorydd gofalus. Efe hefyd yw arolygydd yr Ysgol Sul, a. chymer ran flaenllaw ynglyn a holl symudiadau yr eglwys. Dymunwn nawdd y nef iddo hyd derfyn y daith. Boed diddanwch yr Ysbryd Glan yn eiddo i'r teulu, a chysured y Ceidwad annwyi hwy yn awr eu profedigaeth.

I Severn-road, Caerdydd. I Te ac Ynigo'mnos.—Bonheddwr parod bob amser i gynorthwyo'r achos goreu (fel y medr yr eglwys hon dystio) yw y brawd Mr William Morgan, Ryder-street. Pan fo ymlaen unrhyw fudiad o bwys cysylltiedig a'r eglwys, a galw am gasglu arbennig, mae ei ynni a'i weithgarwch a'i lwyddiant, fel y gwyr yr holl gylch, yn ddiar- hebol. Nid yn unig y mae'r Ilaw yn myned yn ddwfn i'w jlogell ei hun, eithr llwydda hefyd i gael pobl arianog eraill i wneud yr un modd. Mae yn swyddog yma bellach ers blynyddoedd, ac nid ydyiii yn tybied i weinidog erioed gael rhagorach a thrylwyrach cyfaill. Nid yw byth yn caniatau i'r aswy law wybod gormod am haelioni y dde. Do good by stealth' yw ei arwyddair; mae'n amheus gennym yn wir a wyr neb am a wnaeth i gyd yn y cyfeiriad hwn. (Bydded drugarog wrthyin am ysbeilio ohonom ei gyfrinach a datguddio fel hyn ei wendid clodwiw!—-mae gair yn ddyledus iddo yn sicr.) A ninnau weithian yn ddifugall, daeth i'w fryd beth amser yn ol i wahodd ei gyd-aeloda-Li at eu gilydd i de prynhawnol ar ei draul ei hun, modd y cafieiit gyfle i gydymgomio ar faterion eglwysig. Cam go newydd, hwyrach, ond un gwerth i'w efelychu. (No rights reserved.) Cymerodd hyn le yn yr ysgoldy nos Fawrth, Awst raf. Yr oedd hudoliaeth glannau'r mor wedi denu rhai i ffwrdd, ond eto cafwyd cwrdd, cryno o amgylch 3r byrddau am 7, a Miss M. Llewelyn, nith fwynaidd Mr Morgan, ynghydag ef yn llywyddu. Cawd hefyd help y chwiorydd Mrs W. Jones, Mrs C. D. Evans, Mrs Gwaunfa Thomas, Mrs T. Harries, Mrs Griffiths, Mrs Pike, Mrs Sparry a Mrs Morgan wrth y byrddau. Credwn a gobeithiwn y bydd i'r cydymgynghori a'r siarad fod o fudd i'r eglwys i symud ymlaen. Rhyfedd fel y mae y byd a'i bethau yn ennill tir o'n hamgylch, a llawer hyd yn oed o Gymry yn glaear ac yn ddifatet-a gwaeth. Cyn,gerdd.-Dyliiunol a hwylus oedd y cyfar- fod cerddorol a gynhaliwyd yma yn ddiw- eddar gan y Gobeithlu a chyfeillion. Diben yr wyl oedd ceisio cymorth i glirio ymaith y rhelyw o gost perdoneg newydd-yr ysgold3^. Da yw dweyd fod hynnv wedi ei wneuthur, a'r offeryn bellach yn eiddo'r Ysgol Sabothol a'r Gobeithlu. Gweithiwyd yii dra egnïol gan nifer o'r brodyr a'r chwiorydd, ac yn enwedig yr oedd y gwaith ardderchog a wnaed gan Miss Dolan Evans, arweinyddes a chynllunydd y gyngerdd, yn llwyr haeddu'r ganmoliaeth uchel a gafodd. Rhoddwydrhan gyntafy gyngerdd i amrywiaeth, a'r ail i ddatganiad o'r draethgan The Child- hood of Samuel '-Miss Dolan Evans yn arwain. Gwasanaethwyd yn rhad gan amryw o ddoniau cerddorol goreu'r lie, yn eu plith y Misses Gertrude Spicer, May Morgan, Minnie Morris, L. Tucker, B. Glossop a Maud Sparkes, a'r Mri T. Williams, Duddridge, Lindsay a Shackell. Yr unig resyn oedd fod yr hen Gymraeg (ys' truan ohoni!) drwy'r nos yn dioddef drymed oddiwrth annwyd fel y methodd a seinio'r un nodyn! Caed adroddiadau manwl wedi hyn gan Mr Thomas Hodges, trysorydd, a Miss Bessie Jones, ysgrifeiinydd-pob un o'r ddau, ynghyda Mr W. Evans, y lIywydd, wedi llafurio'n ddiflino. Pob clod i'r casglyddion hefyd. Oriel.- Y mae'r brawd Mr Thomas Harries, yr ysgrifennydd, wedi rhoddi i'r eglwys oriel o weinidogion yr Enwad wedi ei fframio'n odidog. Gwerthfawrogir y rhodd. GWAUNFA.

CYFARFODYDD. SOAR, LLNNELLI.-Gor oun,,if 29ain a'r BOain, talodd Miss Rosina Davies, Ferrvside, ei hymweliad blynyddol S'r eglwys hon,, Wedi i'r gweinidog bregethu yn y bore, yn ol ei arfer, yna rhoddodd ofal yr holl wasanaeth am v tair odfa nesaf i Miss Davies. a cbawsom odfeuon gwlitbog a bendithiol, cynulleidfaoedd mawrion, a chasgliadau mwy nag arferol at ddyled y capel. Dechreuwyd odfa nos Siboth gan Treforferch, a nos Lun gan Miss Thomas, Mynyddygarreg. SYCHTYN, WYDDGRUG.—Nos Lun a dydd Mawrth, Awst 7fed a'r 8fed, cynbaliodd eglwys Bryn Seion ei chyfarfod pregethu blynyddol, pryd y gwasanaethwyd gan y Parchn J Vernon Lewis, B.A., B.D., Lerpwl, a Peter Price, D.D., Rbosllanerchrugog Yr oedd disgwyliadau yr eglwys yn fawr, ond llanwyd hwynt hyd yr ymylon. Caed tywydd hafaidd, cynhulliad da, gwrandawiad astud, y gweision ar eu goreu, ae arwyddion amlwg o bresenoldeb y Meistr Mawr yn yr wyl. Dilyned bendith.

I Bethesda, Arfon. Pi-,todas.Ar yr 2il o Awst, yng nghapel Bethesda, unwyd y Parch W. Jones, Amana, mewn priodas a Miss Hannah Eliza Jones, 3, Ogwen-terrace, Bethesda. Gweinyddwyd ar yr achlysur gan y Parch Rhys J. Huws, Glanaman; W. J. Rees, Alltwen; Owen Jones, NantSrancon ac a'r dorf ar ei thraed, chwareuwyd ymdeithgau briodasol Mendelssohn ar yr organ gan Mr R. 0. Hughes, organydd yr eglwys. Rhoddwyd y briodferch ymaith gan ei hewythr, Mr John Jones, Y.H.. llyfrwerthwr, a gwasanaethwyd ami gan Miss Nel Roberts, ysgolfeistres, Ysgoly Cyngor, Cefnfaes, a Miss M. A. Davies, B.A. Gwasanaethwyd ar y priodfab gan ei frawd, y Parch D. Jones, Hebron, Cymer, Port Talbot. Danghosodd y dorf barchus yn y capel fod y briodferch a'i hewythr mewn anrhydedd mawr yn y lie, a gwahoddwydnifer luosog i gyfranogi o'r wledd briodas. Wrth y bwrdd mynegwyd syn- iadau uchel am Mr a Mrs Jones gan y Mri Rhys J. Huws; Owen Jones; D. J. Williams, M.A., Ysgol y Sir W. J. Parry, Coetmor Hall; a D. Jones, Cymer. Ca Mr Jones aelwyd mewn perffaith gydymdeimlad a'i waith. Bu'r ty hwn yn llety fforddolion ar hyd y blynyddoedd, a gwyr llawer o weinidogion y Gair am groeso cynnes Mrs Jones a'i hewythr. Cydnabyddwyd geiriaucaredig y gwahoddedigion ynghyda'r anrhegion lluosog a chostus o bell ac agos gan Mr Jones a Mr John Jones, Y.H. Ymadawodd y par ieuanc am Aberystwyth gyda'r haul ar y fodrwy aur, ac ynghanol dymuniadau yr ardal am hir ddyddiau i weled daioni.