Y Llan

ADOLYGIAD YR WYTHNOS. MR. LLOYD GEORGE A CHWRS Y RHYFEL. OR TIR I R MOR. CYFRIF LLOFRUDDION GERMANI AM WYTHNOS. "LUSITANIA" YR AIL. OFNI'R BWLI MAWR. AMERICA A'R GWLEDYDD ANMH LEIDGAR. PERYGL HOLAND A DENMARC. Amcan mawr yr ysgrifau hyn o'r dech- J'8U ydoedd galluogi'r Cymro i ddeall CWTS J rhyfel, i weled digwyddiadau yn eu per- ihynaa y naill i'r llall, a'u dy Ian wad tetb- ygol ar dynged dyfodol y naill blaid a'r Ball. Hyn, yn hytrach na rhoi eofnodiad o bob brwydr a phob ysgarmee hwnt ac yma. Oddiwrth y tystiolaethau mynych a ddaw i law amlwg yw fod llu mawr o ddarllenwyr y LLAN yn mantedsio ar yr ysgrifau i'r fath. raddau nes y maent yn g&llu amgyffred y rhyfel a'i daiblygiadiau yn well na'r sawl sy'n byw ar fwyd sych y papur dyddiol yn unig. Y diweddaf o'r tystiolaethiu hyn oedd eiddo MR. LLOYD GEORGE YN NGHAER- NARFON vu y cyfarfod mawr dydd Sadwrn. I ddarllenwyr cyson y, LLAN a glywaant neu •« ddarllenasant araeth y Prif Weinidog, "ilid yn unig nid oedd dim newydd iddynt yn yr hyn a ddywedai am hanes y rhyfel, ond oadarnhaodd yn bendant. a digarcisyn- iol yr olwg a gymerwyd o dro i dro yn yr ysgrifau hyn yn y LLAN air safle bresenoll y dàwyblaid ar bob rhan o'r maee, ac ar ddafcblygiadau tebygol y dyfodol. Nodir dwy engraifft yn unig. Dywedodd Mr., Lloyd Gorge nad oedd dim yn peri pryder yn aefyllfa y brwydro ar y tir mewn un-1 rhyw ran o'r maea—oddigerth y Balkans yn unig. Ymhob man arall, ebe fe, y mae an sefyllfa yn holliol foddhaol, a n byddin- oedd ni yn ddigon trech nag gelyn. Ar y llaw arall nid yw aefyllfa pethau ar y mor yn foddhaot. Yno y mae y perygl mwyaf. Mae ymgyrch wallgof suddlongau Germani sy'n ymosod yn ddi- rybudd ar bob llong feiddia nofio ar y mor, yn fygythiad mwy peryglus i ni yn y wlad hon na holl fyddinoedd y gelyn gyda'u giliydd. Amcan amlwg y Caisar yw creu NEWYN YN Y WLAD BON. Yr ydym yn ymddibynu gymaint ar wledydd tramor am dclefnyddiau bwyd o bob math—gwonith, cig, caws, ymenyn, reds, te ooffi, ffm-ythaul, etc.-fol pe medrai y Caisar rwystro llongau i gyra-edd i'r wlad hon, rhaid fyddaji ni newynu, neu dderbyn telera" heddweh y gelyn bwystfillaidd. A dyroa yw amcan y CaisM-. Teamla yn sicr erbyn hyn mdjn urng nad oee obaith y medr ei fy *n enill buddugoliaeth ar y tir, on y r^ iddynt gael eu gorchifygu yr haf dy o o» na tall efe wneyd cytundeb heddwcn hyny. Dyna y rheswm dros roi y £ or(T^ myn i suddo pob llong o eiddo pob gwlad. a geir yn hwylio tua/r wlad hon neu tua Ffrainc. LLOFRUDDIAETHAU YR WYTH- NOS GYNTAF. Gellir heddyw roi amcangyfrif pur gywir o'r graddau y llwyddodd y llofruddion yn wyt-hnoe gyntaf eu bar bared ddiwah. Dealla'r darllenydd o bosibl yn well wrth «vmharu wybhnos ddiweddaf yr hen drefn fTw-^hnos gyntaf y drefn newydd. Cy- felly yr wythnoB olaf yn Ionawr a'r wythnos gyntaf yn Chwefror. Vr wvbhnoa ollaf yn Ioxmwr suddwyd gan y gdyn 18 llong yn eano 34,134 o dunelli. Yr wythnoB gyntaf yn Ohwefror sudd- wyd ganddo 43 Hong yn cario 99,105 tunell. Hyny yw, suddwyd yn lagoe i gymaint deirgwaith yr wythnos gyntaf o'r drefn newydd nag a wnaed yr wythnoa olaf o r hen drein. Mwy na hyn; o dan yr hen drefn rhoddasid yn ami rhyw gymaint o rybudd i'r Hong fasnach cyn ymoaod arni, fel ag i lalluogi y ariw i ddianc yn y cychod; ond o dan y drefn newydd ym- osodir yn ddirybudd fel mai yohydig iawn o sdawns dianc sydd i neb fo ar fwrdd y Ilung a wneir yn yaglyfaeth i ddigofaint y Caisar. Ymhlith llongau gwledydd anmhleid- gar, hyny yw eiddo gwledydd nad. ydynt yn rhyfela o gwbl:, a suddwyd yr wythnos gyntaf yn ol y drefn newydd oeir:— Yr Unol Daleithiau, 1; Denmarc, 1; Holand, 2; Groeg, 1; Norway, 9; Peru, 1; Yspaen, 3; Sweden, 1. Cyfanrif, 19. Mewn geiriau eraill yr oedd yn agoe i haner y llongau a. suddwyd yn eiddo gwled- ydd nad oedd gweryl o fath yn y byd ryhngddynt a. Germani. Yr oedd 13 o'r 19 yn llongau cymydogion cyfeillgar Ger- mani ci hun; o'r chwech eraill yr oedd pedair yn eiddo gwledydd a gyfrifid fel yn oefnogi Germani yn y rhyfel er nad oedd- ent yn ymladd. 4. LUSITANIA" YR AIL. Ymhlith y Ilongau a guddwyd yr oedd dwy long oedd yn cludo bwyd, nid i ni, ond i drigolion anffodus Belgium—bwyd a brynwyd gan ddyngarwyr mewn gwledydd eraill i borthi trueiniaid newynog Bel- gium,—-aJc yr oedd yr Unol Daleithiau ac Yspaen yn gyfrifol am ranu'r bwyd yn Belgium. Un aelod o'r criw yn unig ddi- hangodd ii einioes yn un o'r ddwy hyn. Gwaetb hyd yn oed na. hyn oedd yr ymosodiad Uofruddiog ar y "California," Hong teithwyr o New York i Glasgow. Ymosodwyd ar hon gan ddwy aubmarin, un o bob tu iddi, fel nad oedd modd dianc. Gwnaed hyn yn ddirybudd. Ni wyddai neb fod gelyn na pherygl yn agos nes i'r torpedo ei thaxo. Lladdwyd haner dwsin, a gwnaed dros ugain yn ddiymadferth ac yn anafus, gan y ffrwydriad. Saith munyd ar ol oael ei tharo y buy llong cyn suddo. Yn ffodus ychydig o deithwyr oedd ar ei bwrdd,—dim ond 32, o'r rhai y collwyd 13, neu yn agos i'r haner. Rhifai y criw 172, a chollwyd 30 o honynt. Ymhlith v teithwyr yr oedd gwraig a phedwar o blant bach ganddi, un o honynt yn fa ban col. Gwraig a phlant gweith- iwr cyffredin, ac yn teithio yn y steerage, oeddynt. Collwyd y fam ac un o'r plant; achubwyd y tri arall, a'r baban bach yn un o'r tri. Glaniodd y tri heb wybod colli o honynt eu ypam, heb wybod pa, le yr oedd eu cartref. Ymhlith y rhai a gollwyd yr oedd tri neu bedwar o Americaniaid. Dyna engraifft deg a ddull y Caisar o ryfela. Geill pobl Cymru ddychmygu pa beth a ddigwydd iddynt hwy. os llwydda Germa,ni yn y rhyfel. YR AMERICA A GERMANI Wythnos yn ol, pan hyspysodd Germaaii ei bwriad i llofruddio pawb ar a gaffai ar y cefnfor. torodd America, bob cysylltiad diplomatic a Geimani. Hyny yw galwyd Mr. Gerard, Llysgenad America yn Rea> lin, yn ol adref, a rhoddwyd i'r Count Bernstorff, Llysgenad Germani yn yr America,, ei lythyrau ymadawiad i'w aJluogi yntau i ddychwelyd adref. Sylwer ar y canlyniad. Ar gais America rhoddodd Ffrainc a Phrydain lythyrau 'safe conduct' i'r German Count Bernstorff i deithio yn ol adref i Germani. Golyga hyny pe y cyfarfyddid ag ef ar y cefnfor gan long rhyfel o eiddo Prydain neu Ffrainc, na wnaent ddim niwed iddo, ond y caniatedd iddo deithio fel pe na byddai rhyfel yn bod o £ wbl. Beth wnaeth Germani ? Cyn y ca. neb deithio yn Germani, nac ymadael o'r wlad, rhaid iddo gael llythyr teithio (passport) gan yr awdurdodau. Pan ofynodd Mr. Gerard, Llysgenad America yn Berlin, am ei lythyrau teithio iddo ef a'i deulu, gwrthodwyd eu rhoddi iddo. Hysbyswyd ef ei fod yn cael ei gadw yno feI awn, neu sicrwydd, am ddiogelwch Count Bernstorff Dyna drosedd anfad ar Ddeddf y Gwled- ydd, ac ar bob cwrtais cydgenedlaethol. Yr oedd canoedd o Americaniaid eraiil yn Germani ar ymweiiad ar y pryd, rhai o honynt yn newyddiadurwyr eraiil yno ar fusnes. Gwrthodwyd llytliyrau teithio iddynt oil. Dyna ddiolch Germani am bob hiramyn- edd a ddangoeodd yr Arlywydd Wilson tuag at ei chreul-onderau i ni, i Belgium, i bawb. BETH WNA'R AMERICA! Tybia rhai fod tori cysylltiad diplomat- aidd rhwng y ddwy wlad, sef galw Mr. Gerard yn ol o Berlin, a danfon y Count Bernstorff adref o'r Unol Daleithiau yn gyfystyr i chyhoeddi rhyfel yn erbyn Ger- mani. Nid yw yn golygu hyny o gwbl, er y gall amain i hyny, ac er fod datblyg- iadau y dyddiau diweddaf fel pe^rn gwneyd rhyfel yn anocheladwy. Ond ystyr tori'r cysylltiad diplomataidd 'rhwng dwy wlad' yw eu bod yn peidio bod mwyach air delera-u- siarad a'u gilydd, nad oes gyfathrach o fath yn y byd rhyng- ddynt hyd nes yr ail ffurfir yr hen gyfedll- garwch. Maent fel d&u hen gyfaill yn pasio eu gilydd ar y ffordd, ond yt1 cy- [ meryd arnynt mai rhyw ddyn dyeithr yw'r Hall. Dichon nad yw'r- pollter rhwng hyny ag ymladd a.'ù gilydd yn fawr, ond nid yw peddio siarad yn gyfystyr a dechreu ymladd. Gwrthod siarad a Germani mwyach a wnaeth Wilson. A ddaw hi yn ymladd sydd gwestiwn arall. Dichon y daw. Mae'r argoelion o hyny yn amlhau bob dydd. Nodaf ddwy ffaith arwyddooaol iawn, Mae yn yr Unol Daieithiau fwy na dwy waith holl boblogaeth Cymru o German- iaid, yn siarad iaith Germani, yn gohebu a'u porthynasau yn Gerrrjani. Mae mwy- afrif mawr y rhai hyn wedi bod yn ffafrio, Germani ymhob modd posibl-hyd nes i'r Caisar fygwth suddo pob llong ar y mor, ac hyd nes i'r Arlywydd Wilson yru Count Bernstroff adref. Yn awr, yr wythnos ddiweddaf, mae Cymdeithasau German- aidd yr America,rhywbeth tebyg i Gym- deitjhasau Cymrodorion y wllad hon-ac iddynt dair miliwn o aelodau, wedi gyru at yr Arlywydd Wilscm yn hyspysu eu parodrwydd i godi nifer o gatrodau o Ger- maniaid Americanaadd i ddod i Ewrop i ymladd yn erbyn byddinoedd y Caisar. Er's mis yn ol buasai'r peth yn aaimihosibl. Heddyw mae yn ffaith. Y ffaith arall yw fod Mr. Ford, y gwr a drefnodd, ac a ddygodd holl gostau yr ymgyrch heddwch o'r America i Ewrop llynedd, wedi gosod ei holl weithfeydd, yn y rhai y gweithia 30,000 o weithAvyr, at w-aaanaeth y Llywodraeth yn America i wneyd 'munitions' i ymladd yn erbyn Gennani. Dyna Apoetol heddwch mor selog ag y bu Mr. Lloyd George adeg rhyfel De Affrica, heddyw mor awyddus ag ydyw'r Prif Weinidog ei hun i ddod o hyd braich i roi dymod farwol i'r Caisar. OFNI'R BWLI MAWR. Er's mMocdd yn ol bellach gclwyd sylw yn yr ysgrifau hyn yn y LLAN at berygl lloland a Denmarc. Dywedwyd y gallcsid disgwyl i Germani ymoaod ar y naill a'r llall pan welai y gallai enill rhywbcth sylweddol drwy hyny. Mae yr amser iddo wneuthur hyny gerllaw. Edrycher ar y map a gweler ut y saif y ddwy wlad yn eu perthynas ddaearyddol' a. Germani. Mac'r ddwy yn ffinio, a Germani. Am- gylchir Holand ar dair ochr gan fyddin- oedd y Caisar hcddyw. Nid oes ond rhith o esgus; yneisiou ar y Caisar i orchymyn i'w fyddinoedd i ymosod ar y naill a'r llall. Mae yn eithaf posibl fod y gobaith y buayai'r naill neu'r llall yn gwneuthur rhywbeth byrbwyll yn eu cyffro wrth weled'eu llongau yn cael eu suddo, ac y buasai y rhywbeth hwnw yn ddigon o esgus dros iddo ef oresgyn eu gwlad, yn eu cymhelliad cryf iddo roi y gorchjrmyn i suddo pob llong o eiddo pob gwlad ar y mor. Gwahoddodd yr Arlywydd Wilson wled- ydd anmhleidgar y byd i tino Ag ef i dori cysylltiad diplomyddol a. Germani. MM Brazil, Chili, Peru, ac efallai Argentina yn Ne America, yn debyg o ddilyn yr Unol Daleithiau. Yspaen yw yr unig wlad anmhleidgar yn Ewrop sy'n debyg o wneyd. Mae yr America, ac y mae Ye- paen, mor bell o gyraedd y Caisar fel n& all efe wneyd llawer o niwed' iddynt. Ond am Roland, a. Denmarc, a Sweden, a Norway, mae tynged Belgium a Roumani* beunydd o flaen eu llygaid. Gwelant fyddinoedd mawr Germani ar eu tortynals yn barod i'w sathru dan eu traed. Mae ofn ac atrswyd y bwli mawr arnynt fel n» feiddiant ddigio'r Caisar rhag dweyd yr un gair a roddai iddo eegus i yru ei luoedd i sathru eu gwlad dan eu traed. Hyny, a hyny yn unig, sy'n cyfrif am nad yw y gwledydd hyn wcdi dilyn Wilaon hyd yma., PB MEDRAI tPRYDAIN t Egyr hyn bqeiblrwydd mawr, newydd, beiddgar, hafal i'r ymgais a wnaed yn y Dardaneltt. Er mwyn deall y safle edrycher ar y map. Sy-lweor 1. Mae Mor y Gogledd yn gorwedd rhwng Prydain Fawr ar y gorllewin, &'r Cyfandir ar y dwyrain. Mae traeUiaU Belgium, Holand, Germani, Denmarc, a Norway oil acr lanau Mor y Gogledd. 2. Mae Mor y Baltic yn gorwedd rhw" Germani ar y deheu, Rwsia tua'r dwyrakk, a Sweden tii»*r gogledd. 3. Cysylltir y ddau for hyn a'u gily^i gan gulforoedd y Skagu Rack, C^ateg^, &'r Sound. Mae Norway a Sweden gogledd a Denmarc a Germani i'r delist i'r rhai hyn. Ond maeganni ffordd breifat o'i heiddo yn cysylltu y ddau fc*. Rthed y gamlaa hon drwy ganol darn 0 a liadratawyd gun Germani oddiar Den- marc flynyddoedd yn ol. Saif Demma^'C rai milltirioedd i'r gogld, a Holand am- ryw filltiroedd irdehou i'r gamlaa hon. Gyferbyn a genau y gamJaa sgif Yxxzg Heligoland, gerllaw yr hon y bu brwydr mawr Mor y Gogledd dro yn ol. 4. Mae Holand felly yn gwahanu rhwng nerth Germani ar y gogledd a'i nerth ar y deheu yn Belgium. 0 Zeebrug yn Bel: gium, ac o Gamlaa Kiel i'r gogledd o Holand, y daw holl suddlongau Germani allan, ac yno y, dychwelant ar ol llofruddio ar y mor. Yn y Gamlas hefyd y llecha Llyngee Fawr Gennani. 5. Pe medrai Norway, Sweden a Den- maro gytuno a'u gilydd a phe baent yn ddigon cryf i wneyd hyny, gallent gloi Germani fel na allai ddod allan o For y Baltic, w, 6. Pe meiddiai Holand ymuno a'r tair gwlad, a phe medrai ddal ei thir yn erbyn Germani tan y caffai help o'r tuallan, yna deuai terfyn buan ar rwysg suddlongau llofruddiog Germani, yn ygystal ag ar lynges a byddin Germani. Mae y syniad yn un mor newydd acDiar feiddgar fel y tal ei egluro yn llawnach. Sylwer eto ar y map. Amlwg yw y medrai Denmarc a Sweden cydrhyngddynt rwystro llynges Germani i ddod allan drwy'r culforoedd a nodwyd i For y Gogledd. Mewn cyffcJIyb fodd gallent kyrwyddo lhrybo" llyngee Prydain o For y Gogledd i For y Baltic. Golygai hyny gloi drws y Baltic ar lynges Germani yn Nghamlas Kiel, gan adacl dim ond y tua Heligoland yn agorcd iddi ddod allan. Ni ddymunai llyngee Prydain ddim gwell na'i gweled yn dyfod allan i For y Gogledd. Drachefn gyda Holand yn gwylio nyth y suddlongau yn Zeebrug o du y gogledd, a gwylwyr llynges Prydain o'r tu allan i'r Schdit, ellai yn gyfyng ar y suddlongau yno i fynd a dod fel y gwnant, yn awr. Mewn cyffelyb fodd byddai fod Holand yn gwylio Mor Heligoland o du y dehau, a Denmarc yn gwylio yr un mor o du y gogltedd, yn ei gwneyd yn ainhawdd os nad yn an- niihosibl i'r llynges a'r suddlongau a lechant yn awr yn Nghamlas Kiel i fynd a dod feilj y mynont, ac fel gwnant yn awr. Edrycher eto ar y sefyllfa filwrol. Cofier am redegfa fawr 1915, pan y cydredai byddin Germani a byddin Prydain yn Ffrainc am y cyntaf i gyraedd glanau'r Sianel modd y gallai fyned hóihio i 'aden'