Y Tyst Cymreig

i THE STATE CHURCH IN WALES. TO THE RIGHT HON. W. E. GLADSTONE, M.P. Sir,—Some of our English friends seem to have had their fears awakened by these letters, lest we should press the subject of our Welsh Church grievance prematurely on the attention of the legislature, to the detriment of the set- r, tlement of the Irish Church question. I beg therefore once more to assure those friends that they need not entertain any apprehension of the kind. 'Wales can afford to wait,' and means to abide her time. I said before, and I say it again, that to raise a political agitation on the question formed no part of my design in writing these letters. Had it been my desire to produce excitement in the Welsh mind on the subject, I would have addressed the people in their own language. Neither had I any in- tention of having my letters published in the English papers, in many of which the two first appeared without any solicitation on my part; and were made subjects of leading articles in others. My sole object was to draw the atten- tion of the few, leading men, Members of Par- liament and others, to whom copies of this Journal were sent by post, to a few facts in the past and present history of Church and Dissent in Wales. Nevertheless, I am free to confess, that I am glad that a wider publicity than I had intended has been given to the statements they contain: and I believe that now, when the attention of this country, and all other countries in Europe, is concentrated on the question of state establishment of religion,— when the"public mind is eager for information Ion the subject,—that now, I say, is the right time to give publicity to all facts bearing on the subject. I am now in possession of communications from all parts of the Principality, expressing j"entire concurrence in the substance of my letters, aI1(j the statement which I ventured to volunteer on behalf of my countrymen, viz.— I that tliev have no intention of inaugurating a public movement for the redress of their State Church grievance at the present time. Sir In a tract, published by the Liberation Society entitled 'FACTS FOII CIIURCIIMEX,' we ,r" 1 find the following remarks:— 'Wales is well lmown as a Dissenting country. In North Wâles Dissenters constitute seventy nine per cent of the population; in South Wales they constitue eighty- two per cent. By persecution and by neglcct, the Es- tablished Church has alienated the great mass of the population from her communion. In two'articles which have recently appeared in the Iiccord newspaper, the failure of the Church is dwelt upon with great em- r'¡)hasis.' Let us attend to what the Record, the ac- knowledged organ of the evangelical party in the Church, has to say on the subject.—It .says:- It is a lamentable fact, which we record with sorrow, that the great bulk of the Welsh people are alienated from the Church of their fathers. There are various scs which led to this sad result. Among others, we [limy mention the appointment of English bishops to "Welsh sees, and the institution of English clergymen into Welsh livings. This policy has banished the Welsh element from the upperregions of the Welsh Church. tIll these regions, where its presence ought to be an active power, it is neither seen nor felt. Here the ele- is English, the language spoken, the sympathies f £ e >.id the habits contracted, are all English. An pBi .h clergyman transplanted from the heart of jEii^ .aid to a Welsh see, is thrown into the society of t, ihe aristocracy of the country; in this society he moves ,itlncl acts within the circle of English attraction, while he rules and governs a Welsh diocese. He is not often seen beyond the circles of the aristocracy; and seldom ? decends into the regions below, where the Welsh element | is so powerfully at work; he rarely comes across the |undercurrent, of Welsh feeling, which pervades and 3L" t'le masses of the people. Thus episcopacy and .< feeling have become two separate elements; they yh n two different currents, they seldom clash, and fcJtt •^e^er ^nalgamate. And, as a matter of course, Welshmen leaves the bishops and their care4ittle f 1 <nni 01111 coolly tell them, "You ?not YW „_01 nie' auc^ I .fcare as little for you, you seek Vours; I 1 Can aff°rd t0 diSpeUS0 >o^-n own course; I shall build my Wd mvself ruy 0wu teacher 5- between you i Gil tliGio is n.o iiiteTon-m.f i i "r-f-M/i •SJ-apatSy." This ^course,'Mid perhaps as little fit is in fuii A-. eeW °f the Welshman; and W" so powerfuUy ^erS*^011 th° ^le''it IY C"Cl"i'¡' up. them, that it £ ttcoii upon the ton of a morvKW; on a hill." And in close^Sh and as an ensigll of English bishops inv0 ^appointment Q c Vs s ^O-WeiaU sees stands the institu- tion of English clergymen into Welsh livings. This has been, and is, so sore an evil in the Welsh Church, that in many parishes it has scattered the sheep of the pas- ture,—and left the fold in ruin and desolation; the nominal shepherd gets the fleece, but the sheep, if they are not kept and fed in Dissenting folds, wandei and perish in the wilderness.' After condemning the Welsh aristocracy in strong terms for the mal-administration of Church Property Who, virtually,' it says, hold in their own hands the Lord Chancellor's livings; grasping the pickings for the younger scions of their own families,—the Record goes on:- 'And this is not all either. Nepotism is a noxious weed, which has received culture, not only from lay, but also from episcopal hands in the Welsh Church. In North Wales it has grown rampant, in the South its episcopal growth has not been so luxuriant. On the church of South Wales the spoliation of former days committed its ravages far and wide, it left few prizes for Nepotism. But it is not so 111 North Wales; there are rich prizes there. In St. Asaph and Bangor there are rich canonries and fat rectories, to which occupants of the sees have not been slow to appoint sons and, brothers, cousins and nephews. Here, after bishops have been gathered to their fathers, their memorials survive them, in the persons of deans and canons, of rectors and vicars. And they have been mostly, if not entirely, Englishmen occupying Welsh preferments. While English Nepotism has thus been so extravagantly indulged to the exclusion of the Welsh element, it is. a) wonder that the Welsh people have turned in disgust from the Church of their fathers, and that it is now ou- painful lot to review her condition almost in the words of the Prophet, "Jerusalem is become heaps, and tb,, mountain of the house as the high places of the forest. So says the Record, and the '"Witness is true;' < Is it just,' (asks the Editor of the Tract), 'that the Church should be, maintained in such a state, at the expense of a people who have been alienated by her own sins from her communion? Let Churchmen answer.' I have the honour to be, Right Hon. Sir, Your humble Servant, W. ITEE S.

TRADDODIAD Y (jrN-LYVODEAETH- Wlt EYRE I BR .WYE. 'Lief gAvaed dy ±i-;Avd sy<U yn gwaeddi hruaf fi o'r ddaear,' nuddai yr Arghvydd gynt wrth Cain y llofrudd <yntaf. M ;ie lief gwaed r rhai diniAved a lofriddhvyd yn Jamaica yn i Avaeddi am h'awf tei ar y Cy.n-L\'w- »draetliAvr Eyre, ar Y. hwn yioedd cyfrifoldeb CAvbl a gymmeroddle. Mchodd y eynliyg- i)ii blaenorol i'w ddvyn. ef i'r liraAvf am lof- \iddiad George Wiiiiam Omlon. Ond ni ijddodd y Pwyllgor Jydcl AN-AI eymmeryd yr a-hos mewn Haw ifyny arhyny. Gwiiaetli a], gynhyg am gaelpraAvf aSio ar dir arall, sef f<d y cyhoeddiad a Nviitetli ni anghyfreithlon. A. y mae teimljd eyff'rdin holl garwyr rlyddid a chyfiaAvider y (hlai yr achos gad ci clwilio yn deg gar reitliAvvr (libai-tiiotb. Ac ■^xli i Mr Yaughui, yr ynad yn Bow Street, ^'leiid yn sicr yr hyn oedd ci ddyledsAvydd trry ei draddodi sefyll ei bnnvf, yr ydym yn y .1 gowithio y byddyr uehel-reitliAvyr yn ddigon sYJwyrol a piieido a sefyll rhyngddo a phrawf Z, teg Dylai Mr^)*re fod yn ddiolcligar am gyJc i amddiffyi a cliyfiaAvnliau ei hun os gall. Z7, )fa.. yr argmff feddyliau miloedd yn y wlad ho] ei fod nid yl unig Avedi myned dros dei- fyijui ei awdudod fel LlyAvydd ond liefyd Aveii rhoddi i farwolaethhcbunrhyw braAvf o'uivcuogrAAydl ddynion mor ffyddlon i orstnld a cloron Lloegr agylm cf vi hun erioed. Hyd Z71 nesy profir yr wahanol bydd ei enw yn fell- ditl' ic yii hyd ddydd ei farwolaeth a'r lie j gonyeddi ei hveh wedi y trenga yn cael ysgryd pen laiio gan bob dynganvr a a lieibio pa a ior adeiiniol bynag y gofgolofn fydd arm Os gall, dylai fod yn falch o'r cytie i synxmd y gwaitlmidd oddiar ei CIIAV os na all, jadaAver iddo clclisgyn i ocsocdd dyfodol yh ei AVf gymmeriad a gAvneler. ef yn esiampl i haw1 a lyiicnt satliru dan draed iawnderau poblLlUtni tllodion. Nid yw y rhai sydd ar ol 0 fldyodtiefwyr Jamaica ond pobl iscl cu |i;!]ngylehiadau, mewn trefedigaeth bellenig, ir liel) allu i ahv swyddogion uclielfrydig a nrti'inesol i gyfrif; ac oddieithr i ddynion sjwdadgarol gartref ddyfod allan i'w liamddiffyn bydd ein trefediffaethau heb uni-livw (hh'oa'el- I wch i feddianau 11a bywydan. Mae Mr Eyre yn gallu annerch ynadon mewn iaitii gyfirous —gall ef godi ci achos 0 lys i lys lies cael yr hyn a ystyria yn gyfiawnder. 3dae ganddo. ddigon o gyfcillion i'w gefnogi a'u eydyro- deimlad ac a'u liarian os bydd angen. Ond pa. le mae Gordon ? Pa le y mae y trueiniaid ddyoddefodd grculonderau barbaraidd y mac eu lianes yn Avartli i'r llywadraetli Gristionog- ol y cyflaAViiAvyd hwy yn ei lienAV ? Nis gall- ant lrvry gyfodi i ddadleu eu CAvyn yn erbyn eu gorthrymwyr. Ond y mac gAvaed y meirw a gruddfanau y hyw yn parliau i waeddi ac y mac ZNIr Stuart Mill, Mr Taylor, Mr Buxton, ac era ill, Avcdi dywcd oil lief, ac yn pender- fynn y mynant ddial en cam a dwyn eu liaclios i oleuni. Nid yw Mr Yaughan wedi gosod unrhyw fain ar yr achos ond y mac yn tybied fod digon wedi ei broil i hawlio prini-f. Pa un bynag a ocdd y martial law yn gyfreith- lon ai nid oedd; pa nn a ocdd yn cael ei chyf- lawnhau gan yr amgylchiadau ai peidio ni eliymnierodd arno i liendeiiynu," ond yn ol ei syniad of ti- y cwestiwu yr ocdd yn ormcs ar y deiliaid i'w ehadw mewn ymarfcriad ar ol cy- hoeddiad deddf ebargofiad; ac y mac Mr Eyre ci hnn wedi dyAveyd yn gyhoeddus fod y r,,Y gwrthryfd Avedi ci roddi i laii-r. Hohvyd Mr Phillips, un 0 frodorion Jamaica, ger bron yr Ynad yn Bow Street, ddydd Mawrtli, Mai 19eg, yr hwn a dystiolacthai iddo gael ei fflangellu a 100 gwialcnod heb nn math 0 braAvf; a hyn yn mlien amryw ddydd- ian wedi cyhoeddiad maddeuant neu ebargof- iad gan Mr Eyre ac iddo Aveled 49 0 ddien- yddiadau 0 gylch yr un amser. A ydyw y dyn oedd a'r Haw flaenaf yn yr holl bethau hyn yn y diAvedd i gael dianc heb gymmaint a phrawf teg aino ? A ydyw y ffaith fod dyn yn swyddog yn y llvAvodraeth yn ddigon 0 ddiogehveli iddo rhag cael ei ahv i gyfrif betli bynag a Wlla ? Os lolly y mae cymdeithas mewn cyfhvr 0 farbareiddiAveli yn well na llywodnleth gyfansoddiadol. Gwingo yn ddy- clirynllydymaeMrEyre yn erbyn y dded- fioyd. Mac1 yn ci r, yn llawer mwy gAvrtlmn iddo ef sefyll prawf teg Avrth gyfruit! 1 1 11 rY Lloegr am ei weithredoedd yn Jamaica, nag oedd i gannoedd o bobl yn yr ynys hcaio gael en fflangellu a'u erogi bed.) fath yn y byd 0 brawf ariiynt. Yr oedd y gyfraith yn llawcr rhy dda i'w gAvastraffu ar drueiniaid Jamaica ond nid yw y gyfraith hono yn ddigon da iddo ,y ef sefyll ger ei bron. CoUodd bob llywodraeth Z7, arno ei hun. pan y traddodwyd ef I'AV braAA'f; ac yr oedd yn synu fod y saethu, y crogi, a'r llosgi, a gyflawnAvyd gan ei awdurdod, i gad ymeliAvilio iddynt gan neb. Yr oedd ei gef- nogAvyr yn y Ilys dan gyffelyb deimladau; ac nis gallasent ddangos eu cynddaredd yn f". Y pe eynliygiasid pnddA\yn at y (1yn-Tiyw°dr- iictliWT fd yr A'7n([(ly^\r^'(l yn ^v>rdurdod ef at ddeiliaid" yr un itaii yn Jamaica. Y gwaetliaf all dderv dd iddo ef ydyw prawf teg gan reitln. yr o'i gydwhuhvyr, y rhai a fyddant yn baiod i dderbyn yn ddiragfarn bob petli a ellir dros ei gyfiaAvnhau neu eu hesgus- odi. Digon tebyg genym y dAvg y prttii-f t, .1 1, .1 11, .1 ffeithiau i'r gohvg am sefyllfa pethau yn Jamaica y merAvina clustiau pawb a'i clywent. Os oes gan Mi' Eyre liyder yn uniondeb ei achos dylai dalu mwy 0 barch i gyfraith ei wlad nag a dahvyd ganddo ger bron yr Ynad yn Jow Street. Buasem yn disgwyl i un a anfonwyd allan i Aveinyddu y gyfraith, pan ddaeth gahvad arno i sefyll yn ci gAvyileb, 0 leiaf i feddianu ei hun meAvn amynedd.

PR AWE YR ARLY WYDD JOHNSON. Yn ol llytliyren y gyfraith y mae AndreAV y John son yn rl iydd, ond yn mam pawb o bob plaid agos y mae yn euog o'r naill neu y Hall o'r cyhuddiadau a ddygwyd yn ei crhyn. Yr ocdd yn rhaid cael dwjr ran 0 dair i'AV erbyn cyn y gallesid ei gondemnio ond metlrwyd a sicrhau hyny. Yr oedd 35 yn ei erbyn a 19 o'i blaid. Yr oedd y mwyafrif 0 ddigon yn ei erbyn, ond yr oeddynt un yn fyr i wneud dwy ran 0 dair. Sibiydid er's tro ac o'r diAvedd eyhoeddid yn uchel fod tri neu bedwar o'r re- 2)ul>licaniaid yn debyg 0 bleidleisio 0 blaid ei ryddhad. Eirwid Trumbull 0 Illinois, Fessen- den 0 Elaine, Henderson 0 Missouri, a Grimes j 0 loAva. Saif y Seneddwr Trumbull, 0 Illinois yn uchel yn mysg y blaid Averinol fel cyfreith- iAvr o'r radd flaenaf. Mac wedi bod 0 Avasan- aeth dirfawr i'r Ty gydag ardrefniad y eyfan- soddiad. Ei farn ef i raddau maAvr oedd yn penderfyuu pob rhaithysgrif a ddygid ger bron. y SeneddAVr Eessendcn 0 Elaine yn sefyll yn llaAvn mor uchel 0 ran ei gyinmeriad, ond na roddid eymmaint 0 hwys ar ei farn. Mae yn liawdd iawndyfod oliyd i'r rhesAvm am f rliwyg- yn y blaid wcrinol. Nid oedd eymmaint ng un o'r C'rthyclau tlr yr llO y cydunai ^paAvb. i'w gvhudclo"; ac nid codd y-1 :P j.. r i J"r /r arweiuAvyr yn iinfarn yn eu plitli on hunain pa, un o'r eyhudiiaadau oedd y pAV}Nsicaf. Er y dyAvedai llawer o'r SeneddAvyr ti fod yn euog- yn eu wyneb ell; etc yr oedd yno laAver na chyfrifent ef yn euog- ond 0 un neu ddau ohonynt. I>.engiaifft, ni fyMi y SeneddAVr Sherman ddyAveyd ei fo(I yn euag yn ngAvyneb yr ail gyhuddiad, sef cynliyg i symniud ^Ir Stanton trwy drais, yr hwn a gyiriiid gan agos bnwb arall y pw.ysicaf (Jionynt oil. Yn yr agwedd yma ar bethau nid rhyfedd fod yno rai ohonynt yn methu ei gad; yn euog yn ol llythyron- y gyfraith yn AYyneb yr un o'r cyhuddiadau. DyAvedai Thnnbull a Eessen- dcn nad oeddynt yn gwejed un doetliineb mown eeisio symmud y gan ei fod yn g'Avbl ddiallu, a tliymhor ei Aveinyddiaeth yn ymyl dyfod i ben ac yn enAyedig gan mai Wade a ddaethai ynolynyclcl iddo, lias gallasai hyny fod yn un help i achos y blaid werinol. Pur anmhoblogaidd fel yr yiv,<M<'ngys yA\r Wade.— Mae yn elynol iawll i iasnaeh rydd; ac y mae y cwestiAvn IIAVIIAV yn cnnill tir bob dydd yn America a bydd yn iil,aid iddynt ei gyfarfod. Mac yno deimlad cryf yn erbyn Wade oblcgyd ei fod yn annoeth wedi trosghvyddo ei hun i ddwylaw y Ccidwadwyr lieblaw nad oes gan- ddynt faAvr itrwn 0 liyder ynddo yn bersonol. Dyn aiiAvybodus, penboeth, byrbAvyll ydyw, a byddai dyn felly yn y Ty GAvyn hyd yn nod am urnv mis yn debyg 0 brofi yaiflin i'w blaid. Mae syniadau a tlieimladau personoi yn fynycii iawn yn cael cu dAvyn i meAvn i faterion cy- hoeddus fel miti anaml iawn y mac unrhyw gwestiwn yn cael ei benderfynu ar ei deilyng- dod ei liun: ac y mac hyny yn cyfrif meAvn rhan faAvr paham y trodd y ddcdfryd ar achos yr ArlyAvydd fel y gwnaetli. Ond diclion mai fel y mac y mae oreu, ac o twlau ddrwg eu bod wedi denvis y llciaf. Ond y mae gwers wedi ei dysgu trwy yr amgylehiadau fod yn rltaid i lywodraetliAvyr fel eraill sefyll praAvf am eu liyniddygiadau. Mae yr ArlyAvydd Jolmsan yn America, a phraAvf dyfodol y LlyAv- odraetliAvr Eyre yn y wlad yma yn sier o osod dyaion mewn sAvychlau uchel yn fSvy ar eu gwyIiaclwriaeth.

Y GYMDEITHAS DDIWYGIADOL GYMREIG. Yr ydym yn llaAven gyfareh cyehAvynwvr a W, L, y chefnogwyr y gynideithas lion am y lhvyddiant cyflym sydd wedi bod ami. Yn sicr nid ym- gododd unrhyw gynideithas erioed i syhv uchel meAvn amser mor h r. Ergv1 oedd i syhv y senedd gael ei ahv. cyntaf, er nad oedd yr liyn V'^T'nl'7 ;'lR dano. yn agos i gyAvir; /t 1b°(ldo(ul gylioedd- usnvydd i'r gvmd-;•^lla! 7 ^ymorasai fiynydd- oedd'I'AV AVU"•'• NICAAvn nnrhj AV ffordd arall. Dyma Jf'1Ú yn dyfod i Liverpool at y cv"- y eto. Beth bytli allasai fod yn í\y xiwyddianus. Mae ceisiadau am doeynau i'r cyfarfod yn dyliib i law; ac yn clclimuheu ceir cYllnulliaclllnosog. "Daw yma laAver o Gymru. Ond y pAvnc maAvr ydyw cynllunio pa fodd i Aveithio rhagllaw. Mae yr anrhydedd 0 gad Mr Blight at y Cymry yn buiion petli am y tro; a bydd gwrando ei araethyddiaetli hyaAvdl am y noson yn wIedel ardderehog; ond y CAvestiAvn yn y cliwecld ydyAV pa fodd i lunio a .„; threfnu er sierhau amcanion y gynideithas. l^Viarfod bydd eael y Reform Rill—11a chyfaifod Brig^^1^ —a lnvre 0 honi am y noson hono, yn at eh f;nv]j.| ddyben os gadeAvir y CAVIJI yn y fan y nosoiet o bw hono, heb gynllunio pa fodd i Avneyd ar ed-leutu hyny. Mae ein disgwyliad penaf ni am ryv.. beth paihaol Avrth y gynadledd yn Hope Hail.' tc^I Siomir ni yn faAvr os na elieir yno gynnulliad lluosog 0 ddynion niAvyaf djdanAradol ein eened 1; ac os lln Avneir rhywbeth i Invrpas yno hefyd. Dylai y Avasg a'r esgynhuvr yn Nghymru ym- daflu yn llwyr i'r mater yma. Pol) eymdogacth trii-y hen at eu gAvaitli, a sefydler cymdeithasau a fydd yn barod pan daAV gahvad i gydAveithio. Cad ymgeisAVyr zY eyfaddas yw y petli mawr wodi gofalu am y eofrestriadau,—ymgeisAvyr yn dealt; Cymru yn drwyadl, ac yn meddu cydymdeianlad liollol a'r genedl. Rhaid cu eael yn Gymry os bydd modd yn y byd, a gorcu oil 08 byddent yn Ym- llcilldnwyr. Nis gellir disgwyl i Gyinry^yned yn rhyw sclog itavii dros Saesoh; ac yn sicrn" gdlir disgwyl i Ymixillduwyr b crygiu eù, h p oliaetli er iiini-yn dycliAvelyd E,PC ccid dynion eymAvys allai anerc-b yr -1 yn eu hiaitli eu hunain byddai c ( cynou yi- hon to Cynm# ™ ukX ddylunwad a» Mcithyr. Pa S* "tU'usu.tc! h Diivios, Boniati.'Vto «T O^'niarfon? Pc dcuai anl)"' <l(1 W™ S0'1 nriiKlol 11a .lifly v-'b si rf' cr Ml north y gwrtli- wynd)M'i^U"i i-i «%»• Y" inv1' y m'"i O-AveitlnV» 'F Y Y WLTUL yn. addled, ontl EASG]- y teimlad sydd yn Avasgaredig yngliyd 1 RYC^FFURF ymarierol. GUD,EAA-CH i ni gael gwel-- yn y.gyiihadledd ddydd Mereher pa beth U ellir Nvneyd.

CYNWYS IAD. Llythyr Dr. Rees at W. E. Gladstone—Y Ddwy Blaid-Traddocliad y Cyn-Lywodraethwr Eyre i brawf—Prawf yr Arlywydd Johnson—Y G-ymdeithas Ddiwygiadol Gymreig 1 ,Gol-iebiaetliau-Barcldoniaeth-Ainrywiaetha-Li- Crynhodeb Seneddo 2 Rhys Dafis-Cyfai-fodyclcl Mawrion Mai-Taith y Pererin-Cyfai-fodycl(I Chwarterol-N odioll a Nidiau 3 Yr Wythnos-Liverpool a'r Cylchoedd—Y 'Go- hebydd.' 4 Idi Weldis MiGlywais-Newyddion Tramor- Adolygiad y Wasg-Ffrwydriad Dychrynllyd Llofruddiaeth Baban 5