Y Drych

to Advertisers !—The attention of men In general Is called to Y DBYGH as ^toh-°r advertising medium, being read by ItlhH1'*8 who cannot be reached by any other AND HAVINQ A OIBOUIiATION EX- **« THAT OF ALL THE WELSH WEEKLIES J. MONTHLIES PUBLISHED EN THE UNITED ^OKBINED.

CEIR'QG HUSH £ S. GAN Y LLYFBBSTF. ddnveddar, darllenodd y doniol-ddyn *8 Q 0trLKES o Lsrpwl, o flaen Cymdeith- oirodorion Llnndain, y sylwadau JoW n°* am y bardd ymadawedig: Ganwyd ^cli eitiog Hughes, Medi 25ain, 1832—jx 1. "rnod ag y oladdwyd Syr Walter Scott. ^yb*06^ i Richard a Phoebe Hughes, l'yn, Llanarmon, Dyffryn Oeiriog, y 06dd ,eddynt bobl barchus a chyfrifol, lie yn ,,t, gyda'r Badyddwyr. Cyfeiria'r bardd 4.q, aidd a serohog at ei dad fel yn y geir- 1B°dlad haul yn Nghymru °6's lawer boreu gwlw, blygal'n nhad wrth ben y bwrdd 1 ^dlolch am gael byw. 8*yb°efl<i y *am yn ddynes gallaoh a mwy Vy^^0^118 na'r oyftredin. Yr oedd yn gyfar- *lti llysiau, ao yn deall en natur a'u ^ie U' a g^aaanacthai hefyd fel byd- ag yr oedd yn gymydoges wertb- t46vfn plwyf anghysbell fel Llanarmon. dair blynedd sydd er's pan y bu farw, cnaedd dros ei 80 mlwydd oed. Bu. 414 ^^Ubali i foneddiges yn rhoddi ei sidan- yn gyfnewid am wisg wlad- ten amaethwraig ddiaddurn o Beny- a ^od drwy hyny yn aohlysur oaniad 0^ ^yddost beth ddywed fy nghalon." raev, cuI yw Dyffryn Oeiriog, mor gul aihbell fan ag y gellid myned ar ei *V ar"hwb» cam, a naid; ond y mae yn ^^dir o hyd, a'i drwyn, ar y terfyn, Mtj a Lloegr yn nghwr de-ddwyr- ^^inbych, a'i gynffon yn nghanol Berwyn. Yn ei gwr isaf, ger llaw b, y Waen, hen gartref enwog eangen 0> yr ymladdwyd brwydr waed- yn 1184, rhwng linoedd Owain a Harri II. Yn nwoh i fyny, yn y mae bedd Oynddelw, yr yget fod dros 15 oed yn dysgu darllen et0 rym amgyffredion ^°4l a ^daeth yn uno brif feirniaid ei gyfrinion barddaa, ac a ^y am hen feirdd Oymru nag odid o' na ohwed'yn, a drefnodd wers- esbo^^ Tafol y Beirdd, ao a ysgrifenodd ft^d ar y Testament Newydd mwyaf 01 8ydd y° yf *aith Gymraeg. Tua ^woh i fyny na Llansantffraid, ao Hi 0 *^011 drystiog Oeiriog, saif Pont-y- He y oartrefai y bardd en- ol M°rys {.Eos Oeiriog), ddwy ganrif gan farddoniaeth Huw Morys Oeifi ^ad yn fiurfiad nodwedd fardd- Hughes, oanys yr oedd gan drig- ?|) »0 ^dal hono, haner can mlynedd yn h0*! eto« 8*yn feddwl o'u 1 fachgen awengar fel mab Pen-y- Um?P°b 80n oanmoliaethus am yr y11 tanio ei nohelfrydedd i'w efel- H ij^Wori arno, os oedd modd yn y *0* j tefyd mai yn Haw Morys y oJj111 Hughes y dryohfeddwl ^aPu 8 yn syniad oryf ynddo ? Freeholder yn byw yn lan tout. dir a'i foddion ei hun oedd ^5ay4o« yn fawr ei baroh gan ei 6tl PUtT* 80 ^at^ 0 ynad heddychol a sy) darllen gwaith Oeir- Qydd) ?r sylwadan, oredai ef (y dar- ei syniad yntau am ddyn hap- us oedd y boneddwr Oymreig hen Sasiwn— yn marohogaeth ei feiroh porthiaaas ei hun, yn anadlu anadl iaoh ei wartheg ei huu, yn adnabod gwynebau ei braidd ei hun, yn gwisgo brethyn wedi ei wau o'u cnu, yn pysgota yn ei bysgodlyn, ao yn hela ar ei dir ei hun, yn oynal ao yn oadw iaith, defodau, ao arferion yr hen Gymry gynt heb anghofio y bardd teulu; yn garedig wrth bawb, yn an- rhydeddu y brenin, ao yn ofni Duw. Dyna, i'm bryd i, meddai Mr. Foulkes, oedd dryoh- feddwl Oeiriog am fwyniant daearol. Pwy a wel fai arno ? Y mae y dryohfeddwl yn llawB o'r hen ysbryd annibynol Oymreig. Yohydig o addysg a gafodd Oeiriog yn moreu ei oes. Y gwir yw, mewn llawer parth o Gymru 40 neu 50 mlynedd yn oi, yohydig oedd nifer y rhieni a gredent yn addysgu eu plant: tybient fod dysg yn magu segurdod, ao mai gwell i ddyn oedd dibynu ar ei allnoedjj naturiol. Y oyfeiliornad an- dwyol hwn ydyw y prif reswm fod can lleied mewn cydmariaeth o ddynion dysgedig yn ein gwlad yr oes hon. Dyoddefodd Oeiriog, fel canoedd eraill, mae yn ddiau, oddiwrtho. Bu ef am ryw ysbaid yn ysgol Nant-y-glog, gerllaw ei gaitref; ac un or gwirioneddan a ddyagodd yn fuan yno ydoedd, fod ganddo well dawn at ddysgu Gramadeg na Rhifydd- iaeth. Bhagorodd yn ebrwydd yn y gangen hon ar ei holl gydysgolheigion; ao y mae yr aohos o hyny yn rheswm cryf dros gyfranogi Oymdeithas yr laith Gymraeg. Dysgodd Oeir- iog Ramadeg Oymraeg yn nghyntaf trwy i'w dad gamddeall yr ysgolfeistr, a phrynu iddo Bamadeg Tegai yn lie un Lindley Murray. Yr oedd ganddo grap pur dda ar hwnw yn mhen tua phythefnos; a chyda'r wers Ram- adegol yn yr ysgol, rhagflaenai bawb arall wrth ei fod yn dysgu Gramadeg Saesneg trwy gyfrwng yr un Oymraeg. Ond fel y gellir yn hawdd gasglri, prinion a liwydaidd oedd dyfroedd gwybodaeth Nant-y-glog; a ohostiodd i Oeiriog ymdrech galed, a nos- weitbiau digwsg, yn ol llaw i wneyd y diffyg i fyw, 17, oed., gadawc-iH y llan llonydd yn Eghosail Berwyn, gan droi ei wyneb tua Manchester; a dyma fel y des- grifia ei deimladau ei hun a'i fam tan y brof- edigaeth: Mae John yn myn'd 1 Loegr, a boreu fory'r ä, Ma.e gwedclw-Iam y bachgen yn gwybod hyny yn dda; Wrth baclo'r dlllad gwladaldd, a'u plygu ar y bwrdd, Y gist ymddengys iddi fel arch yn myn'd 1 ffwrdd. Mae ef yn hel el lyfrau l'r gist sydd ar y llawr, Yn lion gan feddwl gweled gwychderau'r tretydd mawr; Nis gwel 6 'r delgryn dystaw ar rudd y weddw drlst, Na'r Belbl bychan newydd a roddwyd yn y gist. Yr oedd ystod ei drigiant yn mhrif- ddicas y cotwm a'r gwlaw y cyfaod pwysio- af o'i fywyd. Yma y priododd y Gymraes hawddgar sydd bellaoh yn galara am briod hoff, ao am dad tyner ei phlant. Yma yr enynwyd oyfoillgarwoh rhyagddo a'r Cymry enwog oeddynt yn byw yn Manchester a'r oyffiniau y pryd hwnw; megys Owen Jones (Meudwy Mon), John Francis (Mesurcnydd), Ab Ithel, B. J. Derfcl, ao yn arbenig Creu. ddynfab, y Oymro llawnstf o trabedd y oSf- arfyddodd Llyfrbryf ag ef erioed. Ye oe,Id Oreuddynfab wedi darllen bron tcb petit jn Nghymraeg, yn hyddysg ia^vn ;j av n lien • yddiaeth Seisnig, yn sylweiydd onS wrth natur; ao fel y prpwf ei Farddoniadur, d bu ei well fel beirniad yn Nghymra (l dyddntu Gwallter Mechain. Er ei fod yn LS-n na Oheiriog o ddennaw mlynedd, trealient lawer o amser yn nghwmni eu gilydd gartref ao -oddioartref, oanys yr oedd oyneddfau y naill mor addfed, ao ysbryd y Hall mor leu- engaidd a nwyfns, fel yr oeddynt yn gyfeill- ion oalon; a bu dylanwad Oreuddynfab ar Oeiriog yn fawr ao yn Ilesol. Feallai nad ymddangoaodd erioed yn yr iaith Gymraeg ddim byd mor ddoniol a dig- rif a "Llythyrau Syr Meurig Grynswth," a bu- ont agos mor eSeithiol yn Nghymru i ladd oraoh-feirdd, oooos-feirdd, a ohwilod o'r fath ag y bu Don Quixote i ladd ooeg-farohog- wriaeth yn yr Yapaen er's talm. Yr oedd Oeiriog a Ohreuddynfab yn gydgyfranog yn eu hawduriaeth. Argraffwyd y gohebiaeth- au hyn gyntaf yn yr Arweinydd— papyr wythnosol a gyhoeddid yn Mhwllheli gan Huw Tegai-ya 1855. Yn yetod ei drigiant yn Manchester hefyd y oyfansoddodd Oeir- iog ei bedwar llyfr oyntaf, set Oriau'r Hvoyr, Oriau'r Boreu, Cant o Qaneum, a'r Bardd a'r Cerddor. Myn rhai fod y pedwar hyn yn cynwys hufen ei awen; ond prin y mae y dybiaeth yn gywir, gan fod ei Oriau Eraill, beth bynag, yn hafal i'r un o honynt. Gwir fod cynauaf ei athrylith wedi ei gywain i ys- guboriau yn Manchester, ond oafwyd ad- ladd rhagorol oddiar yr un maes wedi hyny yn ei lyfrau diweddarach. Yn ystod yr un oyfnod, ysgrifenodd lawer i'r Herald Oym. raeg o'i gyohwyniad yn 1854-gohebiaethau damweiniol yn benaf; oynysgaeddodd Drvs- orfa'r Plant am flynyddau a ohaneuon tlys- ion, syml, moeswersol; a cheir erthyglau o'i waith yn y Gvayddoniadur. Oymeraj ddyddordeb a ohyfranai erthyglau doniol yn fycyoh i'r Pwnch Oymraeg oyn i'r cyhoeddiad hwnw ddirywio, ao ymostwng i fod yn geg. wm pen ffair. Yn faan ar ol cyehwvniad Baner ac Amserau Cymru yn 1857, ponodwyd Oeiriog gan y goiygyd3 yn ohebydd Man- chester, a daliodd i ysgrifenu iddi o wj-tt- nos i wythnos am flynyddau; ao os oedd I' rhyw fai ar y llythyrau hyny, rhy dda oedd- ynt fel llenyddiaeth newyddiadurol. Ao wedi symud o Fanchester, daliai i ysgrifenu yn rheolaidd i'r papyr hwnw drachefn ar wahanol bynoiau, fel y dywedai ei hun mewn llythyr at Llyfrbryf yn Ohwefror di- weddaf: "This general dyspepsical debility has been hanging about me for two years; and there is no doubt that with business and the Banes work (weekly), for 27 years, I have overworked my nervous system." Nao oes, ddim amcu- aeth o gwbl, oanys fe welir oddiwrth yr hyn a ddywedwyd, fod llafur a diwydrwydd yn nodweddion arbenig yn ei gymeriad. Y mae yn wir na chanai gymaint ar ol gadael Man- oeinion a chyn hyny; goddefodd i'w awen, am dymor, orwedd yn fraenar ha, tynodd bedolau ei Begasus, a throes hi i'r borfa. Ond os rhoddodd egwyl i'r awen, ni bu ef yn ddiwaith, byddai ganddo beunydd ryw edefyn ar y gwe-unwaith y Vord Gron. eil- waith cistgoffa Mynyddog, ao yn drydedd Diwygiadau Eisteddfodol. Nis gallai chwaith adael llwyr lonydd i'r awen; ail bedolodd ei Begasus, a marchogai mor hoew ag erioed yn awr ao yn y man. Gelwid yn fynych arno i faino yr ynad barddol yn yr Eisteddfod Genedlaethol, a llanwai y swydd bob amser gyda chywirdeb a dilysrwydd, oanys yr oedd yn ddyn anarferol o gywir ao egwyddorol gyda phob peth. Dywedir mai hiraeth am Gymru, ao am awyr y mynyddoedd i fagu ei blant, a bar- odd iddo adael Manchester. Pa fodd bynag, yn 1865, oymerodd y swydd o feistr gorsaf Llanidloes, a thynodd ei delyn oddiar yr helyg i ganu cywydd i Llanidloes, lie i anadlu Awyr i gwynt Cymru gu. Yn yr hwn y dywedai:— Hyfryd yw mln yr Hafron I rol tro 'rol gyru'r tren; A dylyn hyd y dolydd Efo'n nhrwyn yr awen rydd; Matn o br^.&c y int. El gynllwyn l'r gwyn genlllf A.'i wel'd yn d'od ellwalth, Ar y dwfr 1 nofiolr daith:- Fel bardd yn agafael y byd, A buan donau bywyd. Wadi arcsiad o bum' mlynedd yn Hanid- loes, symudodd yn 1870 i fod yn orsaf-feistr yn Nhowyn Meirionydd, llo y bu am flwydd- yn a haner. Oddiyno symudodd ar ei ben- odiad yn manager y Van Railway, pwt o lin- ell yn cydio yn y Cambrian yn Nghaersws, 80 yn rhedeg wyth milldir i'r wlad heibio Trefeglwys, lie y bu yn trigianu ychydig fis- oedd. Treuliodd weddill ei fywyd yn Nghaersws; yno y dyoddefodd ei gystudd diweddaf, ac y cafodd yr olwg olaf ar natur yn deifro ao yn adfywio o'i ohwsg gaua £ ols pan y gallasai ei ohyfaroh yn ngeiriau bardd Oymraeg arall: 'Bwyf fl yn dechreu marw, A thlthau'n dechreu byw." Nis gellir ond prin grybwyll gwahanol ar. weddau ei athrylith. Cafwyd engraifft o'i humor mewn rhyddiaeth yn Syr Meurig Grynswth. Nid bardd gwael ydoedd ohwaith yn y gynganedd, fel y prawf lluaws o ecg- lyrtion cywrain o'i waith, a'i awdl ar y "Mor," oedd yr ail yn Eisteddfod Oaerlleon yn 1866. Am gyfanBoddi gairiau i fiwsig, Talhaiarn a Mynyddog oeddynt yr unig dd&n o fewn milldiroedd iddo. Y mae ei ganouoa bron yn ddirifedi, a phob un o honynt yn cynwys rhyw gnewullyn bywyd. Ond gyda'r rhiangerdd, y fugeileg, a'r del- yneg yr oedd ei awen yn ei helfen. Oydna- byddir mai ei "Fyfanwy" ydyw y rhiangerdd oren yn yr iaith; mai ei "Owain Wyn" ydyw y fugeileg berffeithiaf sydd yn ein llenydd- iaeth; a bod "Alnn Mabon" yn gyfuniad hapus o'r rhiangerdd a'r fugeileg. I dyb y Llyfrbryf, "Alun Mabon" ydyw oampwaith Oeiriog; ao wrth ei glywed yn adrodd darnau o honi, o'r braidd nad argyhoeddai y cynull- iad i gydfamu ag ef. Er dangos pa mor gydnabyddus yr oedd y bardd a'r oymeriad Oymreig yn ei wahanol agweddau, a pha fodd y gallai ei ddesgrifio i'r byw, darllen- odd Mr. Foulkes "Dyddiau mawr Taffi." Ond yn ei farn ef, y dernyn mwyaf bardd- onol o waith Oeiriog, o ran beiddgarwoh y dyohymygiad, a obywreinrwydd ei weith- rediad, ydyw yr un a elwir "Oyfoedion Oof- adwy; a ohyda hwn y terfynwyd y dyfyn- iadau. Erbyn hyn, y mae Oeiriog, yr olaf o saith cyfoedion y gan, wedi dylyn y lleill "trwy y glyn a thrwy y llwyn. 0 hyn allan, bydd llawer Oymro, wrth drafaelu heibio Oaer- sws, yn rhoddi ei ben allan o'r tren, er gwel- ed y "ty lie bu farw Oeiriog;" ao adnabydd- ir mynwent anenwog Be anghysbell Llau- wonnog yn mysg mynwentau Oymru yn y dyfodol, fel man yn oynwya llwch un o feirdd goreu ei genedl, ao un a dreuliodd ei oes i'w difyra, ei dyddann, ei haddysgu, a'i lleshau. 18.

—Y mae allan o'r ffasiwn i ferched bres- enoli eu honain mewn angladdau yn Mexioo, a'r aohos o hyny yw, eu bod yn rhy dueddol i wylo. Nis goddefir i wraig fyned i angladd ei gwr, na mam i angladd ef phlentyn. —Mae yn meddiant Dr. J. fl, Hepburn, Reimersburg, Pa., hen fwrdd a phedair o gadeitiau a berthynent i William Penn. Caf- odd Hepburn gynyg $500 am y bwrdd, yr hwn sydd o black walnut.

Y GOLEUNI TRYDANOL. GAN PBBLLANCG. 1i"'Y o enau enynol—yr awyr Yw y gwawl trydanol; f«log dlysnl'r wawr slrlol tro gwyll befrla o'l gol, ^nis hynod o faes anlan-Innlr Ynoleunl selrlan, 1 danbald lygald gwir l&n sylla'r nos allan. 1 "ychu liwydd masDachol-yn hael rhydd glaer wen barhaol; had les a wlr dlysa ol alonl'r gwawl trydanol. o 'stor reldus y trydan.-& llaw terth, o Wit o wawl dyn allan; Yllawnder o'r celndar can 1 rwyeg yrr a'l wleg arlan. fhL a addlen lyw'r net wybrenawl—o'l sedd, Bwn salt fel haul slrlawl; A'l d6r addurn pelldrelddlawl, ^ybr y gwyll bura & gwawl. taenu'r tesnl pur&t-o amgylch, Wele'r ymgats oraf; Yn nuwch y crin auaf, Sweina o hyd fel gwSa hat.

AMRYWION OWEN MORGAN (MORIEN), v OIL -———— Y GESTOSES MASTHA (HAEEIS) PHILLIPS GLAD- STeiNS YN OASNEWYDD-BHYFEDDDDAU AN IAN A DEBWYDDIAETH. Nid oes fawr yn gwybod bod y gantores GyEo^eig enwog, a adnabyddid gynt wrth yr enw Miss Mlutha Harris, ond yn awr Mrs. Phillips, yn byw gor Pontardultia. Nid oes fawi1 yn y byd a gan yn fwy peiaidd na Mrs. Martha Harris Phillips, ond yn He oanu i'r I 1 dd mae hi yn cyfyngu sain ei pheror- iaat, i Mr. Phillips. Yn awr, nid yw hyn yn cUwareu teg a ni fel cenedl. Oerddwn tigaiu milldir i'w oblywed yn oanu y "Lost Chord." Bwriadodd y Orewr i'r fath lais nefolaidd gael ei glywed gan filoedd, ao nid yn ^njg gan un gwr eyfoethog. Fod bardd- oniaeth yn enaid Mr. Phillips sydd arnlwg. Mae ei fod wedi dewis mangre boreu oes, aairr^sntydd grisialaidd bro mebyd, awel y mynyddoedd, a chaniAdau adar ban, yn hyt- ract ;a Llundaia, yn profi hyny. Hawdd- amcr Mr. a Mrs. Phillips, Pontardulais! Hir y a gadewoh i ni glywed ilais "Eos Llanelli," yfl nghyd a sain y miloedd o aur melynion. Dewoh, wir! Byddai yr un peth gan y.wlad alludio "eos" i Greenland rew- llyd, oerllyd, a gosod y fath gantores mewn cage, er bod ei farau yn aur melyn. Dygwyddodd i mi fod yn Oasnewydd gyda Mr. Gladstone pan oedd ar ei daith tua Llundain. Bu y dyn mawr bron oael ei fogi a'i doddi yn yr Albert Hall, Stow Hill. Yr oedd hi yno fel ffwrn, a gadawodd Mr. Gladstone lawer o ddafnau o wer ar ei ol yn y neixadd hono. Yr oedd y peth yn lled awg- ryKti bod eisieu rhagor o oleuni yn Oaa- newydd. Peth arall: Ymddangosai blaenor- y oyfarfod i mi fai rhyw baner meddw y <3ydd hwnw ur yr anzhydedd a osodwyd srnynt trwy yr ymweliad. Ond dyna; beth t'mren ftlleaid ddysgwyl mewn He nad yw Gymreig nao yn Seieuig. Oh! Gwent anwyl! yr oedd dy feibion gynt yn dywysogion, a'th yn dywyscgesau; ond maahlud a wym'Stv. ckiu wawi dy ogoniaat pan alwyd di yn dalaeth Seisnigaidd. O! Gwent! tyred yn ol, ao ymrestra eto o dan luman Draig Gooh Cadwaladar! Harri yr Wythfed a'th ysbeiliodd o'th ogoniant Cymroaidd. Pa hyd; O! pa hyd yr arosi ar wahan oddiwrth filoedd Oymru! Etc,, na falidithiwch Gwent! Bydd yn ddyddorol gan lawar un o hen gyfeillion a mawrygwyr y diweddar barch- odig David Morgan, Oe £ nooed-y-cymer,ddar- llen y oanlynol: Gadawodd ar ei ol weddw leuanc, o r narddar a mwyaf oaruaidd a wal- odd y byd arioed, yn gystal a mab bychaa penfelyn, a meroh dlos, a gwa!lt tywyll, modrwyog. Trwy gysylitiad priodasol o'r dedwyddaf, daeth yr ysgrifeaydd i fyw daD yr un gronglwyd a'r teulu bj chao, ac am bedair blynedd ni fu yn Llwyn Oa, Glyntif, ond yr hapasrwydd par a digymysg. Gallaswn yn hawdd ddywedyd wrth fy an wylyd wen, yn Bgeirinu Knth, Oanys pa le bynag yr sly oh di yr ft!: finau; ao yn mha le bynag y lletvtch di y lietyaf fiuaa; dy bobl di fydd fy mhobl i, a'th Dduw di fy Nu-v inau." Ond gv/ywodd gweud mam y rhaj baoh, ao haddyw nid yw hi mw;! Mae yr ychydig enribn tlchod yn ofynol i'r darllen- ydd ddeail y oanlynol. Wedi marwolaeth eu mam anwyl, cirtrefodd y ddau faoh o dan gronglwyd. baradwysaidd eu tadcu a'u mamgu yn Nhrefforest; ond byddant yn ami, yn enwadig y ferch faoh-trysor penaf fy mywyd-yn dyfod i fyny i'r hen gartref ar ael y bryn. Ao mae gwedd y ddau i mi fel oipolwg ar yc hyn a fu! Ond mae y ddau blentyn, y baohgen yn dairarddeg, a'r feroh rhwng deg ao unarddeg oed, wedi myned yn Gladstoniaid penderfynol. Yn awr, dyma yr hyn yr oeddym yn myned I'w ddywedyd. Nos Sadwrn, prynais yn Nghaerdydd ddar- lun o Mr: Gladstone, mewn gwedd hagr ofnadwy, yn siarad yn lleohwraidd a Chym- ru mewn gwisg un o hen ferohed Sir Aber- teifi. Gosodais y dailun papyr ar y mur yn fy myfyrgell. Nawn Sill wele yr un feohan mewn gwisg lliw yr awyr, a dwy o lodesi er- aill yn eu gwyn yn taro i'r lie. Yr oeddwn yn eistedd, fel Adda gynt, o dan gysgod coed afalau, ao wedi'r oyfarchiad arferol, ffwrdd a'r tair i'r ty. Ond oyn pen fawr am. ser dyma'r un feohan allan a'r HaD dywed- edig yn ei dwylaw. "Dada," ebe hi yn swrth oddiar ben y bano gwyrddlas, "Beth yw'r olwg hon sydd ar Mr. Gladstone?" "Dyna ei lun," ebwn inau. "Nage," ebe hi; "nid dyn cas fel hwn yw Mr. Gladstone! Gwneyd sport o hono mae nhw yn y llun hwn. 1 wiU not have it!" a chyn fy mod yn allnog i aohnb y llun, yr oedd wedi ei dori yn yfllon, a hithau, rhwng llefain a chwer- thin, yn edrych arnaf. Fe wel y darllenydd nad oes ofn ei llysdad ar Janet fach. Mae golygfa ryfeddol i'w gweled y dydd- fan hyn ar wyneb oamlas Morganwg rhwng Pontypridd a chraig Evan Leision, sef myrddiynau o'r hyn a eilw naturiaethwyr yn chrysalis, yn nofio ar wyneb y dwfr. Yr hyn a feddylir wrth chrysalis yw eilir neu bilen wysog, yn dal o'i fewn yr hyn a elwir yn gyffredin "Bilipala." Deuant o rywle i'r dwfr, a phob un yn ei gwoh oroen bychan. Yna teithia ar wyneb y llif araf. Yno mae gwres yr haul, ao arwynebedd cynes y dwfr yn ei feithrin; ao wedi oyraedd y maint gof- ynol, a ohael adenydd, ymhollta ei gwoh croen trwy nerth ei adenydd, ao eheda i'r awyrgylch! Yma gwelir anian fel wrth ei gwaith o gren. Ond eto, mae peth rhyfedd- ol arall yma, yr hwn sydd fel yn bortread o'r frwydr feunyddiol sydd yn y greadigaeth rhwng creu a dadwneyd yr hyn a greuir. Ar lan y dwfr mae llawer o adar baeb yn gwyl- io am y "Bilipala" i ymhollti ei gwd croen, t'r eiliad y dechraua ar ei daith ehed rhyw aderyn lor ei ol i geisio ei ddal i'w lynon! A'r unig rai a ddiangant ydyw y rhai mwyaf ohwim eu hadenydd. Fe gredoai yr hen bobl mai oonadau Anwn, nen yr anghreu, yw yr adar hyn. Ond amlwg yw taw trwy offerynau fel yr adar yma y oeidw Anian ymlusgiaid difaol rhag ymluosogi i ormod- edd, ac i fod yn niweidiol. Maent yn gwneyd cyffelyb wasanaeth yn nghyfxin- waith Anian ag a wna y gath with ladd llyg- od. Mae deddfau anianol yn cynyrchu o reidrwydd; ond mae dealltwriaeth ddwyfol wedi eosod gwylwyr i rwystro cyflead yr hyn a greuir yn ormodol. FeUy mae yr adar, y gath, y pryf copyn (coryn), a chread- uriaid ysglyfaethus eraill, wedi eu gosod o ddyfais ddwyfol yn weision yn nghyfun- drefn natar; a'u gwaith yw bod yn atalfa ar orIDod o gyflead anianol. Byddai yn llawer mwy dymunol gweled ein pobl ieuaino yn talu sylw i bethau fel rhyfeddodau Anian na blysio gyda phethau difudd. Fethau fel hyn oedd Beibl yr hen Dderwyddon, sef ein henafiaid ni y Oymry. Mae llawer o'n hen ddamegion yn cyfeirio at bethau fel yr uoh- od. Meddylient mai dwfr oedd yr elfen gynUf a grewyd, ao i bobpeth a welwn ddy- fod ar y cyntaf o hono. Dyma paham yr oedd "ail eni" yn cael ei bortreadu trwy godi o'r dwfr. Ond yr oedd dwfr yn cael ei ddefnyddio fel arwydd o burodigaeth ys- brydol yn mhlith yr hen geaadloedd, ao nid suddiad oedd yr arwydd hose, ond taenell- iad. Yn y chrysalis gwelwn, mi feddyliwn, yr hyn o'r hwn y benthyoiodd y Derwydd- ion y meddylddryoh am y Oorwgl Croen, a Bad, neu Bed, y Bedydd feerwyddol, yr hwn a weinyddid a brigau bed—wen (bed- wen) yn llwyn byohan. Mae pob hanesydd Oymreig yn gwybod hefyd am "Fedwen haf y Oymry.—O'r Weekly Mail.

Y GWIR BREGETHWR. GAN Y PABOH. D. LEWIS, LLANELLI. Nid oes, efallai, yr un dosbarth o ddyn- ion ag y mae cenedl y Oymry yn teimlo mwy o ddyddordeb ynddynt na phregethwyr; ant yn mhell i'w gwrando, darllenant helyntion en bywyd gyda'r mwyDhad uchaf, orogant eu darluniau ar barwydydd eu tai, siarad- ant am daoynt wrth eu plant; a phan y mae pregethwr mawr, adnabyddus yn marw, daw canddl gyfan i eaeinio ei fedd a'i dagr- au, a throsglwyddir ei enw a'i goffadwriaeth yn barchus i'r dyfodol. Gall cacedloe id er- aill ymffrostio yn, a siarad am eu gwlad- weinwyr a'u milwyr, eu beirdd a'u hathron. wyr; ond i'r Oymro uniaith, nid yw enwau tywysogion penaf masnaoh, oelfyddyd a llenyddiaeth, ond distadi mewn oymariaeth i enwau tri chedyrn pwlpud Cymru-Wil- liams o'r Wern, John Elias, a Ohristmas Evans. Y mae yn bosibl mai un peth sydd yn cyfrif am hyn yw, crefyddolder dwfn y genedl; perohir y oenadwr er mwyn ei gen- adwri, y gwas er mwyn ei Feistr. Byth na wawried y dydd ar ein gwlad pan y bydd y teimlad hwn wedi peidio, ao y bydd enw y gweinidog Oristionogol yn ddim amgen na pherarogl enaint gwerthfawr yn mhob teulu. Gyda dyfodiad Oristionogaeth i fewn y deoh. renodd y gelfyddyd o bregethu. Nid oedd pregetha yn sefydliad yn yr Oesao Patriaroh- aidd, nid oedd yn rhan o wasanaeth y deml, ao ni cheir dim tebyg iddo yn mhlith y Oen- edloedd Paganaidd. Y gwir bregethwr cynt- af a ymddangosodd yn y byd oedd yr Ar glwydd lean. Un o brif elfenau pregethu yw, oyhoeddi newyddion da. Oyn ymddang- osiad y Messiah nid oedd newyddion da i'w oyhoeddi. Orist oedd y Pregethwr oyntaf, ao mewn llawer o bethau y mae yn batrwn i holl bregethwyr yr oesau i'w efelyohu. Gwnawn rai sylwadan ar nodwedd a ohym- eriad y gwir bregethwr. Mae y gwir bregethwr yn un sydd yn cael ei wneyd a'i alw yn uniongyrohol gan Dduw. Ceir hen ddywediad Lladinaidd, fod bardd yn oael ei eni ao nid ei wneyd. Mae y dy. wediad yn ddwbl wir am y pregethwr. Duw- wneuthuredig ao nid dyn-wneuthuredig yw efe. Bai blynyddoedd yn ol anrhydedd- wyd ni yn fawr drwy i fam garedig ddyfod atom gyda'r dymuniad am i ni ddysgu ei mab i bregethu. Tarawodd dau beth ein meddwl. Ofnem yn un peth mai athraw canolig a wnaem ni; ao yn ail, mai dysgybl oyffredin a waai yntau; ao mai y oanlyniad o ddall yn tywys dall fyddai i'r ddan syrthio i'r fios. Y mae y gwir bregethwr yn oael ei aiw, ei wneyd gan Dduw-oreadigaeth un- iongyrohol o eiddo Duw yw. Nis gall cad- aoh gwyn, na brethyn du o'r toriad olerigol diweddaraf wneyd pregethwr; nis gall liyir- au, oolegau, prif ysgolion, na holl Gamaliels dysgedig y bedwerydd ganrif ar bymtheg ei wneyd-gallant ei lyfnhau a'i gaboli i radd- au, ond rhaid iddo gael ei wneyd gan Dduw. Y mae un awdwr enwog, yr hwn hefyd sydd yn bregethwr o fri, yn nodi tair safon a'n cynorthwya i adnabod y gwir bregethwr, y pregethwr a elwir ao a wneir gan Dduw. Y mae yn un sydd wedi ei gynysgaeddu a thai- entau at y gwaith. Nid yw Duw yn galw neb i unrhyw gylch heb yn gyntaf ei freint- io a'r galluoedd aDgenrheidiol i gyflawni gwaith y cyloh. Y mae yn un ag y mae dynion da yn meddu ar undeb barn am ei gyfaddasder i'r gwaith. Y mae yn' un ag y maa oydgasgliad^ o amgylohiadau ffafriol yn ei arwain at ei waith. Tywysir ef i feusydd o ddefnyddioldeb megys yn ddiarwybod iddo ei hun. Er fod pob gwir bregethwr yn cael ei wneyd gan Dduw, nid ydym i ddys- gwyl am urffarfiaeth ynddynt. Y mae Duw yn ymhyfrydu mewn amrywiafth, ao nid oes dau yr un fath. Fel y mae i bob tant yn y delyn ei sain briodol ei bun, felly y mae i bob pregethwr ei ddawn a'i arddull briod- ol ei hun, ac annoethineb yn Dafydd yw ymwisgo yn nillad Saul. Ymdrecha y gwir bregethwr gymwyso ei hun ar gyfer ei waith. Er ei fod yn cael ei alw gan Duw, y mae ganddo i gymwyso a pherffeithio ei hun ar gyfer y gwaith. Aoh- wynai Williams o'r Wern, pan yn ddyn ieu- ano, fod y cynauaf yn myned heibio tra yr oedd efe yn hogi ei gryman. Eto, ofer yw myned allan i'r cynauaf heb gryman wedi ei awchlymu. Y mae gau y gwir bregethwr i < gymwyso ei hun mewn tair tfordd-anian- yddol, meddyliol ao ysbrydol. Rhaid iddo wrth gymwysderau anianyddol. Peth pwys- ig iddo yw iechyd. Gwir y gall Duw ddef- nyddio dynion fel Timotheus a Dr. Watts, fuont drwy eu hoes yn dyoddef oddiwrth "fynych wendid," i fod yn gyfryngau i weithio yn llwyddianus drosto. Eto, y mae ieohyd yn syifaen dofnyddioldeb y gwir bregethwr. Oa edrycher dros lechres en- wogion y pwlpud, ceir eu bod yn ddynion iaoh, galluog i ddal tywydd. Y mae y dyn gwan, eiddil, afiach, sydd yn treulio y rhan fwyaf o'i amser cydrhwng shop yr apotliecari a surgery y doctor o dan anfaatais ddirfawx i wneyd llawer o lea i'w gyd-ddynion. Peth pwysig iawn i bregethwr yw llais. Dywedir am Whitfield fod ganddo lais mor rhagorol, a bod yntau yn gymaint meistr arno fel y gallai wneyd i gynulleidfa wylo a chwerthin bob yn ail wrth barablu y gair Mesopotamia. Nid yw yn anhebgorol angenrheidiol i bob pregethwr fod yn feddianol ar ddoniau ar- eithyddol Apolos, Chrysostom, Whitfield a Christmas Evans, ond y mae Uais peraidd, a gallu i ymadroddi yn rhwydd, eglur ao eff- eithiol o werth anmhrisiadwy i bawb. Beth am ddarllen pregethau ? Efallai bod rhyw- beth i'w ddyweyd y ddwy oohr i'r ddadl. Dylai pawb fabwysiadu y dull y gallant gyf- lawni eu gwaith fwyaf effeithiol. Yr oedd Dr. Chalmers, tywysog-bregethwr yr Alban, yn ddarllenwr oaeth. Pregethai Norman McLeod unwaith mewn ardal, lie y oyfrifid darllen pregeth yr un pechod mawr, an- faddeuol, y gallai pregethwr fod yn euog o hono. Boddlonwyd un hen chwaer mor fawr yn y bregeth, fel y dywedodd wrth gyf. eilles iddi wrth fyned allan o'r odfa, "Dyna i chwi bregeth grand "Yr oedd yn bregeth burion," oedd yr ateb oer, "ond ei darllen yr oedd." "Ha," meddai yr hen ohwaer, a'i theimlad i raddau yn gynyrfus, "ei darllen!" Ni byddai o bwys genyf fi pe buasai wedi ei ohwibanu, ond ei chwibanu mor rhagorol ag y darllenwyd hi heddyw." Eto, y mae siarad y genadwri yn ffordd fwy rhagorol na'i darllen. Mae y gwir bregethwr yn oymwyso ei hun yn anianyddol i'w waith. Bhaid iddo wrth gymwysderau meddyliol. Dywedai un o brif feirdd Cymru, mai prif ogoniant englyn oedd meddwl. Felly prif ogoniant pregeth yw meddwl; heb hwn nid yw y Uais mwyaf soniarus a'r traddodiad mwyaf dymunol ond efydd yn seinio neu symbal yn tincian. Oyngor Paul i Timotheus oedd, "Glyn wrth ddarllen," ao y mae pob gwir bregethwr yn oymwyso ei hun drwy ddarllen a myfyrdod ar gyfer ei waith. Oeidw ei gawell saethau yn waatad yn llawn. Syniad ambell un am bregethu yw mai y gwaith hawddaf yn y byd yw—mai y cyfan sydd gan bregethwr i'w wneyd yw, agor y Beibl, darllen adnod, codi tri phen, ao yna Biarad yn mlaen hyd yr Amen. Oamgymeriad yw hyn. Nis gall- ai yr Hebreaid gynt wneyd meini heb wellt, ao nid oes yr un pregethwr eto wedi ei eni all gynyrchu dwy bregeth yr wythnos, oant y flwyddyn, heb ddarllen llewer, heb fyfyr dod oaled, a llafur meddyliol diflino. Y mae meddwl dyn yn debyg i ardd. Po fwy- af o wrtaith rydd y perchenog i'w ardd, mwyaf oil o ffrwyth rydd hithau iddo yntau. Y mae meddwl fyddo o dan wrteithiad da yn dwyn ffrwyth ar y ddegfed-ar-hugain, ar y dri-ugeinfed, ao weithiau ar y ganfed. Mae y gwir bregethwr yn oyfoethogi ao yn dysgyblu ef feddwl ar gyfer ei waith. Rhaid wrth gymwysderau yabrydol. Byddai y di. weddar Dr. Bees yn dyweyd yn aml ei bod yn bwysioaoh o'r ddau i gael synwyr mewn pregethwr na gras, am y rheswm hwn y gallai dyn diras gael gras, ond am y disyn- wyr, mai y tebygolrwydd yw y gwna fyw a marw yn yr un sefyllfa. Ond y mae Gym- wysderau ysbrydol yn hanfodol i'r gwir bregethwr. Rhaid iddo wrth dduwioldeb personol, oydymdeimlad a'r gwirionedd, oariad at eneidiau, amynedd, addfwynder,