Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
7 articles on this Page
DYFERION 0 LANAU SUPERIOR…
DYFERION 0 LANAU SUPERIOR A MOR Y WERYDD. GAN B. B. WILLIAMS, L'ANSB, MICH, Mae symndiadan ambell i fodyn mor au- ahvaettol bwysig, fel y tybia y gall eu oy- hoeddi ar gorn gwlad, a hyny erbudd i geB- edl o tobl ddiwylliedig! Bu yr ysgzifenydd yn moddwl fwy iiag unwaith mai buddiol iawn fnasai iddo gael golwg arDO et hnn yn y goleu yr edzyohiz ganddo gan ei gydnafc- od, a ohreda ond iddo wneyd y defaydd priodol o'r weledigaeth ddyeithr, y gwaai les iddo hefyd. Tuedd bywyd mendwyaidd yw gwaeyd un yn bnnaaol, ao un o'r oym- eriadsn stgasaf ydyw Hananiaeth. Y wers anhawddaf i fyned ati (J't holl weisi yw, "Y dyn, adnebydd dy hnn." Bhyw ysfa sydd arnom am adaabod eraiH-ysbio i fawn i fynwes y oymydog—oeisio darllen dirgel ddyn ei galon-siarad am ei fwriadan, a dy- faln ar ei amoaaioa. Gwnawn yafydioa o honom ein hunai. wrth ohwilota oclloead onddiedig na phezthyn i mi wybod dim am daaynt, a byay ar dlQul eogenluso dyled- swydd a orphwys arcom yn beaodol-ad. nabod ein hnnain. Pe byddex ya fwy oyd- nabyddtts a Bieia hnsaiB, byddai cym. deithas ya fwy oyffordtins o lawer Uiog yw. Wedi yr boll øiara1, dyfaln a ohywreiaio, aid oes ond Ua sydd yn QlUDOd dyn oys- tal a'r dya ei hes; a'r dyn hwnw sydd wa:1i gwneyd tipyn go lew o ymdrech or aduabod ei dueddiadan-dirgel ddyn eigfdon eihntt, yw y dyn hawddaf ei dria, a'r mwyaf defa. yddiol i gymdeithss yn ei oes. HWD yw y pen tanln rhagoraf, y cymydog hawd Jg^raf, y Oristion symlaf, y swyddog gwladol ao eg. lwysig mwyaf zhinweddoL Fel ymaedyn yn beneiddio—el wybod- aeth a'i fan yn addfedn, maeyn argyhoadd- edig pa mor ychydig a wyr hyd yn nod am dano ei hns, a llai o lawer a wyr am eraill. Pan yn troi i fawn i'a mynwes ein hnaaia, wedi oyd-fyw mor agos ddeugain a haaer oan' mlynedd, oaafvddwn heddyw dnedd- iadau yn y fyawes nad oeddym wedi deail erioed eu aerth a'n dylanwad, en tneddiad- au a'u hamcanion. Twyllwa ein hnaain yn fynych o bezthynes i'n hamoanioa. Pan dyblwn fod genym amoanion oywir a hollol ddidnedd wrth weithredu fel hyn nen fel ar- all, oanfyddwn yn ami, er ein syndod, ar cl on dwyn i'r golen a'n ohwllio yn fanylacb, eu bod yn llygredig a hnnanol. Mor ych- ydig a wyddom am danom eia hnaaia; ond gwyddom lawer llai am eraill. Prefiad y rhai sydd wedi tzenlio oes gyfan yn astndio eu oaloaan en hnaaia a bywyd eraill yw, mai oyfyngedig iawn yw 5n gwybodaeth yn y diwedd beth sydd mewn dyn. Oymezer mewn Haw y Uyfran hyny sydd wedi eu hya- gzifean gaa rai sydd yn adaabod y natoz ddyaol yn lied drwyadl. Darllener yn of. alns ffag ohwedlanyzawdnzesgoeth, George Eliot; ao O! fel y mae hi yn manyln, yn ohwalu.ao yn tryohwalu gwahanol duedd- iadan y meddwl dynol. Ond pan yn can y llyfz, ao yn dyfaln ar ei ohywzeiazwydd zhy- feddol, yr ydym yn gorfod teimlo nad wyr hono ond yehydig am yr eaaid dynol. Prof- iad un wedi darllea y ohwedlau desgrifiadoi hyn sydd debyg i broflad u. yn disgyn i a a o'z tyllan mwn dyfeion ar lan y llyn yma, a obanwyll yn ei law—mae'n cael rhyw glp. drem yma ao aow ar wahanol gelloedd orom- bil y ddaear. Neu oymezer gweithian rhy- feddol y bardd penigamp Shakespeare, yr hwn yr edryohir azao gan bawb fel nn wedi myned i fewn i'r fynwes ddynol. ao yn gyf arwydd a phob oornel o hoai, yr ydys yn rhyfeddn at ei graffder pan ya desgriflo oy. meriad nodedig Maobeth nen Othalo- ohwareuad y gwahanol nwydaa ao amoanion da a drwg mor natnziol. Mae y dazUenydd yn oael ei swyno a'i ryleddu. Oad pan y oofla dazUenydd gweithian Shakespeare en- wog, am ymrysonfan ao amrywiaeth dider- fyn y gwahanol nwydan ao amoanion ya mhob meddwl dyaol, gwel ar nnwaith nad yw y bardd ar y goreu ond wedi awgrymu rhyw yohydig. Byddaf 11 bob amser yn caelllawer iawn o fudd a phleser wrth ddarllea gweithian zhyddiaethol a ohaethiaethol y diweddar yn awr, ond anfarwol Gwilym Hiraethog, Ells Wyn, Oawrdaf a Llew Llwyfo. Byddaf ya meddwl am yr olaf y bydd byw ya ei weith- lau hyd ddiwedd amser. Mae ya resyn fod ei lyfr rhagorol yn llwydo ar astelloedd llyfr- warthwyr ya y wlad hon. Dylai gael ei brynu gan bob Oymro, a'i ddarllen yn fan- wl, a phwy bynag a waa hyny, siorhaf ef y bydd yn gwybod mwy o'i banes ei hua aroI ei ddarllen nag a ddyohymygodd erioed. Mae yr awdwz nohod yn deall y natnr ddya- ol yn dda odiaeth. Dyma brofiad nn a ohuwv 11 ysbrydoliaeth yn ei law, wedi tremio i fewn i'w fynwes ei hnn, hyd y gallodd—"Bhyfedd ao ofaadwy y'm gwnaed." Ond bu U. yn y byd, a dim ond ua, ag yr oedd ei wybodaeth o'r galon ddyaot a'i holl weithredoedd, mor eglur iddo fel nad oedd dim ua gell o honi yn gnddiedig. Pan yn darllen y Testameat Newydd, yn enwedig y pedair Efengyl, yr ydys yn oyfarfod o hyd yma a phrawfion di- ymwad o hollwybodaeth y Dyn Orlst Iesn o'r galon ddynol. Wrth ateb owestiynan a roddid iddo, byddai, nid yn nnig yn ateb yr holiad, ond yn oodi i'r wyneb o'r eelloedd dirgelaf yn y galon, yr amoanion a orweddai wrth wraidd yr holiad. Pan ofynodd yr 1s grifenydd hwaw iddo pwy oedd ei gymyd. og, atebodd trwy roddi dameg i osod allan mor eglur, fel y teimla y darlleaydd, nid yn naig y gwyr. pwy yw ei gymydog, ondaw- ydda wybod hefyd a yw ofe yn gymydogol. Dyma ua mwy na George Eliot na Shake- speare,a da iawn ydyw oael oyflwyno y galon ddrwg, wedi bod yn syllu arni, a gwrandaw el murmur oymysglyd, a dyohryn wrth gan- fod eangder ei drygioni. O! y fath ollyng- dod, yn yr olwg ar lygredigaeth y galon, yd. yw oael ail adrodd erfyniad oynhyrfus y Salmydd-IIOrea galon lan ynwyf, o Dduw.' Wn i ddim yn iawn beth a barodd i mi rag- ymadroddi hanes fy ymweliad diweddar a'r Dwyrain fel nohod, ond gadael tipya o raft i'r teimlad a wnaethym, a diohon na wna niwed i neb a'i darlleno. Aethym i'r oars yohydig o latheni oddiwrth ddrws y ty, ao aid aethym o honynt ond am yohydig hyd nes y safasant ya ninas fawr New York, ar lan mor y Werydd, wedi oy meryd i mi dringain awr i waeyd y daith o uwohlaw pymtheg oant o filldiroedd. Mae oyflensderan teithio wedi bod ya hynod o gysurus. Gall nn deithio ya awr ar draws oyfandir America o lan y Werydd i lan y Tawelfor, heb fod ya rhaid iddo fyned o'r oarbyd; oaiff bobpeth at ei law ar fwrdd y garbydres-bwydydd o bob amrywiaeth a ddewisa alw am danynt, ysbafell i ymolohi ao ymdrwsio, un arall i eistedd, a'r drydedd i gysgn; ao at hyn, bydd yn myned o hyd Y peth oyntaf ddaeth i fy meddwl ar ol my. ned i'r oerbyd, oadd ptofi id yr hen gymyd. oges ddiaiwed, Sasan Williams, Fair Havea gynt, pan aeth hi i Rutland i 101 troun ad- eg o'r ardal uohod. Gofynwyd iddi ai' ei dy ehweliad sut yr oedd hi wedi mwynhau y daith, <&o.; a dyna oedd ei hatebiad natnriol, "Niwelais 'rotelwa beth erioed; bob amser y byddaf fl yn myned i rvwle, bydd pawb wedi oodi allan ar yr nn diwznod a mi, yr celd y CMS yn llawn i'r oohr." Yr oodd ya saith o'r glooh foreu Sul pan gyrhaeddais New Yoik. Bwriadwn with gyohwys, gael golwg ar rai o'r palssan prydfettb a frithant oohrau yr afoa Hadsoa, a ohipdrem ar rai o'r llanerohan y bu Washington a'i wyr ya gwersylia arcynt yn amser genedigaeth y Talaethau Uaedlg. Mae glanan yrHudsoa, o Albasy i'r ddiaas ymerodrol, yn llawn dy- ddordeb, bob troedfadd o honi, ya nglyn a hanes y chwyldroad Amerioanaidd, ond aethym haibio iddynt oil yn y sl««pinq car yn y nes. Aethym rhag fy mlaen am lety i dy Mr. G. B. Josses, gynt o Ponitaey, Vt., a chefais yno ymgeledd gymwys ar ol tuith f&ith. Yr oedd bar a amnd, ao ymenyn Mrs. Joaea ya flisus a da; a dioloh yn fawr i'z tenia oaredig am eu sirioldeb a'u oaredig. rwydd i ymwelydd dyeithr. Oaral y tenln i'w hen gydnabod or ohwazelau alw gyda hwynt pan ar ymweliad a'r dret. Nid ydynt yn bwrift lu oadw ty i dderbyn ymfndwyr; gallant roddi dwy ystafell fcelaeth a ohysar- us at wasanaeth eu owsmeziaid, a ohant groesaw a phob sizioldeb, ao os bydd yr ym- walwyr yn dewis eael oanu, oaat hyny gaa y plant siziol, yn Gymraeg nen Saesaeg. Gwelir oyfeizlad y ty yn y DByOB bob wyth- nos. Ar ol boreufwyd Kyda'r teulu, oyfeb iaf ø tuilr Oapel Oymreig 801 13th Street, Er aad oeddwn ezioed wedi b)d ya y oapel, nao 8r yr heol uohod, daethym at y oapel, a gwel- wn an yu sefyll wrth y drws a'r Waill yn ei law, yr hyn ar nnwaith a'm siorhaodd am y fan yr oeddwn. Safaia enyd wrth y drws, nid oedd yn adeg i ddeahreu y moddion eto Daeth rhyw ddyn ataf, a gofynodd a oadd. wn ya byw yn y dref, ai ynta dya dyeithr ooddwm ? Wadi ateb mai yr olaf, oymellodd fyned a mi i'r oapel, a rhoddi sedd i mi, yr hyn a dderbyniais. Aeth a mi ar oohr dde y oapel, a dangosodd sedd i mi ar oohr dde yr alley hono. Fan ddaeth y gynnlleidfa i mown, oymera's gipdzem dreati; oikd ni wel- wa UD. wyaeb a adwaeawa. Yr oeddwa yn falch o'm calon Of olwg hardd a phazohusar y gyaulleidfa, !lon'd oapsl helaeth o Gym- ry oil, fel y tybiwa. Mor dda oedd genyf weled eu dull defosiyaol ya dod i'r addol- dy. Nid oadl urob yn tr^stio a'i draed i'w glywed ya un owr. Daow y oar canu ar es. gyalawz byohan to ol i'r pwlpad; ni welaf wyneb neb aow eto a adwaenaf. Edzyohwn am fy hen gymydog Glanmarahlya yao, ond aid oedd ef yn y dref, fel y deallais ar ol hyny. Gwelais al brlod yn dod l'r oapel, a hi oedd yr nnig u. a adwaenwn yn y gyn- nlleidfa fawr. Trwy fy mod wedi olywed fod y Parch. D. Saunders, o Gymrn, i fod yao, dysg wyllwn bob eiliad ei weled yn dyfod i fewn; er nad oeddwn erioed wedi gwoledfy gwr, yr oedd- VIA ya rhyw dybio y gallwa ei adnabod oddiwrth rywbeth o'i ddeutn; oad siomwyd ft. Nid oadd dim ym yr olwgallanol i nn dyeithr allu ei nodi allan. Pan welais 1111 yn sefyll to ol i ddeso feohan, ao yn troi dal. enan llylr oedd o'i flaen, dyfalwa, tybed mai hwn yw Saundezs ? A ohan ei fad wedi got- phen dyweyd yn mha dndalen yr oedd yr emyn a ddarllenodd, yr oeddwn yn slot yn fy meddwl mai hwn oedd y pregethwr mawr Darlleaodd yr emyn yn dlws aaghyffredin, a throdd at ran o'r Beibl, a darlleaodd yn sWYDol o syml. Gweddiodd, ie, dywedaf gweddiodd; yn stor yr oedd ei weddi yn fodd- ion gras. Proflad y patriarch Jacob a lan- wodd fy ysbryd pan ddeffroes o'i gwsg ar ei ffordd i wlad ddyeithr. Nid oes yma onid ty Ddnw, a dyma borth y nefoedd. Baaswn yn wir foddlawn i droi fy wyneb yn ol tua glan Superior, pe na bnaswn yn oael olywed aR gair o'i ben ond y weddi ryfedd hon. Nid oedd dim yn ei iaith ond ei symlrwydd yn peri syndod; ond yr oedd lhyw eneiniad sanotaidd yn oydfyned a'i eiriau. Oyflwyn- ai ei ddeisyfiadau a'i ddiolohiadan yn ei we. ddi ryfedd at orseddfaino y gras, trwy ail adrodd hen weddian y patziazohiaid, y profl- wydi, yr apostolion a Iesn Grist. Yr oedd- wn yn teimlo ar derfy. ei weddi yn union fel yr oedd y dysgyblion yn taimlo pan oedd en Hathraw yn gweddio-"a phan beidioid" —dyna oedd en profiad-IArglwydd dysg i ni weddio;" a hyn fu yr aohlysnz i ai gael y ffurf-weddi gynwysfawr hono a elwir "Gweddi yr Arglwydd. Er nohed yr oedd fy nysgwyllad wedi ei goli am Sannders, ni siomwyd fl ynddo fel pregethwr; ond y mae yn ddigon tebyg, pe bnasai yntan, er el holl ragoriaethan, yn pregethu yn gyson ddwy waith bob Sabboth i'r all gynnlleidfa, y bU. asai yn gwneyd peth gwahaniaeth; ond aid rhyw lawer iawn, oanys y mae, trwy gym- wysder DatuI, gras a llafnr, wedi dod i ymyl bod yn natnriol, ao nid oes dim o bethan alital yn beneiddo ao yn diflisu fel pethan oelfyddyd. Dyna ffynon sydd yn ffres trwy yr oesoedd-pelydraa yr haul, a'r awel, y maent mor adnewyddol heddyw a phan oedd Adda ao Efa yn en mwynhau yn Ngwynfa. Oyfarfum yno ar ol oedfa y boron, a'r oyf- aill oaredig Gwilym ap Bees, mab yr hen bregethwr gwreiddiol, y diweddar Baroh. E. Bees, a ohefais amser dyddan gydag ef a'i deulu. a buom ein dan yn gwrandaw ar y gwr enwog, Dr. Joha Hall. Yr oedd yn well geayf fl wrando y Oymro Saunders o lawer. Er fod Dr. Hall yn wir dda, a phob braw- ddeg o'i en an yn dangos ol meddwl a dewis- iad hapns. mae el fawredd yatau yn ei allu i fod yn syml, a dealladwy i'w wrandawyr. Boren ddydd Linn yr oeddym yn gadael y ddinas. Ni ohefais weled y Paroh. G. H. Humphreys, ALA., ond bum ya ymddydd- an a'i ran oreu.
PWT 0 SAN FBANOISOO.
PWT 0 SAN FBANOISOO. XMADAWIAD lIB. W. lon9 I GYMBU-AMLYGIAD Q DDTMUNIADAU anrBY Y DDINAS IDDO. SAN FBANOISOO, Taoh. 26 —Er pan orphen- wyd y rheilffordd o'r dwyrain i San Francis- co, 12 mlynedd yn ol, mae nifer y Oymry ar ororau y Taweiog wedi ohwyddo yn ddirfawr; a phan edryohwn yn ol 18 mlyn- edd, rhyfedd y fath gyfaewidiad sydd yma. Braidd na allwn rifo y Oymry oedd yn pres- wylio yn San Franoisoo y pryd hwnw ar f, sedd eha dwylaw, ao yroedd pawb o hoa- ynt yn adnabyddus i'w gilydd, a gwaith byohan ar ddydd Calan fyddai galw i weled yr holl denluoedd Oymreig yma; ond erbyn hediyw, gato pawb, mai y ddiisas wedi ym ledu filldiroedd ar flildiroedd yn mhob oyf- eiriad, a thenlnoedd Oymreig yn mhob owr a ohoagl o honi, fel y oymerai fig o amser i alw i weled yr oil o hoaynt. Yny dyddiau da a dedwydd hyny yr oedd ein oyfeill oynes-galon Mr. W. A. Jones nen "Bryn Oaws," fel yr adnabyddir ef gan bob Oymro dros haner Amerioa, a'r oil o Gymrn o Llanfairmathafaraeithaf yn y gogledd i Bontlianfraith yn y debeudir, yn swyddog yn y tolldy (Oustom House), yn mlodau ei ddyddian, ao heb gymeryd iddo ei hnn ym- geledd gymwys. Pob Oymro a ddeual i lawr o'r aurgloddiau, am Bryn Oaws yr ym- hcleat, oyn cael tamaid i'w fwyta; ao yn ol ei gysgor cf y oyfairieat en oamran ao y trefnent eu masnach. Oredwyf nad oes UII. OymTo ar wyneb y ddaear a ohanddo fwy o gyfeiliion yn mysg ei gydgenedl a oheaedl- oedd erckill, na Mr. Jones, ac aid oes un dyn das haul wedi ao yn parhau i wneyd mwy o gymwynasau i'w gydgenedl nag ef. Efe ydoedd un o'r symudwyr oyntaf tuag at sefydlu y Cambrian Mutual Aid Society, yr hon sydd yn ddiareb am ei llwyddiaat dl. hafal. Mae Mr. Joaes wedi bod yn ail is- lywydd y gymdeithas ar's tna deng mlyn. edd. I ddat;an teimlad diffnant solodan y gymdeithas, yn y oyfarfod diweddaf a gyn- aliwyd, awdardodwyd yr arlywydd a'r ys. gzifenydd i gyflwyao i Mr. Jones syniadan y gymdeitbas fel y oanlyn: SAlf PBANOISCO, Tach. 21, 1888. AT X SAWL Y PZBTBXN IDDYNS WXBOD Oyfarcblad; Hewn oyfarfod rbeolaldd o Gym- deltbar Gydgyaortbwyol Gymreig 8an Francisco, California, a gynallwyd nos Lan, Taoh. 12.1883, mynegwyd fod Mr. W. A. Jones, All Ielywydd y gymdeitbas, yn bwrladu gadael el gaitret mab- wysledlg dros enyd I dalu ymweliad all hen gar. tref yn et wlad enedlgol. Gan ein bod yn mawr werthfawrogi gweithrodoedd lluosog a cbaredlg i'w gydwladwyr, ac yn nellldaol el ddyddordeb cynes, et gynortnwy anmbrlsladwy a'i trwdtryd- edd dlfllno am ddalonl a llwyddlant y Gym- deithas, barnwyd yn fnddlol I ddatgan mewn rbyw ffordd y gwerthfawredd y mae yn sefvll a'r ymddirled a roddir ynddo drwy awdnrdodt yr Ar lywydd ao Ysgrlfenydd y Gymdeitbas 1 gyfiwyno yn wreaog el n Ail Islywydd 1 bob Gymdeitbas o natur gyflelyb y gall ymweled ft hwynt yn ystod el deltnlau. ac yn nelild ciol I ystyrlaetb oaredig Oymry a allant fod yn teimlo dyddordeb yn iryn- lant en oydgenedl ar ororau y Tawelog. Oan ein bod ya oydsynlo yn ddlffaant yn y ayniatlau uchod, gyda mwynhad mawr yr ydym yn l'awnodl ein henwan so yn gosod eel y Gym- deitbas l'r un perwyl. Arwyddwyd— THOMAS PRICE, Arlywydd. JOHN EDWABSS. Ysorifenvdd. Ar tlu ymadawiad Mr. Joaes, ymgynul!- odd amryw o'i gyfeiliion ya swyddfa Mr. J. Meredith Davies, ao axirhegas int ef a mason- ic emblem hardd mewn gold quariz fel ar. wydd feehaa o'r paroh dttlnant B'n teimlad- an cynes tnag ato. Dymunwn iddo amsar dedwydd a liwyddiaans tra ar ymweliad a gwlad ei esedigaeth, a bydded rhagluniaeth yn dynez wrth ei anwyl briod a'i blant yn yatod ei absosoldeb ao hyd derfyn amser. Yn ystod absesoldeb Mr. Joaes o'r Dàl- seth hoa, bydd y Oymry ftl llosg heb lyw; cad boddhsd r.QQWl oedd geaym ddaail fod Mr. Jones wedi trcsglwyddo y swydd bwys- ig o Welsh Consul i'r Oymro gwresog Mr. J. Meredith Davies, ao ato of y rhaid i bob Cymio a Ohymiais mewn angen am gyegor nea am eglurhad ar uarhyw bwno dyres, mewn oysyllti&d a'r ymerodzaeth Gymzeig fyned.—H. J. OWEN.
[No title]
GHTJBOH HILL, O., Rbag. 3.-Arsf iawn yd. yw y gweithian odd.amgyloh yma ynbresen- ol, a lied aaffafriol ydyw y zhagolygon am y gauaf hwn, o her wydd marweidd-dra y fascaoh haiarn drwy y wlad. Ofair y bydd i lawer o diodioa ddyoddef oaledi oya di. wedd y fiwyddya, Mao bano glo Morris a Sampsoi yn Vieuna, wadi ei atal. Llosgodd ysgubor Mr. Thomes Phillips ar y 193g o'r mis hwa, a'r holl wair a'r oeiroh oedd ynddi. Ni wyddaat pa fodd y dygwyddodd yr an- ffawd flia. Oawsom gtyn dipyn o wlaw yn y oylchoedd hyn ya ddiweddar, a bendith oedd ei gael, obegid yr oedd prinder mawr o ddwfr mewn llawer maD, Mae Dydd Dioloh- garwoh wedi myned heibio, a gobeithio fod holl ddarllenwyz y DBYOH wedi eael amser dedwydd, heb anghofio dioloh i Roddwr pob a wnaeth y owbl, ao iddo bo'r clod. Mae ieohyd y tngolion yn dda iawn; dioloh am hyay. Oad ihaid dweyd fod crsfydd l lawr ya y past -msrohed Ssioa r«6vdd 01081 611 t9ly*an as yr helyg' .—Go
HYNAFIAETHOL.
HYNAFIAETHOL. BEIBDD A BABDDONIAETH BHAMANT- AIDD YB HEN FBYTHONIAID. GAN P. A. GRIFFITHS, OSHKOSH, WIS. Yr wyf newydd orphea ysgzifenn tzeeth- awd ar y testyn hwn, a wna, mewn azgzaS, lyfr wythplyg o 300 i 350 o dudalenau, wedi ei ranu yn bedair pe"od -y gyntaf ya oaelei dosranu fel y eanlyn: Y Oyfaod Derwyddol, sef yr yabaid o'r amser y glaaiodd Iwl Oal. sar yn Ynya Prydaio, yr hyn a ddygwydd- odd yn y fiwyddya 55, o. o., hyd at amser Buddug, y Preninas, ya 61 o. o y Oyfaod Brydain Bhufeing, sef yr ysbaid o'r dWldd. yn 61 i lawr at y flwyddyn 446, pryd yr ym. adawodd y llengoedd Bhnfeinig yn llwyr o'r ynys; Oyfaod y Oynfeirdd, yr bwa a bar. haodd o 446 i lawr hyd at y flwyddyn 1066; a Ohyfnod y Gogynfeirdd, sef o'r flwyddyn 1066 i lawr i 1300. Yr ail beaod a gynwysa yr Alleiriad o'r AfaUenau Myrddin gyda Sylwadan; peniad y drydedd benod ydyw y Gangen Lydawig o Lenyddiaeth Bhamant- aidd yr Hen Frythoniaid; a phoniad y bed- waredd beaod yw Dylanwad Bazddoniaeth Bhamantaldd yr Hen Fzythoniaid ar Len- yddiaeth Ewrop yn yr Oesoedd Oanol. Son. iaf am y traethawd fel hyn, fel zhagfynegiad o fy mwriad i'w ddwyn allan trwy y wasg rywbryd yn y dyfodol, os bydd awydd ar ran fy nghydgenedl i'w gael. Er mwyn i'r darlleaydd gael y fantais o weled rhediad ei olygiadau a'i gynllun, dyfyaaf yma ranan o hon, fel y gall farnn drosto ei hun parth gwerth ei gynwysiad. Yr hyn a ganlyn sydd yn fath o arweinlad i'r gwaith. Oyn ao ar laniad y lluoedd Bhnfeinig, o dan arweiniad Iwl Oaisar, ya Ynys Pryd. ain, yr hyn a ddygwyddodd yn y flwyddyn 55, oyn Orist, yr oedd gan y Pryd einiaid lenyddiaeth priodol o'r eiddynt eu hnnain; ao er nad oes dim o'n gweddillion yn yr iaith frodorol wedi dyfod i lawr ar gof a ohadw i'r oesoedd diweddar, eto y mae gen- ym tn allan i gylch y Frythonaeg, awgrym- iadan hynod o eglur gan Iwl Oaisar ao eraill o'r nwohawdnron ag sydd yn tystiolaethu bod oyfnndrefn llywodmthol o nodwedd wareiddiadig yn hanfodi ao yn flodeuog yn yr ynys yn eu hamssr hwy, a bod addysg a lleaoziaeth yn oael en ooleddu a'u diwyliio I raddau nohel yn mysg y eynfrodorion yno hefyd. Dyma fel y dywed Iwl Ostear am y Derwyddon: "i maent hefyd ya dadlen ao yn dysgn llawer o bethan i'r ieneaotyd am y ser a'n symndiadan, am eangder y greadigaeth a'n ddbar ni; am natur pethau, ao am allu a mawredd y dnwlau anfarwol." Mae ya wir mai am Dderwyddon Gal (Ffraino) y traetha ef fel hyn; eto, ele a ddy- wed yn mhellaoh, gan awgrymu yn eglur mai yn, nen o rays Frydain y dezbyniasaat y ddysgeidiaeth fanwl yna, ao meddai ef: "Tybir i'r sefydliad gael ei gyallunio yn hrydain, ao iddo gael ei ddwyn drosodd oddiyno i Gal, ao y Mae y Thai sydd yn dy- muno oael gwybodaeth gywir yn awr o'r olfnlldrefa hono, yn myned i Brydaia i'w myfyrio." Hefyd, yr na awdwr a ddywed yn mhell. aoh: "Dywedir en bod (y Derwyddon) yn dysgu allan nifer mawr o benillioa. Y mae ribai, gan hyny, yn parbau dan y dyageid- iaeth ugaia mlynedd. Nid ydynt yn ei ystyried yn gyfreithlon i roddi y peth- au hyn mewn ysgrifea, er en bod gyda phethau eraill, oyhoeddus a neillduol, yn alfer lIythyrellauysgrifeDedig. II Gellir dwyn eraill o'r uwohftwduron bor- euol Groag a Bhufain yn mhes, i broil yr un gosodiad; ond y mae y dystiolaeth ddiym. wad hon, allan o Commentaries Clasar, yn ddigon ya y fan hon, i ddaagos bod gwar. eiddiad a dysg yn flodeuog yn Mhrydain yn yr amseroedd oynar hyny, yr hyn a bar- haodd yn ddigyfaewid o amsez oynhanesiol i lawr, hyd am yn agos i gan mlynedd, wedi glaniad oyntaf y Bhnfeiniald yn yr ynys, sef hyd y flwyddyn 61 o. o., pryd y rhodd- wyd terfyn bythol i lywodraeth Dderwyddol nen gynteflg Prydaia, yn y gadgyrah o dan arweiaiad y rhaglaw Bhnfeinig, Suetonius Pawlinius, yn etbyn Derwyddon Mon, a gorthreohiad yr wrones Buddug a'i byddin- oedd, gan yt nn blaenor. Er i Dderwydd- iaeth gynteflg, fel oyfnndrefn lywodzaethol yn Mhrydaia, gael ei Ilethu am byth yn y gadgyroh grybwylledig, eto parhaodd yn sefydliad crefyddot ao addysgiadol mewn rhan yn yr yays, hyd nes y disodlwyd hi gan Gristionogaeth, yr hon hefyd, wedi hyny, a gadwodd i fyny fel oynt sefydliad dysg, yr iaith ao ysbryd llenyddol y genedl, trwy ysbaid Uywodraetbiad y Bhufeiniaid yn Mbrydain. Wedi talu sylw byr fel Ylla i aasawdd gwaraidd y Prydeiaiaid boreuol, ar yr adeg y daeth Iwl Oaisar i gyffyrddiad a hwynt, oaaiateir, ni yn natnriol yn awr i ddosrann banes llenyddiaeth y bobl hya wrth bump o gofnodau arbenig. Y gyntaf a alwn yn Gyfaod Derwyddol, sef yr ysbaid o'r amser y glaaiodd y Bhnfeiaiaid oyntaf yn Hhryd. aia, hyd at orthreohiad yr enwog Buddug, yn y flwyddyn 61 o. o. ;yr ail, set 0" ftwydd. yn 61 hyd tua chafiol y bumed gaarif, pryd yr ymfidawodd byddinoedd Bhufeinig yn ilwyr o'r ynys, ao y daeth y Saosaaiaid gYDt- at yn liu mawr iddi, yr hwn ysbaid a alwn yn gyfaod Prydaia Rbufsiaig; y trydydd, yr hwn gyfaod a barhaodd o tua ohanol y burned ganrif i lawr hyd y goresgyniad Nor- manaidd, yr hyn a ddygwyddodd yn mrwydr Hasting, yn 1066, ao a elwir yn Gyfnod y Oynfeirdd; y pedwerydd, sef yr ysbaid o 1066 i 13)0; a'r pamed, o ddsohreu y bedwerydd gaarif ar ddeg i lawr hyd y breseaci. Gaa mai e!n hamoaa paup-f yn y traethawd hwn yw olrbain i aasawdd llen- yddiaeth lien farddoaiaeth rhamantaidd ein bynafiaid, ssf y Brytboniaid, bydd terfyaau ein hymchwiliad i'r oyfryw yn oael ei gyf. yoga ya fwyaf neillduol i'r pedwerydd oyl. nod, ssf yr unfed, y ddeudde^fed, a'r dryd- ydd gaarif ar ddeg; a ohyn aofio ya hwyliog i'n pwno, bydd yn augenrheidiol ya gyntaf, or mwyn deill yr unzhyw Y:1 eglnraob, roddi bras-hanca Ilenyddileth yr hen Frythofiiaid yn y tri oyfaod blaenorol. Xma decbreua ar Gyfaod y Oynfeirdd yn y modd hyn: Ar ol ymadawiad y fyddia Rufoinig o'r ynys ym iiwyr, tua'r fiwyddya 446 o. (J, ao yn fuan ar ol hyay, pan ddeohreuodd y Sacsociaid ddylifo fel heidian dldoz o'r AJ. maen iddi, y mae genym y srerwydd goreu fod yr hen Frythonaeg eto ya. fyw, ao yn flodeuog yn yr ynys, a bod y preswylwyr brodorol ya ei oholeddu, ao yn ei hamddiff- ya yn ogystal a'n gwlad, yn ngwyneb pob ymosodiad n eiddo y gslya estronol, ao hef- yd iddi barhau yn gyfrwag llenoxol ao iaith oenedl byth wedi hyay. Yr un peth ydoedd oeisio difodi llenoriaeth draddodiadol a chof gwlad, a chyfundTefft Buddas efailai, ag yd- oedd dilau yz iaith; a oha.n fod yr iaith wedi goroesi tymestloedd garw y oyfaodan blaen- orol, y mas yn ddiau i lenfuiaetb y brodor. ion hefyd, fel eu biaith, gael ei throsglwyddo i'w holftflaid Yil nghyfaol y oynfeirdd; ao yna yn y ohwecbed ganrif, ymddeagys i lenyddiaeth frodorol adfywio yn marddon- iaeth y oynfeirdd. Ma<) Neanius ya y na^' fed ganrff yn oofaodi pump o'r oynfeirdd flodenaat yn y ohweohed gaarif, fel y O&W lyn: "Tuao Talhaeam Talaguen in poematt claruit et Neirin, et Taliesin, et Bluahbard. et Cian, qaivooatur Gueaith' Gaaut (Que* inohguaut, mewn un llawysgrU), Simul uno tempore in poemata Britamoe olarueruat. pryd hwnw Talhaearn Talgwyn a ddyagleir- iodd mewn prydyddiaeth. A Neirin a Tal- iesin a Bluohbardd a Glan, yr hwn a elwif Gwenith Gawd, yn yr amser a belydrasant, yr un modd mewn prydyddiaeth Ftytaa" aidd." Ya y 7fed ganrif yr oedd Golyddan, bardd Oadwallon ab Oadfan, yn blodeuo. jJIJ Fenoant, Alaetb, Tysilio, Ouhelyn ao endll o'r un nodwedd, y mae ein ooflon tr.wldod- iadol yn blodeno yn y oyfnod hwn. aoh o lawer yw eu bod yn perthyn i gyfnod diweddaraoh. Llefoed Wynebglawr hetf&i at yr hwn y oyfeiiia Gwilym Ddn o Arfoft ya y llinell ganlynol: "Da Lefoed erioed d^ radlawn arddelw." A Oheraint Furdd Glas, yr hwn y mae 19 debyg yw yr un a Glaskerioa, OhauoeZi bardd Seisnig: "And other harpers many a one And the Briton Glaskarion," ydynt o'r nn dosbarth a'r beirdd olaf a ea. wyd, ao o'r un oyfnod, sef y Gogynfeirdd; I ohan nad oes dim neillduol rhamantaidd y* nglyn a hwynt, na gweddillion o ddimpwp o'u heiddo ar gael, a byay sydd ydynt y* yobydig iawn, mi thalwa sylw, ond eithrio Golyddan, yn mhellaoh iddynt yma. beirdd y soaia Neanius am daoysfc uchøcJ. gellir ei gyfrif ef yn awdurdod dilJombeuol eta bod yn hanfodi ao yn blodeno yn y chweøb" ed ganrif, er na ddaeth dim o'u oyayrchio* i lawr atom. Efallai fod en gweithian Woo dyfod i lawr i'r oesoedd oanol, a'u bod y* rhan o'r oaneuon hanesyddol hyny a gly^j odd Harri yr Ail, Breain Lloegr, tra ar of ymweliadau a Ohymru, megys y d1"8"6 William o Malmesbury: "Rex autem boo eS gestis Bzitonum et eorum oantoribus histo*' iois frequenter audiverat." Y breaia hefy» a glywodd y pethau byn yn ami, Weithredoedd y Brythoniaid, a ohan y dad* ganwyr hanesyddol. Giraldus Oambres^ hefyd a ddywed i'r un p srwyl: "Ei broflfwyd" oliaethau a gedwir ar gof yn mhlith lla"- iawn o'r beirdd Brythonaidd, oud mewn grifen yn mhlith yr yohydig." y brawddegau hyn oyn bod I barddonol hynaf Oymreig a ddaeth gael eu oasglu a'u dodi ar glawr yn ein bYa. grif-lyfrau henafol ag sydd ar gael yn sloo ao y mae yn bosibl y gallasai fod llawe* 0 weddillion y oynfeirdd ar gael yn amsez J ddau hanesydd a ddyfynwyd; ond os oedd* ynt mewn bod yn yr oesoedd oanol, y maen* erbyn hyn, nen er's oesoedd bellach, "edJ diftnu yn llwyr, gaa nad yw y daman heø- afol a elwir yn Weithiau y Oynfeirdd, ddf y-gyayrohion gwirioneddol y oyfnod h- Y MododtM, yr hon yn anad un o'r hen go, enon a ddychymygir ei fod yn weddlll o ohweohed ganrif, aid yw ond math o raJIl- ant prydyddol, yn Bylfaenedig ar ryfel- oedd y Oymry gyda'r Ieiril Normanaidd »* Saeson, yn yr oesoedd oanol, Darna° rhamantaidd Taliesien Ben Beizdd, Lly^' aroh Hen, a'r ddau Fyrddin ydynt yn thyn i'r un amser. Dywedir fod dan Fyrdd* in yn blodeno fel beirdd yn y 5ed a'z ganrif, ond yn ol Nennius, nn a hanfod» a dywed am yr un hwnw mai dewin enwog ydoedd ao nid bazdd;ach&n fod wedi dylyn liawez o hen draddodiadan hynaflaid—"Ex tzaditione vetezum"—yn 81 lyfr hanesyddol, y mae yn ddiau mai pav son dyohymygol ydyw ei Fyrddin yntan, 0 ran dim sydd a fyno fel Prydeiniwr. OaW* aoblysnr eto i draethu yn helaethaoh ar 1 ddau fardd hyn a'n oynyrohion rha-M&xt" 'Waitb aldd VD eu lle priodol yn nghorff y gwaith hwn; ond ni a ddylynwn yn mlaen, er fl#*1 prin, ie prin iawn ydyw hanes y beirdd a berthyn yn ddiamheuol i'r oyfnod hwn.
0 SWYDD IOWA, WISCONSIN.
0 SWYDD IOWA, WISCONSIN. OWBDD BLYNYDDOL X FJUBL GYMDXITHM,-JgAS. WOLAXTH W. OWEN—CIZABFOD DOODARTO t T. C. PBIODAS X PABOB. BEM PBILUP3. DODGBVILLB, WIS., Bhag. S.-8abOOtJI. 1 25ain oynfisol, oynaliwyd oyfazfodydd blS*T yddol i areithio ar y Gymdeithas Feiblaidd yn ngwahanol addoldai yr Annibynwyt •' Methodistiaid yn y wlad, ao yn addoldy V Annibynwyr yn y dref. Yr areithwyr oidd- ynt: yn y ODed, y Pavcba. W. Owen a VifIJ. Ohazles; yn Oaergybi a Salem, yr ysgrifØ; ydd a'r Paroh. S;;m Phillips; yn y dref, 7 Parohn. John D. Davies, G. Jones, a Job* H. Evans, a'r llywydd, y Parch. Wm. Owe* Oafwyd oyfarfodydd gweddol ddaar y oyfo*' a hyderwn y bydd oanlyniadau da iddy»*t sef oyfraniadau da at y gymdeithas, bod yn baeddu gwneyd o honom hyn id<v Dydd Llun, yr wythnos ddiweddaf, P oeddym yn oladdu yr hyn oedd farwol 01 hen wr William Owen, Tanyfynwent, yrh^ a ymadawodd a'r fuohedd hon y dydd Sftd* wrn blaeaozol, o fewn zbyw bedwar fod yn bedwaz ugain mlwydd oed. Brodo* ydoedd o Landudno, G. O. Ymfudoddlle wlad bon yn 1849, ao ymsefydlodd yn y jjf hwn, a bu yma hyd ei farwolaeth. aaaa. odd wraig ar ei ol, yr hon sydd amryw yddau yn hynach nag ef Yr oedd yn aelo° gyda'r A., ao iddo air da gan bawb, a hyd* wn gan y gwirionedd ei hnn. Oredwn id<*° gael mynediad helaeth i mewn i dragywydo* ol deyrnas ein Harglwydd a'n Hachubw* Iesn Grist. Gweinyddwyd ar yr schlyoto gan y Parohn. W. Owen, J. T. Jones I w* Jones. Taohwedd 7fed a'r 8fed, oynaliwyd fod Dosbarth yn nghapel Feniel (M. O-h Pioatonioa, ao aeth amryw oddiyma yao, y Parohn. H. P. Howell, Milwaukee, Ed. Jones, a John Davies, Barneveld. Yr oedd y ddau flaenaf yn dygwydd bod yn pregetbjj yma y Sabboth blaenorol. Yn cyarySbi0" y He hwn yr oedd y Paroh. John H. Eva»* a r doniol Thomas Williams, o Gaergybi* J* hwn an oadwodd mewn hwyl ar hyd 1 Sordd. Dydd Morcher, am ddau o'r gloob, oa seiat gyfiredinol, i ymdria ar y gair brynn yr amser," Ao. (Epb. v. 16). Tzadd' odwyd sylwadan da ao amserol iawn gan J Parohn. E L. Jones. G. Joaes, John i* Evaas, David D&vies, Oahkosb, H. P. HoweU Mdwaukee, a'r llywydd, y P»roh. D. JeweW Davies. Am 4, deohronwyd y moddioalS-- y Pazoh. John Davies, Bazsevald, a pbze0' ethwyd yn rhagorol gan y Parch. D. Davies Osfckosb, oddiar 1 loan iii. 2. Dydd 8, Oyfarfod Swyddogion. Derbyaiwyd 30- John Jones yn aelod o'r Oyfarfod fol Dliiencr, yr hifD. a ddewisasid gan egiivo Peniel ya unfrydol. Am 10, pregethodd 7 Parch. Ed. L. Jones, oddiar Bhuf. i. H. P. Howell oddiar loan xv. 13; am ddaxu7 Parohn. Davies, Oshkosb, Mattb. xl. 28< a Howell, Milwaukee, Gen. xvli. 18 a 20; 6, y Parohn. G, Jones. Waldwiok, Gal. 14; a J. H. Eyans, Jer, xv. 16. Yroedd 1 oyfarfod yn rhagorol drwyddo. 4 Bu y Pazoh. Bern Phillips yn ddoeth y* ddewisiad o gydmaz bywyd, saf Mies Sa* lane Davies, meroh y Parob. J. D. DavieS' Y mae Mr. Phillips wedi bod yn gweinidojj* aethu yma am lawer o flynyddoedd, a g* wn dybied ei fod yn bur gymezadwy g8* tair eglwys y mae yn gweinidogaethu ynt. Y mae wedi adeiladu ty hardd a obyv leus yn agos i'r oapel, a bydd yn myned i fyw mor fassn ag y bydd wedi ei orphea, dymunwn iddynt lawer o gysur gyda'a (P ydd.—Euw William.
[No title]
—Dywedir fod tair mil o blant wedi en bywydan ya ninas New York, mewn dw7 fly a edd, o herwydd awyr anmhnr yr yW* dai. -Ieohyd yn mlaenaf, oyfoeth wedi Pob ffusf o Glefyd y Galon, yn oy» wys ouri&d y galoa, gormwyth, fforflad mwyhad, Ciyniadau, annhrefn y poenau eithafol yn y fron, Ao., a drwy ddefnyddio Dr. Graves' Heart Jtel" lator. $1 y bote), gan gyflcrwyr.
Y CYMMRODOBION.
i genedloedd eraill yn y 881 (YI hwn a gyn- jrohwyd gam yohwaaegiad moddion diwyll- lant). i ymofyn i mews i banes a hynaflaeth- au en gwlad en hnnain. Yn Lloegr yr oedd ymchwiiiadau a gerid ya mlaen dan nawdd y Llywodraeth wedi goleuo llawer pwynt yn banes y tyfiant oenedlaethol. Yr un modd yr oedd arohwiliad i hen ysgrifau yn yr Iwerddon wedi dadguddio llawer o aifer- Ion a ohyfreithiau hynod oeddynt orbya hyn wedi en gosod heibio. Nid ydyw y fath bethan yn awr ond materion telmlad a ohof. Y maent er byny yn ddefayddiol er olrbain banes gwledydd a ohenedloedd. Ya Nghym. 111 yr oedd yr amgylohiadau yn dra gwahsn- oL Am y wasg Wyddelig, gellid dyweyd nad ydoedd o'r bron mewn bodolaetb-aa- aml, 08 byth, y oyhoeddid llyfr yn y Wydd. olaeg; ao yr oedd yn rbaid i'r areitbydd Qwyddelig mwyaf poethlyd arfer ei ddoniaa a tharanu yn iaith y Saeson. O'r oohr arall, yr oedd Oymrn yn parhau i gynal nifer In- oaog o newyddiaduron dyddiol ao wythaos ol, yn ngbyd a Uawer o gyboeddiadaa Oym- reig eraill, yr hya a brotai yn eglur fod y bobl yn oymeryd dyddordeb dwfa yn ngbadwraetb a meitbriniad en hiaith. Hu. er can' mlynedd yn ol, pan y deohreuwyd trwy yr Eisteddfod a ehymdeithasau eraill adfywio ymhyfrydiad y Oymry yn en oyn- banes a'n bynafiaetb, tybiai llawer y byddai hyny yn rhwystr i ledaeniad yr iaith Bies. neg yn mhlith y dosbartbiadan isaf. Os bu y fath berygl erioed yn bodoli, yr oeddid wedi ei ohwaln er's talm. Faibaodd dymun- iad y Oymry am addysg uwchraddol i ym- ddadblygn, nes yr enillwyd sylw y Llywod- raeth, ao y oafwyd y oynoitbwy angenrheid- iol er sefydln y oolegau sydd yn awr yn oodi i fodolaeth. Gyda golwg ar y colegan byny, nis gellid dysgwyl iddynt ddiano rhag y rhwystrau oeddynt bob amser yn oydfyn- ed a sefydliadan newyddion, a gofynid llaw- er o ddoethineb ao arafwoh i oohel y oam- gymeriadan a allant fod yn atalfa ar lordd en Uwyddiant. Yr oedd yn dda ganddo weled fod y Oymmrodorion yn myned yn mlaen gyda'r oes. Gallnogai meddiant o gar- tref parbaol y gymdeitbas I gadw trysorau llenyddol a hynafiaethol en gwlad. Wrth edryoh ar banes y byd, gwelid.fod ieithoedd mawiioa yn myned a lie y thai byobaio. 0 herwydd hyny, en dyledawydd hwy, cs oeddynt am barban en banes, ydoedd rhoddi en cofnodion a'n hiaith ar gof a chadw, Ya mhen yobydig amser, byddai iaith yr yagol wedi gwthio allan iaith y nursery. Bheswm obwanegol, gan byny, paham y dylent dry. sori en Uenyddiaetb a'n hiaith tra yr oedd y moddion o fewn en oyraedd. Wrth waeyd byny, aid oeddynt i anghoilo y wlad enwog a'r bon yr oeddynt wedi en ojsylltn mor ag. os, ond yn hytraoh ymnno a'n brodyr y Saeson i eaagu en dylaawsd dros wyneb y byd. Yn nglyn a'r llwnolestyn, oyplyswyd enwan Mis. Hoggan, y Parch. Joba Davies, M.A., a Dr. Isambard Owen, M.A. Oafodd Mrs. Hoggan dderbyniad gwresog. Yn nghwrs ei sylwadau, hysbysodd fod Mr. J. Beyan, Oowbridge, wedi addaw 50p. tnagat roddi tmhtbitions byohain i ferohed yn Nghol. eg Oaerdydd. Gallai y swm h wa ffurflo de. obrenad i gronfa ysgoloriaethol, ao apeliodd am gynorthwy y Oymmrodorion i gaiio byity allan. Oyfeiriodd y Parch. John Davies at waith y gymdeitbas yn nglyn a hyrwydd- laat y symudiad addysgiadol yn y Dywys. opeth, a dyrohafiad a diwygiad yr Eistedd. fod Genedlaethol. Orybwyllodd hefyd am y gangen oedd yn gofaln am Lyfryddiaeth Gymreig, a dywedodd fod dyddordeb neill- duol yn cael ei gymeryd yn y gwaith yn yr America. Deallai fod thai o Gymry New YOlk yn son am sefydln oangen o'r gym. delthas yn y ddiaas bono. Gobeithiai fod dyfodol dysglaei o'n blaen, yn mha u. y byddai Oymru mor enwcg mawn llenydd- iaeth a gwyddor ag ydoedd am ei moesoldeb a'i ohrefydd. Sylwodd Dr. Owen mai prlf amoan y gymdeithas ydoadd dwyn y Oymty oedd ar wasgar i nndeb bywfol a gweitfcred- ol a'r fam-wlad. Amddiffyaodd y genedl yn erbya y oyhnddiadnad ydoedd yn oynyrohu dynion mawr, trwy ddyweyd fod liawez o'r cyfryw wedi en oolli i'w gwlad trwy gael en llynon i mewn gan genedl y Saeson. Am- gylohiadau anffoitnnns, ao aid diffygion natnriol, oeddynt yn Befyll ar flordd y gen- edl; a ohan fod y thai hyny ar fin cael en symnd trwy ledaeniad moddion addysg, gellid edryoh yn mlaen am y dydd pryd y cymerai y Oymry en safle yn mhlith prif geaedIoedd Ewrop. 1 'IXSNYDDIAETH, eEL. A GWYDDOB." Ar ol can gan Dr. Frederick Roberts, oyn- ygiwyd y llwnodestyn nesaf, sef IILleaydd- iaeth, Oelf a Gwyddoz,1 gan y Proffeswr Tan. ner, yr hwn a sylwodd gyda golwg ar y gwyddorau fod plant Oymreig mor barod gyda'r rhai byn ag uarhyw blant eraill, ond iddynt gael athrawon ya medru en hiaith en hnnain wedi eu gwreiddio yn dda yn y wyddor a ddysgid. Gyda golwg ar apeliad Mrs. Hoggan, sylwodd, ond i fezohed Oym- tn pel addysg briodol, y buasent yn mhen yehydig iawn o amser ya mwy its dybln yr "agricultural returns," Atebwyd l'r llwno- destya gan y Proffeswr Rbys Davids, yr hwa a hyderal as orphwysai y gymdeithas nes dwyn llenyddiaeth, oelf a gwyddor, i gaitiefl y bobi; gan Mr. Milo Griffith, y oezfledydd Oymreig; a chan Mr. Lewis Mor- ris, yr hwn a fawr gymeradwyodd sylwadan jr Proffeswr Tannez o baithed i addysg i ferohed i sylw y Oymmrodorion. Wrth son am yr iaith Gymraeg, sylwodd ei fod yn oael anhawsder mawr i droi hen draddodiad- au aim gwlad i farddoniaeth Seisnig, oad eydnabyddai mai ynddo ef yr oedd y diffyg yn gymaint a bod Mr. Tennyson wedi Uwyddo i wneyd y farddoniaeth nobaf allan 0" traddodiadau Althuraidd. Yna tzodd i gylwi ar y golled a gafodd y gymdeithas a Ohymru yn marwolaeth Gwilym Hiraethog. „a*elf' y d<?byg, y disgynasai y gorohwyl o ddwyn yr hybazoh fazdd gez ya ffurflol a bathodyn y gymdeithas. Gas aas. gallai hyny fod, dylid dyweyd yehydig o ehiau mewn coffad am dano. Yr oedd Dr. Bees yn fawr yn mhob oyloh o fywyd. Nid oedd yn eisian ond addyag i'w ddyrohafn i'r safle uohaf. Nis gellid meddwl am ddim mwy dengar na'i arddnll, mwy enillgar na'i by. awdledd, a mwy argyhoeddiadol na'i ymreø. ymiad. Mor bell Y. cl ag 1826, enillodd fathodyn ail Gymdelthea y Oymmrodorion am go ar "Farwolaeth Nelson." Oydna- byddid gan bob beizniad oyfrifol fod yr "EmmaKutC yn ua o'r darnau barddonol rhagoraf yn yr faith Gymraeg. Tzenliodd ei amser hamddenol gyda ohwestiynan oym- deithasol a gwleidyddol gyda'r amoan o ddyrohafn ei gydgenedl. Nodweddid ef gan ryddfrydigrwydd ysblyd, ao ysgogid ei holl weithredoedd gan nsoliaeth amoan. Dyg- odd ei sylwadau i derfyniad drwy ddarllen y pendezfyniad a ganlya: Fod y gymdeith- as bOla Y. dymnno datgan yn y modd cryf. af ei hymdeimlad o'r golled a brofodd Oym. ru yn marwolaeth y Parch. Dr. W. Bees (Gwilym Hiraethog), ua o'i meibion enwoc- af a mwyaf gwladgar, ao yn oyflwyno i'w deulu et obydymdeimlad dyfaaf a hwy yn en trallod dirfawr. Paslwyd y penderfyn. iad yn nnfzydol. Ar ol can gan Mr. John Henry, R. A. M., oynygiodd Mr. Frederick Roberts lwnodestyn "yr Eisteddfod." Ateb- wyd iddo gan Mr. T. Mazohant Williams, yr hwn a sylwodd mai yr Eisteddfod ydoedd yr nnig sefydliad o'r fath a amoanai yn an. ioagyzokol at addysgu a dyrohafn y werin. Heb fyned yn ol can belled ag yr elai Gwalohmai y dydd or blaen yn Livdzpool, gellid dyweyd fod yr Eisteddfod fel baner Lloegr wedi herio mil o flynyddoedd. Yr oedd ei hesgynlawr yn ddigon llydan i dderbyn pob plaid, ao 1 groesawn pawb a deimlaat yn garedig tuag at Gymru, Oymro a Chymraeg. Yr oedd Oymdeithas y Oym- mrodorion a'r Eisteddfod yn gweithio ao yn gwrthweithio mewn dylaawad daionns ar en gilydd. Tra yr oedd y gymdeithas yn oeisio dyrohafn a phuro yr Eisteddfod, yr oedd yr Eisteddfod, hithan, yn poblogeidd- io y Oymmrodorion. A ohymerwyd sel pwyllgor Liverpool fel argoel, yr oedd yn dda ganddo ddweyd fod dyfodol yr Eistedd- fod yn fwy dysglaer nag erioed. Atebwyd yn mhellaoh i'r llwnodestyn gan W. Dayiea (Mynorydd). Oynygiwyd "Oymru, Oymro a Ohymraeg," gan y Parch, John Morgan, ao atebwyd iddo gan Dr. John Williams. Iazll Powis a gynygiodd ieohyd da Llywydd y Gymdeithas, Syr Watkin Williams Wyna. Wrth wneyd hyay oyfeirlodd at y compliment uchel a dalwyd i'w llywydd gan Mr. Os- borne Morgan, pan y dywedodd foi Syr Watkin yn oynzyohioli Oymru yn y senedd am mai Syr Wathin ydoedd. Derbyniwyd y llwnodestyn yn anrhydeddns. Oynyg- iodd Mr. Ignatius Williams "laril Fowls ao Is-Iywyddion y Gymdeithas," i'r hyn yr ab. odd yr Iazll. Mr. Alfred Nntt a gynygiodd "Y Pwyllgor," i'r hyn yr atebwyd gan Mr. Lloyd Roberts a Mr. John Oweas, India Office. Diweddwyd gyda llwnodestyn UYr Ysgrifeaydd, Mr. Charles W. Jones," i'r hwn y talodd Dr. Owen deyznged am ei sel a'i ffyddlondeb yn ngwasanaeth y gym. deithas.