Y Drych

JlABWOLAETH HIRAETHOG. OAN DZWI W'J1( 0 ESSTLLT. L Aba Qymrj, tt gollatat Dywyeog dy frwydran ft" gwympwyd Llewelyn ya mhoethder y gad; OIld heddyw ti gollatat Dywysog llenrddlaeth, A chwmwl o alar sy'n cnddlo'r holl wlad; "lcAabod f"-yma.daw a wnaeth dy ogonlant- Afeth haul Duwlnyddlaeth ac Awen t lawr; **nos a'th gylchynodd, heb eeren yn unman, 0*1 trlst yw yr olwg sydd arnat yn awr. II. t'roWcb ycialth twynderaa I-cadewch Iml wylo- Can's wylo yn awr yw ty unlg fwynhad; Gadewcb i'r ochenaid sy'n llethu fy nghalon Gael toddl yn ddagran ar feddrod ty nhad; air y gwas'naethodd el wlad mewn ffyddlondeb, air y gwas'naethodd ar allor el Dduw, air bydd y bwlcb. aydd o'i ol heb el lanw, [fyw. 40 hlr bYdd 7n "mrnt" eln "brenlnoedd" yn

OVPLMY-NAU CERDD A CHAN- IADAETH EGLWYSIG. *BoBnr Tm-GÄN W. ttYAKS, locjkpobt. ill. 1"" Organ-Engraifft o'r modd y defnyddir hi "wuro addciiad—Oymeriad motaol Urganwyr, 0., cto. Gan el bod tua thalr blynedd er pan gyhoedd- *74 yr ysgrlfau cyntat o'r gyfrea bon, gallal mat antoddlol, wrth all gycbwyn. fyddai dwyn 1 r*1 darllenwyr gynwyslad yr ysgrlfau hyny: yBgrit ltaf, coir ychydig o hands yr Organ todwaredd hyd y deunawfed ganrtf, a'r pryd •bernir lddl gael el dwyn 1 wasanaeth yr eglwys ^•baidd. gyntat. Oelr hefyd yohydlg o hanes yr Olter,n teulualdd a elwir yn awr Cabinet organ, 0>1 tabandod, yn nlwedd y flwyddyn 1846, yn IalbJda deagrtnad o hono, a'r ychydlg gyfnewld- a wnaed mewn rhanau 0 hono wedi hyny, renwan a roddwyd arno cyn yr enw presenoL tu 78gritau 211 a'r 8edd, dangoswyd tod offeryn. *tt °'r tath yma, set cabinet organ, yn eyrtblo yn **0 tod o an cynorthwy ymarferol 1 ganladaeth KlWyeig gynulleldfaol Gymreig, yn enwedJg cynalleldtaoedd cryflon. Yn y 4edd ys- 10 tntt trinlwyd am y camddetnydd a wnelr o'r tterynau hyn yn yr addollad. yn Dghydag aw. *yanadan yc nghytch pre!w<!«, Mt<o'h<dM, &c. Yn sod, 6«d a'r 7fed, rhoddwyd desgrlflad belaeth o'r wlr Organ a'l chelfyddydwaltb. We di rhodui math o fras-ddeagrifiad o'r j**8an y» yr ysgrifau blaanoroJ, sawn yn «oa Bm aaui mewa modd mwy ymat- Bsf yn ei chysylltiad uuioogyrohol s, hasalaaeth orofyddol. Ua boiea yn ddi- Jeddar, oafais fy hnn ys tin o'i capsiaa *'68byteraidd mwyaf yn y wladymc, gwein- ^°8 yr hwn a gyfrifir yn nn o'r rhai mwyaf Poblogaldd ao nniaw ngredol yn yr 8Awa1. "w. Yr oedd yno hefyd organ fawr, a bOlao o'r tn ol i'r pwlpud, ao yn llenwi y pen lk*%V o'r adeilad, fel nad oedd yso le i arall. Yn agwyaeb yr organ, ychydig **°edf6ddl uwchlaw yr esgyalawr, lie safai JjPwlpud, ao is law y pibellan ftddnrnedig, oedd yr oiiel, fel math o gafell gaaodig maa ond yn y gwy*eb, ya yr hon «* oedd yr organydd, yn aghyd a'r oantor- Bef dan ddya a dwy ddynes ieaaino, y tbat oeddent o'r golwg o lawr yr adeilad Paa fydde&t ar eu traed yn oana, ao oedd oad eu penau yn unig yn y golwg r PrJd hwnw. "eeu i'r gweiaidog fyned ar yr esgyalawr «UtBdd ar sedd oedd tu ol i'r pwlpud, y gwasanaeth, ao fel hya y ^Qbrenodd: Mor ddisymwth &g a fyddai 78yd o wns i'r hwa aa wyddai fod gwa ya tarawyd alaw bywiog ar yr organ, jjMa'r full organ, y trumpet a'r cwbl. Wedi hwnw redeg ya fywfog am dri aea meaur, dyma alaw arall yataro 1 ao yn rhedeg ar yr aa llwybr ar ol y fel pe bnaaal ya ceisio ei dal; a ?* gyrhaeddodd y faa lie yr oedd y cyn- Pfta darawodd ef i mewn, tirawodd y jJ^ydd i mewn yr ua modd, ao ar ol y oa erai11 ao yir nB modd taraw" j. y bSa i mewn, a flwrdd ag o ar ol y fel pe baasai ya rhwym o'u dal. Ao J'^diweddaf oil dyma y pedals, hwythau, ta*o i mewa fel taraaan, ar yr ua theme, trl 8iwd yn is aa'r oystaf, aoarea holaa 7 ounau, yr hya a ddyohryaodd y ya eohrydus, ya gymaint felly Od avitchiodd y soprano i gyweiraod arall y p,if i^ybr, fel pe baasai ya oeisio J/7*0 oddiar ffordd y pedals rhag oael ei fa!- -0: aaaddyat. Oad druan o hono, aeth aaffodos, ya el ddyohryadod, ag aa- t*oi y turilch ar ei ol, yr hya a bar- m *r UeiBiau eraill fyned yr ua ffordd ar pj!' *aHl »r ol y llall. A phaa drodd y 61 eu holau, gwelsaat nad oedd modd jj**0 oddiar eu ffordd, ao ymddangosent fel JJa Palotal i aefyll eu tir, deued a ddelal; ao 3'4 J faa, dyma y pump yn "bea beD glust- iau"—pob un yn ei ffordd fel yn brwydro am yr oraohafiaetb, aes oedd yr adeilad mawr fel yn oryaa hyd at ei sylfaesi. Oitd er yr boll asghydfod ymddaBgoaiadol yr oedd pettbíth gydgordiad rhyngddynt; mewn Rair, yr oedd eu boll symudiadau wedi eu plethu ya cghyd gyda'r oyngaaedd ion ojwreisisf a ohyfoethooaf. Oelfyddyd ar ei goreu yn oyayrohu diluw o fiwsig oedd yma. Byddai oydmarn yt hyn a ellid gya- yrohn gyda'r goreuoa o'r pethau a elwir cabinet organs gyda yr uohod, fel oydmarn ftrwd y mynydd yn disgya dros glogwyn bychaa, a Bhaiadr Niagara. Aamhosibl desgrifio y fath effaitb, rhaid ei glywed oyn y gellir oaol syniad oywir am daao; a rhaid i'r hwa a'i olywo fod yn deall, aid ya unig ojfansoddiad Psalm Tunes, ond oyfauoddiad y Fugue, i allu el lawa werthfawrogi. Nodais o'r blaea fod y performance uchod ya deohreu y gwasaaaeth. Opening Volun- tary y gelwir y derayn offeryaol a ohwareoir ar yr organ ar ddeohreu yr addoliad, a hoair ei fod ya aagearheidiol er dwyn y gwraada- wyr i ysbryd addoli. Bydded hyay fel y bo; ond dywedaf hYD-pe buasai I ryw hen flaeaor ddyfod staf ar ddiwedd y [voluntary, a gofya a oedd yr hyn a glywais wedi rhoddi fy ysbryd mewn gwell hwyl i addoli, nen ofyn a oeddwa ya teimlo mwy o syched am gael rhyw leshad i'm heaaid oddiwrth y genadwri a ddysgwyliwa oddiwrth yr Ar- gI wydd trwy y pregethwr, mae yn debyg iawn mai rhyw atebiad tebyg ihyaagawsai; Grym anwyll 'd'ND i ddim. Yr oeddwa i wedi anghofto Sabboth, capel, eaaid a phob path w?th watchior Fugue. Yr ydwyf yn aide" fod yr offerya yn ardderohog, a'r der- llyn oerddorol, ya aghyda a'i ddygiad allaa ar yr offeryn yn aanesgrifiadwy felly, gyda golwg geltyddydol; ond y oweatiwa yw, Pa todd yr oedd yr Hwa aa dderbyn ond add- ollad syml o'r galas, yn edryoh ar y fath berformanfe yn ei dy ? Gadawaf i gydwybod y darllenydd ateb, Ya ngwyneb hya, dy- wedir mai nid ar yr organ y mae'r bal, ei bod hi ya llawn mor barod i gynyrohn oirddoriaeth o eater mwy syml, dwys a difrifol. Mae hyay ya ddigon gwir; oad eto mae y ffaith noeth ya oodi i fyay ao ya dweydya eia gwyaebau, mai dyna fel y mae pethau ya mya'd, hyd yn nod yn mhob oapal Ptotestanaidd o'r bron, sydd yn oyawys organ yn werth un fil neu ddwy o ddoleri ao uohod, ao yn galla oyflogi organ ydd o ddim aod, ya eawedig ya y trefydd mawr. Gellir dweyd hefyd aad oes arwvdd y oeir diwygiad buaa, ond y mae digon o aiwyddioa fod y oyfarfodydd orefyddol gyda'r gwahanol eawadau Protestanaidd 111 y wlad hon, yn myned yn fwy ffurflol, eel- fyddydol a dieaaid bob blwyddya na'i gil- ydd, fel y profa y ffeithiau dylyaol. Gwelir heddyw drefa yr addoliad yn argrafledig yn llyfrau hymnan prif earadau Protcstaaaidd ya y wlad hoa, a'r eyataf peth a orchymynir yw yr Organ Voluntary. Eto, yohydig flyayddau yn ol, yr oedd gwahaniaethrhwag y ehurch organ a'r concert organ; ond erbyn hyn mae y flaenaf ya cael ei gwaeyd fel y gellir oynyiohu yr un effaith gyda hi ag a ellir gyda yr olaf. Ni ohyfriflr y church organ heddyw yn fawr o beth heb gyawys dau liea dri allweddfwrdd o bum' 8iwd yr ua o 0 0, a'r pedals yn ddau 8iwd a hecor o 0 0 0, yn aghyda digonedd o com bination pedals, a'r oil o'r modern contrivances sydd 111 ofynol i gyayrohu yr hya a elwir orchestral effects, er mwyn rboddi pob maa. tais i'r organydd i ddaagos ei antics gyda daraau olasurol y Great Masters; ao nid yn ami ¡y oeir ua organydd o ddim aod y dyddJau hya, ya barod i beryglu ei eaw, fel organydd, trwy ohwareu dim aral?. Nid wyf ya oondemalo hya yn y concert room, ond yr ydwyf ya gydwybodol o'r fara fod y fath beth ya waeth aa bod hebddo mown ty gweddi; a gwn, trwy broflad, ei fod yn fwy effeithiol I ymlid ymaith ysbryd gweddi nag i'w gyayrohu. Y inae ya ffaith hefyd nad ydyw yr oil o'r organyddion aa'r oaatorioa a gyfiogir i gann mawl (?) ya eglwysi y pedwar enwad efeag- ylaidd blaeaaf yn y wlad hoa, yn meddu oymeriad hollol ddifryoheulyd. Ao yn wir olywaia drol&u mai nid yn ami y gofyair am eu oymeriad moesol-mai eu safle oerddoiol ydyw yr 11n path aagearheidioL Olywsom lawer gwaith am yr organydd gyda rhai, aeu yr oil o'i bedwax oaatorioa (quartette) yn slipio o'r oriel i ryw goagl o'r golwg ya am- ser y bregeth, i ohwareu oardiau, aeu ryw- beth tebyg; a ohlywsom fod rhai ya oymer- yd yr amser hwaw i fyaed i'r saloon; oad byddent ya sior o fod ya eu He erbya amser oana draohefa. Nid ydwyf ya ooflo i mi er- ioed gael oydaabyddiaeth ag ua organydd y gellid dweyd ei fod ya ddya duwiol. Nid wyf ya dweyd nad oes rhai, ond myayoh iawn y oeir ya eu plith ddynion aaystyriol, rheglyd, a llawer o hoayat ya feddwoa oy. hoeddus. Yr ydwyf ya ooflo I mi gyfarfod ag orgaa- ydd adaabyddus i mi ar y stryd yn 0-, rai blyayddan ya ol, yr hwa oedd organydd ao arweiaydd y mawl yn un o gapelydd mwyaf y dref hono. Yr oedd (ao y mae eto) atal dweyd arno, ao ymddaagosal ar y pryd ya lied derfysglyd ei feddwl, yr hya a wnai y diffyg hwaw ya waeth. Dywedodd gyda'i "atal," goreu gallai, ei fod dr03 ei beD mewn trybini, am fod ei soprano (ei brif gaatores) wedi ei adael a myned i gapel arall, am ei bod ya oael mwy o gyflog, a'i fod ystan wedi ei awdurdodi i gyflogi UJl. arall erbyn y Sabboth oanlycol 1n at lie. Wedi dweyd ei fod wedi chwilio trwy yr wythaos ao heb gael aeb, a dadgan ei ofaau na allai gael yr ua erbya y Sabboth, am ei bod y pryd hwaw ya aiwedd yr wythaos, gorphenodd ei sgwrs, gyda phwysleisiad trwm, gyda'r geiriau hyn: "Ani I dont know what in the d-d-devu lam going t-t-to do" Dro arall yn ddiweddaraoh, yn yr ua ddiaas, ar foreu Sabboth oer yn y ganaf, dywedodd orgaa- ydd adaabyddus i mi wrthyf ar y ffordd wrth fyned i'w gapel: "The furnace heat plays the devil with my double open diapason." Ao y mae y gwr hwnw, fel organydd a ohyfan. soddwr, ya sefyll ya y dosbarth blaenaf ya yr holl fyd heddyw. Nid wyf am ddadleu yma fod taedd ya yr organ i wrthgrefyddoli y rhai sydd 1n ymroddi i'w hefrydu, a gwneyd en huaaia yJI. ohwareuwyr protles- edig arai, ond ar yr ua pryd y mae yn ffaith aawadadwy mai dynion aaghrefyddol, fel path oyffredin, yw ein horganwyr proaeaed- ig, fel y gellir dweyd hefyd am eia oyfleith- wyr. Ond eto, y mae y fath ardderohog- rwydd mawreddes ya peithya i'r wir organ, fel aad oes yr un offeryn arall, nao uDrhyw alfer o hoayat, a all lanw ei He; a dedfryd untrydol y byd Oristioaogol erys oaarifoedd meithion yw, ei bod yn anghydmarol addas- aoh i gael He mewn gwasanaeth orefyddol nag un math o offerynau eraill. Gair eto am yr organ fa dansylw yn Beoh. ren yr ysgrif hoa. Dylynwyd y voluntary ar yr organ gan doa-nodau adnabyddus yr Hen Ganfed, ao ar yr adeg briodol, tarawodd y gyaulleidfa i mewn, a ohaawyd yr hen don hoso ya wresog, ar y gairiau, "rzafse God from whom all blessiags flow." Ond er fod y fath dorf yn oaau yr hen don aaaa. byddus hoao, yr oedd own yr organ, ar bob rhaa o'r don, i'w glywed mor amlwg a phe na buasal neb yn OIDU, er nad oedd ond rhaa o hoai ar waith. Ni fyddai raid i at ond myned i gapel sydd ya oyawys y wlr organ, a meistr yn gallu ei thrin, i gael ein Uwyr argyiioeddi mai yr organ yw yr unig offeryn sydd ya meddu own a digon o gaderaid yaddo i gar. io lleisiau oyauUeidfa fawr, a'u oylymu ya aghyd ya ua ootff perselaiol, ao heb on boddi. Mae ya debyg Rad oes yr ua eglwjs Gymreig yn y wlad hon yn ddigon oyfoeth. og i dala saith non wyth mil o ddoleri am felia fawl gyffelyb i'r hon fa dan sylw, aao hyd ya nod na feohan o werth deg aeu hym- theg oaato ddoleri; a ohaa mai y syaiad oyffredin yw nad ydyw organ eglwysig o lai gwerth nWr swm olaf ya ddymanol, defa yddir yr offeryn tafodog a elwir cabinet organ, fel pe byddai hono ya well aa bod heb ddim. Yn ein nesaf oeir oynllaa, yn ol yr hwa y gellid gwaeyd orgaa feohan fyddai yn fedd- iaaol ar bob oymwysder ymraferol i gynal oanu oynulleidfaol ein heglwysi Oymreig oryfaf, a hyny am brfs a fyddai yn aghyr- aedd y rhaa luosooaf o hoayat WH, EVANS. 'f"

LLEN-NODION. GAS ANSTDBIN TABDD, Yr oeddwn wedi bwriadu amryw wyth- aosan yn ol anfon Llen nodion i'r DBYCH ar amryw destyaau petthyaol i "Gymmju, Oymmro, Oymmraeg," eithr fe'm lluddiwyd y pryd hwnw gan amgylohiadau anorfod, yr hyn a barodd i mi go do "——— chwedl Yetyphen Batdd Tellaw atteb buan, Dyn a chwenych Daw a ran," Etallai y byddai yn ddyddorol gan lawer wybod paham yr ysgrifeaaf Oymmru, Oym- mro, Oymmraeg, heb y oysaylltiad fel yr ar- ferir ya gyffredia el ysgxifeau Oymmru, Oymmro a Ohymmraeg. Nid yw yr uohod, sydd wedi dyfod i gael ei arfer fel arwydd- air Oymmroig, mor hen ag y tybia llawer el fod. 0 gylob y flwyddya 1850, yr oeddwa yn gohebu yn fynyoh a'r hybarch loan Tegid, ao yn un o'm llythyrau ato mi a ddefnyddiais y geiriau Oymmru, Oymmro a Ohymmraeg, fel yn ddiau yr oeddwn wedi gweled eu defnyddio o'r blaen. Yn ei atteb- iad i'm llythyr oyfeiriai at fy null o'u hys- grifenu, a dywedai, "Nid fel yaa eithr Gym mru, Oymmro, Oymmraeg, myfl biau hwaa." FeUy y mae yr arwyddair o ddyfais Ioaa Tegid, ao o baroh i'w goffadwriaeth aa chyf. newidier ya witfoddol yr hya a biodd. Wrth son am Tegid, yohwaaegaf iddo fwr- iadu ymweled a fy hen ardal, a tbreulio yohydlg ddyddlau gyda mL A phan yn orybwyll ei fwriad dywedai, "Y mae yaof awydd mawr weled Oyaddelw, aohaelad- aabyddiaeth bersoaol ag ef. Nid bob ddydd y oyfarfyddir a'r fath ddya a Oyaddelw." Nbwidyma.dbodd.-Y mae wedi dyfod yn atferiad oySredia iawa i ysgrifeau hanes teithiau. Y mae llawer o hyfforddiadau i'w oael ya fynyoh ya yr haaesioa hyn. Medd- ianna rhai ddawn lIeiilduolJat adroddladau o'r fath, gan yohwaaegu gwyto3aeth at ddifyrwoh. Dywedai Dr. Johnson am ay- dwr y Tours in Wales: "Pennant is the beat traveller I evar read; he obaeivfs more thlags than any one elsa does." Nid heb eu haeddu y Mae gohebiaethau J. W. Jones o Swydda y DRYCR, ar ei daith i Wyllt Walia wedi derbyn y fath gymmeradwyaeth. Lie y byddo gwahaaol faraaa am bethaa DiB. gellir dysgwyl fod pob adroddiad yn ben. derfyaol o raa oywirdeb haaesiol, yn eawed- Igo daa yr anfaateisioa ag y Hafariai J. W. Jones odditanynt megys ar wibdaith. Eithr yn ol mynegiad Dootor Jones (Ap Alltud Eifloa), Hyde Park, o'i hyrddiad trwy y gwynt wrth gvaffoo y oaffyl tan, braidd y gellid dysgwyl mwy o gywirdeb desgrifiad- 01 oddiwrtho of nag oddiwrth Tom 0 Shant. er ar gefa ei Ddarbi, yn ol Oymmreigiad Talhaiarn, pan y h- carlamal drwy lan Heallaa, Ac oddlyno 1 Ctetn Beran; Ac helblo Sallt y Boll lol; Lie tafiodd Ned yr Elllr droll Croeeodd y nact lie boddodd Slerlyn, Y meddw mawr—y meddwaf feddwyn; Ac belblolr ceubren ellyll eroh, • m m m A thrwy Lacefydd yn e! nwyflant Ac at BIfts Harri heb un soriant; I lawr l'r allt yr at yn wallgo', A Darbl llwua yn chwlrllo, A llachio'r cerrlg 1 bob cyran- Tantent yn chwyrn o dan el charnau; Wet, bray) Darby bach I buaned Ar hynt yr el dros bont yr Aled." Y mae ya debyg mai wrth ohwilio y ooll- odd y Daotor y gyngbanedd allan o'i englyn- ion. Gresya hyny gan y baasai oyaghaa- edd yn yohydig o iawn am ddiflyg syawyr. Eithr yr byn a barodd i mi son am adrodd- iad Ap Alltud Eifloa, Hyde Park, o'i ym. weliad a Phrydain oedd oaafod y darn oaa- lynol yn ei lythyr cyntif: "aadawaom Lerpwl eto Awst 4ydd am Lnn- daln, prlt ddlnasy byd o ran poblogrwydd, ac yn mbob ystyr arall. Telthiasom gyda'r Mid- land Bailway, ac nl cbetals yn ty mywyd erloed y fath olwg ag a gefats y tro hwn ar y meusydd a'u iMfdaa torelthiog fel mor tonog ar bob llaw. Yr oedd golwg ddedwydd a llawen ar bawb. Aem trwy drefl enwog, ac helblo pslasaa helrdd, ac yn mysg yr olaf gwelals Hadden (Haddon) Hall a Obatsworth, trlgfod y Duke of Devonshire, y tlrfeddlanydd eangat yn Lloegr." Ystyrlaf al fod o bwya aeillduol fod ad- roddladau teithiol, iaewyddiaduroa, ya syl- fieiaedlg ar ffeithiau, o herwydd fod mil- oedd yn eu darllen nad oes ganddyat fan. tais i wybod dim yn amgen, ao o gaalyaiad ya en oredu. Yr hya a gasglaf oddiwrth y mynegiad uohod yw fod yr awdwr yn mya- ed- ar ei union diymaros o Lorpwl i Lundain a'i fod wedi gweled Haddon Hall a Ohats- worth ar ei daith gyda'r gerbydres. Os hyny a feddylia, rhaid i mi fynegi ei fod wedi ei gamhysbysu ar ei daith, ao na wel. odd yaaill a.r Hall o hoayat Nid yw y Midland Bailway ya myned ya nes i Ohats. worth a Haddon Hall, na thref Derby, ao y mae dros ugaia milldir oddiyao i bob un o'r Neuaddau a enwyd. Y Mae y North Midland sydd yn myaed o Derby trwy Chesterfield i Manchester yn myned o fawn ohwech neu saith milltir i Ohats woitb, pan yaOheeteifleld, mldnis gellir gweled Ohats, worth oddiyno. Y Mae Obatswoith Hall ar laa yr afon Derweat, ao aid oes ua reilffordd yn myned trwy y dyffryn yn y fan hono. Y Mae Haddoa Hallbedair milltir nen yoh waneg yn orllewinol i Ohatsworth, ya agos i'r afoa Wye mewn dyffiya arall, a'r reil- ffordd agosaf i'r ddau le yw yr UD. sydd yn myned o Derby i Boxtoa, rhwng y ddau Ie, ond ais gellir eu gweled oddiar hon. Uaa yr Wye a'r Derweat tua milltir a haaer is- law Haddon Hall, yn mheatref Bowsley, o'r hwa Is yr a ymwelwyr ag Haddon Hall a Ohataworth mown oerbydau ao mewa gwa- hsaol gyfeiriadau. Felly fe welir fod daear- yddiaeth y Ueoedd hyn y oyfryw a as gellir gweled Ohatsworth Hall as Haddon oddiar y reilffordd agoaaf atyat, waethaoh oddiar y Midlaad Bailway. Eto, aid y Dake of Devoashire yw y tirfeddianydd oaagaf yn Lloegr, eithr y Dnka'of Northumberland. Moddianna yr olaf dros haDer can' mil o orwau yn fwy aWr blaeaaf. Saif y Duke of Devoashire yn ail, ao a ohymmeryd Lloegr a Ohymmru i'r agrfrif, daw y "Tywyaog ya Ngbymmru," Syr Watoya Williams Wynn, ya drydydd. Oylea" Duoiaid Devonshire yw Oavea- disb. Y pelwerydd I aril, a'r Duo oyataf oedd William One.dish, a anwyd yn 1640. Preswylydd Ohatsworth Hall oedd yr Ar. glwydd Oaveadish a lofruddiwyd gyda'r Is-ysgrifeaydd Barke, ya y PbceaJz Park, Dublia, Yatyrir gerddi Ohatsworth gyda'r onsocaf yn y byd fel eiddo persoaol. Yma y mae y blodeudy ardderohog o gyalluaiad Syr Joseph Paxton, oddiwrth yr hwa y dryohfeddyliodd y Palas Grisial, yr hwa a adeiladwyd i gynal flair y byd ya 1851. Yn hwn yr oedd Talhaiarn a Syr Joseph yn ym- ddyddan a'u gilydd pan yr ymaeillduodd Tal Ilyn foesgar" ar ddyfodiad y Dao, "gael iddynt ymdrin a'u materion." Gwel gyfrol gyntaf Tal. Barn yn y blodeudy, a thrwy y ty a'r gerldL Ceir ya y palas weithlau yr arluawyr a'r oerfwyreawooaf. Ya mhlith yr olaf ceir eiddo Gibson a'i athraw Oanova. Lltthdain GniiiBEia. —Bhaid oydaabod yn gyssylitiedig a'r dull darlleaadwy y mae J. W. Jones wedi ysgrifeau ei lythyrau ei fod wedi ymireahu ya fawr i gael y oyfala y. seiliedig ar ffeithiau mor bell ag oedd y defayddian at hyny ya gyrhaeddadwy. Gwelir hefyd el geaedlgarwoh difluaat yn .amiwg trwyddyat Ao|ya nglyn a hyny yr honodd seilisu Oymmreig i'r Brif-ddiaas Brydeiaig, ya uaol a thraddodiad, ao fel y gellid bsrau yn eithaf rhesymol fel oaggliad priodol oddiwrth amgylohiadau. Eithr y mae llythyr yn y Builder, am Hydref 13ag, 1883, cyhoeddiad wythaosol o'r radd flaea af ya adeilyddol a hyaaflaethol, a dderbya- iaf ya gysoa er ys amryw flyayddau, sydd yn tafia amheuaeth mawr ar gyataflgrwydd Oymmreig diaas Lluadaia. Peniad yr ys- grif yw, "The Evolution of London," yr aw- dwr, A. Hall. Sylwa ar y ffaith nad oes son am Lundain oyn amser Taoitus, yr hwn a fu farw O. 0. 99, yr hwn a'i desgrifla yn le da am fasnaoh, eithr heb fod yn drefedigaeth nao yn fwrdeisdret Nid yw Oaesar yn oyf- eirio mewn un modd at Lundain, a chssgla yr awdwr o ganlyaiad i'r Bhufainiad ddyfod yn gydnabyddus a'r ardal gyntaf part y gyr- odd Aulus Plautius y galluoedd brodorol i forfaoedd Essex, ao y gwersyllodd y tu gogleddol i'r Tafwys hyd ddyfodiad Claud- ius. Piif seiliau yr awdwr mai ar ol dyfodiad y Bhufeiniad i Brydain y deohreuwyd ad- eiladu Llundain yw mai oyfaifyddiad y ffyrdd Bhufeinig yno a waaeth y lIe ya gyfleus i adeilada tref; a rhydd ddesgriflad o'r ffyrdd a'r llecedd yr aent trwyddyat od diyno hyd GaergybL Oymer ya gaaiataol mai y oyfaa a fodolai o Lundain ya amser Buddug (Boadioea) O. 0. 61, oedd o bob tu i Walbrock a Watling Street. Y mae yr enw olaf yn rhoddi ar ddesll pa beth oedd defaydd muriau y tai yr amser hwaw, s f gwiail plethedig dwbiedig a ohl&i.&a.; to fod Verulamium (St. Albans ya breseool, yn Swydd Herts), a Oamulodnaum (Colchester, yn Essex), y pryd hwaw ag haaesiaeth flaea- oiol iddyat, a phreswyliai yaddynt Dywjs- ogion Prydeiaig oydaabyddus; fod i'r ddwy ddinas a enwyd, en bathdai (mints) lleoL Y oyfryw engrheifftiau nis gall Lluadaia ddaagos. Ar ol rhoddi bras-ddesgriflad o gynydd Llnndaia yn y oanrifoedd Oristioa- ogoloynteftg, dywed megys mewn gwatwar iaeth ar draddodiadau ofergoelus, "Yaa daeth Londinum yn Augusta, ao wedi hyay y diluw!" Er fod Stilliagfleet yn mynegl am Lnn- dain, ar ol yr ymohwiliad maaylaf, ei fod ya oredu ei bod o ddeohreuad Bhufeiaig, ao heb fod ya heat oh nag amser Olaudius, ao fod Dr. Gcost a Mr. J. R. Green ya ei waith diweddar, "The making of England," o'r ua fara, y mae H. B. Wheatley, becretary of the Topographioal Society, awdwr yr erthygl ar Hanes Una dain, yn yr argraffiad presea- ol o'r Eaoyolopaedia Britaaaioa, ya myaegi nad ces aohos amou fod y ddiaas o eylfaea- iad Prydeiaig er holl ffcg-ohwedlau Sieffra o Fyawy; fod yr eaw o daiddiad Celtic, ao efallai mai Bell lieu Beliaos a Suiflodd y porthladd ar y lie a elwir yn awr fel deilliad o'i esw, Billingsgate, yr hwn Ie a elwir yn Gymmreig Porth BelL Gwelir fod gan J. W. Jones ddigon o reswm dros roddi fffwyn i'w deimladau Oymmreig yn ei grybwyllioa ar Lundain, ao hefyd nad gwaeth y gwir o'i ohwilio. Bwriadaf anfon llythyr neu ddau etc i'r DBYOB ar bethau perthynol i'a oeaedlgar- woh Oymmreig.

Y CYMMRODOBION. CTFABPOD BLYNYDIKIj Y GTMDKITHA8 YN LLUN- DAIN- OYNYDD BODDHAOZ,—OADWBAKTH LLBM ■ ZDDIABTH OXMBEIG. Oyaaliwyd oyfarfod blyayddol Anrhy. deddus Gymdeithas y Oymmrodorioa aos Weaer, Taohwedd 16eg, ya y Freemesoa's Tavern, Llundain. Tra yn aros dyfodiad llywydd y dydd Iarll Powys, yr hwn oedd ar y pryd yn eymeryd rhan yn ethollad Prif Athraw Ooleg y Breain, oymerwyd y gadair gan Mr. Morgan Lloyd, A. 8., yr hwa a gyf. eiriodd at y ffaith fod Ardalydd Bate wedi oyfraau can giai tuag at gronfa y Oymmro dorioa. Oddiwrth y ffaith hoao, easglai fod y dosbaxthiadau uwohaf ya Nghymru, ya deohreu oymeryd dyddordeb yn y bobl; a bod y bobl drwy oaod allan a sefyll at eu hawliau wedi enill parch y beadeflgaeth. Fel rheol, yr oedd y Oymry wedi bod ya llawer rhy barod i gymeryd en gosod o'r aeilldu; ao yn wladol a ohymdeithasol yr oedd Cymru er's llawer blwyddyn wedi ei ohadw o'r tu oefn. Ond yn ddiweddar, yr oedd pethau wedi deohreu trot, a ohyfaew- idiad a argoelai gyfnewidiadad llawer mwy wedi oymeryd He. Ar hya o bryd, yr oedd yr agosrwydd mwyaf oydrhwag y gwahaaol ddcsbaithiadau ya y Dywysogaeth, ahyder- at fod dyfodol dysglaer on blaea. Ar hya, rhoddodd Mr. Morgaa Lloyd ei le i fyny i Iarll Powys, yr hwn, ar ol egloro ei abseaol- deb blaeaorol, a alwodd ar yr ysgrifeaydd, Mr. Oharles W. Joaes, i ddarllea yr adrodd- iad blyayddol, o'r hwn y mae a ganlya ya fraslua: Fod y gymdeithas ya parhau I lwyddo a brofld gan y ohwaaegiad parhaol at aifer yr aelodau. Ohwaaegwyd dim lIat na 131 y flwyddyn ddiweddaf, yn gwneyd rhif pres- eaol y gymdeithas ya 613. Ya mhlith y ohwauegiadau diweddaraf, oelr eawau aid ya unig ddynion o urddas a safle, ond hefyd eawau dynion sydd ya enwog trwy y byd ar gyfrif eu oylrhaeddiadau lleayddol a gwydd- onol Oyfeixiwyd ya ddiolohua yn yr ad- roddiad tt redd hatiioaus Ardalydd Bate. Etholwyd y boseSdigios oaalyRol yn Is- lywyddioa ya yetod y flwyddyn, sef Iarll Jersey, Esgob L'ais^af, Arglwydd Tredegar, Syr B A. Ounliffe-, Bar., A. 8, Syr E. J. Reed, K. O. B., A. S-, Daoa Bangor, Mr. Fuller Maitlaad, A. S., Mr. William Bath- boae, A. S Mr. Stuart Beadel, A. 8.. a Mr. Joha Roberts, A. S. Oydnabyddwyd ym ddiolohgar wasanaeth Mr. T. Marohaat Wil- liams, a Mr. W. Oadwaladr Davles, ya nglyn ag Adran Gymmrodoraidd yr Eisteddfod. Hysbyswyd fod y oyhoeddiadau canlynol ya y wasg, so y byddaat alian ar fyrder; sef rhifyaau o'r CVmmrodor, y rhan olaf o 90- dodin Aneurin Gwatodrydd, a chyfleithiadau o'r Marchog Crwydrad, y rhai a olygtr gan Mr. Howell W. Lloyd, M. A., a Mr. Phil- more. Ya unol a'r rheolau a baslwyd yn y oyfarfod oyffrediaol diweddaf, eyflwyawyd bathodya eyataf y Gymdeithas i Dr. Wil. liam Bees (Gwilym Biraeihog). Gyda galar dwfn y oofaodai y pwyllgor farwolaeth Dr. Bees, yr hyn a fa yn derfyn i'w dysgwyliad i'w wsled yn derbyn ya ffuiflol y bathodya yn y cyfarfod howlI. Hysbyswyd fod y Pwyllgor wedi ardrethu ystafelloedd oyfleus ya Loasdale Chambers, lie y gellir addaag- os yr fiiJuaiau, &3., a ohadw y llyfrau a add. awyd i'r Gymdeithas gan y diweddar Joseph Jc6sph Edwards. Ar scil y deohreuad hwn, bwriada y Pwyllgor fyaed yn mlaea i ffatfio llyfrgeli o weithiau yn dwyD. psithynas ag iaitb, llenyddiaetb, haaes, hynafiabtbau, a s;fie gymdeithesal Oymru. Gofynwyd i'r aelodau hyrwyddo hya trwy aarhegu y llyfrgell a llyfrau a allent eu hebgor. Yn aglya a hya, y mae dan ystyriaeth y PwyU. gor gyallun trwy ba un y gellir agor yr ys- tafelloeddjfel darlleafa. Dysgwylir i'r ael. odau Lluadeinlg daln rhyw gymaint tuag at dreuliadau y oyfryw ddarllsnfa, oad bydd ya agored i aelodau o'r wlad heb daliad pell- aoh Da'u taaysgrifladau blynyddol. Dyø. gwyUr ysgrifan a darlithiau yn y tymor dy- fodol, gan Mr. Lewis Morris, M. A., Dr. Is. ambard Owen, M. A., Oasola Thomas, y Parch. W. Glanffrwd Thomas, y Barnwr B. T. Williams, Mr. Howel W. Lloyd, M. A., Mr. Divid Lewis, a Mr. Charles I. Elton. Daagosal yr adroddiad arianol fod y swm o 37p. 17a. yn agweddlH ar ol treulio oddeutu 500p. i gario gwaith y Gymdeithas ya mlaen. Oynygiwyd gaa Mr. Morgan Lloyd, A. 8.. "fod yr adroddiad a ddarlleawyd yn oael of fabwysiadu." Wrth waeuthur hyay, oyfeir- iodd at ymadawiad Dr. Bees, taag at yr hwn y ooleddai y telmladau uohaf o baroh ao ed- mygedd. Aaaml lawD. y dygwyddal fod dau frawd o ddoniau a galluoedd mor nodedig a William a Henry Bees. Mewn oylchoedd oyfreithiol, tybid nad oedd ond yohydig Uai aa gwyrth fod y ddau frawd, Arglwydd EI. don ao Arglwydd Stowell, wedi oyraedd safle mor uchel. Pe buasai Dr. Bees a'i frawd wedi derbyn maateision oyflawn addysg a diwyliiant boreuol, diau y buaseat mor hynod a'r Eldoss yn en flordd. William Rees oedd un o'r rhai oyntaf i ddysgu y Oymry i feddwl drostyat eu hunain ar bync- iau gwladol a ohymdeithasol, ao efe i lesur belaeth a fa yn ua o'r rhai blaenaf gyda'r symudiadau addysgiadol sydd erbyn hyn wedi oyraedd sefydliad dau goleg gwaddol. edig yn Nghymru. Eiliwyd y oyaygiad gan Mr. Easterby, a phasiwyd ef ya uafrydoL Gaa droi at yr adroddiad a ddarlleawyd, sylwoddy oadeirydd fod y Oymmrodorion wedi gwneuthur oynydd dirfawr yn ystod y deng mlynedd diweddaf. Wedi oyraedd He caitrefol, ya gystal ag eaw, gallant sicrhau eu oyfeillioa yn Nghymru 0 sefydlogrwydd y gymdeithas. Teimlai ei fod o bwys i osod i lawr seiliau i lyfrgell Gymreig gyflawn oy. i amgylohiadau bywyd eu hamddifadu o lawer o hen lyfrau, ya yr rhai yr oedd iaith a hyaaflaeth eu gwlad wedi en trysori; a hyderai y gwaeid ymdreoh gref i gadw gweithiau hen awduron rhag myaed ya aberth i ddlofalwoh a dibrisdod. G.Yda', deohreuad oedd gaaddyat, gobeithiai fod y Oymmrodorion ar y ffordd i gyraedd yr hyn a ddymuaid. Byddai ya hyfrydwoh gaa- ddo chwaaegu at yr hya oedd ganddynt hen lyfr deiosiyaol a gyhoeddwyd ya Gymraeg gan Gymdeithas yr Iesu, rai oaarifoedd ym ol, amryw gopiau o'r hwn a gafwyd ym NghasteJJ Fowis, dro yn oL Gorohwyl Ilea, yddoI, dyddorol, a defcayddiol, fyddai gwaeyd oasgliad oyflawn o'r amrywiol lyfr- au Oymreig a gyhoeddwyd gan y gymdeith- as a nodwyd. Dygodd hyn y oyfarfod i der- fyniad. ao aeth y owmni 1 ystafell gyf agos I fwynhau y oiniaw blynyddol. Yma draohefn, oymerwyd y gadair gan lull Powls, arydda 1 f hwn yr eisteddai Mrs. Fraaoea E. Hoggan, M. D., y foneddiges gyataf a'r unig ua a fa ya oydwledda a Ohymdeithas y Oymmrodor- ion. Gofynwyd bendith gan Canon Har- ford, M. A., a diolehwyd go y Parch. John Evaas. Oynygiwyd y Uwaodestyn oenedl- aethol mewn modd hapus gan larD Powis, ao aarhydeddwyd hwy yn y dull arferoL Oaa odd Mr. Hirwain Jones y ddwy anthem genedlaethol yn dra rhagoroL Ya. oynyg. iwyd llwnodestyn y dydd— LLWrDD I GYMDEITHAS T OXXKBODOBIOS. 8ylwodd y oideirydd fod oynydd y gym- deithas yn profl nad ydoedd y Oymry yn 01