Welsh Newspapers
Search 15 million Welsh newspaper articles
2 articles on this Page
Hide Articles List
2 articles on this Page
Y GOLOFN WIKIDYDDOL.
News
Cite
Share
Y GOLOFN WIKIDYDDOL. GAN GWLEIDYDDWR. Y Cabinet mewn argyfwng — Betlt a wna Mr Gladstone ? — Mesur Addysg Ganolraddol- Rhagolygon Morganwg. < Y CABINET MEWN AKGYFWNG. YMADAWODD dau Dy y Senedd ddydd Gwener i gael ychydig o wyliau dros y Sulgwyn. Y mae ein helyntion tramor wedi eu gwastadhau yn weddol, er nad yw yr anghydwelediad a Rwsia wedi ei orphen yn derfynol, a bod y wlad hono yn arafach cyn dyfod i bwynt nag y dy- munid ond gartref y mae un peth yn peri pryder, a gall fod yn achos o berygl mawr i'r Weinyddiaeth. Pan lofruddiwyd Arglwydd F. Cavendish a Mr Burke yn Dublin, cynhyrfwyd yr holl deyrnas, a'r canlyniad fu pasio deddf a elwir y Crimes Act yn yr Iwerddon. Amcan y ddeddf oedd gosod trosedd i lawr, a hyny mewn ffordd eithriadol. Mae yn y ddeddf ddarbodion i wneyd heb neu i newid rheithwyr. Y rheswm am hyn ydoedd ei bod yn anmhosibl cael jury i gondemnio troseddwyr a gyhuddid o lofrudd- iaeth a dynladdiad, a rhai mathau ereill o dro- seddau. Deddf dros amser y bwriedid iddi fod ac y mae'yn rhaid naill ai gadael iddi redeg allau, neu ei hadnewyddu eleni, Mae ei thym. hor ar ben y flwyddyn hon. Pa un a adne- wyddir y ddeddf hon fel y mae, neu mewn rhyw ffurf arall, nen ei gadael i farw sydd yn peryglu unoliaeth y Cabinet. Mae yn ddealledig fod Mr Chamberlain, Syr C. Dilke, Mr Shaw Lefevre, ac un neu ddau ereill, dros ei gadael i drengu, am fod deddfwriaeth o'r fath yn anghydweddol ag ysbryd Rhyddfrydiaeth, tra y dadleua larll Spencer yr hwn yw Arglvyydd Eaglaw yr Iwerddon, Iarll Granville, Selborne, Hartington, ac ereill, y dylid ei hadnewyddu. Anhawdd gwybod eto beth a fydd. Gi-esyn mawr fyddai cael ymraniad yn awr, a ninau yn ymyl Etholiad CyfTrediaol. Mae Mr Gladstone wedi hysbysu y bydd i'r ddeddf mewn rhyw ffurf gael ei dwyn ger bron, ond gyda hyny addawa fesur neu ddau o welliautau yn gyf- ochrog a'r Crimes Act. Dadl Mr Chamberlain ac ereill ydyw, fod yr Iwerddon yn ddigon llonydd ar hyn o bryd i adael iddi, ond nis gall adran yr hen Whigs gredu felly. Os na adne- wyddir y d <eddf mewn rhyw flurf neu gilydd, y mae perygl i Iarll Spencer ymddiswyddo, ac o'r ochr arall os gwneir, y mae perygl i Mr Cham- berlain a Dilke ac ereill ymddiswyddo. Hyderaf y deuir drwy yr anhawsder hwn eto fel yr ydys wedi dyfod drwy amryw o'r blaen, oeddynt yn ymddangos yn liawn mor anhawdd apheryglus. BETH A WNA MR GLADSTONE P A fwriada efe ymgilio o'r maes ar derfyn y Senedd bresenol P Kid heb achos y gofynir y ewestiwn hwn y dyddiau hyn. Mewn araeth nodedig a draddodwyd ganddo yn ddiweddar cyfeiriodd at fisoedd ac yn wir wythnosau fel rhai posibl i weled terfyn ei ran ef mewn bywyd cyhoeddus. Effeithiodd hyn yn fawr ar lawer o'i gefnogwyr. Gwir ei fod efyn llawn deilyDgu gorphwysdra, a bod y sarhad a geisia bodau difoes sydd yn cablu urddas "-bodau bach- en eidiol fel Ashmead Bartlett a'i gwmni-dafln arno yn ei demtio yntau i'w fawr ddeisyfu, oDd wedi y cwbl efe yw ein dyn ni tra y gall symud. Mae wedi myned drwy bryder mawr y misoedd diweddaf rhwng pob peth, a gresyn fod yr achos poenus o'r Crimes Act yma yn dyfod i'w ran yn awr. Nid yw ef ei hun yn ffafriol i ddeddfwr- iaeth o'r fath oddieithr mewn achosion eithafol. Mae ein gobaith ynddo ef eto am heddychu y Cabinet ar y mater hwn, fel pob mater o bwys arall. Ond pe ceid unoliaeth yn y Weinydd- iaeth nid yw hyny yn sicrhau fod yr holl berygl wedi myned heibio. Ceir brwydr ofnadwy yn y Ty Cyffredin, W rth gwrs bydd Parnell a'i blaid ar eu heithaf yn erbyn y mesur, ae y mae Mr John Morley eisoes wedi rhoddi rhybudd o'i fwriad i gynyg penderfyniad yn ei erbyn. Mae y rhan Radicalayld o'r Ty yn erbyn adne- wyddu y ddeddf mewn unrhyw ffurf, ac os unir y Gwyddelod, ac amryw o'r Toriaid sydd yn dyheu am yr adeg i osod y Weinyddiaeth mewn lleiafrif, a'r Radicaliaid, mae perygl i'r Wein- yddiaeth gael ei gorchfygu. Ond beth a enillir drwy hyny sydd yn ddirgelwch mawr. Nid oes ond ychydig o'r Senedd-dymhor hwn heb ei dreulio, a chydnebydd pawb y ceir etholiad yn Tachwedd. Rhwng pob peth y mae Mr Gladstone yn teimlo i fesur, ac yn awyddu am dawelweh a gorphwysdra. Fodd bynag, dy- muniad ei blaid ydyw iddo adael ei law at ein gwasanaeth yn yr etholiad nesaf, ac yna os bydd yn rhaid iddo ymgilio o'r maes iddo wneyd hyny ar ol yr etholiad. Nis gellir cael enw cyffelyb i'r eiddo ef i gynhyrfu y wlad ac i uno pob adran o'r blaid Ryddfrydig, ac y mae yn an- hawdd meddwl y gall yntau fod yn llonydd tra y deil ei iechyd. Methodd o'r blaen. Ond dylid cofio ei fod yn 75 mlwydd oed yn awr. Prin y gall neb feddwl hyny wrth ei waith, ac nid yw yn ymddangos yn colli dim o'i nerth. Pa bryd bynag yr ymneilldua, gwna hyny ar ol pasio mwy o ddeddfau er budd i'r holl wlad, nag y gwnaeth yr un Prifweinidog o'i :daen, ac yn goron ar yr oil y Reform diweddaf, yr hwn a esyd ei nod ar Senedd-dymhor 1884-1885. MEBUX ADDYSG GANOLBADDOJi. Cyflwynodd Mr Mundella y Mesur hwn i'r Ty cyn ypadael am wyliau y Sulgwyn. Ond gan ei bod yn tynu yn mhell yn y boreu pan ddyg- odd ef yn mlaen, ni chafodd amser i esbonio nemawr ar ei ddarbodion. Mae y mesur yn awr ger bron y wlad, a dylid ei wylio yn fanwl. Cofier nad yw Llywydd nac Is lywydd Cynghor Addysg, yn rhai y gall Ymneillduwyr Cymru adael addysg y wlad i'w gofal, heb eu gwylied yn fanwl. Yr wyf yn ofni fod llawer yn cam- ddeall Mr Mundella, ac yn ymddiried gormod ynddo, ac am Arglwydd Carlingford y mae genym gof byw ei fod yn ein herbyn pan nad oedd ond Chichester Fortescue, a gellir bod yn dra sicr nad yw awyrgylch Ty yr Arglwyddi wedi eangu llawer arno. Dylai holl gynulliadau mawrion yr enwadau Ymneillduol gymeryd y mesur i'w sylw, a phasio penderfyniadau cymeradwyol neu anghymeradwyol yn ol fel yr ymddangoso y mesur iddynt, ac y mae wedi ei gyflwyno yn amserol i allu gwneuthur hyny yn nghyfarfodydd mawrion yr haf presenol. Wrth bob tebyg yn ol yr hyn a ellir ddeall ohono, cymeradwya ei hun, ac y mae gobaith am iddo gael ei basio cyn y torir y Senedd i fyny. Dyma ffrwyth y cyffroad yn Nghymru. Gwyddom beth i'w wneyd o hyn allan pan am gael yr hyn a geisiwn. BHAGOLYGON MORGANWG. Rhaid cydnabod mai hytrach yn gymylog Yr ymddengys mewn dau neu dri o'r dosbarthiadau yn y sir hon. Anhrefnus iawn oedd y cyfarfod a gynaliwyd yn Iddiweddar yn Nghanol Mor- ganwg. Yr oedd yn mhell o fod yn unfrydol, ac ymadawodd llawer heb fod dim neillduol yn cael ei wneyd. Gellid meddwl fod y dosbarth hwn yn amddifad o arweinwyr, neu fod dynion hunan-hyderus ac uchel-geisiol, ond dynion bychain heb allu i lywodraethu eu hunain. chwaethach arwain ereill, yn ymwthio gymaint i'r ffrynt nes diflasu y gwir arweinwyr, a pheri
YMYLON Y FFORDD. I-
News
Cite
Share
i gario y gwaith yn mlaen. Nid yw cydna- bod llafur a gwasanaeth y gwyr rhagorol yma yn tynu dim oddiwrth y clod a berth- yna i Mr Charles, oblegid yn ddiau, pwy bynag gychwynodd gyntaf, efe a lafuriodd yu helaethach na hwynt oil. Gosododd yr ysgolion mewn ffurf, darparodd lyfrau cy- mhwys ar eu cyfer, ac arolygodd drostynt. Mae gradd o amwysedd yn ngbylch y flwyddyn y dechreuod 1 Mr Charles. Mae rhai yn rhoddi y flwyddyn 1788, ac ereill 1785. Nis gallaf yma roddi manylion yr ymchwiliad o'r ddau tu ond wedi edrych yn lied fanwl i'r mater, ac yn hollol ddi- bart'iaeth, yr wyf yn gogwyddo at yr olaf— 1785, er nad oes-profion fod fawr ddim wedi ei wneyd y flwyddyn hono ond gwnaed digon i gyfiawnhau cadw y flwyddyn bon yn ganmlwvddiant yr Ysgolion Sabbothol fel eu sefydlwyd gan Mr Charles. Ni wyr neb yn yr oes yma am y rhagfarnau crvfion oedd yn y dyddiau hyny yn erbyn dysgu plant i ddarllen ar y Sabboth. Ystyrient ef yn halogiad ar Ddydd yr Arglwydd, ac yn ddirmyg ar weinidogaeth yr Efengyl; ac nid oedd neb yu teimlo yn gryfach yn eu herbyn na rhai o'r ben Ymneillduwyr. Yr wyf yn cofio un o ben Annibynwyr mwyaf selog Penlan, Pwllheli, yn dyweyd wrthyf, lai na baner can' mlynedd yn ol, nad oedd dysgu plant i ddarllen ar y Sul, a magu Z, plant yn y seiat, yn ddim ond ceisio gwneyd saint a thwca." Yn Nghymanfa y Drewen yn 1843, ar ol pasio yno benderfyniad yn c miatau i unrhyw ddirwestwr a gai ar ei galon i brGgethu pregeth ar ddirwest mewn Cymanfa heb fod hyny yn dramgwydd i neb, yr wyf yn cofio fod yr hen John Davies, un o ddiaconiaid Horeb-Sion Parcia, fel ei gelwid—yn dyweyd wrth Mr Hughes, Tre- lech, a minau, ei fod ef yn cofio adeg yr oedd gwrthwynebiad llawn mor gryf yn er- byn yr Ysgol Sabbothol ag oedd y pryd hwnw yn erbyn dirwest; a'i fod mewn Cymanfa fwy na deugain mlynedd cyn hyny, yn yr hony pasiwyd penderfyniad cyffelyb yn ngtyn a'r Ysgol Sabbothol, yn caniatau c idw ysgol, os buasai rhyw eglwys yn dy- muno hyny a chredai ef fod y penderfyniad ar gael yn un o'r hen Lythyrau Cymanfa oedd ganddo gartref. Yr wyf yn crybwyll hyn i ddangos nad oedd Ysgolion Sabbothol yn sefydliadau eydnabyddedig gan yr hen Ymneillduwyr, ac mai yn erbyn rhagfarnau cryfion y gosodwyd hwy i fyny. Gwnaetb Dr Phillips, Neuaddlwyd, gymaint a neb yn ei oes o'u plaid yn mysg yr Annibynwyr. Mae eto yn fyw ddynion heb fod yn hen iawn sydd yn cofio amser pan nad oedd Ysgolion Sabbothol yn ngtyn ag amryw o gynulleidfaoedd; ac mewn lluaws o fanau lie yr oedclynt yn cael eu cynal, nid oeddynt ond eiddil a gwywedig. Mr Thomas Davies, Dolgellau, a wnaeth wasanaeth an- mbrisiadwy i Ysgolion Sabbothol ein Hen- wad, a disgyna ei enw yn barchus i oesau dyfodol fel diwygiwr yr Ysgol Sabbothol. Nid wyf yn meddwl y gallwn wneyd dim yn well, na dim a fydd yn fwy anrhydeddus i ni fel gwahanol enwadau, nag ymuno yn galonog yn mhob lie y ceir cyfle i hyny, i ddathlu Canmlwyddiant yr Ysgol Sabbothol, heb ymrwystro gyda rhyw fan bethau a ellid eu cymeryd yn achlysuron i sefyll draw. Dichon y buasai yn dda fod ein cyfeillion pirchus y Metbodistiaid wedi ymgynghori a i-bywrai o'r enwadau ereill er cydsymud fel cenadl yn y mater ond gwyr pawb a gafodd ychydig o brofiad mai anhawdd ydyw symud un enwad mewn materion o'r fath, heb son am ymgymeryd a symud yr holl enwadau. Nid oes neb, y mae yn sicr genyf, mewn un- rhyw eawad, a warafun i roddi i'r anfarwol j Charles o'r Bala y deyrnged uchaf am ei wasauaeth anmhrisiadwy j'r Ysgol Sabbothol yn ein gwlad ond rhoddir cyfle eleni i roddi cyhoeddusrwydd i lafur ereill; a pha ffeithiau bynag a ellir gael am yr hyn a wnaed mewn gwahanol ardaloedd i ddysgu y rbai nis medrent," yn foreuach na chan' mlynedd yn ol, neu ar ol hyny, bydd yr adeg yma yn fanteisiol i roddi amlygrwydd iddynt. Mae yr Ysgol Sabhothol wedi bod o was:inaeth dirfawr i'n cenedl ni, ond y mae yn bosibl ei gwneyd yn fwy o allu eto, a dichon fod gan y naill enwad rywbeth y byddai yn werth i'r lleill ei wybod a'i arfer. Gall y flwyddyn hon, ond gwneyd defnydd priodol ohoni mewn ysbryd rhydd a chref- yddol, fod yn ddechreuad cyfnod newydd yn hanes yr Ysgol Sabbothol yn ein gwlad. Nid oes cymaint o'i hangen ag oedd gynt i ddysgu y genedl i ddarllen, ac oblegid hyny y mae mwy o hamdden ac amser i wreiddio a seilio y dosbarthiadau yn ngwirioneddau Gair Duw, a dwyn eu dylanwad i orphwys ar eu calonau a'u bucheddau. LLADMERYDD.