Yr Herald Cymraeg

QONISHEAD pRIORY JJ YDRO, ULVERSTON. House heated throughout. Excellent Roomp First-class Table. 150 acres Pleasure GrouiAd6 Sea and Freeh-water Baths. Billiards, Tennit Golf, Photo Room.—Apply Manager for Hit? trated Prospcctus. r32 APARTMEN BARMOUTH, N. WALES 2, Marine Terrace, Victoria Esplanade. By Mrs EVAN JONES. THE above House consists of 4 Sitting-rooc and 9 Bedrooms. Special arrangemen for Winter end Spring months. Very moderat lerms. Perfect sanitary arrangements. r21i' jgALMORAL OUSB, BARMOUTH (Facing the Sea). COMFORTABLE APARTMENTS. Large Airy Sitting and Bedrooms. Terms Moderate. Apply Mrs J. JONES (late Beach House). r217s I COMFORTABLE APARTMENTS AT QSBOESE HOUSE, BARMOUTH. Accommodation, Four Sitting-rooms and Nine Bedrooms. Facing the Sea. r2l6z Mrs BRAZIER, Proprietress. 9. MARINE TERRACE, BARMOUTH. COMFORTABLE APARTMENTS. rrHE House has a south and west aepect sheltered from the east wicds, commande excellent view of the Cader Idris range of mountains, Cardigan Bay, and a large portion of the Carnarvonshire coast. Terms Moderate. r215o MRS C. WILLIAMS, Proprietress. BANK H UUSE, BARMOUTH. Comfortable Apartments. Good Commodious Rooms facing Cardigan Bay Hot and cold water Baths. Sanitary arrangements perfect. Also two Business Houses to be let or sold.-Apply, r218o MRS EDWARDS BARMOUTH. THE jy O N COMMERCIAL AND FAMILY HOTEL In Centre of Town, close to Post-office, Ordinary Daily at 1 p.m. Lsuadan, Victoria's, 1 haetons, and other modern Vehicles. Posting in all its Branches. Char-a-bancs Coaches will run daily to places of interest. rz3slq W. JONES, Proprietor. p L A 8 T ANYGRAIG, BEDDGELERT. COMFORTABLE APARTMENTS May be had at the above for Tourists and I" Cyclists. I Room for Cycles. Charges Moderate. r4 Mrs ELLIS, Proprietress. ROCK MPERANCE JJOTEL, Church Street, BLAENAU FESTINIOG. The above house is in close proximity to the L. &. N. W., G. W., and Duffwys Railway Stations. Good accommodation for Tourists and Commercial Gentlemen at Reasonable Charges. Tea, Coffee, and Dinners. Good Beds. Good large Coffe-room for use of Com merciala.—Mrs jbi. Williams, Proprietress. rl47 CARNARVON. OYAL HOTEL. Luncheons and Dinners always reafly. r2C2s S. ILLIEN, Proprietor. CRICCIETH, NORTH:WALES. TO be Let on the Esplanade, FURNISHED APARTMENTS. youth aspect; Church, 3; Post-office, Railway Nation, 5; and Tennis '.CouItB.(9}, 7 minute Walk. ilood Cooking and Attendance. rI903s Mr JOHN GRIFFITH, Brocygraig JONES'S KIMBERLEY RESTAURANT. !DEGANWY. Confectionery, Teas, Luncheons, &0., &c. Parties Catered for. One minute's walk from Railway Station.] Comfortable Accommodation with or without boMd at moderate charges. Hot and Cold Baths. Tea and Refreshments on arrival of Trefriw Steamers. Private Apartments. Depot for Cyclists. r N DINAS DINLLE. 0ARNARVON gAY CJAFE" Refreshments, Teas, Dinners, &c., on the shortest notice. Bedrooms and Apartments. Moderate terms. Uood Sea Bathing. r224ti Miss HUGHES, Proprietress. QARNARVON JgAY JJOTEL AND BUNGALOW, 6i miles from Carnarvon.: Good Bathing. Terms from 25s. i223h H. KUNZ, Manager. gNOWDONIA, :JJINAS jQlNLLE Near CARNARVON Comfortable Apartments. Facing Mountains. Close to the Sea-shore. Moderate charges. r222o MRS IMORGAN, Proprietress. WEST END HOTEL, PWLLHELI. Facing Sea. 70 Roome., Largest and best appointed in the District. Golf. Posting1 Moderate Tariff. r221o ISEYMOUR EADY, Proprietor. ^J_RIFFITB, THE CEDARS, WEST END. PWLLHELI. Select Private Apartments beautifully Fur- rifched, end well appointed, within a few yards of the finest Beach in the Kingdom. Highest references. Good cooking and attendance. F esh farm produce every morning. Board if required. rl85o yE oúDE 'w INE- JQODGK HOTEL, RUTHIN. Visitors to the Vale of Clwyd would do well to Btfty ini Buthin a few days. It is a capital ci rtre for the splendid scenery round. Excellent Accommodation. Moderate terms. apply to E. CLAYTON, Proprietor. r21Iw G L A. 6 L Y iq H OTEL, New TREMA.DOC, Mid-way between Beddgelott and Portmadoo. Good Trout and ?aIlf0^ Fishing in the Famous Glaslya River. Every Comfort for Tourists ana Cyclists. Terms Moderate. G. JONES, Proprietor> O TEKILITY IN WOMEN CAUSES S NT) CURATIVE TREATMENT. An Illustrated Treatise. Based on the Special Practice C!*ermior of the last 15 years by a late Senior Physicia. ci u>e last y goapitai for Women. Prie' 38 6d; post free, 3a 83. CHEAP PIUNTING at the "Herald" Office.

"DIWYGWYR CYMRU" AC ANNIBYN- IAETH FOREOL YN SIR CAERNARFON. Svr -Diolch yn fawr i chwi am sraniatau i'm ttyihvr diweddaf i ymddangoe mor brydlawn ao mor gyflawn. Diangodd i mewn rai gwallav v carwn 00 cywiro. Yn enwedig; y gwall o ddodi "Dewi" i mewn ddwy waith yn hytrach na "Sion Wyn o Eifion." Uwneir caonfirvnieriad ara'JL vn nglyn ag enw gAveinidog o Lanbrynmair; "Tibbotfi"°ddylai fod, ac nid "Tibbotti." Ded!- wTld "Mawr" wrth enw y He ucbod, yn hytrack na "Mair."—Yn gywir, H. IVOR J0NB9.

MR W. O. JONES, B.A., A METHODIST- 1AID PWLLHELI A'R CYLCHOEDD. Syr,-A ydyw MethocHstiaid Pwllheli a'r cylohoedd yn ystyried beth y maent yn ei wneyd wrth roddi derbyniad i'r gwr uchod ? Fel y dywedodd y Parch John Hughes, M.A., yn y cyfarfod yn Hope Hall, Lerpwl, nas gall Mr W. O. Jones gyraedd ei amcan heb ddymchwelyd y cyfnndeb. Hawdd ygallasai ddefnyddio geiriau cryfach hyd ya nod na'r uchod. A welwyd erioed well engraipht o roddi y das wair ar dan er mwyn lladd llygoden ? Ac yn ychwanegol at hyny gwelid yr ynfydion yn y cyfarfod ycfyd nchod yn neidio, yn dawnsio, ac yn crochlefain yn ughanol y goelcerth. I bob dyn sydd yn gwybod rhywbeth am Fethodistiaeth, y mae ynfydrwydd y cyfarfod uchod yn hollol amlwg. As eto, er syndod, dywed Mr W. O. Jones yn y "Cymro" am yr w ythnos hon Bellach y mae cyfarfod gwrthdystiol yr Hope Hall drosodd ac i mi, nis gallasai droi allan yn fwy boddhaol." Os ydyw rhyw rai yn Lerpwl yn dymuno gwneyd eu hunan yngyff gwawd i bob Methodist anrhydeddns, gadawer iddynt; ond na fydded i Bwllheli a'r cylchoedd gyfranogi yn yr ynfyd- rwydd. „ A oes y tebygrwydd lleiaf fod y gwr wedi cael cam? Meiddiaf ddyweycl, nac oes, y gronyn lleiaf. I ddechreu, Pwy ydyw rhai o'r pwyllgor sydd wedi bod yn trin yr achos ? Dyma hwy, y Parchn Dr Hugh Jones, Owen Owens, Wil- liam Jones, a John Williams, Prince's-road. Pe chwilid Cymru drwyddi draw, a ellir cael cym- eriadau gloewach, purach, a mwy anrhydeddns ? A ydyw yn debyg y buasai y gwyr kyn yn cytuno a'u gilydd i ddiarddel ar gam (ac heb y seiliau cryfaf a mwyaf eglnr) un o'u cydweini- dogion ag yr oeddynt wedi bod yn cydweithio ag ef yn yr un dref am oddeutu saith mlynedd ? A oes ryw un cydnabyddus a'r gwyr nchod a all feddwl am foment y gallent wneyd y fath ysgel- erder ? Nac oes, mi gredaf, yn enwedig a oes tebygrwydd y gallent wneyd hyny ar cl bod yn sefyll am fisoedd uwchben y mater, a chynnal oddeutu deuddeg nen bymtheg o bwyllgorau ar hyny. A phwy sydd debycaf o fod ar yr iawn, tybed, y diarddeledig Mr W. O. Jones, ynte y gwyr cydwybodol ac anrhydeddus uchod ? Hefyd a ydyw yn debyg y buasai wyth neu naw o bobl yr oedd gan y gwyr uchod bob ymddiried yn eu geirwiredd a'u tystiolaethau yn tystio cel- wydd er mwyn diarddel gweinidog yr efengyl ? Mae gofyn y cwestiynau uchod yn ddigon o ateb- iad iddynt. "Æ Ond a chaniatau fod Mr W. 0. Jones wedi cael cam, a ydyw yn gwneyd defnydd o reolau y cyfundeb, sydd wedi eu flturfio ar gyfer hyny, i achub ei gam ? Na, y mae yn tafln y rheolau hyny gyda dirmyg mwyaf tua'r pedwar gwynt —rheolau ag y bu goreuon y cyfllndeb am amser maith yn eu llnnia. I ddechreu, anfonodd lythyr i Gymdeithasfa Pwllheli er mwyn taflu ¡ llwch i lygaid pobl anwybodus ei fod yn bwriadu apelio, pan y gwyddai y gallasai y ilythyr fod yn ddiwrnod yn rhy ddiweddar, A phe buasai y Ilythyr yn cyrhaedd mewn pryd, nid apel ydoedd cynnwys y Hythyr, ond gofyn am ohirio I. y mater, yr hyn y gwyddai na wneid mohono, ac nad oedd ganddo hawl i'w ofyn. Os ydyw yn ddieuog apelied fel dyn arall. Eto, os ydyw yn anfoddlon ar reolau y cyfundeb i achub ei gallu, paham y mae yn ceisio gwneyd i ffwrld a hwy mewn ffordd mor hollol annheilwng ? Os oes eisieu newid y rheolau, a'i myned i'r llys gwladol ydyw y ffordd i wneyd hyny ? Neu a ydyw yn anrhyd- eddus a theilwng ysgrifenu naw neu ddeg o lythyrau meithion i'r papyr newydd er mwyn cyrhaedd ei amcan ? Neu a ydyw yn debyg o gyrhaedd ei amcan drwy gynhyrfu nwydau isaf dynion anwybodus mewn cyfarfodydd trystfawr I fel yr un a gaed yn Hope Hall, neu drwy arwain eglwysi diniwed i'w gefnogi ? Ai yn y llwybr I hwn yr ydym wedi cael diwygiadau yn rheolau v cyfundeb ? -Yr eiddoch, &c., ELIAS Y THESBIAD.

RHEOLAU A DYSGYBLAETH CHWAREL Y PENRHYN. Syr,-Diau fod genych chwithau yn eich swyddfa reolan, a dysgyblaeth. Rhaid cael hyny yn mhob man. Y mae gan bob gwaith ei amser i ddechreu pob swyddfa amser i agor; gan y Senedd amser i eistedd nis gellir cario unrhyw waith yn mlaen heb reolau. Ac felly y mae gan Chwarel y Penrhyn i ddechreu gweithio saith yn y bore. Amser cymedrol iawn; dylai pawb am- canu bod yn brydlawn i'r amser, cadw yr amser, a gwneyd diwrnod gonest o waith, cyn y gellir yn gydwybodol ofyn cyflog. Ond y mae amgylchiadau yw cyfarfod a'r goraf weithiau sydd yn ei luddias. Gwn am wr parchus crefyddol, gweithiwr dan gamp (ond erbyn hyn wedi marw). Bu plentyn iddo farw, ac felly bu ar ol ychydig yn myned at ei waith. Daeth y goruchwyliwr gweithredol (buan y darfyddo ei goffadwriaeth o'r tir) i'w gyfarfod mewn tymher nwydwyllt, gan attal y creadur druan am wythnos yn ei brofedigaeth Hawdd fyddai i mi nodi am hen wr da, gonest, wnaeth wasanaeth canmoladwy fel gweithiwr yn y chwarel. Yr oedd ar derfynau y gwaith ar ganiad y gloch, ond fod ganddo waith chwarter awr i fyned at ei le ei hunan. Yr oedd yr hen wr wedi bod adref yn glaf am ysbaid. Ar dydd Llun cyntaf y dechreuai weithio, wele y goruch- wyliwr ynfyd i'w gyfarfod, gan ei alw yn "robber," a throi yr hen wr yn ei ol, gyda rheg- feydd arswydus, ac yr oedd yn y fynwent cyn nemawr o ddyddiau. Onid dynladdiad oedd hyny ? Pe buasai dyn yn curo dyn arall cawsai ym- ddangus yn y llys i dderbyn y ddedfryd. Pe buasai gwenwyno dyn cawsai ei gospi. Ond dyma ddyntaddiad a bod yn rhydd. Ac yr ydym yn dcli^on ynfyd i gredu fod y goruchwyl- iwr hwnw wedi myned i ogoniint! Hen wr arall pedwar ugain oed agos, yn myned at ei waith, ychydig ar ol; ac yn gorfod eistedd oherwydd diffyg anadl. Daeth steward i'w gyfarfod; a'r gofyniad cyntaf oedd: "Pa faint yw dy oedti?" "Pedwar ugain bron." « Os mai fel hyn y byddi yn dod at dy waith, gelli fyned yn bedwar ugain arall." A oes synwyr mewn peth o'r fath ? Ond goddefer i mi alw sylw at reolau dysgybl- aeth newydd a gynnygir i ni. Cymerwn yn oaniataol fod tair mil yn perthyn i'r gwaith ac fod yn ol yr ystadegau o ddeg a'r hugam, y rhif uchaf, i bump a'r hugain, y rhif isaf, yn digwydd bod ar ol yn y mis, felly un o bob cant, a mwy na chant, sydd yn digwydd bod ar ol mewn mis, ac vn y mis bedwar diwrnod ar hugain, fel mai un'mewn pedwar diwrnod ar hugain fydd ar ol o bob cant. Pe meddviiem am oruchwyliwr a thri chant yn gweithio oddi dano, wel, tri trosedd dibwys fyddai i'r report mewn mis. Ie, dichon y byddai rheswm digonol i'w ollwng yn rhydd. Pe buasai pum' cant yn gweithio dan arolygiaetb. un arall, wel, ni fyddai ond pump o droseddiadau. Byddant yn ychydig i wneyd sylw ohonvnt. Ond dirwy am fod ar ol am chwarter awr, banner diwrnod o'i gyflog. Beth pe na byddai ganddo gyflog yn dod er gweithio ? Y mae rhai fellv. Ie> pa faint a ddelir o'r bill i rhai a g'ant rhyw gyflog- Os dyvredir fod talu pump a chwech ar gyfartaledd i'r chwarelwyr, yna dan a naw oH gyflog, a dichon na fydd ei gyflog yn ddau swllt y dydd. Pe byddai dyn yw gweled nas gallasai gyr- ddau swllt y dydd. Pe byddai dyn yw gweled naa gallasai gvr- aedd i'r adeg, ie deimlai mai doethach fyddai iddo arcs adref am hanner diwrnod na gweithio diwrnod am ddiJn. Pe byddai bachgen ar ol chwarter awr, y mile hwnw yn sicr o roi yni, ie, aco weithio am hanner dydd er dod i fyny a i dasg. Osnaddu Ueohau y bydd, ac os y bydd llawer o ddefnyddian yn d1Sgwyl wrtho, ni chymer ond prin amser Rhaid rheoleiddio gws,lth mawr gydsg eg- wvddor ac nid gyda Uythyren. Clywais odyn yn dyweyd mai un walth y bu A boI i.™ Tn ystod o dair blynedd, ac mai colli y tren a wnaeth. "Wel, a fuasaidyrohaeth mewn myned a hanner diwrnod o gyflog dyn am iddo ddi- gwydd bod ar ol un waith mewn tair blynedd o '"pfbuaasm yn y gwaith mwyrf nmjI yn Lloegr, ac yn metliu cyrhaedd l r drws yn agored am naw wed'yn—-coliea y o chwarter diwrnod er ei weithio A y byddai y swyddogion yn fatch o ddal dyn ar 01 yn y boreu. Ie, dichon mai y swyddog hwnw oedd y gwaethaf pan yn gweithio o bawb yn fod ar ol neu am ddianc adref. Pa ryfedd foa teiml&d gwrthwynebol yn cael ei ddangos ? Diau mai gwyl lafur olygir, sel y LInn cyntaf yn Mai wrth wyl ychwanegol." Gallasai yr oruohwyliaeth ateb heddyw, yr un modd ac yn Mawrth, ceir neu na cheir, I Hefyd, cofreetru y clwb claf. Onid ellir dy- weyd mai y gweithwyr bia y clwb ? Gellir; eu taliadau hwy, sef swllt a chwech hwy sydd yn ei gyfansoddi. Y FRONLLWYD.

MORFA BYCHAN A'R TRAMWAY. I Syr,—rsrwydro calea sydd wedi bod yn yr ardal am gael y llidiardau oddiar y brif-ffordd. Bellach, ni bydd tngen brwydro am hyny, am. fod cynnyg- ar gael ei wneyd i'r Senedd 'am ffordd haiarn o Borthmadog drwy Borthygest, Morfa Bychan, at y Black Rocks. Teulu y eerbydau yn benai oedd yr yiriladdwyr am gael y llidiard- au ymaith. Erbyn hyn, mae eu can wedi newid; ac ymofidiant am eu gwaitli: nid am eu bod' wedi cashau rhyfel; end yn hytrach am y drws gobaith 8yd.è a.r gael' ei agor i'r gweithiwr gael cerbyd trydanol a rhad i'w gario o'i ddrws i'r gwaith, ac ad.ref yn ol, ar derfyn ei ddydd, yr hyn (Sydd yh gweddu iddo am fod ei drethi yn ddau cy- maiut a- eiddo cerbydwr. Dis,-m,ylir petliau mawr o dan orucliwyliaeth y cerbyd newydd, ie, mor fawr ag y gwneir "pobpeith o'r newydd, ond cario tatws i Ffestiniog; a'r tebygrwydd1 yw y gw na y gystadleuaeth datwsyddol yn fwy I miniog. Gwna. i ffordd yn llwyr a cherbyd y ,afarnwr i gario y pregethwyr, a. chaiff y ceffyl orphwys, a'r gyrwyr, os myn, fyned i'r Ysgol, yn lie gwylio'r anifail, a Ilosgi tybaco (nid eiddo yra.chos). Gwneir y capelau yn wacach, a hen Eglwys St. Michael. Treflys, yn llawnach, a'i gwaeaji- ;ieth yn, odidocach; ac os bydd yr huan yn gwenu, bydd y "Black Rocks" yn orchuddedig I gan yin^-ehvyr a, "newyddiaid y ffydd." Bvdd yp.o hefyd yn eu plith lygotwvr. ffretwyr a; brocwyr"—"A mawr fydd heddweh fv miobl."— "Ni ddysgant, ac ni ddiffethant yn holl an,, gylchpedd y "Black Rocks." "Canys gwelant lygad yn Uygad." CENADWR.

DYSGU HANES CYMRU. Syr,-Hyd y gwn i, ni ddysgir hanes Cymru yn yr un o'n hysgolion elfenol na chanolraddol, ond, tan yn ddiweddar yma, arferwn feddwl y byddid yn ei ddysgu yn y Prifysgolion. Erbyn hyn, ymddengvs mai gyda chryn drafferth y llwyddodd Cochfarf i'w gael yn destyn myfvrio yn Nghoieg y De, ychydig amser yn ol; gwrth- wynebodd y prifathraw, Mr Viriamu Jones, yn egniol (gyda llaw, y mae y Mr Viriamu Jones hwn, sydd fel hyn yn sarhau Cymru, yn frawd i'r Ml- Leif Jones y bu bechgyn Ffestiniog mor aiddgar o'i blaid yn adeg yr etholiad) ni fynai ef Hanes Cymru yn ei ysgol ar gyfrif yn y byd. er mai "these Welsh" sydd yn ei gadw ef a'i J"sg°l mewn -llawnder. Dysgir hanes Lloegr j fiiwr, wrth gwrs, yn mhob un o'r ysgolion, a digon o hanes ein gwlad ninnau i arddangos aiawrfrydigrwj-dd ac ardderchogrwydd v Sais yn disgleirio megis haul gyferbyn a' llyfrdra ac iseledd y Cymro, druan. Gelwir Llewelyn a Glyndwr yn "wrthryfelwyr," a dysgir i blant Cymru edrych ar wroniaid eu cenedl, y rhai ymdrechasant cyhvd yn erbyn y gormeswr i I geisio cadw ein hannihyniaetli, yn ddim amgen na throseddwyr a dyhirwyr o'r fath waethaf! Yn yr iaith fain, hefyd. ysywaeth, y "dysgir" hyn i gyd ni wiw «on am'beth mor lygredio- a'r hen Gymraeg yn nglyn ag addysg. ° ° Beth pe'r edrychwn ar yr un sefyllfa o bwynt arall ? yb ni edrych ar Edward y Trydydd, Y Tywysog Du, Harri'r Pummed, ac ereill o brif arwyr y Saeson, fel gwrthryfelwyr yn erbyn coron Ffrainc, beth feddyliasai ein cymydogion? Ni foddiasai hyny ond pur ychydig ohonynt, debygaf fi; ond nid yw ddim mwy nag a wneir beunydd a'n henwogion ni ganddynt hwy, a hyny mewn ysgolion ag y mae arian trethdalwyr Cymreig yn myned i w cvnnal. Y gwir am y peth ydyw fod yn y Sais rhyw duedd cvnhenid i feddwl mai er ei fwyn ef y gwnaethpwyd pawb a phobpeth. ac mai efe sydd i gael goruchafiaeth ar draul beth bynag neu bwv bynag arall y myn. "Gwrthryfehvr" iddo ef ydyw'r neb a. faidd godi bys i amddiffyn hunan neu wlad rhag ei raib. I Yn awr, fe ddylid trefnu tuagat iawn addysgU plant y Cymry yn hanes eu cenedl hwy eu hunain. Mae dyssru hanes yn un o'r moddion goreu i ddiwyllio'r meddwl, yn enwedig pan fo'r hanes yn un mor ddyddorol ac amrvwiol ag ydyw hanes Cymru. Dvlid ei ddysgu yn ddi- duedd. heb ochri nac at y Cymro nac at y Sais, eithr hyd y gellir er dangoss rhagoriaethau a ffaeleddau T" ddwy ochr. y naill fel v llall. Dyn a'r j modd y cawsid yr effaith a'r dylanwad goreu ar feddwl y genedl. ac y palmentid y ffordd i godi yn ei ol hen yspryd dewr Cvmru Fu —Yr eiddoch, 0 YNYS AF ALLO. j Ebenezer, Rhagfyr 24ain, 1900.

CRTSTTONOGA'ETH A'R RHYFEL. I Syr, — Rai blynyddau yn (\1. dywedodd Mr Chamberlain fod dysgeidiaeth I^sii Grist yn y bregeth ar y mynyddfa manau er-dl, yn hymxl o brydferth ond eu bod, ar yr un pryd, yn tioll- 01 nnymaxferol. Wrth edrych or "ymddv-iid Oistionogion yn Nghymru, yn ystnl yn Lloegr, y dyddiau hyn, y mae yn amlwg iod pedwar ar bymtheg o bob ugain yn hollol yr un fara a Joseph Chamberlain" ar i-yn. Esc'ynant y ein pwlpudau it n llwyfanau ar y Sabbathau i ganmol dysgeidiaeth Iesu Grist a'i apostclion r soniant lawer a.m wneyd da i bob ^'y:. am garu I ein gilydd, ie, caru ein gelynion, a gweioiant am i Efengyl Tywyso^ y Tangnsfedd gael ei Jleda-esra dros wyneb yr holl ddaear. Ond, ar ddyddiau yr wythnos, y maent yn ymliyfrydu yn ngwaith diddiwedd Prydain yn Ilndd, yn yn ngwaith diddiwedd Prydain yn Ilndd, yn camdrin gwraged.d a. phlant. llosgi eu ie, y maent yn cefnogi y syniad o dddfodi oencdl ddewr a chrefyddol, er mwyn dial arnynt till ddangos medr a gwroldeb wrth amddiffyn eu ■gwlad, eu hiaith, a'u crefydd. A mwy na hyn, dysgir mai fod y rhrfeloedd creulon a gwaedlyd yn Affghanistan, yn y Soudan, yn y Transvaal, China, lleo-edd ereill. yn foddion i ledaenu yr Efen.gyl yn y gwledydd hyny; mai ffordd Duw i beri i heddweh a. 4uhvflawnder a. ohariad i fedd- i.'innu y ddaear ydyw trwy arfau anghyfiawnder, j ■ trail?, dial, a, chreulondieb, na chlybuwyd (tm eu 1 bath yn hanes rhrfeloedd y mwvaf anwareiddiiedig. Pe buasai y rhai sydd yn pro- ffe,,>u Cristaonogaeth, yn y wlad' hon, wedi colli I eu lief yn groew yn erbyn trachwant ariamgar, a'r rhyfeloedd gwaedlvd a gwaTadwydd'us y Llywodraeth. buasai terfyn ar y rhyfeloedd, a buasai raid i Weinidogion y Llywodraeth, er cymaint eu trachwant a'u huchelgais, wrando. Nid felly y ceir pethau. Yn hytrach, v mae crefyddwyr a thafarnwyr yn cymeradwyo yr olf, gydag ychydig eithriadau, a elivir yn fradwyr, am y rheswm oll-bwysig ei fod yn debyg o ych- wanegu elir a thiriogaethau. Edrychir ar Grist- ionogaeth. nid felcr0f.dd ymarferol, fel y bydd- ai y tadau yn yr o or blaen yn dysgu, ond fel gwigg Sahbathol, i'w defnyddio yn unig ar y Sul, ac yna i'w chadw vn ofalus hyd v Sabbat-h dnehefn neu, ynte. M "Ideal -State" Ar* tot,,Ie. neu "Ut-opia" Syr Thomas More,—rhywbeth i osod allan yn y dychyrn g, yr hyn a fuasai yn ddymunol mewn sefyllfa o berffeithnvydd, ond sydd yn hollol anyinarferol yn sefyllfa "bresennol y byd. Rhyfedd mor fyw. ydyw y wlad hon i gon- demnio creulonderau inewn cenedloedd ereill, megis y Chineaid. Ychydig flynyddau yn ol. yr megis y Chineaid. Ychydig flynyddau yn ol. yr oedd Maliometaniaid Twrci yn lladd ac yn llar- pio -Cristionogion Armenia, ac yr oedd Cristion- ogion Prydafa, a -Chymru yn eu mysg, yn uchel eu lief yn eu condemnio am hyny. Ond yn bre- sennol, pan y ma.e Prydain yn lladd, yn Ha-rpio, ac yn llosgi yn Neheudii- i Affrica, y mae pawb yn ddistaw. ac nid hyny yn unig, ond y mae y ,blii,ci Ryddfrydig fel y Tori aid, crefyddwyr a thafarnwyr, y papyrau a elwir yn rhai Rhydd- 'frydig, yn ymhyfrydu mewn enllibio arw-i-^yr y Boeriaid, a. gwneyd i'r wlad gredu ma: :vyl- ion ydyw swyddogion milwrol Prydain, ac mai gweithred o drugaredd ydyw llo«gi cartrefi a newynu gwragedd a. phlant diniwed. Dyn"t don ein newyddiaduron, o bapyrau Llur.dain i lawr i bapyrau dimai Ffestiniog. Eto, da genyf fod rhai newyddiaduron, heblaw yr "Herald Cym- raeg," wedi sefyll yn gryf dros gyfiawnder a dynoliaeth. Nid wyf yn g wybod a ydyw Lloyd- George, y cyfreithiwr, yn pi-offesu gyda. rhyw enwad a.i peidio; ond gwn gymaint a. hyn, fod mwy o ddynoHaeth a Christionoigaeth yn ei gaaon nag sydd yn mhen na. chalon pum' cant o ;-r- weinwyr creydd yn Nghymru ¡ryda:u gilydd, ob- legidi y mae wedi sefyll yn hyf i ddadleu yn erbvn trxis, anonestrwydd, ac anghyfiawnder ein Llywodraeth, ar draul gwneyd c.i tan yn wrtli- ddrych gelyniaeth o'r mawrion i iawr i ddos- parth isaf cymdeithas. Honir fod y ffaith fod y wlad yn gyffredinol yn cefnogi y rhyfel yn profi ei fod yn iawn. Felly, pe buasai y dosparth hwn yn iBabilon ar unwaith a'r gaethglud. buant. am y cyntaf i blygu i lawr o flaen y dd-elw anr. Pe buasent yn Jeru- salem ddeunaw cant o-flynyddoedd yn ol, buas- ent yri crochlefain gyda'r dorf, "Ymaith ag Ef." Pe buasent- yn Twrci, buasent yn Fahometan- iaid; neu yn Yspaen, buasent yn Babyddion. Pe buasent yn byw yn amser y Frenhines Vlari, buasent yn brysur gasglu ffagod.au i losgi y Pro- testaniaid'; a phe buasent yn byw yn amser y Frenhines Elizabeth, buasent yr un mor brysur yn erlid y Pabyddion. Dyna oedd y ffurf tedd a.r deyrnigarwch yn y gwledydd ac yn yr amser a nodwyd. A rhaid bod yn deyrngarol i'w wlad Y casgiiad ag y mae cazmoedd yn rlwnn o ddod iddo ydyw. na.d oes, yn ymarferol, yr un iota o wahaniaeth rhwng Crist'ionogaeth a Ma- homewniaebb, neu ynte 11lywgrefydcl bagD.n- aidd arall. JULIUS.

A FYDD PWLPUD YN Y GANRIF NESAF ? Syr, Yn yr "Heiraldi Cymraeg," Rhagfyr 18fed, ymddaaigosodd ysgrif gan "Zuiw," 4aa y penawd uchod. Gwestiwn doeth, priodol, ac amserol, yn neillduol folly wrth ystyried eg- wedd ddirywedig crefydd ar hyn o bryd..Ie, wstlwn ag sydd yn dial cysylltiad uniongyrchol a dedwyddweh tragwyddol pawb, a chwestiwn hefyd eydd yn teilyngu llawe* mwy o sylw ac ystyriaeth nag odid unrhyw gwestiwn arall. Ma,e'r pwno holl-bwysig (a ystyrir felly gan ar- weinyddion crefydd ein gwlad) yn myned i'r cysgod o'i gyferbynu a hwn, sef cronfa fawr di- wedd canrif. Anmhosibl meddwl am ddim sydd yn fwy o brawf o ddirywiad crefydd na'æ ym- drech bresennol a wneir ar ran y cronfeydd hyn a nifturiol yw credu v carai y dosparth yma <> bobl iddi fod yn ddiwedd neu ddechreu canrif o hyd. Rhyfedd gymaint oallach yw plant y byd hwn yn eu cenedlaeth na phlant y goleuai. hJ. gysylltiad sydd, pe g-aliai v dosparth rhagrith- iol hyn, trwy eu cy^frwysdra, hvyddo i gasglu holl drysorau'r groadigaeth yn un pentwr, a chadw enaid un pechadur? "Nid a phethau llygredig, megia aur neu arian, y'ch. prynwyd" Fe fu'r pwlpud yn fan cysegredig, ac yn faiigre hefyd nad oedd ond un amcan gan y rhai a eegynant iddo; a dyna ydoedd yT amcan hwnw, cyhoeddi y cvflawnder mwyaf ar gyfer yr ang- enion dyfnaf, neu y cyfoeth penaf ar gyfer y tlodi iselaf. Ond pwy all ddywevd J.X1 amcan sydd gan fwyafrif mawr a .gynant y pwlpud yn y dvddiau presennol ? Pe tynid holl bwl- pudau ein gwlad i lawr cyn y noe, pa golled fyddai? Yn wir, credaf mai mantads neillduoil a ddeilliai ø hyny ar lawer ystyr, ohlegid y mae'r commissiwn niawlr wedi ei gyflawni er's degau o flynyddoedd yn Nghymru. ac mae'n anhawdd credu fod neb tufewn i derfynau ein gwlad- ni erbvn hyn niad yw wedi clywed son ac yn gwybod mewn hanes fod Ceidwad wedi ei eni ar gy-fer v colledig. Ond y mae miloedd, ysywaeth, nad ydynt erioOed wedi credu yr hyn eisoes y maent yn ei wybod, a'r hyn 'hefyd yn unig sydd yn J digonol er eu dedwyddweh tragwyddol. Ac arswydus yw moddwi fod yn bosibi i dyrfaoedd o bobl iSydd: yn enfer ymgynnull bob Sabbath, ao yn amlach, i ymddifyru eu hunain megis yn swn y mawrion btthau hyn, ac eto fyned* i'r farn yn anmharod. Rhyfedd mor barod yw llawer o'r Ymneillduwyr i weled., «. chondemnio '-efod- aeth. sieremoniau, a Phabyddiaeth yr hen Eg- Iwys, ac mor 44all vdvnt i'r ffaith fod Pabydd- iaeth wedi treiddio mor ddwfn i'w natur" a'u h\ispryd hwy eu hunain. Ni -raid ond symud dyn o un eiste<ddl« i eisteddle arall, na welir yr ysipryd Pabciidd hwn yn tori allan mewn tra- arglwyd-diaet-h -a phethau mwy dinvstriol i achos crefydd na hyny, pe yn bosibl; ac os bydd i aelod cyffredin ddatgan ei farn, er mai cyffredin yw pob aelod, ac i'r farn hono fod yn wahanol i'w flam efj. deitfydd am dano, a braidd na chy- hoeddir uwch ei be-n, "Ilyclded anathema." Wrth fel mae'I' ysprvd- hwn yn tori allan. yn or- mes ac yn drahausder mewn dynion ar ol eu neillduad i'r eisteddle hon, gwynfyded'ig yw y rhai nad ydynt yn cael eu nerllduo iddi. Mae yr ach08 pwysig sydd gerbron y wlad yn bre- sennol yn profi yn amlwg- drahauyder, gormes, ac anwyb-odaeth. y -rhai hyny gymerant arnynt fod yn arweinyddion crefydd ein gwlad, ac mae eu dull anghyfiawn o ymwneyd a brawd, y ceisiant gan y wlad gredu ei fod wedi llithro i becliod, v yn wawd ac yn ddiruly- ar reolau y cyfunleb v perthynant iddo. ;zz AELOD.

DIWYGWYR CYMRU LLYFR MR B. G. EV ANS.-III. ,S y r,. -Pan yn hwylio ati i ysgrifenu y tryd- ydd Ilythyr hwn, cefais fy hysbysu flod adolyg- iad Parch J. M. Jones ar lyfr Mr B. G. Evacs ar ddyfod allan o'r was-g, a. phenderfynais aros iddo f wneyd ei ymddangosiad, er mwyn gweled beth oedd" gan Mr Jones i'w ddyweyd turn y "Stiadau wedi diflanu," ac am rifedi y capel-a.-a Methodistaidd mewn gwahauol adegau, pynciau y,darlu i mi addaw ymdiin u. hwy yn y Ilythyr hwn. .L,,n agorais T' llyfr newydd "Y Gwir am y Me hedistiaid," ftechreuafa ofnS nad oedd ond yrahelaethiad «r yr ohebiaeth a fu rhwng y ddaa wdwr rai inisoedd yn ol yn mhapyrau Caerdydd, ond wrth ddaxllen yn mlaen, gwelais fod yr adtolv^iad yn llawer mwy mauwl a chyftawn mug ■ t. :.i yr ohebiaeth hono. Ar cl ymdnniaeta ym- hwiigvxT, faith, a chyftawn, ar V oamwri ng yn a'r MSS yn llyfrgell Dr Williams, ac a'r tyhuridiadau ya erbya Howeill Harris, ceir pen- mod ar "Y Tafleni, Dan^os-luniau, Mapiau, etc." Ar ol cyhoeddi coHfarn gyffredinol a.r v pethau rh'vfedd hyn, dywed Mr Jones oni y rhestr o'r s-iadtiU Met.hodistaidd sydd wedi diflaim: "Ni owxiwyd ar bapyr dim mwy ymfyd a —vn ol v rhestr,—paji y oRvmndill achos o anedd- dv i ;a,pei yr oedd yn diflanu yn i^angwbl. Tvbed' ei fod! (iW B. G. Evans) mewn gwirionedd, am i mi gredu fod gwaith eglw^ mewn canlyn- iad i gwnnydld mewn rhif ac mewn grym, yn symud o adiedlad bychan i un llawer mwy. yn gyfystyr a marwolaeth?" Y yn amlwg d'iliai.-m fod awdwr "Diwygwyr Cvmru" yn am- eanu hyny ac y mae yn ei dldyweyd yn djdigon hyf dtroslodd a throeodd, ac mewn mwy nag un dull. Er mwyn stuirhau Howell Harris, gwneyd ei lafur mawr a gogoneddue yn ddrwerfeb, y mae yn anadlu mazrwolaeth ar yr eig.wvsi bo-reuol, ac yn ceisio eu blotio allaai, ond vr bTu y mad ef yn Hwyddo i'w gyflawni vw. blotio allan ei waith ei hun. Yn urit, ill rhoddwyd ItKid i eglwysi nad oeddynt yn bod, fel y gwnawn bpn6 mewn Ilythyr arall yn helaethach nag y gwnaed genym eisoos, ac yn helaethach nag y gwnaed gan Mr Ivor Jones, Mr Gnitith o Feffod, ao ereill: ond yn Dangos-lun I.. ac vn yr att'odiad i Pen. XX., ceisir taeru fod eglw1,j>rydld yn fvw hyd heddyw wedi peidio bod. Ar ol v broffes uchel o amhlei dga rwch vu nechreu y llyfr o.'r lioll siarad. mawr am "beidio gwyro barn er miwyn plaid noc enwad," ni cheir hyd yn nodi yn ngwaith Dr Rees fwy o bleidgarwch. na. ciiyimaint yn wir, ag a geir vn "Niwygwyr Cymru." Treblir rhif yr Annibynwyr, a lluoisog- ir rhif eu heglwysi yn ddihrin, ond tynir i iawr rif y Methodistiaidi, gwneir hynr i'r hanner a chyrmrnwyr Llangeitho, a difodir eu heglwvsd a'u cape'au, nid yn ol hanner eu rhif, end yn llawer mwy. YB awr, ■sib y "Sedadau dillonedig." Dechreu- wn Q"Ida.'I' uchaf o siroedd T Deheudir, gan adael sir Drefaldwyn, cvda'i hen eglwysi Ym- neillduol. a'i hoglwysj Methodistaidd. i ofal dau hanesydd mor gyfarwydd a'r Parch E. Griffith, a Mr Bennett. Ar goed'en Howeil Haiiis (nid nyni. cofier, sydd yn cymeryd enw yr hen fl iiwygiwr apostolaidd yn ofer). ceir tri ar ddeg 0 wythienj crinion, yn cynnrychioli cynifer a hyny o "seia^&u" narw, ac yn y rhestr a rodddx yn yr atbodxad, ceir enwau deoiddeg ohonynt, ond y maent oil yn fyw eitlirrad o'r olaf, "at Thomas Huighes' ac r- irio yn bur sicr fod hono yn fyw, ond v nwie Mr B. G. Fvane yn anturio dywey<! ar ei gyfer ei bod wedi diflanu. ftnturio dywcyd: ar ei gyfer ei biod wedi d'flnnu, er nad; yw yn alluog i ddy- wreyd yn roha le yr oedd. Dyma beth yw cy- mcryd 'herc-a chaen-a-naid," a'r neidiwr VI1 disgyn yn nghomol v ffos. Gallem noddi enw ty parchus un Thccna« Hughes, a, fu vn noddwr i Fethodistiaeth foreuol yn y sir. ond gadawn i awd-wr ".Diwygwyr Cymru" wneyd hyny yn gyntaf. os gcll, ac os na all. pa fodd y meidid- iodd ef ddyweyd fod yr eglwvs "at Thomas Hughes'" wedi diflanu. ac ynta-u heb wvbod cymaint. ag yn mha ran o'r sir yr oedd ei cha<r- tvef. Ceir yn rhestr sir Aberteifi. engraipht o'i waith yn gwneyd un egiwys yn amrvw er lluosogi nifer yr glwysi meirwnn. Bu eglwys Swyddffynnon yn cartrefi mewn tri ffeinndy, ceir en-wail diiu ohonynt yn y rhe^rr. Pontargamddwr a Llwynbeudu. a chyfrifir eglwys am bob ffermdy, a drwedir fod dwy eglwys wedi &iflanu. tra mai un oedd vr eghrys, ac fod hono yn fyw nc vn llwvddo hedd- yw n -h-,tl,)el j.d.f yw yn nghapel golygus Swydaffynnon, fel y mae peiafd Owm-meurig y capei agosaf, Pontrlivd- fendig.add, a'r Helin. mewn capelau yn ngwaelod- y sir. Cyn gadael sir Aberteifi, dvmunwn alw sylw at un peth arall yn y rhestr: hyn. Y mae yr awd-wr Tn gwneyd tri dosparth o'r sriadau- "1. Seiadau a ddiflanasant yn gvfangwbl. II. ArdLiloedid He ffurfiwyd eg.hvy,sC11ethodistaid<1 a fewn chwarter canrif ar ol'scifydlu'r seiad (o 17&2 i 1777?). III. Ardal'oedd lie y ffurfiwyd eglwysi Methodistaidd yn ddiweddiarach (na 1777?)." Yn awr. dymunwn wybod ar ba. aw- durdod, neu a.r ba..dir y mae efe yn gwneyd gwa- baniaeth rhwng "seiad" ac eglwys Fethodistuidd, Fe -ildd' a pha, bryd y peidi&dd eglwys" Fethodistaidd a bod yn "sedad?" Dyma. ofyniad arall. ac V11. perthyn i'r diweddaf, ar goed-en Howell Harris, dango'.sir. er i ddeuddeg o seiadau ddiflanu yn 1759—1752, fod pymtheg o achosion byw yn y sir, heblaw fod yn-ddi hefyd bedwar o rai "am- heus," ond yn yr at-odiad, -rhoddir enwau pym- theg o eglwysi Methodistaidd wedi eu sefydlu rhywbryd i fyny hyd 1777. A ydyw yr awdwr am i mi, neu i'r rhai hyny sydd yn barod' i'w gymeryd.ef yn arweinyd-d, i ddarfod i holl eglwysi boreuol sir Aberteifi farw, ac ai o'u llwch hwy y daeth yr eglwysi byw cyntaf? Ond i beth y gwnawn ofyn cwestiynau ofer o'r fath hyni Er, y mae yn debvg na wyddai awdwr "Diwygwyr Cymru-" hyny, y mae yn mhlith yr eglwysi a geir yn y dosparth II., ac hyd yn nod yn nosparth III. yn wii- t yn rhestri pob un o'r siroedd., lawer o eglwysi hynaf y cyfundeb, a cheir yr un eglwysi yn fynych yn y tri dosparth, ond o dan wahanol enwau. Dyma Gapel Gwyn- fil, LJanddewi, Tan'rallt, RhiwMdog (camp i Mr B. G. Evans ddyweyd pa le oedd hwn), eg- lwysi hviaf y cyfundeb, yn cael eu gosod yn nos- parth ii., a Llanbedr yn noepaith Ill., er fed yr eglwys hon o dan enw arall yn nosparth n. Dyna Penlam drachefn; ond byddai yn dda genym gael gwyood yn gyntaf pa un ai Penlan, cartref eglwys Blaenpenal, oedd hwn, neu Pen- lan, un ogartrcli eglwys Swyddffynnon ? Ond pa un bynag ydoedd, yr oedd yr eglwys yn v naali a'r Hall yn rhy hen i ddyddio ei sefydliaa ar ol 1752. Ond rhaid symud yn mlaen. Dyma sir Benfro eto. C-eirax ei chyfer hi bedwar ar bymtheg o achosion marw, ac un achos byw. Enw ar dy ffe'rm yw Fenton. ac yn ymyl y mae eglwys Fethodistaidd Casgwys, Ismaston, a, Phender- gast, enwau ar ddau blwyf; y mae rhanau o dref Hwlffordd yn y ddau blwyfj ac y mae eg- hrys Fethodistaidd lewyrchus yno. Longhouse sydd enw ar ffermdy gerHaw Trefin, yr eglwys y "ddau Richard" ynddi. Y mae eg- lwys Gosen yn Llawhaden hyd heddyw. Y mae mwy nag un Talybont yn y r, gad awn i'w awdwr ddyweyd pa Dalybont sydd yn ei restr elf; oaid nid oes ynddi na fferm na phlwy' o'r enw Llwyngrawys,—y mae Llwyngrawys yn sir Aberteifi, ac y mae hen eglwys lewyrchus LLech- ryd ZeTllaw iddo. Hen gapel eglwysig yw Mounton, yn yr hwn y byddai y to cyntaf o'r offeiriaid Methodistaidd yn pregethu. Llysy- fran: Y mae dwy fferm o'r enw hwn, ac y ma-e Capel Gwaetad o fewn hanner milldir iddynt. Fferm yw Morvil gerllaw Woodstock, He y Mae eglwys Fethodistaidd lewyrehus iawn, ac nid pell yw Ca-smal, He y mae eglwys arall. Y mae eglwys Fethodistaidd Bolfach yn ymyl Whit- church. a Whitland yn agos i Drevaughan, lie y mae eglwys flodeuog. Pencaer a Phenrhos Y mae v°rlwd hyn vn agos i Gapel Goodick. Tre- bwrnallt: Enw fferm, a Chapel ftliydygele yn agos iddi. Tregroes sydd yn nghymydogaeth Abergwaun. Ceir yr un neyn y rhestr wrth ei enw Saesnec, ac fefly gwneir dwy eglwys farw, fel y gwneir yn fynych, o un eglwys fyw a. llwyddiaimus. Trefgarn Fawr, ac eto Trewman, lleoedd sydd yn mron a bod o fewn cyrhaedd swn y gwasanaeth yn Nghapel yr Hall. Y mae dau Whitchurch yn y sir, ac y mae hen achosion Methodiistaidd Capel Nwydd, Caerfa'-chell, a. Thyddewi, yn parhau yn fyw. Dyma yr eglwysi marw yn Mhenfro eto agos oil yn eglwysi Methodistaidd- byw. Gadawn i'r awdwr ddang- os pa. fodd yr aeth enwad neillduol arall i mewn i lafur yr hen Fethodistaaid mewn dau neu dri 0 le-oedd: ac am ddau neu dri o "eoedd ereili, rhaid wrth rvw "chwil-oleu" i chwilio am dan- ynt, ond yr ydym yn ofui mai chwilio heb gael fydd vr ymchwil. Gellid myned trwy restr y siroedd ereiil gyda r un canlyniadau, "Seiadau Marw yn mhob man yn troi'i fvny yn eglwysi Methodistaidd byw-. Ond rhag blino eich darllenwyr yn ormodoi, gadawn v tro hwn ar yn unig fyned trwy restr sir Frycheiniog, sir Howell Harris ei hun, a i faes neillduol ef, ac felly, yn ol "Diwygwyr Cymru." y mae mwyaf diffrwyth o unrhyw fa.es yn N<mvniru. Sefydlwyd tair ar hugain o "Seiadau" yn Mrvcheiniog, a bu y tair ar hugain farw. Y mae yr awdwr yn ceisio dyweyd, mewn un lie, i un o'r tair ar hugain fyw, ond y mae mewn mwy nag un lie arall. yn aangos iddynt farw oil. Gadawer i ni weled, ynte. Y mae eglwys Cantref yn Aberhonddu, Cwmdu yn y Bwlch. Erwcod yn Llyswen. Llansily yn "Saly- bont, Cerigcadarn yn Felin Newydd, Llywel yn Nhrecastell. Llanveigan yn Pencelli. Y mae eglwys Tir Abbot yn Nhir Abbot eto, heb newid ei lie o'r cychwyn, cynnelid hi o dy i dy hyd 1 tua deuiTiiin mlynedd yn ol, a'r pryd hwnw, ad- eiladwvd capel iddi, ac yn Hermon y mae oddiar hvnv. Bu hen balasdy Dclygaei- yn un o "artrefi eglwys Llangamarch. Yr oedd hen deulu parchus y Pritchards yn mhlith noddw yr cvntaf Methodistiaeth; ond, ai Dolygaer, yn ag08 i Langamarch yw y lie o'r enw hwn vn y rhestr? Y mae y Parch J. M. Jones yn tybied mai un o gartrefi hen eglwys Crughywel ydyw, ond ni waetli am hyny, y mae yr eglwysi a fu yn y naill le a'r llall yn fyw ac yn llwyddo, Er llid y ddraig a'i lluoedd." Am ddwv neu dair ereill, chwilied yr awdwr. a. I chaiff fod v xliai hvTiv vn fyw hefyd, ond eu bod I wedi eu tynu i fewn i"gylch*yn enwad Annibynol, a dylai yr enwad hwnw deimlo yn ddiolchgar i Harris am danvnt, fel am lawer o drugareddau breision ereill." Dyma eto eglwysi Brychemiog yn cael eu rhanu yn dri dosparth, ac i ba amcan Sefydlwyd yr holl eglwysi a roddir yn Dosparth | III. yn nghyfnod cyntaf y diwvgiad, a meddyiier am waith y gwr yn gosod eglwys Buallt ar ei phen ei hun vn Dosparth II. Gwyddom nad yw ei wvbodaeth ef am yr eglwysi ond anghyf- lawn, ond buasem yn disgwyl iddo wybod fod eglwys Llanfairmuallt vn un o'r eglwysi hynaf, j ac fod capel wedi ei adeiladu yno yn gvnar ^wn, yn mlynyddoedd cryfder Hams a Whitfield. Ond i" beth y gwnawn ryfeddu, onid eglwysi Wedi eu sefvdlu mewn cyfnodau diweddar yn 01 yr hyn a ddywed ef yw Llangeitbo, Cilycwm, Llansawel, Caio, Dinas, Tyddewi, Berthyn, Llanwyno, Pentyrch, &c., &c., eglwysi ag v ceir II eu hanes ar y cychwyn cyntaf, ar las lorau y Diwygiad? Ond dyma ni wedi caei eglwysi marw sir Frycheiniog yn fyw, ac yn fyw befv<l y mae eglwysi marw sir Forganwg, a sir Gaerfyrddm, a'r un modd, amryw o eglwysi Mynwy, gyda r a'r un modd, amryw o eglwysi Mynwy, gyda r eithriad fod yr Annibynwyr mwn rhaa o r eglwysi hyny wedi bod yn chwareu cast y gO'g, trwy droi vr adar cynhenid dros y nyth. Ond 1 'does bosibl y myn ef i ni gredu fod eglwys yn ) marw wrth gymeryd arni ei hun enw yr Anm- ^Yr "vdym fwy nag unwaith wedi cyfeirio at bleidgarwch Mr Beriah G. Evans wrth gyfrif capelau y gwahanol enwadam. Am yr eghvysi a,r y lien ddu a elwir "Map Ill." y mae y mwy- afrif ohonynt yn cael eu gwneyd i fyny o eg- lwvsi oeddynt un ai wedi hen ddiflanu, neu rai oeddynt heb ddyfod i fod, a thrwy hyny, y mae. vr awdwr yn medru lluosgi un dosparth o eg- lwysi yn ddirfawr. Ar gyfer hyny, y mae yn tynu i "lawr nifer yr eglwysi a'r capelau perthyn- ol i'r Methodistiaid wrth vr ugeiniau, a'r cai- noedd yn wir, weithiau. Gwelsom eisoes fel y mae NT-edi bod wrthi vn ceisio lladd yr eglwysi Methodistaidd boreuol, sylwer eto ar ei waith yn Am gyfrif y capelau. Nid oedd gan v "Methodistlaid, yn ol ea gyfrif ef. ond 156 o gapelau yn 1811. ond yn ol y Parch David Peters, ac Annibynwr oedd ef. cofier, yr oedd gan y Metliodistiaid ddeng mlynedd yn foreuach, eef yn 1801, 332 o gapelau; a pha beth am y capelau adeiladwyd o hyny hyd 1811? Yn mhen pum' mlynedd yn ddiweddarach na r flwyddyn y rhoddir ei chyfrif yn "Niwygwyr Cymru." Yn 1816 yr oedd 'rhif csipelau y Methodistiaid yn ol v "Proliant Dissenters' Almanack" yn 373, tra. iiad oedd capebu yr Annibynwyr ar y pryd ond 258. Defnyddiwyd y ffigyrau hyn gan An- nibvnwr mor selog ag oedd Ie-uan Gwynedd, a r chymeradwywyd hwy ganddo fel cyfrifon cywir. Eto, yn ol "Diwyrrwyr Qvmru," nid oedd gan y | Metliodistiaid yn 1830 ond 201 o gapelau. _tra y mae sicrwydd diamheuol fod gaoddvnt 438 o gapelau yn 1326. bedair blynedd yn gynnarach. ac yn ystod v pedair bljoiedd hyny, rhwng 1826 a 1330, adeiladodd y Methodistiaid lawer o gapelau newyddion, fel y gellir dyweyd fod cyfrif Mr B. G. Evans 250 yn y fan lleiaf islaw I y cyfrif gwirioneddol. Os gwna. ein darllenwyr '■dixVi i lyfr newydd y Parch J. M. Jones, ctlnt ymdriniaeth helaethach arnynt yno, ac hefyd, amryw fanylion a chyfrifon ereill, nas gellir cael He iddynt yn y Ilythyr hwn. Yr ydym. wrth s_au y tro hwn etc. yn taer ndeisyf ar awdwr "Diwygwyr Cymru" am roddi i ni enwau y capelau Annibynol y rhoddir eu cyfrif ganddo. neu ynte, dyweded wrthym yn mha le y cafodd ef ei gyfrifon, fel v gallom ninnau i fyned ar ei ol i'w chwilio.—Yr eiddoch. &c.. PANTYCELYN. O.Y.—Ac nid yw Mr B. G. Evans yn myned i wneyd unrhyw sylw o feirniaid yn defnyddio | ffugenwau. Fellv! "Cousin, thou wert not wont to be so dull." 1 Ac nid ffugenwau oedd "Methodist," "Bedvdd- iwr," &c. Efallai, er hyny, fod y gwr wedi cael allan erbyn hyn mai "ei nerth yw aros yn Honydd." Y cwestiwn ddylai efe ei ofyn, can ein bod yn gwyliadwrus ymgadw rhag cyffwrdd a'i gymeriad personol ef yw, nid pwy pvdd yn ysgrifenu, eithr pa. beth a ysgrifenir. Ond bydded rhyngddo ef ag ef ei hun; nid er ei fwyn ef yr ydym ni yn ysgrifenu, ond er mwyn ei ddarllenwyr; ac am hyny, yr ych-m yn ymwregysu gyfer ysgrifenu Llythyr IV" ac nid hwnw fydd yr olaf. 5^, wedi dechren, gorphen.—P. I

Ø: 1 Y Starch Newydd. 1 S 9 "1 HOBIIj f!¿':lc G 0 C B. i G O C H. ( 7 mae yn cjawvs yr oil sydd yn angfeeni^diol i f wneud llian yn ddisgiaer stiff ag ystwyth. V NID YW yn CYDIAD yn yr HAIARN ISMW BDIO. la cael ei woeud g&n gweeuthurwyr en woe- K LLIW RECKITT'8. I i. ¡ jTJERBERT'3 j HAVANA CIGAR AND CTGARETTE STORES, 26, MOSTYN STREET, LLANDCDNO. J STICKS ana FANCY GOODP. j LADIES' ana GENTLEMEN'S HIGH- CLASS HAIR-DRESSING SALOONS. r121N ROBERT JONES, The Central High Class CONFECTIONERY ESTABLISHMENT, 75, MOSTYN STREET, LLANDUDNO. f resh Muffins end Light Cakes Daily. Sc'e Agent for Molt Extract Digaetive Bread rrd Biscuits (Mcntgorcerie's Pa ent). First Jlass Dining-room. Board and -.piri- menta. tl¿3N HOUSE AND ESTATE AGENCY OFFICE. ESTABLISHED 1857. J J JJ U G H E S AND Q O., II AGENTS AND VALUERS i HGLYROOD CHAMBERS, CORNER MOSTYN & LLOYD STREETS, LLANDUDNO, I h&ve always First-class FURNISHED RESIDENCES to Let. First-class APARTMENTS. 'I Also Unfurnished Houses to Let and for Sale. Shop and Business Premises in Variety for Sale an to Let Also Freehold and Leasehold Land. I Valuers for Probate, &c., &e. I Money Procured on Mortgage on Low Rates of Interest. i Rent Collectors, &0., Ac. w APPLY AS ABOVE. PWYSIG I HYSBYSEBWYR. I Y CYLCHREDIAD MWYAI: YN NGHYMRU. LLWYDD PARHAOL I m HERALD CYMRAEG/ CYNNYDD, 260,000. TYSTYSGRIF NEWYDD. Hyfryd iawn gan Berchenog "Yr Herald Cymraeg "-yr Hynaf, Mwyaf, Rhataf, a Goraf o'r newyddiaduron Cymrc-ig-yayv., galw sylw at lwydd cyauyddol a dihafai y papyr tra phoblogaidd uwa. I Am gwrs o flynyddan, nid ydys wed; arbed Datbran1 na thrafferth i wella "Yr Hereld Cy m:aeg." Helaethwyd ef amryw droion. Ar^r< phir ef ar well papyr; ac y mae yr holi beirianaau o'r matbau diweddaraf. Yii gydfynedol, yr ydys wedi trefnu i'r cynn « ya — v newyddion, y nofelan, a'r erth, fod o flwyddyn bwy gilydd yn fwy fir s ac au rywiol; ae felly yn fwy dyddoroi i'r cyhoedd o bob gradd a dospartb. Dengys y Dystysgrif a welir isod Dad ydysv'r cyboedd wed- bod yn liwyrfrydig nac ya anwadal yn ei cliefoogaeth i'r antnriaeth. Er's hir amser, y mae swyddegion cy. hoticidus a masaachwyr Cyiura wedi gwertb- fawrogi colofuaa Yr Herald Cymr&eg fd cyfryngau c&mpns i Hysbysiadau. Eleni. s Yr Herald" yn uwcl; nag erioed yn u- Prn y wlad. Eto, wrth ystyried v cynnydd pirhaol yn y cylchredi&d, mae'r berchenog yu hyderas ddisgwvl ycliwanegiad dirfawr yn Lifer yr Hytsbvsiadan yn y miaoedd dy. fodol. Er fod y cyichrediad yn yrceasgc, ni wneii II c■(! ad yri y Prisiaa aoi Hysbysiadau yn ystod V jhcyddyn hon. Rhydd hyn fantais i'n hen gwsmeriaid RC j ertiil a ddyrnucect wneyd cytuadebsu ar- | bei-dg aru ofod, ac am fanau neillduol am hir ao-ser, i wteyd bargsinion rsanteisiol. j Gwahoddir hwynt i ymohebu a'r swyddfa yn i ddioed. I TYSTYSGR, F (CYFLE, ITHIAD, I a 11, Old Bank Buildings, Eastgate, Caerlleon, I Medi 30am, 189S. •' At Berchenog yr Herald Cymraeg,' Caer- nar-fon. "Awyl Syr, Dytnnnaf sicrhan fod cylchredia.d Ir γ- Herald Cymraeg' fel y dangosir gan lyfrau i cyfrifon y cyhoeddwr am y flwyddyn ddi j weddaf o'm harchwiliad (sef y flwyddyn yn j 1; diweddu Mehefin 30ain, 1293) o'i gymbarv j "a'r flwyddyn yn terfynu Mehefic 30ain. 1839, yn dangos I: CYNYDD o 335,084 0 ROpiau yn y 52 wychoos, neu, ar gyfartal- edd. gynnydd o <> £ )3S o gopian yr -Y-yihiiOS. Mae'r cyichrediad yn myned AR GYNNYDD PARHAUS, ";tc y ma& r cynnydd hwn yn dra amlwg vi yr amser presennol. Mewn gwirionedd, pe gwneid cyu^har j iaeth rhwng y chwarter diweddaf (yn di- V- eu dn Medi oOiin, 1823) a'r chwarter cyferbyniol yn 1889 (yn diweddu Medj j 30jia, 1889) fe ddangosai GYNNYDD ar GVFARTALEDD yn ol 7 radd o "FWY NA 360,000 ( c gopian y flwyddyn. Yr eiddoch yn ffydd Ion, I E. NOEL HUMPHREYS, I cjfnJ £ a<i Trwyddedol. .& I 0 R N OW p PAINTER, GLiZIER, PAP.K-RSANGEE SIGNWRITY, li,, aria GENERAL DECORATOR, HILL SIDE VILLA, CHUIw- tV Â.LSI LLANDUDNO. Workshop EaCK BODOVv :-1580 PAVILION CIGAR STORES Gr F p0REESTES' TOBACCONIST and HAIHI". KSSEB, 109, MOSTYN STIiLET. (Oppos'te the Ciook). ALSO THE PALACE, LOWER M: STIN ST, LLANDUDNO. J. B. J0HES- Hous.-E DECORATOR, and WOOD AXD GLASS SItN WRITER: AddresB:—^ B:O:D]F:AIR2I hot Fz-E 23 MADOC STREET. Estimates Eupplied. 62 • HPOMaNT TO adyertisbbs. LARGEST CIRCULATION IN WALES. CONTINUED SUCCESS OF \YR HERALD CYMRAEG,* INCREASE 260,000. -= A NEW CERTIFICATE. The Proprietor of Yr Herald Cymraeg," /he Oldest, Largest, Cheapest, and Best ol' the Welsh Newspapers, has rnuc:; ple^Kira] in calling attention to the oobtiDuoas and anparalleiad success of this oia t^iahlished; favoarite. For a number of years, no effort or expense has been spared to improve Yr Herald Cymraeg." It has been several times en- iarged. The quality of the paper iras been improved, and the very best punting "ppli- ances have been secured. Coucuyte-utly, the news and literary columns have been ten- dered more and more fresh. Vhried, interesting to all classes of the puoiio. As will be seen from the Gertjt53ate pnls; lished below, the public has b:.n neither: glow nor fickle in responding to me Olltier- i orfse of the condactors. Business men have long apprec^ted tha merits of Yr Herald Cymrses;" as a, medium for Advertisements. At f present time, it stands higher in the er^iiBiition of the Advertising World than ever. But i view of the continuously incre&siiis eiroula. tiou of the paper, the Proprietor confldentij4 anticipates a large increase of p,^i o;i&ge io the coming months. Notwithstanding the advancing circola-1 tion, the Seals of Charges wiii m be raised' iDg the present year. Thop- ho desira jjontracts for spaces and special positions for, periods should therefore apply at onoe. the Manager. CERTmCATE. 9 and ll. Old Bank Bandings, Eastgate, Cheetf r Septembes iOth, 1898. To the Proprietor of' Yr Herald uymraeg,' •• Carnarvon. Dear Sir, "I beg to certify that the cii-criist-ion cf I Yr Herald Cymraeg,' as Bbev.n by the publishing books for the last completed year of my audit (viz., year 50th Jure, (98), as compared wita he yaai "ended 30th June, 1889, shows an Ie INCb. SE OF 235,984 copiet- in the 52 weeks, or Ml average -i-neresse of 4,53S copies per woek. "I bsve regularly audited the hvcks of Yr Hera!d Cymraeg' since the year 1893. The circulation has been ,&A CONTINUOUSLY IMPROVING ONE, and this improvement is very marked at the present time. In fact, if the comparison were made for w the last quarter (ending 30tb September. 1898) with the corresponding quarter ofi IeSg (ending 30th September 1889), it would shew an AVERAGE INCREASE ai the rate of MORE THAN 260,000 I copies per annum, Yours faithfully, » B. NOEL HUMPHBEYS, gbegbjow A*OQQ;ItwA-