Y Goleuad

CYMDEITHAS GENHADOL GARTREFOL DF. IIEUDIk, CYMRU. AT OLYGYDD Y GOLEUAD. Anwyl Syr,—Yn adroddiad Cymdeithasfa yr Hen- dre, priodolir i mi eiriau anffodus iawn. Dywedir fy mod wedi cwyno ar aflerwch Swyddogion Sirol y Genhadaeth yn y Siroedd yn cadw'r casgliad heb ei anfon i mewn hyd y funud olaf," &c. Yr hyn ddywedais, neu o'r hyn lleiaf yr hyn fwriadwn ddweyd, oedd fod y swyddogion" yn gwneuthur felly, gan dybied "swyddlogion yr eglwysi," ac nid H Swyddogion Sirol y Genhadaeth." At yr un dos- barth yr apeliais hefydl am brydlondeb. Buasai cwyno ar y Swyddogion Sirol am gam dybryd a'r cyfeillion caredig hyny, pa rai a wnant wasanaeth mor arderchog i'r Gymdieithas. Byddaf cira diolchgar i chwi am ganiatau i'r cywir- iad yma ymddangos yn eich rhifyn nesaf. Ynglyn a hyn hwyrach y caniatewch i mi apelio yn daer at holl eglwysi y De i wneuthur casgliad da gleni, a'i ddanfon i fewn yn brydlon. Yr eiddoch, &c., Briton Ferry, W. RICHARD, Meh. 17eg.

MARW-GOFFA. Y DIWEDDAR HYBARCH. T. REES, D.D. Ei Aflechyd, ei Farwolaeth, a'i Angladd. Ie, i ni gael defnyddio geiriau y Dr. ei hun, Y mae wedi dyfod i hyn," rhaid dweyd y diweddar am dano yntau bellach. Yn ystod pedwar ugain a thair o flynyddoedd, gwelodd lawer yn myned dros- odd at y mwyafrif; ac o'r diwedd daeth ei dro ef i groesi i'r hyn a elwid ganddo yn "fyd dieithr." Yn ystod ei oes faith cafodd iechyd rhagorol, fel na fu arno angen cymorth meddyg, ac na fethodd gymaint a Sabbath am tua 6oain mlynedd. Cof gan lawer iddo ddioddef yn dr\vm dan y pneumonia' ychydig. dros ddwy flyneddi yn ol, a dyna ei Brofiad personol cyntaf mewn dioddef. Ac ar.hawdd gwybod pa un ai ei afiechyd ynte y syniad o fethu dilyn ei hoff waith o bregethu yr efengyl oedd yn peri y blinder mwyaf iddo y pryd hwnw. Gwyddoin fod ci awydd am bregethu y pryd hwnw yn angerddol, ac o ran hyny pregethodd lawer, a gwnaeth dyrfa o flaenoriaid yn ei wely pan oedd! y dwymyn yn enyn ei natur. Cafodd fesur o adfer- iad wedi hyn. Wel, adferiad llawn allesid feddwl wrth edrych arno yn myned mor hoew at ei hoff waith, a gwrandaw arno yn traddodi yr Hen hanes' gyda'r fath eneiniad. Ond gwyddai yr agosaf ato fod yr hoewder yn codi o yni ei ysbryd, ac nid o nerth corff. Yr oedd hwnw wedi ei anmharu, a gwelid ei fod yntau yn deall hyny wrth y pwyll a'r gofal a gymerai rhag cyffroi na chodii ei lef pan yn pregethu. Yr oedd ei feddyg a'r teulu yn erbyn iddo ail ymaflyd yn ei waith, ond gwelwyd nad oedd atal i fod arno. Eithr addawodd i fod yn ofalus rhag niweidioi ei gyfansoddiad a diau iddo wneyd ymdrech i gadw'r addewid hono o flaen ei feddwl pan yn ymddangos yn gyhoeddus gerbron y cyhoedd. Wyth mis yn ol, neu ychydig rhagor, dechreuodd lesgau drachefn, a theimlai fod llafur y Sabbath yn ei wneyd yn flin a diyni dros ddyddiau cyntaf yr wythnos. Ond dychwelai ei nerth i fesur o ganol yr wythnos ymlaen, ac elai yntau eilwaith at ei gy- hoeddiad. Mawr oedd ei dristwch pan gyrhaeddodd diwedd wythnos, ac yntau heb deimlo yn atebol i wynebu ar ei Sabbath, ond rhoddodd wythnos arall ryw ychydig o adnewyddiad yni ynddo, fel yr ymwrol- odd i fyned at ei gyhoeddiad, a deallwn iddo gael Sabbath hynod o hapus, ond fod ei wendid yn fawr. Os cywir y cofiwn, yn Mountain Ash yr oedd y Sabbath hwnw, a dyna yr olaf iddo. Cafodd un o odfeuon hapusaf ei fywyd yn Aberfan nos Iau o flaen y Sabbath olaf ond un iddo bregethu. Yr oedd cyfeillion Merthyr Vale yn awyddus am iddo bregethu ar osodiad ceryg sylfaen eu capel newydd, a chydsyniodd yn ewyllysgar, gan ychwanegu ei fod yn rhoddi y gwasanaeth yn rhad. Odfa iw chofio byth ydoedd. Bu ef am dymor yn gobeithio y gallai ail ym- aflyd yn ei waith pan ddeuai y gwanwyn. Blinid ef gan boen yn. ei goes dde, a thybiai pe yr esmwyth- ai hwnw y gallai fyned fel cynt. Llawer gwaith y dywedodd, pan ofynid ei helynt yn ystod yr wyth- nosau cyntaf o'i gystudd, Yr wyf yn teimlo yn eithaf o ran fy nghorff, ac mi allwn bregethu onibai am y goes yma." Nid hir y bu cyn deall nad oedd hyn ond dechreu y diwedd. Cof genym y tro cyntaf iddo ddweyd gyda phwyslais, Dim gwell, ac mae hyny yn golygu o angenrheidrwydd fy mod yn gwanhau." Gwelai y cyfeillion oedd yn galw i'w weled fod ei ddydd gwaith drosodd, ond tybid am dro y gallai gael mesur o adferiad fel ag i fwynhau prydnawn- ddydd byr mewn tawelwch. Ofer son felly wrtho ef, oblegid nid. oedd swyn iddo mewn bywyd ar wahan oddiwrth waith. Dioddefodd yn dawel ac ymostyngol hollol i'r ewyllys fawr. Credwn fod galw i'w weled yn dioddef mor foddlon a diolchgar yn foddion gras mewn gwirionedd. Nid llawer hwyrach fuasai yn gallu tybio ymlaen llaw y medrai Dr. Rees ogoneddu Duw trwy ddioddef i fesur mor helaeth. Siriolai wrth weled cyfeillion yn galw i'w weled, a diolchai yn gynes iddynt am wneyd. Diolchai am help i symud, pa un bynag ai Mrs. Rees neu un o'r plant fyddai yn gweini. Gydia llaw, dylid crybwyll i'r Dr. gael pob gofal ac ymgeledd fedrai priod anwyl a phlant caredig roddi. Yn ystod ei holl gystudd, aberthwydl pob peth i weini arno o ran hyny nid oedd aberth yn dyfod i'r drafodaeth, eithr yn hytrach teimlent yn fraint cael gweini arno. Taled y n,efo-edd, iddynt oil. Nid oedd ef ei hun fel yn teimlo fod neb dan rwymau iddo, a diolchai yn wresog o hyd am bob tynerweh. Cafodd gyfle i ddiolch i'w feddyg, Dr. Biddle, yr hwn fu yn hynod ofalus am dano, a dat- gan ei foddlonrwyddi yn ei ofal am dano. Gwas- anaetha hyna i roddi syniad am ei ysbryd rhagorol yn ei gystudd. Pregethodd yn arddterchog am flwyddi lawer, a dioddefodd yn llawn cystal dros yr amser y galwyd arno i wneyd hyny. Gwyddai fod y diwedd yn nesau, neu fel y dywedai ef ei fod yn nesu at ochor y dwr," ond nid oedd hyny yn peri yr un ias. o fraw na chyffro iddo. Gwanhau yr ydwyf," meddai rhyw naw diwrnod cyn ein gadael. "Ai ie," meddai y cyfaill. "Ie, mae angau yn ymyl, debygwn i," gyda phwyslais fel y medrai ef roddi ar y geiriau olaf. Ychydig oedd yn allu ddweyd yn ddealladwy yn ystod ei ddyddiau olaf, ond rhyw ddwy awr cyn gorphen gofynodd am gael ei godi o'i wely i'w gadair, ac yr oedd y mab wrth law, a chaniatawyd ei gais. Teimlai fod'dhad o gael dyfod i'w' gadair, ac anadlodd ei olaf ar ei eistedd heb yngan gair mwy, yn mhresenoldeb y tAulu a'r meddyg. Bydd yr hiraeth. ar ei ol yn fawr, ond gwyddom na fydd neb yn gwarafun iddo, ar ol diwrnod mor faith a chaled, i orphwys yn dawel gyda'r rhai liuddedig. Bydd fyw yn hir yn nghof a serch ei wlad a'i genedl a'i enwad, a bydd ei farw yn ad- gyfodiad, ni gredwn, i ddylanwad ei gymeriad pur a'i bregethau grymus. Hwyrach ei bod yn fuan i adolygu ei fywyd, ac i elfenu ei nodweddion; ond credwn y cydsynia y rhai a'i hadwaenent oreu i'w osod yn rhes flaenaf pregethwyr ei wlad. Darllenodd lawer cofiant, ac adolygiad, ar ol cy- feillion ymadawedig, a dyna ei sylw yn gyffredin, Cam a'r dyn yw ei ganmol yn yr hyn oedd yn wan, a phriodoli iddo bethau na pherthynant iddo. Mae hyny yn tynu oddiwrth werth y peth." Yn ngoleu y sylw, gwyddom na theimlai y Dr. ei hun, ac na theimlai y teulu, yn ddiolchgar i ni am dreio gosod i'w ran ddim ond yr hyn a I berthynai yn deg iddo, ac yn ffodus perthynai iddo ddigon o bethau rhagorol fel na raid treio galw sylw at bethau yr oedd wanaf ynddynt. Elias oedd ddyn, ac ni raid manylu mwyach fod Elias fel dynion eraill yn agored i wendidau. Dr. Rees oedd ddyn, ac wedi i ni ddywedyd hyn, na feddylied neb ein bod) yn golygu ei fod yn ber- ffaith. Ni ddywedwn ei fod yn "born leader," gwyddom, a gwyddai yntau yn amgen; eto yr oedd yn arweinydd ac mewn un peth yn esiampl i rai y tybir eu bod felly. Yr oedd ei ffyddlondeb i bwyll- gorau, bychain a mawr, i Gyfarfodydd Misol a Chymanfa, &c., yn ddiderfyn. Yr oedd eu mynychu yn fater cydwybod ganddo, yn gystal a'i fod yn cael mwynhad yn y gwaith. Cafodd bob anrhydedd fedrai ei enwad roddi arno. "Do, os do hefyd;" ond gwell genym gael tystio iddo fod yn ffyddlon i bob ymddiriedaeth roddwyd iddo yn v cylchoedd lleiaf cyhoeddus: gellid nodi engreifftiau lawer o hyn. Ac ni wyr y byd faint y daioni wnaeth o'i fedr a'i ddylanwad ef yn y cylchoedd anghyoedd hyn. Sonir yn ddiau, tra fyddo y genhedlaeth hon fyw am ei ddosbarth Beiblaidd am flynyddoedd, haf a gauaf, yn Pantywyll, lie y gwnaed daioni dirfawr. Ei dal penaf, a'i unig dal o ran hyny, ydoedd gweled aelodau y dosbarth yn.dangos cynydd mewn gwybodaeth o'r gair. Gellid ymhelaethu y ffordd hon, ond mae rhoddi ar bapyr, y filfed ran o lafur y 63 mlynedd hyn allan o'r cwestiwn. Eithr gadawer i ni ddychwelydi i ddweyd ei fod yn born preacher." Darllenai yn ddidor er cyfaddasu ei hun i'r gwaith. Cymerai boen, neu yn hytrach hyfrydwch mewn darparu yn ofalus, a theimlai yn ei afiaeth pan gerbron cynull- eidfa. Yr oedd y peth yn ei natur, heblaw ei fod hefyd yn credu yn y trefniant fel moddion i oleuo ac argyhoeddi dynion., Mwy o ddal y gwirionedd o flaen y bobl sydd eisiau," meddai yn fynych, pan elwid sylw at y drefn o gario gwasanaeth cvhoeddus ymlaen. Gwnaeth ef hyny i bwrpas am flynyddau lawer, ac mae ein hiraeth ar ei ol yn peri i ni weddio am i'r Duw a'i rhoddodd' ef i'n gwlad roddi i ni eto lawer o rai rhagorol. Gorphwysed bellach mewn heddweh, ac na chy- ffyrdded neb a'i esgyrn ef," i'w gymeriad fel per- arogl, a'i ddysgeidiaeth oleu, gael cerdded yn ddy- lanwad iachus a, dyrchafol i gwblhau y gwaith gwerthfawr sydd wedi ei ddechreu mor effeithiol ganddo. Ei Anglacld- Dydd Gwener, y tsfed cyf., ydoedd y dydd ap- wyntiedig i hebrwng gweddillion y gwr Duw' hwn i dy ei hir gartref. Wedi cystudd trwm o wyth mis hedod'd y wreichionen fu yn cadw yni bywyd ynddo am yn ymyl 83 mlynedd, gan adael ychydig weddill- ion i'w cludo i'r gladdfa. Ttefnwyd i'r gwasan- aeth fod yn Moriah, y Cefn, am ei fod yn fwy cyfleus na Pantywyll, lie yr oedd yr ymadawedig yn aelod er's amryw flynyddoedd. Daeth tyrfa fawr ynghyd o bell ac agos, ac er mai angladd i wyrywod yn unig ydoedd, gwnaeth nifer liosog o foneddigesau eu ffordd i'r capel er cael rhan yn y gwasanaeth. Darllenwyd yn y tv gan y Parch. J. M. Davies, Aberfan, a gweddiodd y Parch. J. D. Watts Lewis, B.A. ,Cefn, yn Saesneg. Wedi cyraedd y capel, cynhaliwyd cyfarfod, dan lywyddiaeth y Parch. D. G. Evans, yr hwn a gynorthwyid gan y Parchn. Hugh J. JHughes a J. D. Watts Lewis. Wedi dar- llen rhanau o'r Gair gan y Parch. W. Lewis, Cwin- park, darllenwyd llythyrau o gydymdeimlad' a'r teulu gan Mr. Lewis oddiwrth eglwysi Pontmorlai-S Ciraig, Defynog, &c., Cyfarfod Misol Brycheiniog, a Chymanfa y Deheudir, &c., ac oddiwrth nifer rhy liosog o bersonau i ni allu' rhoddi eu henwau ynia, yn eu mysg Syr Marchant Williams, Stipendiary y Dosbarth, y Parch. W. Evans, M.A., Llywydd y (iymanfa Gyffredinol, &c. Siaradwyd yn deimlad- wy ac effeithiol gan y Parch. W. J. Williams, Hir' waen, Llywydd Cymanfa'r De, y Parch. J. Davies, Pandy (yn Saesneg), yn cynrychioli C.M. Brychein- iog; y Parch. W. Jones Aberdulais o G.M. Gor- llewin Morganwg W. L. Daniel Ysw. (yn Saesneg), Llywydd Cymanfa Ddirwestol y De, yr hwn oedd yn bresenol i gynrychioli y Gymanfa yn yr angladd. Yr oedd Dr. Rees yn aelod o Bwyllgor Gweithiol y Gymanfa Ddiwrestol er's blynyddoedd y Parch. J- M. Jones, Caerdydd, o Gyfarfod Misol Dwyrain Morganwg. Ar ol cyhoeddi trefn yr orymdaith a hysbysu fod eglwys Pont-tywyll wedi darparu lluniaeth i'r dieithr- iaid yn y Vestry, a chanu penill, terfynodd y Parch- J. Thomas (A.), Merthyr, y cyfarfod drwy weddi- Yr oed'd Mr. Thomas yno fel hen gyfaill a chymydog i'r Dr am flynyddoedd lawer, ac yn cynrychioli 1lu o gyfeillion ei enwad yn y cylch. Ar lan y bedd gwedd'iwyd gan Dr. A. Davies, Cadoxton, a rhoddodd y Parch. D. Cunllo Davies, Machynlleth, benill i'w ganu. Wrth edrych ar Y bedd sylwem nad oedd odid neb yn troi i wynebu eu gilydd am eu bod oil yn cymreyd eu ffordd i sychu eu gruddiau oedd' wlybion gan alar a hiraeth. Mae Mrs. Rees a'r teulu oil yn teimlo yr ergyd yn fawr, ac yn awyddus i ddatgan eu diolch i'r person- au a'r cymdeithasau sydd wedi dangos cydymdeim- lad a hwy yn eu galar, yn gystal ac i'r dyrfa liosog ddaeth ynghyd ddiwrnod yr angladd i ddangos eu cydymdeimlad trwy hebrwng mor barchus i'r gladdfa v/eddillion yr hwn a gerid mor fawr ganddynt. Nawdd y nef fyddo dros y weddw alarus a'r teulu oil yn eu galar. Merthyr. D. G. EVANS,

haelodati, a phenderfynu rhywbeth a bair i bawb o'r aelodau barchu, ac felly actio yn wastad dan ddylanwad y syniadi mai egwyddor sanctaidd a dwyfol ydyw credu yn onest yr athrawiaethau ys- grythyrol, a byw y rheolau bywyd hyny sydd yn cyfansoddi hanfod y Cyfundeb crefyddol yr y'm yn aelodau o hono. Credu athrawiaethau a byw bywyd a ddysgir gan Gyfundeb sydd yn eglur seil- iedig ar Air Duw, sydd foesol ac ysbrydol rwymedig ar bob aelod o'r Cyfundeb hwnw. Y mae ei ryddid i ffurfio ei olygiadau crefyddol, a. byw ei fywyd crefyddol, yn gorwedd yn hollol o fewn y cylch yna. Os nas gall oherwydd barn wahanol am yr athrawiaeth, neu y rheol yn ngwyneb y Beibl, gonestrwydd fyddai iddo ymadael a'i Gyfundeb, ac nid anwybyddu yr athrawiaeth na'r rheol, ac aros yn y Cyfundeb. Anwybyddu, ymddygiad is-raddol, yw, anheilwng o ddyn, heb son am Gristion. Os gwaeddwn am gyfnewidiad mewn athrawiaeth neu reol, gwnelem hyny mewn modd teilwng o ddynion, heb son am Gristionogion, sef yn unol a chyfansodd- iad "y Cyfundeb, neu unrhyw sefydliadi yr y'm yn perthyn iddo. Bangor IJchaf. D. D. JONES,