Seren Cymru

¡'Pi.:J (Partial.) Einr dyledswydd fel cenedl yw mvnu gwefed a ydyw y gwaddoliadau crybwvlledig yn ftel eu gweinyddu ya y modd goreu, er Cynnyddtt addysg yn vDywvsogaeth. Barn- Wn fod dau neu dri o ddiffygion- mawryn fiynu ar y pen bwnt tnewn llawer o fanau. ¥ mae yn ammheius a ydyw y gwaddoliadau hyn yn cael eu gweinyddu yn y fath fodd ag i gynnyrchu cymmainto les ag a ellid Wneuthur iddynt gynnyrchu. Y mae yn ofnus mai plant dosran~o'r boblogaath na fwriadwyd v gwalddoliadau hyn ar eu fcyfer Sydd yti rhy fynych yn mwynhau y daioni deilliedig oddiwrthynt; ac y mae yn tfaith adnabyddus fod y gwaddoliaii-au hyn, mewn Bawer e fanau, yn cael eu defnyddio i ddy- lbenion agetaraidd, a byny pan nad oes dim yn ammodau y gadawiad |rn galwam y fath beth. Pel enghraifft o'i ewyn cyntaf a wnaethom, Gdrycher ar ysgol Trp-f Fynwy. Yn y gyfrol gyntaf • Fynegiad Prwyaduron Addysg.cawn fod cyllid blynyddol yr ysgol hon yn £2,191. Q hyn treulir F,721 yn flynyddol, a rhoddir y ■j £ l,47l gweddill o'r neilld*. Felly, rhyw ran o dair o'r gwaddol blynyddol a tldefnyddir i'r dyben hwriadedig, ac ychwan- -egir y ddwy ran arall yn flvnyddol at y -eorff. I ba amcan y gwneir hyn ? Onid yw y gwaddol eisoes yn ddigon ar gyfer tref o fooblogaeth Mynwy ? Heblaw hyny, pa beth IR wneir gyda'r j6731 a dreulir yn flynyddol ? Cant o blant yw yr oil ag sydd yn yr ysgol; 15 yn cael eu dysgu yn vr ieitheedd meirwon' a 75 mewn addysg Seisnig a. chofier mai JPBgol ddyddiol ydyw. Nid yn unig y mae "fil.471 o'r gwaddol heb gael eu defnyddio Yu flynyddol i'r dyben bwriadedig; ond Sellid dvsgu llawer yn rhagor nâ'r rhif sydd yn yr ysgel &'r swm a dreulir. Pylai yr hyn a gvmmeradwywyd gan y PrwYflduron i ly- ^odraethwyr yr ysgol hon gael er gario allan yn ddiaros sef defnyddio y gwaddol oil at ^dybenien addysg, ac agor ysgilion mewn tnanau poblogaidd ereill sydd heb waddel yn y sir. Byddai cael ysgolion o'r fath yn fen- "it'- fawr yn y cyfryw fanau, ac yn meddu 1nwy o fantais i wneuthur lies. Nid yw Poblogaeth Mynwy o gryn lawer yn 6,000, tra y mae poblogaeth Tredegar lawer drOs ^000, a'r Casnawydd dros 23,000, a phob un o honynt heb ddim gwaddol at addysg. Edrycher etto ar ysgol Llanrwst yn y -ogledd. Mae gwaddol blynyddol yr ysgol on yn jg368. Etto 28 yw yr holl blant • ddysgir ynddi; 21 o ysgolheigion dyddiol, a 7 yn byrddio. Gallem gyfeirio etto at ysgolion Mynwy a f'fenrwst i gadamh&u yr ail gwyn a wnaeth- 5 sef fod gwddoliadau at addysg yn ffnymru, mewn Hawer o atfli^ylchiadau, yn eu defnyddio i zyfranuaddys, i ddosbarth Poblogaeth na fwriadwyd hwynt iddynt. 'fc0<Jp £ d gwaddol ysgol Mynwy ogymunrodd n -Thomiis Jones, yr bwn aroddodd i Gwmni |Jiiaberdaslier8 yn Llatfctain y swm o £ 9,000 dybenion canlynql (yr ydym yn dyfynu ,e^yWys) ;—I ot deinio pregethwr, at vsi<ol » at elusendai i 20 o hen bobl weiniaid -cgys deillion.a chloffl,on, 9 dref Fynwy, Ile ari a° 1 weimyddu." Prynwyd tir a'r fatp11* ^ynnyddodd y tir prynedig yn ddir. gwerth, fel y mae y cvllid blyn- toae yn awr' fel ? nodwyd, Hros £ 2,000. Y '^Iwg oddiwrth y dyfyniad uchod #5-naai y dosbarth tlawd oedd i dosl»#ai^'maxi^e's'OB y hwn. Y maey •^Uoi 5^sydd yn yr(rsgo!, mewn rhan, yn Obleoia tybiedig y cymmunroddwr j o 5 y <iywed Mr. Bompas,yn nghyf. 8 Ppwyadurom Addysg:— "Y yda yn dyfod i'r ysg|)l gan mwyaf ydynt feibion gweithwyr a marsiandwyr. Y mae tua hanneryplantsfdd yn yr vsajol o'r dosbarth a elent i'r Ysgolion Cenertlaethol a Brytanaidd." Y casgliad oddiwrth v dvfyn- iad hwn vw, fod yr banner arall o d losbftrth gwahanol i'r hwn a amcehid ga-n v cymraun- roddwr. Fod ysgol Llanrwst werti ei bvsr- iadu i blant tiodion svdd arnhvg oddiwrth y dyfyniall canlynol.o ewvllys Syr John Wynne y sylfaenydd :—" Yr wyf yn rboddi i warden a thlodion Ysbytty Iesu yn Llanrwst, ac i'w holynwvram hvth, yr boll gae neu randir a elvrir Cae Hulin, gerllaw tref LlanrWst. i'r unig ddyben, defnydd, ac amcan. i fod yn perthvn i'r ysgoldy sydd wedi ei adeiladu arno." Fel y dywedwvd, perthyn 3680 waddol blynyddol i'r ysgol hon er hyny,, telir am addysg ynddi. Dywed Mr. J. Hume, un 9 Brwyaduron Gwaddoliadau, a bennodwyd yn 1837, am yr ysgol hon :Nis all fod un ammheuaeth y byddai gwerth blynyddol y meddiannau ya ddigon o dkl am ddysgu Saesoaaeg, ysgrifenu, a chyfrif, i ran fawr 0 blant tlodion yr ardal. Nid oes un awgrym mai ysgol Rammadegol ddvlai hon rod;" Er hyny i gyd, otasurol yw yr ysgol hon hyd yn awr; ac oblegid hyny, cyfyngir rhif yr ysgol- heigion i 28. Gellir ychwanegu ysgol Rnabon, fel siampl o'r un camwri. Yn ol ewyllys y Parch. J. Robinson, y prif gyfranwr at yr yserol hon, yr oedd, ac y mne ysgolfeistr Ruabon, i ddysgu holl blant Ruabon yn rhad. Y mae ammodau eyffelyb yn gyssylltiedig a'r gwadd. oliadau ereill at vr ysgol hon. m^gvs eiddo Thomas Nevett, Ellis Lloyd, a Richard Davis. Gwel Fynegiad Mr. II: B.GuDning am y flwyddyn 1837. Dywed y boaeddwr hwn —" Ystyria yr ysgolfeistr ei bunan ynrhwym i ddysgu 24 o fechgvn i ddarllen, vsgrifenu, a chytrif yn rhad." Ond er ys Wlynyddau bellach, y mae yr ysgol hon bron yn hollol gauedig yn erbyn y tlodion. Plant boaedd- igion, amaethwyr cyfrifol, marsiandwyr o safle, a'r cyffelyb, sydd ynddi". Deuwn bellach at y cwyn diweddaf a wnaethom yn erbyn y dull y cerir yr vsgolion hyn yn mlaen sef fod y gwaddoliadau eys- sylltiedig a hwy yn eael eu defnyddio i ddy- benioa enwadol neu sectaraidd. Pan fyddo sylfaenydd yagel wedi isodi yn ei ewyllys, neu weithred y sylfaeniad, fod yr ysgol i gael ei chario ya mlaen ar egwyddorion cre- fyddol neillduol-fod syniadaa rhvw blaid neillduol i gael eu dysgu ynddi, neu fod y rhai sydd i fwynhau ei manteision i fod yn perthyn i blaid neillluol, iii bydd dyben bwriadedig y gwaddolwr yn cael ei gario allan os na chedwir yr ammodau hyn, os-bydd hyny yn ymarferol o dan amgylclnqdau cyf- newidiedig oesoedd dilynol. Ond pan na byddo ammodau fel hyn wedi eu goaod i lawr, ni ddylai syniadau crefvddol un plcntyn na'i rieni fod yn rhwystr iddo fwynhau man- teision yr ysgol, ac iii ddylai yr addvsg gre- fyddol a gyfrenid ynddi fod yn gyfrywag i rwystro neb i anfon ei blant iddi. Y mae llawer o'n hysgolion gwaddoledig heb un am- mod grefyddol yn y byd gyda golwgar dder- byniad iddynt yn ysgrifau eu sylfaeniad ni ddywedir dim yn yr ewyllys, na gweithred- oedd y sylfaeniad, fod yn rhaid i'r plant nt'u rhieni fed yn Eglwyswyr, na dim arali, ae ni ddywedir ychwaith fod un gredo neillduol i gael ei dysgu ynddynt. Er hyny, y mae yn dra bysbys bellach, fod yr ysgolion gwaddol- edig bronyn gvfah a dieithriad wedi myned i ddwylavy yr Eglwys Sefydledig, Y plant a g&nt fyned iddynt yw y plant a ddewisir gan yr oifeiriaid, a chedwir y rhai ni fynant hwy allan o fanteision yr ysgolion ,hyn. er nad oes dim yn eu hawdurdodi i ddewis fia gwrthod, ond arferiad blynyddau, ac absen- oldeb cyfarwyddiadau yn y gwrthvvyneb yn ngweithredoedd ac ysgrifau ereill perthylaol i'r ysgolion. Ie, gallwn fyned yn mhellach, Sl dywedyd fod merch y gele hon we ii myned âg am.1 i waddol at roddwyd aj ddvbenion ereill i'w chynnorthwyo i ddysgu ei chredo ei hunan, a hejajgtku ei dylatiwad; wedi trawsfeddianiau gwaddoliafdau a fwynheid gynt rhyngddi hi ac enwadau erei 1; ac wedi cvmmeryd meddiant iddi ei hutian o waddol- iadau a ad^^wydgan Ymneillduwvr Ercadarnhauycyhuddiad diweddaf, cyf. eiriwn at ysgol Genedlaethol Narbetth, heb fynsd yn m^rfllach ar hyn o br/d. Cof genych amhanes helyntmynwent Trefangor, a chaffaeliad gweithredoedd y fvn went, l4i1n Mr. Lewis, o Hqiillan. JDywedodd y bonedd- wr hwa iddo ddyfod o hyd l'r gweithredoedd hyn wrth chwilio am weithteiioedd ysgol Genedlaethol Narberth, pan yn gwneuthur rhyw gyfnewidiadau • yn y diwe iiiaf. Gad- awwyd y Fynwent i eglwys y Bedyddwyr yn Ffynnon-wetlna-buwcb, gan un G. Hoivells, Beddddiwr, ac Annghvdffurfiwr seleg. Nid oedd gan yr eglwys ddim i ddangos mal iddi hi yr oefld » fvswent yn perthyn, ond yr hen arferiad o gladdu ynddi dros lawer o flynvdd- au, a thraddodiad yn cael eigadw yn fyw ar lafar gwlad. Y mai hefyd draddodiad arall wedi bod, ac etto yn cydgerdded a'r tra- ddodiadam y fynwent, sef fod yr un G- Howells wedi gadael darlta dir at szodi ysgol yn Narberth, ac mai ysgol Genedlaethol Narberth yw hwn. Yn awr. cafodd Mr. Lewis Bifael ar weithredoedd y fynwent, fel v tystiolaethodd efe ei hunan mewn llythyr at Mr. Bees, o Hwlffordd, wrth chwilio am weithredoedd yr ysgol Genedlaethol yn Narberth. Betk pe celid y gweithredoedd diweddafP. Dichon y gwasanaethant i brofi fod; y traddodiad ff ynedig yn nghylch yr VS' ol hon yn wirionedi, fel y profOflâ cafFael- 9 iad y gweithredoedd ereill wirionedd y tra- ddodiad am y fynwent. Er dangos fodyr Eglwvs Sefydledig wedi mynu meddiant unigol iddi hi ei hunan o waddoliadau a gydfwynheid gynt rhyngddi hi- agenwadau ereill, digon fydd cTfeirio at y gvraddol a adawwvd yn 1726 gan un Mrs. Ann Aldsworth o Gaerodor, at Ysgolion yn Beilwas ae Eglwysilian, yn Morganwg. Gwedi enwi jwtn y gwaddol at yr ysgolion hyn, dyrtt yr ewyllys y darluniad canlvnolo'r ymddiriedolwyr, ac o ddvben y gwaddol:— I ddeg o'r prif drigolion yn y plwvfi rhag- grybwylledig, Eglwysilian a Bedwas, pump 0 bob plwyf, a'u hblafiaid ar yr ymddiried- olaeth er hyny, no i'r ameanion a'r dyben ion canlynol; hynv yw, fod y oyfryw ddeg person, &o i dderhyn a chymmeryd ardreth cynnyrch, ac elw y tai' a r tir, &c., crybwyll- iedig, a thalu a. defnyddio y cyfryw o hyn allan byth er &ddvsg, &c., i enethod t'odion .1 d iz genedigol o'r eyfryw blwyfi, mewn darllen, ysgrifeilu, gwnio, a gwybodaethsu defnyddiol ereill, yn y cyfryw fodd ag y bydd i'r ym- ddiriedolwyr gytuno arno a threfnu. Yn mhellach, fy ewyllys yw, fod 'ysgolfeitriaid y cyfryw ysgolion, yn gystal a'r genethod tlodion, i fod yn ddarostyngedig a than gyf- arwyddyd a llywodraeth, v cyfryw reolau, trefniadau, a chyfarwyddiadau, ag a bennodn yr ymddiriedolwyr, &c., ar gyfer hyny." Gwelir oddiwrth y dyfyniad hwn, na ddy. wedir dim am grefydd na phlaid mewn evs- sylltiad a'r ysgolion hyn, nac fod yn aelodau o.'r Eglwys Sefydledig, nac un eglwys arall. Yr oil a ddywedir am yr olaf yw, eu bod i fod 0 blith prif breswylNyr y ddau blwyf. Hyd yn ddiweddar, yr oedd yr ysgolion hyn yn cael eu cario yn mlaen yn ans-ctaraidd* ac yr oedd yr ymddiriedolwyr yn cael eu hethol o blith Ymneillduwvr ya gfstal ag o blith Eglwyswyr ond dygwyddodd ychydig flyn- yddau yn ol, fod rhif yr ymd iirie iolwyr wedi ei leihau trwy angeu i'r farh raddau, fel yr oedd yn ofynol ethol rhai new-dd i wneutkur i fyny y rhif gofynedipr yn vr ewyilys ac fel yr oadd pethau yn' dygwydd bod, ychydig o Ymneillduwyr oedd yn aros yn yr ymddir- iedolaeth. Gwnaed ymdrech galed gan rai a deimlent ddyddordeb yn yr achos i ethol ymddiriedolwyr Ymneillduol, er cadw y fantol rhwng yr Ymneillduwyr a'r Eglwys- wyr ond rhywfodd, trodd yr ymdrech yn fethiant: llwyddoddyr Eglwyswyr i chwyddo eu rhif eu hunain yn yr ymddiriedolaeth, a thrwy hyny i sierhau llywodraeth yr ysgolion yn llaw Eglwyswyr; fie erbyn hyn, y maent yn gallu gwneuthur fel y mynont A'.r: ysgolion. (I'1B barjiau.)

=^=======; HELYNTION MADAGASGAR. j Y mab darllenwyV y S'EREN yn gyfarwydd ag enw Madagasgar, a'r rhan fwyaf o honynt j yn gwybed mai ynya eang yn Affrica ydyw, yn cynnwys tua phum miliwn o drigolion. Y mae y llwyddiant rhyfeddol sydd wedi bod ar aehos y Gwaredwr yn "ddifreddar yn yr ynys hon, yn sicr o fod yn un o'r pethau hynotaf a fiX ar y ddaear er dyddia* yr apostolion. Prin y gellir dvweclyd, fe ddich. oa, y bu dini hynotaeh mewn un wlad hyd y nod yn nyddiau V& atpostolion en hunain. Llwyddiarit eenadon y Bedyddwyr yn ynys Jamaica, yr wyf yn meddwl, yw y peth tebycaf idio a geir mewn hanejsiaeth di- weddar. Cenadon Cymdeithas Geaadol Llundain sydd wedi cael y fraint o lafurio yn yr ymys hon, a mawr yw y llwyddiant sydd yredi eu dilyn. Bu cenadon y gymdeithas hon am flynyddau yn y dechreu o dan gymylatl duoa, fel y bu ein cenadon ninnau ar y cyntaf yn yr India Ddwyreiniol. Cynnygiwyd Cristionogaeth gyntaf i'r ynys hon yn 1818, pan y darfu Meistriaid Jones a Bevan dirio yno, o daa nawdd Cymdeithas Llundaio. Yn mhen ychydig o wythnosau, bu farw y ddwy wraig, yn nghyd a'u plant. Ba farw Mr. Bevan hefyd yn fuan. ar eu hoi, fel y gadawwyd Mr. Janes wrtho ei hunan. An- fonwyd cenadwr arall ato yn 1821, o'r enw Griffiths. Yn mhen ychydig flynyddau ar ol hyny anfonwyd ychydig o genadon ereill yno, gyda rhai creffltwyr. Buont yn hir heb gynnyg pregethu yn gyhoeddus. Eu prif waith oedd ceisio addysgu y brodorion yn bersoaol. Y cenadon hyn a ddarfu ddysgtty trigolion i ysgrifenu, oblegid yr, oedd y gelf- yddyd o ysgrifenu yn anadnabyddus iddynt. Darfu iddynt ddechrea sefydlu YSlrolio., a bu ganddynt unwaith dros bedair mil o hlanto dan eu gofal. Yr oedd y brenin yn calonogi eu gwaith, a'r trigolion yn awyddus am ddysgu. Yn 1828, bu y brenin Radama farw, a daeth un o'i freninesau, aef Ranavft- lona, i deyrnasu ya ei le. Cafodd y cenadon ar y cyntaf radd o lonyddwch ond trodd y frenines cyn hiri wrthwynehu Cristionogaeth yn y modd mwyaf atgas. Tuay flwyddyn 1835, aeth yr erlidigaeth yn fwy ofnadwy, fel y gorfu y cenadwr diweddaf ynjadaei a'r ynys yn 1836.- F ^'r Bu y cenadon yn llafurio am ddeng mlyn- edd heb weled un enaid yn dychwelyd at Dduw. Rhyw dclau gant o yraofynwyr am aelodaeth eglwysig oedd ganddynt pan yr ymadavrgant, er eu bod wedi gwneyd cryn lawer o waith parotoawl. O'r flwyddyn 1835 hvd 1861, yr oedd proffes gyhoeddus o'r efengvl yn cael ei wahard 1 yn y modd llymaf. Yroeddpawba ddilynai addoliad Cristiou ogol, sou a roddai un nolded i'r ffoaduriaid Cristionogol, yn agored i'r gosp drymaf. Y merthyrdod cyntaf a gysimerodd le oedd yn 1837, pan y cafodel gwraig, o'r eRW Rasalama, ei thywanu t farwolaeth. Ya 1845, bu ail erlidigaeth, pan y eafodd lluaws ei dodi i farwolaeth. Bu erlidigaeth lemyn 1849, pan y cafodd amryw- eu llosgi yn fyw, ereill eu tafl. dros y graig i'r mor, a lluaws gael eu gwerthu yn gaethweision. Dyoddefasant lawer o greulonderau creill. Bu erlidigaeth fawr arall yn 1857. Bernir yn y pedair eri- lidigaeth hvn fod dros ddeng mil wedi caeleu coepi mewn gwahanol ffyrdd, oblegid eu cariad at y Gwaredwr. Er fod y cenadon wedi gadael yr ynys, ac er eu bod o dan er- lidigaath lymaf, heb fawr o Feiblau, na dim manteision, fe gynnyddodd y Cristionogion yn ddirfawr' yn y tymhor rhyfedd hwn.' Meddylid (meddynt) y buasem ni yn an- nghofio gair Duw yn awr, gan ein bod weiii ein gadael heb athrawon. Nid yw y frenines yn gwybod fod yr Athraw goreu gyda ni yn barhaus, sef yr Ysbryd Gl&n, yr hwn sydd o hyd yn aros gvda ni." Fe ddaeth rhai e'r milwyr a anfonid i garcharu y Cristionogioai yn Gristionogion eu hunain, wrth ymdrafod a hwy. Y mae y barn vr creulon, oedd yn blaenori yr erlidigaeth 1849, y flwyddyn ddi- weddaf wedi vmuno a'r dysgvblion, i arddel yr Arglwydd lesu. Ond rhaid cofio nad yw vsgrif faith yn ddymnnol gan olygwyr y SEBEN. Y mae y frenines bresenol, yr hon a ddaettx i'r orseda yn 1868, yn rhyfeddol o seiog 0 blaid Crista ionogaeth, ac y mae lie i feidwl ei bod yn wir Gristion ei hun. Y mae wedi mynu Illoqgi yr holl dduwiau a'r delwau breumol mewn mpdA cvhoeddus; ac er nad' yw yn gopod gorfodaeth arei deiliaidi wneyd hyny, y mae yr holl gau-dduwiau trwy yr holl ynys yn debyg o gael eu dinystrto yn Cuab iawn. Y mae dylanwadau dwyfol yr eCeuJtyl fel pe byddai yn goddeithio yr holl wlad. Y mae gair yr Arglwydd yn rhedeg ac yn cael go gonedti Yr unig lyfrau, meddir, aydd gan drigolion Madagasgar yn eu hiaith yw llyfrau Cristionogol.^ Mor gadarn y cynnyddodd gair yr Arglwydd, ae y cryfhaodd." Ni bu erioed adeg fwy manteis!ol i ledaanu yr efengyl n.fL'r adeg hon. Y mae y byd ya fwy sychedig nag y bu erioed am; air y bywyd. Y mae rfiyddid idaenu yr Ysgryth- yrau yn mhob parth o'r byd. Y mae golwg lewyrchus ar y rhan fwyaf o'n maesydd cen- adpl. Y mae y rhan fwyaf o'r Bedyddwyryn I NgJjyaaru, er ein bod yn well nag y buoin, ya .YLL