Seren Cymru

TRAETHODAU. 1 BREUDDWYD Y BEIBL GWYN. (PARHAD). NID yn unig fe gafodd yr amgylchiad gryn effaith (er daioni yr wyf yo meddwl) ar deim- ladau y bobl, ond yn uniongyrchol dechreuodd gynhyrfu eu cywreinrwydd. Yr oedd yn aehos syndod a rhyfeddod i sylwi y fath frwd- frydedd a ddangosid pan yn dadleu y pwnc boll-bwysig hwn—yr oedd eu set yn danIlyd- eu geiriau yn ami—a'u llafur yn fawr; ac amrywiol iawn oedd eu cynlluniau er adferyd y golled. Ar ryw olygiad, yr oedd yn dda geayf eu gweled mor danllyd, ac fod y golled wedi achosi y fath gynhwrf. Awgrymwyd yn fuan fod yr holl Feibl wedi ei ddifynu drosodd a throsodd drachefn mewn gwahanol lyfrau fod ymadroddion y Beibl ac adnodau o'r Beibl wedi eu cymmysgu, ac yn blethedig dros wyneb Uenyddiaetb y byd. Ond, er gofid dybryd, cafwyd allan yn fuan fod yr holl ym- adroddion a ddyfynwyd gan wahanol awduron oil wedi llwyr ddiflanu-pob seren wedi mach- ludo-holl lythyrenau y gair dwyfol wedi myned o'r golwg. Deallwyd yn fuan fod pob gair o'r Beibl a ddefnyddiwyd nid yn unig gan ddawinyddion, ond hefyd gan feirdd a nofel- wyr, wedi diflanu. Ni ddychymmygwyd erioed o'r blaen fod y gair dwyfol wedi cael ei ddef- eyddio mor helaeth gan bob dosparth o ys- grifenwyr yn ystod y deunaw canrif diweddaf; mewn gair, yr oedd yn blethedig ac yn gym- mysgedig & phob dosparth o lenyddiaeth, o'r farddoniaeth oruchel hyd at y rhyddiaith selaf; yr oedd ymadroddion goruchel y gyfrol ysbrydoledig wedi eu defnyddio, ac wedi ateb pwrpas pob awdwr o fri. Yn fuan daeth y rhan fwyaf o lenyddiaeth yn waeth na diwerth. Yr oedd braidd yn anmhosibl i edrych i mewn i unrhyw lyfr o werth, a darllen deg tudalen, heb ddyfod ar draws rhyw fwlch ag a lwyr gymylai y synwyr, ac a'i gwnai yn hollol an- nealladwy. Yr oedd amryw ranau o weithiau Shakespere yn ffolineb; o herwydd absenoldeb rhai ymadroddion a ddifynwyd gan y dyn hynod hwn, o gronfa anfeidrol fwy hynod a dwyfol. Am Milton, a phrif feirdd Cristion- ogol Cymru a Lloegr, yroeddynt wedi en hoUol ddinystrio, fel y gellid tybied. Yr oedd ffug- chwedlau Walter Scott yn berflaith ffolineb. Yr oeddwn yn meddwl y gallai fod yn wahanol gyda'r athrenwyr; ond hynod yr effaith a wnaeth hefyd. Yr oedd rhai o aphorisms mwyaf cynnwysfawr Bacon wedi eu gwneyd yn bentwr o ffolineb. Yr oedd y rhai hyny oedd yn feddiannol ar ystor fawr o lyfrau yn methu yn lan a gwybod pa beth i wneyd. Yr oedd dinystr yn hyll- dreraio yn eu gwynebau nid oedd eu ystor- feydd yn werth y ddegfed ran Yr oedd pob math o dduwinyddiaeth yn hollol a pherffaith ffolineb. Dywedodd un hen fachgen na buasai ef yn gofalu cymmaint, pe buasai y wyrtb yn cymmeryd ymaith yr hyn oedd daynol yn gystal a'r hyn oedd ddvoyfol, am y bujureat wedi byny yn gynnifer o lyfrau gwyn- ion. Sylwodd un wag nad oedd yn beth cyff- redin pan yn yspeilio ty i gymmeryd dim ond pethau gwerthfawr. Yn y cyfamser yr oedd miloedd o Feiblau gwynion yn llanw uhelffoedd y llyfrwerthwyr, i gael eu gwerthu fel day- books, Ledgers, a hyn i'r fath raddau fel na buasai eisieu gwneuthur rhai newyddion am amryw flynyddau. Un cyfaill wrth sylwi ar fasnach- wr yn myned tua ei fasnachdy a Beibl mawr tan ei fraich, a ddywedodd, Y fath syndod meddyliwch am y tudalenau a lenwid unwaith gan farddoniaeth Isaiah a dammegion Crist, yn cael eu glanhau ymaith, i gael lie i roddi i lawr archebion am sidan, siwgr, te, a choflj, a chig moch." Yr oedd yr hen awduron, wrth gwrs, yn cael eu gadael yn eu cyflwr o ddirywiad nid oedd un ffordd i'w gwella. Ond yr aw- durdodau ag oeddynt yn fyw a ddechreuasant barotoi argraffiadau newyddion o'u llyfrau, yn mha rai yr ymdrechasant roddi cyfeiriad newydd i'w meddyliau, a cbefais bleser wrth sylwi ar rai awduron ag oeddynt wedi lledrata gymmaint o waith awduron ereill, nes yr oeddynt yn analluog i ddehongli amryw du- dalenau o'u llyfrau eu hugain. Ymddangosodd ar y cyntaf yn bosibl, ac yn lied naturiol hefyd, y gallesid galw i gof yr holl Feibl, ac yn y ffordd hyny y gallesid gwella y golled i raddau helaeth ond mawr oedd yr ofn na buasai y rhanau ag a allesid gofio yn para ar ol eu hysgrifenu; yr oedd rhai yn meddwl y buasent yn diflanu mor fuan ag yr ysgrifenid hwynt. Gyda phryder y gwnawd y cynnygiad, ac er eu dirfawr law- enydd, cafwyd fod yr hyn a ysgrifenwyd yn para o hyd. Yr oedd dydd ar ol dydd yn myned beibio, ond yr oedd y llythyrenau yn aros; a daethant i'r penderfyniad fod Duw yn foddlon iddynt i ail gasglu y Beibl, os oeddynt yn alluog. Arweiniodd y darganfyddiad hwn drachefn i benbleth o'r natur ag a ddangosodd yn eglur ddaioni a llygredd y galon ddynol, Y personau anaml hyny, ag nad oeddynt wedi efrydu dim ond y Beibl, a gyfodwyd i fri ac anrhydedd mawr gan Gristionogion a llyfr- werthwyr a chymmerwyd i lawr gyda gofal mawr y gwahanol ranau o'r Beibl a adroddid ganddynt. Yr oedd yr hwn a fuasai yn alluog i lanw i fyny rhyw fwlch mewn rhyw adran o'r gair dwyfol yn cael ei ystyried fel llesolydd ei gyd-genedl. O'r diwedd, ffurfiwyd math o gymdeithas gan y gwahanol dduwinyddion, er casglu yn nghyd y gwahanol ranau a gofid gan wahanol bersonau mewn gwahanol leoedd. Yr oedd yn syndod sylwi yn y fan hon fel yr oedd y gwahanol farnau yn dyfod i'r golwg. Cafwyd allan y mawr wahaniaeth oedd rhwng yrun adnodau a gafwyd gan wahanol bersonau; ac er nad oedd y gwahaniaeth rhyngddynt yn bwysig iawn, elto achosodd gryn siarad yn mblith gwahanol aelodau y gymdeithas, nid o herwydd eu bod yn bwysig, ond yn unig am eu bod yn gwahaniaethu. Cymmerodd dadi lied frwd le rhwng dau hen frawd yn y gymdeithas mewn pertbynas i wyrth y torthau a'r pysgod—pa un ai deuddeg basgedaid oedd yn weddill o'r pum torth ar ol porthi y pum mil, a saith basgedaid yn llawn o'r saith torth ar ol porthi y pedair mil, f neu yn hollol wahanol: ac hefyd yr oedd un o honynt yn sicr yn nghylch loan 6. 12, mai yn nghylch pump ar hugain neu ddeg ar hugain o ystadiau," tra yr oedd un arall yn barod i fyned ar ei lw mai yn "nghylch pum- theg ar hugain, neu bumtheg a deugain o ys- tadiau," oedd yn iawn. Ond er anrhydedd y gymdeithas, dylwn ddyweyd, fod yno ddifrif- oldeb mawr yn eistedd ar bob gwyneb, a phawb yn ymddangos fel yn llawn awydd i gael y geiriau gwreiddiol; ond fel y gellid dysgwyl, achosid tipyn o chwerwder o her- wydd cyndynrwydd rhai, a phenboethni ereill. Yr oedd yn achos o syndod i mi fel yr oedd dynion o wahanol olygiadau, ac yn aelodau o gyfuadraethau crefyddol, yn rhoddi gwahanol ddarluniau. Y mae yn debyg nad oeddynt yn ymwybodol o'r dylanwad mawr oedd gan ragfarn arnynt; etto rhywfodd yr oedd yn hynod sylwi mor glir oedd y meddwl ar bob pwnc ag oedd o'u plaid, ac mor dywyll mewn perthynas i bob peth ag oedd yn eu herbyn. Yr oedd argraff ar feddwl un Quaker mai fel hyn yr oedd y geiriau yn nghylch swper yr Arglwydd, A'r lesu a ddywedodd wrth y deuddeg, gwnewch hyn er coffa am danaf." Yr oedd yr Undodiaid yn troi yr adnodau o'u plaid hwy; a'r gwahanol enwadau crefyddol yn gwneyd defnydd o wahanol gyfieithadau i sicrhau a phron eu gwahanol dybiau. Yr oedd y Calhn yn cofio yn rbagorol y nawfed bennod o Rufeiniaid, ond yr oedd ei feddwl braidd yn sigledig mewn perthynas i eiriaU amryw adnodau yn Epistol lago ac er fod gan yr Arminian gof da am yr holl ranau hyny ag oeddynt yn gosod allan hawliau y ddeddf; nid oedd yn sicr nad oedd yr Apostol Paul braidd yn myned yn rhy bell mewn perthynas i lygredd gwreiddiol, a chyfiawnhad trwy ffydd yn unig. Daeth yn eithaf amlwg nad ellid dibynu dim ar dra<ldodiad, gan fod y cof mor fuan ar ol y dygwyddiad yn gallu chwareu y fath branciau. Er fod holl aelodau y pwyllgor yn hynod o awyddus i gyrhaectd at yr hyn oedd iawn, ac yn wir aethant yn mhell iawn tuag at gasglu copi cyflawn a chywir o'r Hen Destament a'r Newydd, ond darfu y gwahanol olygiadau a goleddid ar wahanol bynciau duwinyddol addaw i'r byd luaws mawr o sectau newyddion ag na chlywid byth am danynt oni bai hyn- Yn eu plith vr oedd dwy sect neillduol, y rhal a elwid Pobl y cof da," a Phobl y col drwg," y rhai oeddynt o ran eu golygiadau yn debyg i'r Iawn-gredadyn a'r Rhydd-fedd* t ylwyr yn y dyddiau presenol. Un hen gybydd a gyfranodd ychydig adnodau at gynnildeb, er ei fod wedi treulio ei oes i wneyd cam-ddefnydd o honynt. Cafwyd yn fuan yr boll ddyledswydjau oblegid fel arfer, er nad oedd neb yn cofio ei ddyledswyddau neu ei wendidau ei huoi etto yr oedd yn cofio eiddo ei gymmydog yn gaco* pus. Yr oedd y gwr yn cofio dyledswyddau y wraig, a'r wraig yn cofio eiddo ei gwr. Yn y ffordd hon gal1- wyd casglu yr oil o'r Diarehioo, ac amryw ranau lyfrau ereill o'r un natur. Am "amser i bob petb II Solomon, ychydig oedd yn gallu cofio yr oil; yt oedd pawb yn cofio rhyw taint. Yr oedd yr UndW- taker yn cofio "amseri utara;" a'r digrifwyr y" cofio fod "amser i chwerthin;" a llu afrifed 0 ferched ieuainc yn cofio fod "amser igaru; phobl o bob gradd yn cofio fod amser i gasau; ond adgofiwyd hwy gan un o'r Quakers fod amser i fod yn ddystaw hefyd. Adgofiwyd rhai rhanau sychion o gyfreithiso Moses gan y cyfreithwyr, ond nid oeddynt gwybod dim am un rhan arall o'r ysgrythyr; a'{ un modd darfu i henafiaethwyr gasglu yn ngbyd holl linachau a thraddodiadau y Beibl, tra yr oedd' ynt yn hollol auwybodus mewn perthynas i foeS- olrwydd y gyfrol ddwyfol. Darfu i ymdrechiadau y pwyllgor gael ei gyØl- meryd i fyny gyda brwdfrydedd gan amryw, tra Y