Seren Cymru

—'— tawPUU?,0nt' ?ef yt un Per?°» a adeiladodd Oastell Aber. cvinm "§hylch y flwyddyn 1099. Yn y flwydd* d 1215, ab Grnff^j C*' nS''>d a Chustell Cvdweli, gan Rhys lorwppft^11 Rh*s> neu flwy,Jdyn cyn i Llewelyn at) Rydd v + "kys Fychan dalu ymweliad a'r lie. Y peth ChaslwK S^w teithwyr yn benaf wrth ymwe-ed a y fynwent a berthyna i eglwys y plwyt. fel J wpdi ei threfau a'i phlanu mor aiduerchog, Cvairi ^St,a' nad oes un fynwent yn JWheubarth 1 j gyffelyb iddi. Byddai yn dda yn oJ fy ineddwl 8wyehuHn'Jeidfaoedd v Dywysogaeth, tra yn addurno a y mVnw,eu ""ddoidai, i drefnu a harddu tipyn befyd ai y "I." "Weritydd si dd o gw mpas eu capeli. Y maeluwer P°b di?I! ankarddu y capel sydd yn ei hymyl, yn tuaru yr '~i 0 s> nwyr a deall c\ffredin. tybied Vl"yn cyflym» yn ofi.adwy yn awr, fel y gellid eiu hein^ ,edrych arnoin o bell, ein bod yn dianc am tyd he hi068' c'lwi'>° HH1 loches a diogelwch mewn rhyw °ddifae8 aw. ^wn. Nid oes dim i glywed oddit'ewn nac ^y » ^'e't'lr su yr awel yn taraw ar fy n»hlustiau hyn 8ycjdest:r" mae fy nghyfaill Joe wedi dystewi, yr fachgen 2° Sryn syndod i mi; o herwydd y mae ef yn T&rwyd aet'ibert, ac yn siaradwr gwych dros beu. Dvna dj^tawrwydd yioa, tiwy i Mr. Lewis waeddu h°nt „ ni Wedi dyfod i Llanelli." Wedi clywed y waedd fy Uy^aid ar eu heithaf, a syllais ar y lie eff0(j v ,?S y medrwn, i fyny ac i waered. Canfyddais llawer o a tfara phoblogaidd, acyncynuwys addoldaiWeithiau a ^hoppor, &c. Canfyddaf amryw Cory&au yn>a a thraw trwy y dref, yn ctyrchu eu 01 a atjafl 'yny yn uwch nft'r adeiladau ereiil; pa rai, yn ^edir wrtlaS^'U' a gy,mwysant filoedd lawer o bobl. Dy- Yddol Wrtbyt fod Llanelli yo un o'r trefydd mwyuf cret- fath 8aymru, a ibod yn gryn orehest i gyfarfou ar S'ynnull" 0 at'llrawon dysgedig a duwiol ag sydu wed ym *Ua diwead Adeiladwyd yr addoldy cyntat yutidi eUw«» J cKweched ganrit, gan ^ryres i r hen bat' larcii ar Itgwe ¡dcbao Br)chellliog. Gellir meddwl wrth edrytfh bumtj r ycl*ydig longau sydd yn y dociau yma, eu "wydd yn lienach na'r diluw. Syudod y *yliau a'U[UeilU8 sydd a" rai 0 bonynt. Y mae eu a'r vsf1 ^)re,,i we<1i cael eu euro gan y gwjnt- bod vn °rrnydd, hyd nes yw yr olwg amy it yn w&eth mla'en 8t ma n' J1" ga(lael Llanelli, ac yn teithiu liae v Uft ^J'iem')re> trwy wlad liyfryd adymunul. J^sy dd iriri'"ae th r ar eu beithaf yn casglu tirwytti eu >0^ ditn „ dl°gelwcb yn mhob cyfeiriad.\ Isis gallai gan- ^beoibre >•Wert'1 e' adrodd wrthit, ddarllenyud, yn or'liladd b 1 oddieithr dy hysbys'i tod yma ^yw y Uon^C <V'' ac ychydig longau ynddo. Njs gwn » eu boii^au ",vn arfer bod y,a a'nat* ydy"1»ond ?aethooi cv^T-1 ^^dyw beth bynag. Wedi pasio Peinbre, °Jchun, hardrf F Cydwely, yr ii»ti le sydd bemret f "Peth cvnt e & t*llws> yn sefyll yn agos i Ian y mor. 'u,-iau cel af a dynodd fy sylvv yma ydoedd rhyw ben p at yr heoin alv.Stt<ent. i fyny rhwng y tai ychydig tu ahtell Meddyliais arunwaith mai dyna yr b n gylch tua'r cymmaint 0 gyiidy nu a tti, wallt gwaetl yn et 5w?ddyn 99(>anv oes°eud. Adeiladwyd ef o gylcli y ^On yn e n y fl»yddyn bono, Uaeth Edwin ab waertjVt( M^redydd ab Owen, ac wedi brwjdr er» CvdMjn,i' 'awer o'i diriogaetbau, nid auigeu ^ydig flvn ? J* Tyduewi, ac Abijrteifi. Vn mtien r? »>eddiant r-dU S.r °' cawn fod Castell Cydwely JWheubarth at) ^ys ab Tudor, tywysugy ^0rganviB ^lia»» de Louden, un o Aigiwyctdi „ V dychmplr.1^1 f;vmnferyd oddiarno. Ynyflwjddyn le Vr 0_j^ Gruffydd ab Rhys o'r Iwerddon, yn ?yaiiorthwv r ,) ,ne bud y" aros am dymhor, a thrwy •"uhaern ab Ith i'°F Hywei ab Jdmerth, a ?fn a>- ffo o gS' fC "o ymlldl0d<i William He Lon S^stiaq J{en rf ,e^y: ^an g" aetidodd y newvdd yma nenUj b'e*»u Lloegr, cynhyrfodd bydeiwael- odion, ac anfonodd genadwyr ar frys gwyllt at Owen ab Cadwgan a Llywarch ab Trahaern, i erfyn arnynt tyned yn erbyn y Tyw.Grutfydd, a thalu yr hen chwech iddoam ymddwyn fel y gwnaeth tuag at W. de L., ac y byddai iddo ef euhanrhegu a rhoddion gwerthfawr am y weithred. Uerbyniodd y ddau genadon ei gynnygyn llawen, affwrdd a hwy nerth carnau. Cyrhaedooild y newydd o'u dyfodiad yn dra buan waelodion Sir Benfro, a thybiodd Gerald, yr hwn ar y pryd oedd yn gwylied Castell Penfro, fod yr adeg wedi dyfod i ddial ar Owen ab Cadwgan am ledrata Nest, ei wraig, oddiarno yn yr amser a basiodd. Brysiodd Gerald igyfarfod Owen tua chymmydoiaeth Aberteifi, ac efe a'i saetbodd ef yn tarw yn y fan, cyn dechrnu y frwydr; ic felly gosodwyd pen ar Claith orfoledous Owen ab Cad. wgan. Yr wyf yn deull fod Rhys db Gruffydd wedi ail- aueiladu yr hen Gastell hwnynynwyddyn 1190, ac hefyd, wedi gwneuthur rhni gwelliantau pwysig o gwmpas y dref. Cofia, ddarllenydd, lod Cydwely yn dref gaerog yn yr hen amseroedd ac yn fiiodeuog iawn mewn masnacb. Ond i dtlychwelyd at y pwnc. Wedi i Rbys orphen y castell. a tu e nu tipyn ar y dref, daeth y cyfan i feud- iant William de London drachefn; ond nis 8wn ar hyn o hryd pa fodd. Yo nihen )chydig,cuItoddW. de L., A theulu Lancaster ef etto, a chafodd SyiR.ali Thomas afael urno, a bu yn ei feddiant ef It Ji hiiiogaeth d us hir Syn. yddau. Trosglwyddodd un o wyron Syr Riiys ef i fyny t'r teulu anrhydeddus byny, set' y Vaughans o Golden Grove, yn yr auiser terfysglyd llwu, pan yr oedd Carbery yn Llywyddar Gytnru.