Y Celt

+ Ystori'r Freeholder. Eai blynyddau yn ol bu farw mas- &achwr lied gyfoethog yn un o drefi ttiwyaf Deheudir Cymru. Hen lane yd- oedd, heb erioed roddi ei fryd ar briodi to ol i'w gariad cyntaf droi yn siom. Dygwyddodd hyny cyn iddo erioed fyn'd o Sir Aberteifi. i ddechre eadw busnes yn y dre lie y treuliodd ei oes. Fel dyn gofalus, trefnodd ei dy yn idoeth cyn ei farw, a gadawodd y rhan ^yaf o'i eiddo i nai iab brawd oedd yn ffarmwr lled gyfrifol yn ei sir enedigol. oedd derbyn pedair mil o bunau mor sydyn yn gwneud i bawb bron ddweyd tnai dyn lwcus oedd Bowen Thomas, y Sermwr crybwylledig. Ac yn wir, teimlai y ffermwr hyny ei hunan hefyd. ]rany mae'r natur ddynol. fan yr ymbriododd ac y cymerodd y fillrra, nid oedd wedi bod yn ffodus iawn rai blynyddau. Yr oedd "dan y dwr." ()Jld o dipyn i beth, yr oedd wedi llwyddo 4 ol hyny, fel mai efe oedd bron prif denant y Syr Hugh Price y buom yn son dano o'r blaen. D'wedai rhai yn y ^Qiydogaeth mai nid i'w ddiwydrwydd feunan yr oedd yr holl lwyddiant i'w flodoli. Cly wais fwy nag un yn dweyd rhigyl" ei fod yn ffafryn mawr gan ^acGrand y Stiward. Methodist selog fttferai Mr Thomas fod, ond, fel yr oedd dod dipyn yn fwy llwyddianus, ai i'r glwys bore Sul, er mwyn cym'dog- dda," meddai fe. Weithiau c'ai gyda MaeGrand am y game, &c., ddod o'r gwasanaeth. Arferai fod gryn gyfeillgar a Uawer o ffermwyr ardal, ond rhyw rai oedd ganddo ^r. ^Ua'r adeg y daeth yr arian yma, yr w §w&straff Syr Hugh ar ei wahanol Ushmmts wedi newid gwedd ei am- °biadau. Gwelwyd fod yn rhaid iddo r^a* °* Sermydd, ac yn eu plith ^edd un Mr Bowen Thomas. Dyma ^do 'nawr i roddi ei arian allan, to \Wedd fu iddo brynu ei fferm am yn dair mil o bunau. tenant we<ii dod yn feistr. J freeholder. Sut yr a drwy y tybed P Wrth ddechreu ei fyd ar 44W yr oedd wedi bod yn achwyn ar y meistr tir a'i stiward ond y feistr tir ac yn siiward ei hun a dweyd y g^ir ar unwaith, mwy nag erioed wnaeth. un amaethwr tlawd yn byw } di ty^n ar a gofynai iddo ^^od am gael yehydig o dir yn 1 gadw buwch er cynal ei deuJu gwrthodiad pendant 6 bu 6r y fferm yn lied helaeth. h asa^ y fferm yn un fechan, pobpeth I Yr, lX1 n. ii 'Ydych chi'n meddwl fy modi bjp 314 1 dori'r ffarm yn dameidiau +• ^^yn chwi na neb arall f Fi Vu. 11', it genyf fi mae'r hawl." Erbyn oedd yn cael ei ystyried yn an farmer eyfrifol. Caieiosodyn feirniad yn y show greaduriaid yn y dref, ac wrth gwrs, nid yn ol teilyngdod y dy- farnai'r wobr bob amser. Maent yn dweyd wrthyf fi mai perchenog y ci, neu'r tarw, neu'r ceffyl, &c., sydd yn ami yn cael y wobr yn y shows yma. Nhw sydd yn gyfrifol am hyn. 0 dipyn i beth gadawodd Mr Thomas ei Fethod- istiaeth ar ol. Aeth y blaenoriaid mewn cyfarfod eglwysig i'w alw i gyfrif am fod ormod yn nghwmni MacGrand tua rhyw Hotel yn y dre. Dywedwyd wrtho mai un peth neu'r Hall oedd i fod-gad. ael myn'd i'r Eglwys foreu Sul, a chwmni MacGrand, neu adael capel Soar. Fe ddewisodd y brawd adael y brodyr, a thyngu llu o ffyddlondeb i'w ffryndiau newydd. Ni dd'wedaf air am wleidyddiaeth y freeholder hwa; 'rwy'n ofni nad oedd fawr ganddo <0 egwyddorion. Ebywbeth oedd a ellir ei alw yn gynffonyddiaeth. Maent yn dweyd wrthw i fod llawer o hyn i'w gael heddyw ar hyd a lled y wlad. Yr oedd golwg euog right wedi myn'd ar Mr Thomas-ilwyrach wrth wargrymu 'mlaen i afael yn y gwahanol gynffonau, yn lie sefyll yn dalsyth ar graig egwyddorion rhyddid a moes. Mi allwn i enwi freeholders yn yr un sir a'r Bowen Thomas hwn ydynt yn adduin i'n gwlad. Mae gwaed gwroldeb yn rhedeg trwy eu calonau. Mae trais a gormes meistri tiroedd wedi cerfio yn eu henaid gasineb trag'wyddol at ym- ddygiadau creulawn a didosturi llawer landlord. A theimlant awydd diolch i Dduw pan glywant am feistr tir caredig a gwir Kyddfrydig. Gorph. 4, 1896. WION.

— Abertawe a'r Cylch. Blin iawn gan lawer yn nghylchoedd Abertawe yw deall fod rhai o'r Trochwyr wedi gallu ymostwng mor isel i daenu ystori mor anghredadwy parthed yr an- farwol Dr. Rees, yr hwn a anwylir gan filoedd o bob enwad trwy y dref boblog gyda'r eithriad o'r Bedyddwyr. Teimlir yn ddiolchgar i Mr. Davies, Caerfyrddin, am godi y mater i sylw dar- llenwyr y CELT, a'i wyntyllu yn y fath fodd nes y mae eisoes wedi gwneud i'r cyfan ymddangos fel gwegi, Hen arfer gwyr y droch ydyw hyn. Wedi marwy diweddar efyngylwr diail, Dr. Saunders, Abertawe, dywedodd un o weinidogion y Bedyddwyr i'r Dr. gyf- addef wrtbo ef mai y Bedyddwyr oedd yn iawn. Erbyn i'r ystori hon gyrhaedd i glustian y cyheedd yr oedd y pregeth- wr enwog wedi glanio yn nefoedd Duw i dderbyn ei wobr. Gwir y dywedwch, Mr. Gol., mae y Bedyddwyr lawer yn rhy barod i dder. byn y neb a gynygiant eu hunain iddynt. Eu gwendid mawr ydyw derbyn pawb— bydded ef gall neu ffol. Cof genym, rhaiblynyddau yn ol, am un dyn ieuanc o bregethwr o enwad arall, ac iddo syrthio mewn cariad ag un o ferched y Bedyddwyr; ac wrth gwrs, er mwyn enill calon y ddynes, efe a ym- adawodd ar unwaith ag enwad ei dad a'i fam, y rhai a wnaethent gymaint erddo a throato, a gwnaeth gais at weinidog y Bedyddwyr i'w fedyddio, gan ei fod wedi newid ei feddwl parthed pwnc y bedydd. A mawr yr helynt wnaeth y gweinidog- ion, druain, o ddyfodiad y pregethwr ieuanc hwn atynt o enwad arall, a gofal- wyd eyhoeddi y ffaith yn mhob papyr newydd trwy y wlad. Ond cyn gynted y newidiodd y brawd ei feddwl ar bwne y bedydd, newidiodd y ddynes ei meddwl hithau ar bwne y caru a'r priodi, ac ym- gysylltiodd mewn priodas a gweinidog oedd wedi ei eni yn Fedyddiwr. Ac o'r adeg hono ni fu dim llewyrch ar y con- vert newydd aeth o ddrwg i waeth, ac erbyn heddyw mae wedi gorfod gadael ei wlad a'r eawad trochyddol o dan warth. Tybed mai hyn oedd ffrwyth newidiad barn y brawd ar bwne y bedydd ? Mae genym lawer o engreifftiau yn y dref hon am barodrwydd y Bedyddwyr i dderbyn pob ysbwriel o enwadau ereill, fel mai anhawdd genym gredu i'r Dr. Rees, o bawb, gynyg ei hun i bobl mor wlyb, ac yntau yn cael ei gydnabod mor ayah. Hefyd, gwyr lluaws o ddarllenwyr y CELT mai Annibynwr a waed a chalon oedd Vyrnwy Morgan hyd rhyw flwyddyn yn ol, pan yr aeth drosodd at enwad ei dad-yn-nghyfraith, yr hwn sydd yn weinidog gyda'r Bedyddwyr. Digrif iawn i mi oedd darllen hanes troedigaeth y gwr hwn, os y gellir ei alw felly. Dyg. wyd hyn oddi&mgylch drwy i'r gwr parchedig ddarllen llyfrynMr. Davies, Caerfyrddin, ar fedydd, o'r hyn Ileiaf, dyna ddyweda efe ei hun, ac wrth gwrs, mae y wlad yn methn a llyncu sothach fel hyn. Ac erbyn hyn mae Mr. Morgan wedi ymsefydlu yn Abertawe mewn eglwys gymharol fechan, yr hon sydd yn mhen uwchaf y dref i gyfeiriad Cwmbwrla. Yr oedd rhai wedi proffwydo y buasai yn llanw y capel yn fuan, ond blin ydyw dweyd fod rhwyg eisoes wedi cymeryd He, a rhai o'r aelodau hynaf oedd yn yr eglwys wedi ymneillduo i addoli mewn man arall. Drwg genym ei fod yn agored i wyntoedd croesion er wedi newid ei farn ar bwne y bedydd. Gwnaeth y bobl sydd wedi ymneilldno oddiwrtho gais at yr eglwys o ba un ydwyf yn aelod, am fenthyg yehydig o'r tneinciau i gario y gwasanaetb yn mlaen, ond gan nad wyf yn gredwr mewn cwer- ylon o'r fath gan nad ar bwy yr oedd ybai, gwnesfy rhan i wrthod eu cais, a hyny a orfu. Felly gwelir fod y Bed- yddwyr yn lledu cortynau eu preswylfeydd yn y eylchoedd hyn. AMICUS.

Gohebwyr Galluog y "Celt." Bydd yn dda gan holl ddarllenwyr y CELT ddeall mai y gohebydd galluog a ffyddlon, y Parch D. G. Williams (Ap y Frenni), Ferndale, oedd yn gydfuddugol a Brython ar y prif draethawd yn Eis- teddfod Llandudno. Y testyn oedd— Yr Iaith Gymraeg: ei disgyniad, ffyn- onellau ei geiriadaeth, ei thyfiant a'i rhagolygon," a'r wobr yn £ 50. Credwn mai y pedwerydd tro yn olynol yw hon i Mr. Williams enill ar y prif draethawd, ac y mae hyny yn siarad yn uchel iawn am ei allu fel Ilenor Cymreig. Y mae y traethawd hwn yn sicr o fod yn ychwan- egiad gwerthfawr at lenyddiaeth ein cenedl. Deallwn fod y Parch J. D. Jones, Elim, Caerfyrddin, wedi cael galwad i Aber- canaid. Gobeithiwn y bydd iddo ateb yn gadarnhaol, gan y bydd hwn yn faes mwy teilw ng o'i yni a'i frwdfrydedd gyda mudiadaa daionus. Y mae y maes yn Elim yn sicr o fod yn rhy gyfyngedig i'r myn'd sydd yn y brawd, felly go- beithiwn y daw i fyny er cael tipyn mwy o le i ledu ei esgyll.-Ap y Belyn.

♦ Hyn a'r Llall o'r De-Orllewin. GAN GWYLIWR Y GLANAU. Daeth amser i'r adar ganu." Mae myfyr wyr ein colegau ar eu teithiaa casglyddol yn eglwysi y glanau. Cawsom y fraint o glywed dau o honynt yn pregethu, sef Mr J. R. Salmon, Caerfyrddin, a Mr H. Crwysfab- Williams, Bala-Bangor. Dau ddyn ieuanc nad oes angen i'r colegau gywilyddio eu harddel. Teimlem wrth eu gwrando nad oes berygl am ddyogelwchy pwlpud yo y dyfodol tra pery ein colegau i aofon allan bregethwyr o nodwedd y ddau ddyn ieuainc hyn- Teithiau hwylus iddynt. Mae'n bleser ac yn llawenydd mawr genym i allu mynegi am, a Hongyfarch Mr T. Rees, Prif-athrofa Caerdydd, ar ei lwyddiant aralwg yn sicrhau y gradd o M.A. yn Mhrif-ysgol Llundain. Taith o lwyddiant yw taith Mr Rees wedi bod er y dechreu llwydda pob- peth o dan ei law mor rhwydd ac esmwyth a thyfiant y blodeuyn. Rhy brin o chwech mlynedd a gymerodd iddo i esgyn o'r pwll glo i'r M.A. Brodor ydyw o Sir Benfro, ac yn ardalpedd Antioch a Glandwr y treuliodd gyfnodcyntaf ei fywyd. Mae yn ddyn ieuano llawn o ostyngeiddrwydd, caredig- rwydd a rhinweddau da, yn ddigon mawr i fyn'd i fyny heb anghofio'i huss, nac anghofio ei hen gyfeillion. Mae llawer dyn bach yn rhy uchel i wneud sylw o neb. Mae pob dyn mawr yn ddigon isel i wneud sylw o bawb. Deallwn mai bwriad Mr Rees ydyw symud yn ei flaen eto i'r uu cyfeiriad am ryw gyfnod. Mae llygaid yr enwad arno, a gallwn fod yn dra sicr y bydd efe yn allu cryf o'i fewn yn fuan iawn. Mae Bwrdd Undeb Tyloty Aberteifi yn dod yn fwy dyngarol yn ei ymddygiadau o, hyd. Hyd yn ddiweddar yr oedd yn hawdd adnabod plant y tyloty wrth eu gwisgoedd. Carient nodau eu tlodi a'r ty oeddynt yn byw ynddo ya eu dillad. Erbyn hyn symud- wyd y gwarthnod hwn, a gwisgir hwynt, bellach, yn lan a thrwsiadjs fel pob plant ereill. Ni all neb, erbyn hyn, ddywedyd wrth eu dillad mai plant y tyloty ydynt. Fe ddylasai'r camwri hwn fod wedi ei symud er's blynyddoedd. Erbyn hyn mae llawer iawn o waed newydd yn Mwrdd y Gwarch- eidwaid, ac y mae gwaed newydd, iach, yn cyfnewid y wedd yn y fan.

Derbyn y Parch. Ben Davies Adref. Oaf6dd Mr Ben Davies, enillwr y Gadair yn Llandudno, dderbyniad tywysogaidd gan bobl Ystalyfera/ ar ei ddychweliad yn ol o'r Olympia Gymreig. Gallem feddwl fod holl drigolion y lie, a'r cylchoedd, wedi troi allan fel un gwr i roi anrhydedd i'r dyn sydd, drwy ei fuddugol- iaethau Eisteddfodol pwysig, wedi dwyn clod ac enwogrwydd i Ystalyfera. Y mffurfiodd y dorf yn orymdaith wrth dy Mr Davies, yn cael ei blaenori gan ddwy seindorf, tra y cerid y Gadair yn y ffrynt, a theithiwyd o amgylch. y lie yn nghanol banllefau cymeradwyol. Yn yr hwyr cynaliwyd cyfarfod brwdfrydig iawn yn nghapel Pantteg, pryd yr oedd y ty yn orlawn, a phrofai yr areithiau a draddodwyd fod y bobl yn ymlawenhau yn y fuddugoliaeth, ac fod i Mr Davies gongl gynes yn nghalonau aelodau ei eglwys a'r trigclion yn gyffredinol. Y mae y Gadair yn un fawr, ac yn hardd dros ben. Os aps rhywrai o'i gyd-feirdd siomedig yncen- figenu ato am eu curo, y mae yn amlwg mai Ben yw y bardd mwyaf poblogaidd yn Nghymru ar hyn obryd. Deallwn fod cyfrol swllt o'i weithiau bardd- onol i ymddangos yn fuan, yn dwyn y teitl, "Boreu Bywyd," allan o swyddfa Mri E. Rees a'i Feibion, Ystalyfera. 'Does dim amheuaeth na wertha y gyfrol hon fel y tan:" bydd can- oedd yn dysgwyl yn awyddus am dani.—C.