Tarian Y Gweithiwr

WEDI EI ACHUB GAN GAREG. Ysgrifena S. Tipler, perthynol i a lrau gyntaf y Coldstream Guards, at ei ay, feill- ion, yn dweyd am waredigaeth gyfyng a gafod'l un o'i gyd-fiiwyr. "Yr oeddem," meddai, -'yn gorwedd mewn pant pan y daeth un o'r peirianwyr yn mlaen a gwagen drol. Tebyg i'r Boerisid gredu mai magnel oeddem yn ddwyn i fyny, ac agorasant dan ut ¡m. Yr oe Id y bwledau yn dyfod yn anmli'^serus atom. Tarawodd un o honynt g&i^ oedd yn union o flaen dyn oedd nesaf at fi, ac yn ddiddadl i hyny achub ei fywyd, Fel yr oedd, torodd y fwled i fewn i'w gostrel ddwfr, ac oddi- yno i'w ysgrepati. Yroedd ganddo iytbyr a fwr,adrn antr. >n gartref, ac atb v twled a chongl o hono ymaith, fel pe byddai lly- godenwedi ei daneddu. Dygwyo.oodd hyn ar ddydd ei ben blwydd.

CANMOLIAETH YN DDIWERTH. Desgrifia milwr o'r enw Burns ei brofiad ar faes y gwaed, wrth ei twythr, yn bur ddigocbl. Dywed Yr ydym yn cael clod mavvT gan y Cadfridog Buller a'r Frenhin- es, ond beth am glod? Nis gall achub bywyd nac aelod un dyn, ac yr wyf wedi gweled llawer o ddynion a'u breichiau. a'u coesau, a'u penau wedi eu chwythu oddiar eu cyrff, ac hyd yn nod wedi cu gweled wedi eu chwythu yn deilchion man lie yr wvf yn awr yn gorwedd.

NOFEL NEV. YDD. LLEWELYN PRICE limu Wir Etifedd y Glyn. -0- PENOD VIII.- V DYEITHRDDYN A'R CLOGYN COCH. Gwnaeth yr hen Wai. <J oreu i wella yr amryfusedd drwy ddweyd— Yr wyf yn awr yn hen, ac yn gwneud llawer i gamsyniadau. Yn yr amser gynt, Llewelyn Price oedd yr etifedd, ac felly, yr wyf yn agored i ddweyd Llewelyn Price eto. Ni wn i beth a wnaeth i mi wneud y fath gamsynied yn awr, oddieithr i'r gwr dyeithr fa yma er's awr yn ol, yr hwn, wrth siarad, a fynai alw Llewelyn yn etifedd y Glyn. Ateliais ef lawer gwaith drwy ddweyd mai nid Llewelyn oedd etifedd y lie. Yntau a haerai yn mhob modd mai efe oedd meistr y Glyn. Ni allwn lai nag edrych mewn syndod arno.' Safai Richard Francis fel pe buasai pob dyferyn o waed oedd ynd-Io yn ceulo, ac holodd yn fwynaidd- 4 Pwy ydoedd y dyeithrddyn, a pha fath fath ddyn ydoedd ?' Siglodd yr hen Wat ei ben, gan ddweyd na wyddai ddim. Gofynodd i mi pwy le oedd hwnacw a dywedais inau mai y Glyn oedd. Yntau a ddywedodd. yr oeddwn yn meddwl, waeth yr oeddwn yn edrych am dano. Yna, gosododd ei Iraich ar y fEenestr a gofynodd gant o gwestiynau, goeliaf fit 1 Beth oedd y cwestiynau ?' gofynai Ffyncis. < Ni allaf gofio yr haner, ond yr oeddynt i gyd o barthed i'r Glyn, marwolaeth yr hen scweier, fy meistr, yr ewyllys, yr olyniaeth i'r ystad, &c. Dywedais wrtho yn y diwedd na wyddwn i fawr o barthed i'r pethau hyny, am iddo fyned atoch chwi neu Miss Rachel Price.' Yr oedd Mrs Francis yn clywed, ac yr oedd y siarad wedi ei gwneud yn welwach I) lawer na'r codwm. Yr oedd wedi rhag- feroffwydo am y pethau hyn wrth ei phriod y nos o'r blaen. Yr oedd argraff cryf ar ei meddwl fod Llewelyn Price ar gael ei adferu i'w hawliau. Ychwanegedd yr hen Wat-I Yr oedd yn ddyn tal, teneu, dyeithriol yr olwg a,-no, nid yn annhebyg i alltud tramoraidd, a chochl cocb yn ei guddio o'i ysgwyddau i'w sawdl, a barf wen hir fel gafr ganddo, a chap tri choc ar ei ben, o frethyn du, a thipyn o lediaeth arno. Nid oedd yn annhebyg i gyfreithiwt; nid oes neb ond cyfreithwyr a allai feddwl am y fath gadwyn o gwestiynau. Dywedodd air neu ddau wrthyf yn ngwrs yr ymddyddan a'm harweiniant i feddwl ei fod wedi bod yn adnabyddus a'r scweier ieuanc, Roderick, tad Llewelyn.a Jane, waeth holai am y ddau wrth eu henwau, ac a oeddynt wedi tyfu i fyny yn debyg iddo ef, a'i fod yn bwriadu eu gweled heddyw neu yfory. Ymddangosai i mi ei fod wedi dyfod i'r gymydogaeth ar neges bwysig mewn cys- ylltiad a'r cwestiynau a holai yn nglyn a'r Glyn.' Gosododd yr y mddyddan Richard Francis yn llawer ffiatach na phan y disgynodd oddiar ei geffyl. Yr oedd y digwyddiad i'r cerbyd wedi creu twrw mawr yn y gymydogaeth, waeth yr oedd Mrs Francis yn cael ei dal mewn parch a chymeradwyaeth mawr. Rhedodd y bobl o bob cyfeiriad. Aeth y newydd i'r Gelly, ac yn uniongyrchol, daeth Beca i'r lie, a gwnaeth y bobl ffordd iddi fyned yn mlaen. 4 Nid gwir yw fod Mrs Francis wedi ei fladd ?' holai. I Nage,' ebai dwsin o leisiau, ni chafodd ddim niwed.' 'Mi a'i rhoddaf i Lewsyn Rhys a'i gelwydd, am daenu y fafh chwedlau ar hyd a lied y wlad. Dywedal fod Mrs Francis wedi cael ei darnio yn yfflon, a'i bod yn gorwedd yn farw ar ochr y clawdd.' Gyda hyn daeth gwr dyeitbr i gwr y dorf, yr hon a ymagorodd iddo ef. Synai beth allasai y cynulliad fod, a synai y bobl hefyd beth allasai y gwr dyeithr hynod fod, yr hwn a ymddangosai gymaint o ffordd y cyffredin yn ei gap tri ongl, a'i glog coch. Hysbysodd rhywun mai y dyeithrddyn ag oedd wedi dyfod i'r persondy ydoedd. Gofynodd beth oedd wedi dygwydd- damwain ? Ond nid oedd neb yn ateb ond Beca. 4 Die Francis oedd yn gyru ei fam allan mewn gig a cheffyl gwyilt,' atebai hi, a'r canlyniad oedd i'w fam gael ei thaflu i'r ffos yma, ac i'r gig gael ei daruio fel y gwelwch ef. Trueni na fuasai i Richard Francis gael ei daflu i'r ffos yn ei lie hi; buasai ysgydwad felly yn gwneud lies iddo ef.' Nid ydych chwi yn hoff o hono ef debygwn ?' ebai y dyeithrddyn gan wenu. 'Ni wn i pwy sydd,' atebai Beca. A adwaenoch 'chwi Richard Francis,' holai drachefn. Ond nid atebodd y gwr dyeithr, yr hyn a greodd awydd Beca i wybod pwy a pheth oedd. Gofynodd dracliefn-, Pa le y cawsoch chwi adnabyddiaeth a Richard Francis ?' Nid yw waeth pa le,' atebai y dyeithr- ddyn, y mae efe yn meddiau y Glyn yr wyf yn deall.' Ydyw, y mae yno er's ugain mlynedd, gan gau Llewelyn Price allap, yr hwn a'i pia.' le,' atebai y dyeithrddyn hyn, ( efe yw y gwir etifedd,' 0, ie,' ebai Beca, 4 y mae yr holl wlad yn gwybod hyny, ond Francis sydd yn y meddiant o hono. A ellwch chwi helptt Llewelyn ?' 'Fe allai,' oedd yr ateb. A ydych yn acnabod Llewelyn Price,' holai iJeca. 4 Daethum i'r gymydogaeih hon o owr- pas i weled Llewelyn Price. Adv/aenwn ei dad, ac yr oedd yn gyfaill anwyl i m; Yr oedd cyvv remrwydd heca wedi ei gyffroi i'r eithafccdd. Pwy all fod, tybed ?' eedd y cwestiwn a chwareuai ar ei hym- enydd, a gofynodd—■ 'Ai cyfreithiwr ydych ?' Pesychodd y gwr dyeithr gan ddweyd- Y mae cyfreithwyr yn ddynion cyfrwys.' Siaredid ar g'oedd y dorf, at nid ym- ddangosai Beca na'r gwr dyeithr yn awyddus am gelu dim o'r hyn a basiai. Yr oedd pawb yn glustiau i gyd yn gwrando ac yn tynu casgliadau dyeithr iawn, rai o honynt. Ond yr oedd yr ellyn lipianwr am gael gwybod beth allai yr iawn fod am yr anffawd os cyfreithiwr yw y dyn dyeithr, feallai y byddai mor garedig a dwey a allent ei gosbi am ddilyn ei alwedigaeth. 4 Nid wyf yn gwybcd,' oedd yr ateb. Tynodd ei arian allan, a dywedai ei fod yn foddlon talu ei ofyn am hyfforddiant. 4 Gosodwch eich arian yn eich llogell,' atebai y gwr dyeithr. Pan yr oeddwn i yn byw yn Mhrydain gynt, yr oedd dynion yn cael dilyn yr un alwedigaeth a chwi yn ddigosb, ond hwyrach fod cyfnewidiad yn y gyfraith, ac nid wyf yn abl i ddweyd pa fodd yr arwedda ar bethau fel hyn. Y mae blynyddau lawer wedi myned heibio oddiar pan osodais i fy nhroed ar ddaear Prydain Fawr o'r blaen.' Yr oedd pawb mewn tywyllwch o barth- ed iddo; pa un ai cytreithiwr neu rhyw- beth arall oedd, nis gwyddent. 0 ba le y daeth, a pha beth oedd ei neges, ni allai neb ddyfalu. Os codi yr etifeddiaeth i Llewelyn Price yr oedd, ni allai Beca a dweyd, ac yr oedd yn teimlo yn anfoddlon iawn. Nid oedd dim yn fwy blin ganddi na chael ei siomi yn ei chywreinrwydd. Trodd ymaith yn ddrwg braidd heb ffarwefio a'r gwa dyeithr. Ond er ei syndod, canfu fod y dyeithrddyn hefyd wedi ymddadrys o'r dorf, ac YI1' ei chanlyn hi, a syhvodd wrthi pan ddaeth i'w hymyl- Yr wyf yn deall eich bod chwi yn ffrynd i Llewelyn Price ?' 4 Gobeithiaf fy mod,' atebai Beca, 4 ni wn i ddim pwy sydd heb fod yn ffrynd iddo ond Richard Francis a'r llwyth yn y Glyn.' 4 Feallai y byddwch cystal a'm hysbysu, os gellwch, pa fodd y daeth Richaid Francis i feddiant o'r Glyn; ni freudd- wyd'ais erioed nad Llewelyn Price oedd yno, hyd ues i mi dd'od i'r wlad y tro bwn.' 'Feallai y byddwch cystal,' ebai Beca, 4 a dweyd wrthyf yn gyntaf, eich amcan yn gofyn, oherwydd nid wyf yn eich adnabod nac ychwaith yn gwybod o In le yr ydych yn d'od.' 4 Clywsoch fi yn dweyd fy mod yn gyfaill calon i dad Llewelyn, ac yr wyfyn awyddus am fod yn ffryndiol i'r mab. Mae yn gam- wedd erchyH na chelai ef etifeddu trefdad- aeth ei dadati. A ydyw wedi cael ei am- ddifadu o honi yn gyfreithlon ?' 4 Mor gyfreithlon ag y gall ewyllys ei waeud.' 4 Ond nid yw cyfreithlondeb a chyfiawn- der yr un fath. Nid yw pob peth sydd yn gyfreithlon bob amser yn iawn. Roderick Price oedd etifedd uniongyrchol y Glyn, ac ar ei farwolaath ef daeth L!ewelyn ei fab i'r hawl, a pha fodd na ddaeth i'r etifedd- iaeth drwy olyniaeth ?' I Dywedir,' atebai Beca, 4 fod y newydd am ened-gaeth Llewelyn wedi cael ei gadw yn nghudd nes marr: o'r hen scweier, ac na wybu efe fod gan. etifedd gwryw, ac felly, hudwyd ef i ewyllysio y stad i Richard Francis. 4 Pwy fu yn euog o hyny ?' 4 Richard Francis a Rachel Price.' Pan oedd Bçca ar ganol ei haraeth, daeth Phillip Howell i'r golwg, ac hysbys- odd «f—■ Y mae y borteddwr hwn yn holi yn nghyleh Llewelyn Price.' Yr oedd Richard Francis yn aflonydd iawn, yn sefyll lied dau gae oddiwrthynt, a phe yr edrychent i'r cyfeiriad hwnw, gallent ei weled yn ysbio arnynt, ac yn gwyMo eu symudiadau. Cerddai yma ac acw ar hyd y caeau, ar ol yr hyn a ddywedodd yr hen Wat Bryncoch, hyd nes y daeth i olwg y Gellyglyd, a gwelai yn sefyll y naill du i'r llidiart Beca y forwyu a dyn dyeithr a'r clogwyn coch, a Phillip Howell o'r tu arall. 4 Pa gydfradwriaeth sydd ganddynt ?' holai iddo ei hun. Ond yn mhen tipyn. ymadawsant a'u gilydd. Mawr ddymunai am gael bod yn nes atynt i wrando beth a siaredid ganddynt. Yr oedd yri gintachlyd ei ysbryd i'r pen. Cwrddodd ag un o'r gweithwyr ar y cae wrth fyned tua'r ty- 'Pa is y buoch holai, 'y mae arnaf chwant cwtogi eich tal am y diwrnod i'r haner. Paham na fuasech yn aros gyda'ch gwaith. 'Yn wir,' ebai y dyn, 'clywsom fod meistres wedi cael ei hanafu yn dost, ac aethom yno i gael gweled a allasem fod o ryw gynorthwy iddi.' 4 Daliwch eich tafod, nid oedd fawr o ofal arnoch am Mrs Francis, dim ondawyddam weled pwy oedd'yno a pheth oedd yno yn cael ei siarad, a gweled yr hen gig oedd wedi cael ei ddryllio,' 4 Nage yn wir, meistr,' ebai Jim (canys dyna oedd enw y gweithiwr), nid cymaint I am hyny, ond Lgwratido bu'm ar ddyn dyeithr rhyfedd iawn oedd yn siarad am y lie hwn, ac yn taeru mai i Llewelyn Price y perthynai, a'i fod yn myned i'w gynorth- wyo i'w enill yn ol. Ni wyddai ef o'r blaen nad Llewelyn oedd yn y Glyn, a gofynodd Beca o'r GeIIy iddo os oedd wedi byw yn y coed, gan ei fod mor anwybodus o'r hyn ag oedd pawb yn wybod, ac a oedd ef yn meddwl y gallai gael Llewelyn i mewn a'ch taflu chwi allan, Tarawyd ni oil a syndod, scweier. Dyna beth a'm cadwodd cyhyd oddiwrth fy ngwaith.' Yr oeddynt wedi ciniawa pan gyrhaedd- odd y Glyn, ac er ei fod wedi bod yn hir heb ddim bwyd, eto ni allai brofi dim. 4 A giniawsoch chwi allan ?' holai Rachel Price, pan y gwelodd ef yn gosod ei gyllcll a'i fforc i lawr. I N addog' oedd yr ateb, 'ond nid oes arnaf chwant bwyd. Cymeraf ychydig o brandy a dwfr. Yr wyf yn meddwl-yr wyf yn teimlo yn hollol ar lawr.' Gyda hyn, yr oedd euro mawr ac awdur- dodol wrth y drws. Safodd Richard Francis a'i lygaid a'i enau yn agored. Meddyliai fod y drwg wedi dod. 'A ydych yn dysgwyl rhywun?' holai Rachel. I Byddwch yn ddystaw,' ebai a'i wyneb I yn welw, a'i liniau yn curo wrth eu gilydd. Ar hyn daeth y gwas i mewn gan hys- bysu fod boneddwr yn gofyn cael gweled Mr Llewelyn Price. Pwy foneddwr ?' holai Rachel. 4 Nid wyf yn ei adnabod. Y mae barf wen hiii ganddo, ac y mae yn debyg i dramorwr. Pan agorais y drws gyntaf, gofynodd am gael gweled yr ysgweier Price. Minau a ofynais pwy oedd yn ei feddwl, mai fy meistr Mr Francis oedd y scweier, ac atebodd fi mai meddwl yr ysgweier iawn oedd ef, sef Mr Llewelyn Price, mab Roderick Price.' Trodd Richard Francis ei wyneb. gwelw at y gwas, gan ddweyd— 4 Dywedwch fod Llewelyn yn y gwely, ac nas gall ei weled.' Safai Rachel Price yn fud a dychrynedig, gan eiriau y sgweier, yn nghyd ag agwedd ddyeithr Richard Francis, a gofynodd- Beth oedd yr enw ?' 4 Ni roddodd enw,' ebai y gwas. Ewch Henry,' ebai Richard Francis, a dangoswch y drws iddo; ewch, ewch, mynwch lonydd gydag ef. Na, ni chaiff fynu llonydd ganddo fel yna,' ebai Rachel, rhaid yw i mi gael gweled y dyn. Ni chlywais i fath genad- wri yn fy mywyd. Rhwystrodd Richard hi i fyned i'r drws, ac yn fuan clywid y drws yn cau, a'r dyeithr-ddyn wedi myned. Ocheneidiodd Francis fel pe buasai mynydd wedi treiglo i ffwrnd. Gofynodd i'r gwas pan ddychwelodd- 4 A ydych yn credu fod y dyn yn ei iawn bwyll, Hl"ry?' 4Ymddaagosi yn ddyn eithaf call, heb ddim yn debyg i ddyn gorbwyllog oddeutu iddo.' 4 Yr oedd eich ymddygiad chwi yn Ilawer mwy tcbyg i ddyn gwallgof.' ebai Rachel Price. I U--t I ust I' ehai Francis. 4Yr oeddwn i wedi clywed am y dyn yna o'r blaen. Dywed mai ffrynd mawr i Roderick Price ydyw, ac y myn weled chwareu teg i Llewelyn.' 4 Ond beth sydd ganddo i'w wneud ? Onid yw yr etifeddiaeth i ni wrth ewyllys fy nhad ?' ebai Rachel. Gallwn fod yn dcligon tawel. A ydyw Llewelyn yn ybod rhywbeth am hyn ai peidio'? Aeth Francis i ystafell wely Llewelyn, lie yr oedd yn meddwl ei fod yn gorphwys, ond nid oedd neb yno. Lawr y daeth, gan waeddi-I Llewelyn, Llewelyn.' Credai yn ddios fod Llewelyn mewn cyngrhai-r a'r dyn dyeithr a'r cochl coch. (I'w barhau.)

EISTEDDFOD PONTYPRIDD. MR GOL,—Gwelais yn y DARLW glolwiW j dydd o'r blaen, i\ thyr wedi ei'yegrifenu dan y per:awd neh >>i, gan Ua a garai wybod.' Pnf gyt.w>si%d ei lythyr ydoedd ceisio #c-sod y bai ar yr ys^r fenyd.lioo, am nad oeddynt wedi cyhoeddi dr"'y'r new- yadiaduron, euwau y rhsi buddugol ar y gwahaaol gystadieuaethau, ac enwodd tua haner dwsiu o newv i.iiaduron yr oedd Y-: edi eu prynu, er ceisio gweled pwy oedd y buddutrwra ond ni welo ld yr un gair. A gaf finaa, fel un o'r ysgrifenyddion, a tbros fy Eghyd -ysgri fenydd, geisio rhoddi eglurhsd ar y cwest wn yma drwy gyfrwng eich newyddiadur. Nil wyf am foment yn my. ;od i amh u y brawd yma yn ei ddy- wediad, n iu vmddangosoid yr uu gair yn y papyr yma. i.c hefyd y Pontypridd Obsrver: obiegyd yr o dd vnb ohebydd yn yr e steddfud, sef Mr Richarue, o'r C-xl-Ainorgan I'imes,' obiegyd yr oedd Mr Richards yn cael ellwau y biKKtugw-yr, fel yr oeddynt yu dyfod yu mlaen. Wrth gwrs, os n i fydUai y bu1du £ wxf y» biest*- el. na nefo i'w* srynrychioli, yr "bedd yn anhawdd rhoddi tr tnw, oud yn umg y ffugenw a phe byddai pawb va absnol o'r t-isteddfod, yr un fath ag 4 Un a gølraj wybod,' o ter tyddak i ni gj nal yr eistedd- fod, am na fyvdaí neb yn bresenol; ond diolch Ead oedd -pawb fc-I efe. Felly, chwi welwcb, Mr Gol,, nad oedd y cyfrifuldeb o ohebu yn dipgyn ar yr ysgrifenyddioa. Blin g nyf fod y brawd }Vt11 gorfod prynu gymaict a newyddiaduron, a'r cytan yn ofer. Gan ei fod vn pryderj gymaint am y gwabanol gystadieuaethau, ac yn methu bod yn bresenol ei huu, oijid gwell fyddai iddo aiaton liv thyr at yr ysgrifenyddion, fel cs byddai i'w gyfar sodaiad neu ttyfan- soddiadan ef fod yn ludduajol, y byddai i'w enw ef gael ei gyhoeddi, Yn sicr byddai yn rhatach iddo, ticyn llawer mwy bonedd- igaidd. Yr eiddoch yn gy wir. T. C. EVANS. Berw Road, Pontvpridd.

HIRWAUN. Marwolaeth. Yn bur sydyn boreu dydd Mawrth diweidaf, yn lIby Jobn Morgan, bu farw Howell Jones. Brodor o Treetsteil oedd vr ymariawedig, a dygwyd ei gorff yno dydd '^werier iw dflaea--li. M e iddo amryw blant pa rai sydd yrs *wr wedi colli eu mam a'u tad, ond y mae 'Tad yr amddifaid yn fyw.' Nos Fercher, yn Nebo, cafwyd ua o'r cy.'arfo ;ydd <!iwyll at!ol goreu etioei. Dech,:eu, Iy,,i y cyfi-rfod gan Mrs J. T. Darits a Johu Davies, Hiyh St. Yna ael trwy ratrlen ddydoor i wr. Adroduwyd gan Winuie May Morr s, L, O. Davies, Kesiah Th:mas, M. A. Thomas, W. O. Twity, RecsD. Daviv-, A. 0. Pe'kins Canwyd gan Ceinwen Evans, Evan Powell, John Dves, Rees D. Davies, a William D. James; deuawd M s Daniel Davits a'i chyfa-11; t >n ar v 4 mouth-organ,' W. O. Twiny; ^Pianoforte Solos, Mary Ellea Davits, Eddie J. Davits, Annie Morris, a Tdill Janes. Cyfril wvd Tom Jonee. Caws m, fel arfer, sylwadau byr iawn gan y liywyrfd, MrD. P. Davies, Emlyn Stores, yr hwn sy 1d yn myned i roddi 'treat i r holl gymdeithfis ar derfyn y tymbor. Trefnwyd y cwrdd da hwn gan Thomas B. Davies a Tom Williams. Mae eglwys Soar (W.). i'w shanmol am adrewyddu ei theml ac adeiladu gwers>ll mcr hardd. Yr oedd Hirwaun yn ddiweddar wedi mynd yn hycod o debyg i'r gwr diu ddyblyg ei feddwl,setvia anwsstad yn ei holl ffyrdd. Ond mae y pgiriaint ucbod yn dechrugwastadhilu rhai o'r prif heolydd. Gwnaethni y c'*mai nwr garedigrwydd mawr pe l'yusgent y lampau.

CYFANSODDWR CYNYRCHIOL. Ymddengs s f d John Ambros Lloyd yn gyfansoddwr eybyreh-ol iawn, ac heblaw hya en bod yn gyfansodd!ad?iu o de lvng- dod uehel a gorpheoedi?. Dywedir iddo astudio Hsndet tel cyfans^ddwr gwerth ei sylw. Ymddeagys ei fod yo gartref-d nedlduol gyda'r anthem a'r don gynulleid- faol. Myfyriodd o dan anf.,ision, ond ewfaeth hyny yn d, efwllS sc i bwrpqs. Mae'a aailwg nad ydym fel cenedl wedi., dyfod yn d,j.gon agos at g>nyrchoa John 1 Ambrose Lioyd i'w weled yn ei lawn deg- wch. Rhaid mynylu ar byn eto.

Y SWYDDOGION YN GWNETIO EU RHAN. Dechreuodd y B.B. ar y bont, ond yr oedd y tan oddiwrth y goiynicn yn rhy boetb, a rhedodd rha, o bonyrtt J'r cwmwd. Diosgodd ein Cadbeu a'* -Ida# eu cotiau, ac felly niaau. Cymerodd y cadben bicas, a dvwedodd: 'D-»a yn mlaen, feehgyn. ihaid yw oi gv-ioiid; feMy yrn- gymerodd pawb o hon-ir. nt e-n hotter a rhutbrwyd allan. Nid wed1 myned yn mhell cyn i'r cadben WUEDD., I lawr,' ac i lawr a ni; ac ar y foment 'iyma gawod o belfni yu chwiban dromon. Yr oedd y Boeriaid edi tun un o'v p^.irianol arnom. Pan y gosteg^^dd. T f ffvvrdd eto, ac at yr afon. Buan yr y»ntoddwyd i vreiihto; yr oedd ein t-riT.- ^h^ryrnellu. Ni weithia.'s mor g};> C:' » K Tyrry gydol yr amser, yr oedd y bw-e inu yn chvnban o'n cwjapas. Gyntwd ag y ciy\?em y yn cychwyn, i lawr a ri ar 8m Jhwyueb- au, a'r tar-gecllysg yn enedt:g drosom. Gwnaethum ein gorchwyl yn taben 40ain munyd, a dyma y fieuggin tuuerd gwaeth- af yn fy mywyd. Bu m i yn ffodivs iawn 1 beidio cael pelen. LUddwyd un, a chlwyfwyd saith o'n cwtsu'. Dyiech weled y rhedegfa am yr olat. Nirl y fi oedd yr olaf yno, gellweh fentro.

NOSON OFNADWY. Ysgrifena un milwr at ei fam yn Wid- dington, am frwydr Spion Kop, gan ddweyd 'Yn y nos, gorweddem, oad nis gallem gysgu, yr oeddym mor newynog a sychedig, ac yr oedd llefain y clwvfedigion yn galonrwygol. Yn ystod r s ffurfiwvd ni yn llinell, a galwf1 ein henwau. Dy- wedodd ein Cyrnal fod h::mcr ein dynion we-.I,i eu lladd a'u clwyfo. a llawer ar goll. Gofynodd am i ni weddio ar Dduw i'n cynorthwyo, a gwaaethoci h nv, ac hefyd dros ein clwyfe ligion. Nis vsajrifenu ychwaceg, y mae fy nnhaion ar dori am fy nghydfilwyr syrthiedig.

CENADWRI OFIDUS. Ymgymerodd y swyddog Siimns, o 3edd gatrawd y ROVfll Kifles, at v gorchwyl poenus o ysgrifenu at wraig y milwr cyffredin E. Ashworth, o r un cwrard, am farwolaeth ei gwr, a dychwelodd iddi yr unig drysor a gafwyd yn ei feddiant, sef llogell-lyfr bvchan, s !lyth.yr»u ynddo. Dywedodd 4 Yr oedd eich priod y dyn mwyef p3b,(-.iaid(i y- y CWnlUJ, bob amser yn ddt-u.vyd<i a h: ,y,Û; a" efe f/ddai y gwirfoddohvr cyt t»»f i ymgymeryd ag un- rbyw oichwyl—caJtd jueu ysgafri. Yr oedd yn un o'r rbai cyniut i #Yvh**d<i pen y bryn f) y/nos-ni'd grnym (Spion Kop). Yn llawn h) frydedd yr ne^vyan tttvw sylw ei gstdben .t la o'r Boeriaid oeddvnt yn gorwedd ochr yn ochr, ac yn saethu atynt, pan y saethwyd hwy eill dau- eich priod trwy ei wddf. Fe rwrm, aeom ef i fvny gystul ag oedd ya bosibl. a dygwyd tf i gvsuol, ond yr oodd yn an- miiosibl ei symud i lawr i'r ysbytdy. Bu farw ddechreu y nos, ac yr oedd un o'i gydfilwyr gydag d hyd y diwedd.

Y MODD Y SYRTHIODD Y SWYDDOG TAIT. Ysgrifena milwr cyffredin, o'r enw James Scott, at ei fam yn darlunio yn g3Tffrous y modd y syrthiodd y swyddog uchod, fel y canlyn: Yn ystod ycbyd g dawelwcb, dygodd gwas y Swyddog Tait ei giuio i fyny iddo, a gofynodd i mi os carwr. gael rhan o hono, a dywedais v carwc, a diolch- ais yn fawr iddo. Rhoddodi i mi ac un arah haer ei ginio cvdrhyngom. Ychydig feddvliwn, tra yr oeddem yn eyd-gellwair, ein bed yn ei gynorthwyo i fwyta ei ginio olaf. Gyda ein bod yn gorphon bwyta, meddai ef Yr wyf yn meddwl y symua- wn yn m'aea 50 Hath eto, ac efallai y gailwn eu gweled yn well, ve y byddwn yn gallu ei rhoddi iddynt' yn boeth.' Gosod- asom ein hunain yu ti t-waeddodd Tast, 'Nawr ftcbYlJ Yr ooddem ar ei ol fel ysgyfarnogod. Yr oedd y Boeriaid wedi ein gweled, a chawsom amser gwres- og ganddynt; ond yn ml en yr elem ni. Gyda bod ein swyddoz yn gorchymyn i ni ddisgyn, saethwyd ef. Yr oeddwn tu. dwylatn tu oi iddo. L'.efai. 'O! y maent wedi fy ngorphen 7 tro hwu. Gofyuhis I y idlW, 'P'le Y s:lethwvd chw), Syr Ateb- odd, I Ni I wyf vn gwyboiJ.' )P, w^i ei saethu drwy ei galon, ac ni s ar-idoJd air drachefn,"

Dywedodd Boer clwj fedig yn un o glaf- dai ein mats ny fod rbai o'r arweinyddion Boernidd wedi cyfarwyddo eu dynion i anelu at yperfe ldion ond fodd bynag, Lid yw y cyfarta'edd o glwjfau yn y rhan hon o'r corff ond deuddeg y cant.

NEWYDDIADURON MAES Y GAD. Gellid meddwi mai He digon annghyfleus i gvhoeddi newyddiadur yw mafs y gad. Ood nid oes nemawr ryfelgyrch o bwys yn digwydd heb i amryw o newyddiaduron newydd fflam ddyfod i fodnlaete yn nghan- ol y tan a'r mwg. Digon tebyg eich bod wedi gweled htmes am newyddiadur y Gatrawd Gymreig yn India. Gwyr Har- lech oedd ei enw, a cheid ynddo gronicl- iad o banps y bechgyn Cymreig oedd yo gwasanaethu yr Ymnerodres yn y parth hwrw o'r bvd. Ond peth arnli yw cv- hoeddi newyddiadur yu upoauui cyuiiwd a pherygl maes y gad. Wrth gwrs, nis geiiii cyhoeddi newyddiadur ar y maes agored, pan mae y byddinoedd yn ymdaith yn amlder eu grym. Yn y Jl^oedd svdd yn cael eu gwarchae y mae y newy- di^d- uron byn yn dyfoii i fodoladh. Rbaid cael rhywbeth i'w wneud, a rhywbeth i'w d'1ar- Ilea pan fyddo y byd oddiallan wedi ei gau oddiwrthy ddiu^s lit ti firt,f Biinaí y milwyr si«v ;.i nm y tvw/dd y naill ddvdd ar ol y 1 all p'h w., ttmosau a m eoedd, ac mae y nrwj d oddiar y bryniau amgyichynol yn oyrod i-i betbau rhy gynefin idilynt i fod o un dyrtdordeb, nac yn foddion i dori ar yr unffiarfifteth sydd yn eu dirwasgu ddydd a nos. Dig >n tebyg mai or mwyn ychydig o an: rywiaeth yn y sefyllfa y daeth y newydliadur cvnt-if i fodoiaeth ar faes y gad. Yr f edd gaa Kimbarley a Ladysmith newyddaduron arbenig yn ystod y gwarchae, ac nid yw Mafekir trheb ei riewyddiadut- i odvddori y trlgolion piln pad yw ciwdawd y Transvaal yn aflony^du arnynt. Yn v I I eoedd gwarchae"H y mae sylwedaoli t&w angenrhaid yw mam dyL is. Nid pob treE warchye Hg sydd yu medciu ar arcraff wasg, a lie na bydde ur, rhrid wrth lawer o gynllunio cyn y p-liir dwyn allan newvddiadur yn dpelus. Nid jw yn cael ei gyfyngu i un adeg benodol, eithr cyhoeddir ef yn ol fel y byddo ttawd yn dyfod ag ef yn barod. Bu adeg pan oedd newyddiaduron maes y gad i gyd nnwn dawysgrifen. Erbyn hyn, mae y 'typewriters' wedi dyfod yu ddigon cyffredin, a hwy sydd yn awr yn 11a JW lie y wasg i argraffu y newyddiaduron o dan yr amgylehiadau anffafriol i hyn o orch- wyl. Os na fydd ua o'r peirianau def- nvddiol hyn yu digwydd bod wrtb law, rhaid ymfoèdloni ar lawysgrifen fel cynt. Nid yw y bobl syld wedi eu cau ttilan oldiwrth y gwe ldill o'r byd yn myned fyw heb newyddiadur, hyd yn nod eg rhaid iddynt fod heb gymaint a chysodydd na chysgod o fachgen du y wasg sydd yn gwueud ei ystranciou yn y byd tuallan. Nid yw golygwyr newyddiaduron maes y gad yn bobl m sr anrasol a'u brcdyr sydd o daa amgylchiadau mwy manteisiol. Nid ydynt yn cadw y 'fjissied' yn eu hymvl i drafiyccu gwlith ac hufen talent y goheb- wyr, ac nid ydynt mnr g eulon a chyueu eu pibe lau ag ebychiadau y goh-bwvr lleoi. Anami y gwelir nodiadau ur fwrdd y golygydd, am fod y papyr yn ami ya rhy brin i osod y '.uewyddio ri diweddaraf ger- bron y darllenwyr mewn dull tebyg i drefn. Nidyw newyddiadur maes y gad yn gyfycgeoig i unrhyw ffurf, maint, Uiw, na llun, ac D'd (Ies son am ail 1 a thrydydd argraffitid o hono. Ond nid yw y 4 rhifyn arbenig' yn estron yn mblith y milwyr, serch nad oes yno angen am dano i fycegu gwrhydri becbgyn y beldroed a Uuaws o bethau ereill a ystyrir yn bwys'g genym ni. Os pery y gwarchae yn hir, mae y newyddiadur yn myned yn llai, a'i liw yn cyfnewid yn amlach. Mae genym hanes am rai o'r newyddiaduron hyn wedi eu hargraffu neu hysgrifenu ar bapyr siwgr. ac mor atnled a hyny ar bapyr seboa. Ceir enghreifft au hefyd o rai wedi eu hargralfu ar gadichau llogell, ac hyd yn nod ar gyn- fas. Chwi welwch fod y newyddiadur vt ei: dyfod yu un o hanfodion bywyd dynol- iaeth, fel nas gellir bod hebddo, ac y rbaid trethu pob dyfais i'w gael, a chwertbin yn ngwyneb pob rhwystr er ei feddianu. Gwelais newyddiBdur a gyhoeddid yn Ladysmitb, y dydd o'r blaen, a gellid meddwl oddiwrtb hwnw fod yno dalent hehlaw talent filw ol. Ynylle edd sydd wedi bod o dan warchae yn y rhyfel pres- enol, ntd yw y golygwyr wedi bod o dan yr un anfanta's a rhai o'u brod^r yn y rhyff'l- cedd y mae genym hanes tlm d"ns ut. Y mac digon o ohebwyr wedi o^ d yn mbob lie v ystod y rhyfelgyrch prt.Ferol, fel edd eisieu bod yn brin o erthyglsu. a' ihaihynyyn gynyrchion rhai o ysgric- e wyr goreu Lloegr ac Amerig. 0 ran ansawdd, yr oedd y 'Ladysmith Lyre' ar y blaen i lawer papyr yn v whd hon. Ceid ynddo s-yri ffraethlym a a darlun au di^rifol yn ogystal a ditrrifol. Yr oedd lliw tfln ac aroel pylor ar yr oil, wrth jjwrs. Yr oedd yn Lent byn ei ddarllen. i gael bod yn rh dd sm unwuit-i oddiwith ebychiadau sychiou hebydd lleoi, a sawr c, ffeiriau ar,ff¡-ele.'ig cracb- feddygoc. Y mae newyddiadur maes y gad yn hoUol rydd oddiwrth y gwahan- glwyf enwadol, a chancr ysol pleidiaeth wleidyddol. Yr un!g ddadl welais i yn y 4 Ladysmith Lyre' oedd un rhwi gbwytawr llvsiau a chigfwytawr; ac o dan yr am- gylcbiadau yn y dref warchaedig, yr oe 'd pleidiwr y llysieufwyd yn cario cryn ddy- lanwad. Ni I yw rewydd'aduron maes y gad yn brolio helaethrwydd eu cylchrediad, er mwyn tynu sylw hvsby swyr, am m-i nid er mwyn eiw v maeut yn cae"; eu cyhoeddi. Ar un o'r ne wyddiaduron hyn y dylas u Shel.ion dreio ei law. Buasd yn fwy sicr o lwyddo yn ei amcan naer yn ei ymgymer- ia 1 yn ngivn a'r Topee a Times.' Nut oes peiygl i berchenog na goJy*rydd maes y gad gael euiiwyu o flaen y fainc farnol am (id,,A eyd y gwirionedd, a cbael eu gorfodi i dalu c'int neu ddau o bunau am wneud hyny, p-in y god(lfir haner torfynyglu cy,igreadur trwy dalu punt neu ddwy." Nid oes ymgecru rhwng gohebwyr new- yddiaduron maes y gad. 'Pawb o'r brodyr yn gytun, Heb neb yn tynu'n groes,' yw hi ar dudalenau y rnai hyn. Dylem dr'iolch am gael cipdrem ar un o bonyut. Maent yn cynwys fflach adsu o elfeuau heddweh yn nghanol rhyfel, a gwersi i newyddiaduron pob gwlad, hyd yn no i fty bapur llwyd, ac ar ysmotiau seboo a llwch Affricaaaidd. BRYNFAB.

TREFFOREST. Cynaliodd eglwys y Bedyddwyr yn Libanus, Trefforest, res o uyfaifodydd pregethu yn ystod y pythefnos diweddaf, pryd y gwahoddodel yr eglwj s i bresetliu ar y achlysur y Parchedigion eqnlyiiol- W. Harris, Docks, Caer^'ydd; T. Mortjars, A non, Ca-rd. dd Ben Evans, Gadiys, Aberdar; D. Stepban Wiliiams, Ebenezer, Merthyr Tydfil; a E. T. Jons, Jerusalem, Llwvnp a. Cawd cyrddau 1 uosog, hwylus, a bentdthfawr, y gweinidogion ar eu g,.r; u yn myi egu am allu vr efengyl a chyfoeth gras. Byddei1 i femith yr Arglwydd (U d'lyn i fod yn acbubiaetlii bet-hsdur a d; yn adeiladaeth i'r egiwys, ac yu ocioniaùt i Dduw y duwiau.

Y F&ddygmiaetb Bdilgyffelyb. Y MAE pawo yn ei chanmoi, Nil ywbyth yn siomi, Rhydd nerth i'r gwan, Adfenad iechyd i'r claf, A mwynhad bywyd i bawb ■idysbiiarth Bur Sior. Ddyogd, Utoydd- ianns, ac ydyw. Quimle .1 Bitters Gwilym VIP. Evans, NID YW BYTH YN SIOMI. MEDOYGINIAETH EFFEITHIOL. Y mae miloedd wedi oael iachad oddiwrth am-,yw glefydaa trwy ddefayddio y Y ASM HWN, Pan y mae MEDDYGINIAETH ARALL WEDI METHU. MEDDYGINIAETH f MBDD MEDDYGON. EFFEITHIOL, I BITTBBS GWILYM EYAMS ADPERA IECHYD. *KL>D O T «IKI AETH A PMgR, MtDD DADAN|pDDWR. BUTBBS GWILYM EVANS, NI DDYLAI UN TBULU FOB HEBDDO. k MEDDYGINIETH LWYDDiANUS MBDD FFERyLLWYR. J!:I[ <II oM BITTERS GWILYM EVANS Mae Pawb yn ei GanmoL Y MAE YN RHODDI NERTH I'R GWAN, 1ECHTD I'R OLAF. A MWYN HAD BYWYD I BAWB. Meddyginiaeth Bur, Sicr, Dyogel, Lwydd. ianus, ac EfEeithiol ydyw, a fitters Li Gwilym Evans YW MEDOYGINIAETH uREU YR OBS TYSTtOLAETH DDIWEDDAR. ■ « GWENDID • r. iiSDD. #■ wen, Anglesey. Mawrth 2il, 18«6, Foneddigion,—Yr wyf yn eich hysbysu fy mod wedi cael lies aia nhraathol oddiwrth QUININfc BITTERS GWILYM EVAN. Yn oeddwn mor wan pan y dechrsu- ais ei gymeryd fel r-a3 gallwn gerdded at y tan fy hunan, heb vnorthwy fy mam. Ei fy mod di cael annyw gyffeii. u gas ddygoB ar y pryd ni chefaia ddir 1 oddiwrth yr uu. hyd r-ir- y wais am QainineBitter sC wilym ,ms gan ffrynd a phan ddech- irtuais ei gymeryd yr oeddwn yn ?.- i mewn byr amser. Y mae 'f ffydd annghyffredin yn dBe Bitters Gwilym Evans, ac ;f yn hollol gredu y buaswn nitjw cni b,ai i mi ei gymeryd. V v wyf yn ol gymeradwyo at Wen- i fel Physig goreu a gefais d, ac yr Hvyf yn dymnno ar i ba\'7b ai dmo, ac yn .lvnlo yn iicr y ant latnad drwyddo )ddi- \V1:t,h 11 en lid a Lleegedd. Yv eiddoch yn gywir, ELLEN ILLIA^8. A JiùA LLESGEDD 1HYHUDD. Y n^-wydd a Ilwyddicnt dj. gyffely y rhagorol hwn wedi tcmtio a v gynyg efelychiadau dJ. werth ( cynoedd. Gocheler y cyfryw fe au. Edrychwch fod enw Gwilyrc as bob Label, Stamp, a Photel. GwertLi pvn poieli, la. l§c, 3s ge., a4s6cby b ychau yn cynwys talr potel 4s 6 d 6ch. I w gaelyn mbob man, neu d h ef ynrhad am y prieiau uchod dnv: i, yn uniongyrchol oddi. wrth y pt T on Qui, e Bitters MANUF. NO COMPANY, LTD SEj^LY, sovrk walm Orachwyl .-)fr U D Wlinpp, Plytaouti, t