Y Gwladgarwr

BEIRNIADAETH AR GYFANSODDIAD- AU EISTEDDFOD IFORAIDD RHUMNI. GAN DEWI WYN 0 ESSYLLT. Hanes y Gwroniaid y mae Cyfrinfaoedd Rumni o Wir Iforiaid ar eu henwau."—Der- byniwyd ar y testyn hwn ddau o draethodau llafurfcawr, yn dwyn o ffugenwau o Caradoc a Gwrnerth Ergydlym. Dau draethawd hel- aeth a chynwysfawr iawn yw y rhai hyn-yn cofnodi pob ffaith ac amgylchiad o bwys yn hanes y Gwroniaid ag mae y cyfrinfaoedd ar eu henwau. Maeyn wir fody naill awdwr yn helaethach yn y mater hwn, a'r llall yn helaethach yn y mater arall, ond nid ydynt yn gwrthddywedyd eu gilydd mewn un man, yr hyn sydd yn awgrymu i mi eu bod ill dau wedi bod yn cloddio yn yr un chwarel am eu hadeilad hanesyddol; ac nid oes fodd eu beio am hyn, oblegyd mewn cyfansoddiad hanes- yddol o fath y rhai presenol, y mae yn rhaid i'r awdwyr ymgynghori a rhyw awdurdodau o'r tu allan iddynt hwy eu hunain, a gall y ddau awdwr ddygwydd ymgynghori a'r un- rhyw rai. Y safon wrth ba un y beirniedir teilyngdod cymharol cyfansoddiadau o fath y rhai hyn yw helaethrwydd, cyflawnder, a pherthynas eu materion, yn nghyd a phriodol- deb eu sylwadau beirniadol, ac yn hyn yma y mae y ddau awdwr wedi bodjn hynod o gyfar- tal. Maent yn gyfartal hefyd yn eu diffygion; collant ill dau rhyw ychydig mewn orgraff a sillebiaeth, ac y mae hyn i'w ryfeddu pan ddygom i ystyriaeth fedrusrwydd meistiolaidd, ac yn ddiau, brofiad awdurol y ddau ymgeis- ydd. Mae y wobr i'w rhanu rhwng y ddau ym- geisydd egniol hyn ond y mae yn ddrwg genyf gael ar ddeall oddiwrth y pwyllgor nad ydyw Caradoc wedi cydymffurfio ag amodau y gystadleuaeth, drwy esgeuluso anfon ei enw priodol i'r ysgrifenydd, yn ol y rheolau penod- edig gan hyny, mae y wobr yn syrthio yn gyfangwbl i ran Gwrnerth Ergydlym. "Traethawd ar Iforiaeth, &c."—Derbyn- iwyd ar y testyn hwn dri thraethawd gor- chestol, sef eiddo John Ifor, Ifor Hen, ac Ifor- ydd o Fynwy. Mae eiddo John Ifor ac Ifor Hen yn draethodau gwychion a chanmoladwy iawn traethant ill dau ar ddybenion, rhin- weddau, a rhagoriaethau Iforiaeth gyda phwyll, arafwch, a chleuder dyledus, fel rhai na fyddai yn ymgeisio at ddim ond y gwirionedd yn unig. Y maent yn medru dadlenu a mawrygu rhagoriaethau y sefydliad Iforaidd heb ddi- raddio sefydliadau ereill o gyffelyb natur medrant ddyrchafu yr eiddo eu hunain heb ddarostwng yr eiddo ereill. Y mae yn fwy nag a all pob penboethyn ei wneuthur. Yn eu hymdriniaeth ag egwyddorion y gymdeith- as ddaionus dan sylw, y cyfarfyddlr a llawer o sylwadau teilwng o amgyffrediad yr athronydd moesol. Y mae yn amhosibl i neb beidio edmygu Iforiaeth wrth edrych ar y darlun o honi yn y cyfansoddiadau dan sylw. Bai mawr y cyfansoddiadau hyn yw eu bod mor fyr, mor gydwasgol a Laconaidd eu harddulL Nid ydym yn cael nemawr fwy nag aml-linell- au y darlun-rhyw sylwadau brasluniol yn hytrach, lie y buasai yn ddymunol manylu ar y profion, a'u gosod allan mewn ffurf ystadeg- ol, er mwyn i ni gael mantais i edrych ar Ifor- iaeth yn ei chyflawnder, ac yn ei holl gysyllt- iadau. Ond a'u cymeryd ar y cyfan, y maent yn gyfansoddiadau llithrig, dyddorol, dawnus, a galluog, ac yn wir werth y wobr, a chawsant hi hefyd, oni buasai bod eu gwell yn y gys- tadleuaeth. Iforydd o Fynwy.—Dyma gyfansoddiad llafurfawr, cynwysfawr, a helaeth iawn, heb ddim wedi ei anghofio, na dim wedi ei es- geuluso, ag sydd angenrheidiol at wneuthur y traethawd yn ddarlun neu bortread cyflawn o Iforiaeth yn ei holl gysylltiadau. Ni ddar- llenasom ni erioed unrhyw draethawd, ar un- rhyw destyn, yn yr hwn y dadblygid holl ad- uoddan y testyn yn fwy manwl a llwyr nag a wneir yn y traethawd hwn. Mae yr awdwr yn rhai o'i ddarluniadau gor- ganmoliaethus o ragoriaethau Iforiaeth bron wedi rhuthro dros derfynau gwirionedd a gweddeidd-dra. Nid oes dadl nad yw efe yn Iforydd dallbleidiol, os nid penboeth canys y mae yn angherddoldeb ei nwyd, a brwd- frydedd ei sel Iforyddol, bron wedi derchafu ei lais a'i deimlad i bwynt chwareus hyawdledd areithyddol, a chwyddiaith farddonol, yr hyn sydd beth nad ellir ei ganmol mewn traeth- awd, yr hwn ddylaifod a'i amcan penaf mewn apelio at y deall, ac nid at gyffroad y serchiad- au. Dylid crybwyll hefyd, wrth fyned heibio, nad yw y traethawd hwn yn hollol gywir o barth sillebiaeth ac orgraff, ac y dylid ei ddi- wygio yn ofalus cyn ei ddwyn drwy y wasg, os byth y bwriedir gwneuthur hyny. Ond os meddylir am gael traethawd cyflawn a chywir ei ddesgrifiad o ragoriaethau, rhin- weddau, a moesau, arwyddluniau ac ystadeg- au y sefydliad Iforaidd, y mae yr un dan sylw yn bob peth ag a ellid ddymuno yn yr ystyr- iaethau hyn, a byddai ei argraffu, yn ddiam- heu, yn foddion i ddewis miloedd i ymuno ag Iforiaeth yn ychwanegol. Efe bia y wobr. DEWI WYN 0 ESSYLLT.

BEIRNIADATH Y DON, (M. B. D.) Derbyniwyd 17 ar y testyn hwn. Rhenir hwynt yn dri dosbarth, ac yn y drydedd y saif Abbia Bach, Tudur, Ceitho, Gwalch, Ebrill, Offwr Amrywiaeth, Ab Owen, Caradog ab Bran, Arthur, Dr. Watts, Yankee, a Jona- than. Nid oes yr un o'r rhai uchod wedi I cynghaneddu yn ramadegol, y rhan fwyaf o honynt, yn y pethau mwyaf syml perthynol i gynghanedd. Ychydig o honynt sydd yn rhydd o 5an ac 8au dilynol a chuddiedig, yn nghyd a'r diffyg o beidio par-otoi ac adferyd, y cordiau ag sydd. yn gofyn nyny. Y mae llawer heb ddeall pa fodd i ddefnyddio y cordiau priodol, er trawpgyweirio yn rheolaidd i'r gwahanol gadences y perthyn y don hon iddynt Gan fod y Uawysgrifau yn arddangos rhai yn gweithio yn galed, fe ddichon, bob dydd, cyng- horwn hwynt i beidio diffygio, ond dal ati. Cawn fod Alawydd Oymreig, Rhodri, a Music, pa rai sydd yn yr ail ddosbarth, yn fwy medrus a gramadegol. Nid ydynt, serch hyny, yn gwbl ddiwall yn eu gosodiadau, er y per- thyna i'r gosodiadau amryw gordiadau da. Ar y cyfan, yr ydym yn canmol y tri hyn, gan gredu y bydd iddynt wneud cynghaneddwyr campus, ond iddynt fod yn fyfyrgar. Yn y dosbarth blaenaf y saif Alawydd Cy- mreig, Ap Bran, ac Emanuel Bach. Nid ydym yn cymeradwyo pob symudiad o eiddo y tri yma, er eu bod yn sefyll yn uwch o lawer na'u cydymgeiswyr. Fe wel Ap Bran, opd iddo chwilio yn fanwl, ei fod wedi syrthio i 8au cuddiedig mewn man neu ddau. Gresyn hyny, y goreu yn y gystadleuaeth yw Emanuel Bach, er fod ganddo sequence chwech pedwar mewn un man nad ydym yn ei gymeradwyo. Efe bia y wobr, a theilynga hi. J, Ar air a chydwybod, Caerdydd. R. LEWIS.

YR YSGOL FARDDOL. LLYTHYR XIV. RHYS.—Wel, Dafydd, sut wyt ti heno ? a wyt ti mewn hwyl weddol ? DAFYDD.—Ydwyf, mewn hwyl dda iawn a gallwn feddwl wrth eich gweled chwithau eich tri mor llawen eich bod mewn hwyl dda hefyd, a rhydd hyny fantais i ni fyned yn mlaen a'r ysgol. Hysbysais chwi y tro di- weddaf y buoch yma mai y Gynghanedd Groes oedd i fod dan sylw heno a chan fy mod yn credu eich bod wedi darllen y rheolau yn ystod yr wythnos, gadewch i mi gael gwybod genych pa sawl cynghanedd groes y sydd, neu yn hytrach, i ba sawl cangen y mae y gyng- hanedd groes yn ymranu ? OWEN.—Tri math o Gynghanedd Groes y sydd, sef Y Groes Bywiog, Groes o Gymllt, a'r Groes Ddisgynedig; ond bod y ddwy olaf yn rhanu drachefn yn amryw fan gangenau, megys-I. Croes o gyswllt cyfan 2. Croes o haner cyswllt; 3. Croes o ddwbl gyswllt; 4. Croes o gyswllt ewinog 5. a Chroes o gyswllt ddisgynedig. Y mae y rhai hyna yn perthyn i'r Groes o Gyswllt. Y mae y Groes Ddis- gynedig drachefn yn rhanu yn ddwy gangen, sef unplyg a deublyg. DAFYDD.—Yn wir, Owen, yr wyt wedi fy moddloni yn fawr heno, gan dy fod wedi dangos cymaint o ol llafur. Yn awr, tuag at i ni fyned yn mlaen yn ol y rheol y darfu i ni gychwyn wrthi, ni a ddechreuwn heno gyda y Groes Ddisgynedig, gan adael y Groes Rywiog i fod yn olaf o'r tri math o enwaist. JOHN.—Beth yw y rheol gyda golwg ar y groes ddisgynedig, Dafydd, a pha fodd y mae ffurfio llinell yn cynwys y gynghanedd hon ? DAFYDD.—Mae y llinellau sydd yn cynwys y gynghanedd hon i gyd yn diweddu yn llu- osill; o ganlyniad, nis gellir ei gosod yn y ddwy linell sydd yn ifuriio penill o Gywydd, fel yr engreifftiau sydd wedi bod genym yn y gynghanedd sain. Mae yr enw disgynedig ynddo ei hun yn ddangoseg fod y linell neu y llinellau sydd yn cynwys y gynghanedd hon yn diweddu yn lluosill. Mae gorphwysfa, neu ganol y linell hefyd bob amser i fod yn unsill, a'r sill sydd yn ffurfio yr orphwysfa, yn cyng- haneddu yn groes a'r sill olaf ond un yn y linell fel hyn "Eira man ar y mynydd. Yn awr, sylwch ar drefniad llythyrenol y linell hon, a chwi welwch ar unwaith pa fodd y mae llunio y Groes Ddisgynedig. Yr or- phwysfa yw y gair man, a'r sill sydd yn ei ateb yw myn yn y gair mynydd ac y mae y gair eira yn cynghaneddu ag ar y, fel y maey linell yn croes gynghaneddu i gyd ond y sill olaf. RHYS.—O, mi gwelaf hi yn awr,-mae yn rhaid i ran flaenaf y linell fod yn ateb yn gyflawn i'r rhan olaf o ran cynghanedd oddi- eithr y sill olaf. Hyny yw, y mae yn rhaid i'r tri sill cyntaf yn y linell gynghaneddu a'r ail drisill, a bod y sill olaf i'w adael yn ddi- sylw, fel hyn :— Y gwr doeth-a gar deith.io. Dyna y cydseiniaid g r d th yn ateb eu gilydd yn nau ben y linell, ac y mae y llefariaid yn gwahaniaethu. DAFYDD.—Yr wyt yn eithaf cywir, Rhys. OWEN.- W el, y mae yn ofynol bod llyth- yren olaf yr orphwysfa yr un o ran natur neu rywiogaeth a'r lythyren fydd yn diweddu y sill olaf ond un dyna linell wedi ei gwneud yn debyg i dy eiddo di, Dafydd. Eira gwyn ar y gweunydd. Dyna Eira gwyn yn ateb ar y gweun, a'r sill olaf heb ddim yn ei hateb. DAFYDD.—Da iawn. Mae yn amlwg eich bod yn dyfod yn fwy medrus i drin y cyng- haneddion bob wythnos mae yr engreifftiau hyn yn profi eich bod yn deall y ffurf yma eto. J OHN.-Aros, Dafydd, gad i mi gael gair o eglurhad genyt ar un peth hyny yw, os bydd yr orphwysfa, fel ei geilw, yn diweddu a llefar- iad, pa fodd y mae gwneud i gael y gynghan- edd yn gywir, sef y groes ddisgynedig yma ? DAFYDD.—Os bydd yr orphwysfa yn di- weddu a llefariad, mae yn rhaid i'r sill neu y sain olaf ond un yn y linell fod yn diweddu felly hefyd, fel hyn :— Siriol yw Sarah Lewis. Ediych, dyna sr I yn ateb eu gilydd yn nau ben y linell; neu yn fwy eglur, feallai, fel hyn :-y mae siriol yw yn croes gynghaneddu a Sarah Lew, a'r sill olaf is heb ddim yn ei ateb. JOHN.—Dyna fy nyben i yn gofyn yn fwyaf neillduol—yr wyf wedi gwneud dwy linell, a'r orphwysfa yn y naill yn diweddu a chyd- sain, ac yn y llallaUafariad, ac yr oeddwn yn credu fod y-ddwy yn gywir, dyma nhw,— Nimau of i mewn hefyd. AE i'r JDe oeir ei duedd. Y gair af, wrth gwis, yw yr orphwysfa yn y flaenaf o'r ddwy, ac y mae yn cynghaneddu a'r sain hef yn y gair hefyd, sef yr olaf, ac y mae m n yn y gair minau, yn ateb m n yn y gair mewn. Yn yr ail linell y mae ord yn ateb eu gilydd yn y naill ben a'r llall, a chan mai De yw yr orphwysfa, dyna du yn ei ateb, a llafariad wahanol yn y ddau fan. DAFYDD.—Mi allwn feddwl nad oes dim eisiau aros ychwaneg gyda y ffurf hon, gan eich bod mor fedrus ynddi; felly, ni awn yn mlaen at Y Groes o Ddwbl Ddisgynedig. RHYS.—Beth yw y gwahaniaeth rhwng hono a'r Groes ddisgynedig sydd wedi bod dan sylw yn barod ? DAFYDD.—Dyma yr holl wahaniaeth,—fod yr orphwysfa yn diweddu yn yr un dyblyg gyda dwy gydsain a'r sill olaf ond un yn diweddu gyda dwy gydsain yr un fath yn eu hateb, fel hyn Y gwir fardd o Gaerfyrddin. Dyna yr orphwysfa yn cymeryd lie yn y gair fardd, ac y mae dwy gydsain yn nesaf i'w gilydd y-n terfynu y gair, ac y maefyrdd, sef sill neu sain ganol Gaerfyrddm, yn croes gynghaneddu a'r gair fardd, gan fod dwy gyd- sain yr un fath yn nesaf at eu gilydd yn ter- fynu y sill neu y sain fyrdd tra y mae Y gwir, yn y dechreu, yn ateb o Gaer yn y rhan olaf; neu yn helaethach fel hyn:- Y gwir fardd—o Gaerfyrdd-in. RHYS.- Wel, aros di, i ni gael deall hyn yn llwyr a thrwyadl. Mae dwy gydsain i ddi- weddu yr orphwysfa, a dwy yr un fath ac o'r un natur i daiweddu y sill olaf ond un yn y linell, ac y mae y linell, y rhan flaenaf a'r rhan olaf i groes gynghaneddu i gyd ond y sill olaf. Dyma linell debyg i dy un di, Dafydd:— Y dyn hardd o dan urddau. Gellir gweled y gynghanedd hon fel hyn, debygwyf:— Y dyn hardd, 0 dan urdd; ac nid yw yn un gwahaniaeth pa un o'r ddwy ddywedir gyntaf, am y gellir eu cael yn ateb yn mlaen neu yn ol ar yn ail, a dim ond y sill olaf yn y gair urddau, sydd heb sill neu sain yn ei ateb. OWEN.-Dyma linell o'r un natur a'r rhai sydd genych chwithau:— Ffrwythau gardd y ffraeth gerddor; oblegyd y mae lffrwythau gardd' yn ateb o ran cynghanedd i ffraeth gerdd; ond fod y bai a elwir proest ynddi, heb gael y sill olaf i wneud y gair yn gerddor. DAFYDD.—Barn wyf fod y ffurf hon eto yn ddigon dealladwy i chwi; gan hyny, ni a'i gadawn ar hyn, a chymerwn Y Draws o Gyswllt o dan ein hystyriaeth y tro nesa £ ¡:.1 (Pw barhau.)

TAITH I'R AMERICA GYDA Y «< CITY OF BOSTON." Mr GoL,—Ar gais lluoedd o'm cydgenedl, yr wyf yn rhoddi ychydig o hanes fy nhaith i wlad y Gorllewin, os byddwch mor garedig a'i gadael i ddyfod allan ar golofnau eich newydd- iadur clodwiw. Gadewais Nant y Bwch am ddeg mynyd i saith, boreu dydd Llun, y laf o Awst, pryd y cyfarfyddais a lluaws ereill yn myned i'r un daith a minau-rhai o Ddowlais, Pontlottyn, a Rhymney. Gadawsom yr orsaf yn awn ban- llefau canoedd o'n cydgenedl, ac wele ni wedi teithio ychydig oriau yn ninas fawr L'erpwL Cyfarfyddaaom yno a lluaws o'r goruchwyl- wyr ymfudol. Aethum i a lluaws ereill efo'r Cymro Gwyllt, a gallaf eich sicrhau, syr, nad oes eymwynasach dyn na'r Cymro i gyfax- wyddo ymfudwyr. Bu yn dangos rhan helaeth o dref fawr L'erpwl i ni, a chawsom lety cysurus, yn nghyda chyfarwyddiadau i'r daith —mynodd y lie goreu yn y llong i ni. Yr oeddem dros gant o Gymry ar fwrdd y llestr ardderchog hon, a thri chant a baner o blant Mari, a dau gant adeg o Ddutchiaid a Swed- iaid, a llu o Germaniaid. Cychwynasom o L'erpwl am 12 canol dydd ddydd Mercher, sef y 5ed o Awst, a chyr- haeddasom Queenstown am 10 boreu dydd Iau, pryd y daeth plant Mari a ffrwythau o bob math i'r bwrdd, ni ddaeth ond y cabin passengers i mewn yma. Gadawsom Queens- town am 4 y prydnawn, ac wele ni ar fyrder yn dawnsio ar donau brigwyn y mor mawr, Yr oedd y gwynt yn ein herbyn, ond aethom i'n gwelyau am 9. Awst 7.—Codasom am 6. Boreu ystormus -y tonau yn lluchio dros y bwrdd, a'r rhan fwyaf o'r teithwyr yn gwaghau eu cylla. Teithiasom 120. Awst 8.—Codasom heddyw am 6. Y mor yn dawel, a'r gwynt wedi gostegu i raddau. Gwelsom long yn y prydnawn, ei henw oedd Tarrefar, o'r Gunard Line, yn rhwym am L'erpwl. Teithiasom 157. Awst 9.-Codasom am 6. Y mor yn dawel, ond y gwynt yn ein herbyn. Gweled 3 o longau heddyw. Cynaliwyd gwasanaeth am 11 yn y caban gan y Cadben, ond nid oedd rhyddid i ni, y steerage passengers, gael rhan yn y gwasanaeth ond cawsom ni fel Cymry, ysgol ganu gampus. Aethom i'n gwelyau am 9, a theithiasom 241.